ZAGOSPODAROWANIE I MARKETING OBNÓŻY PYŁKOWYCH

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 ZAGOSPODAROWANIE I MARKETING OBNÓŻY PYŁKOWYCH Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: obnóża pyłkowe, konserwacja, właściwości lecznicze, marketing. Streszczenie Omówiono 4 sposoby konserwacji świeżych obnóży pyłkowych: suszenie, mrożenie, mieszanie z cukrem i liofilizację. Opisano sposoby czyszczenia i przechowywania pyłku oraz jego właściwości lecznicze, podano skład chemiczny obnóży. Wymieniono także schorzenia, których leczenie pyłkiem daje pozytywne rezultaty. Marketing obnóży pyłkowych jest niezbędnym instrumentem, który umożliwia pszczelarzom sprzedaż tego produktu. TRAPPED POLLEN MANAGEMENT AND MARKETING Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: pollen, preservation, therapeutic properties, marketing. Abstract The following methods of fresh pollen preservation are presented in the paper: drying, freezing, mixing with sugar, lyophilization. The methods of pollen cleaning and storage, as well as its therapeutic properties and chemical composition, are also described. The paper discussed also some diseases in the case of which pollen administration brings positive results. Marketing is presented as an indispensable instrument allowing beekeepers to sell pollen. Wprowadzenie Obnóża pyłkowe są naturalnym granulatem wytwarzanym przez pszczoły, które miodem zlepiają komórki pyłku kwiatowego. Zawierają one duże ilości białka (13 32%), tłuszczów (3 17%), cukrów prostych (18 41%), błonnika (9 49%), skrobi (1 31%), soli mineralnych (1 5%), witamin i wiele enzymów

2 178 (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994). Ze względu na zawartość dużych ilości związków organicznych, wymagają szybkiego i, co jest szczególnie ważne, właściwego zagospodarowania. Obnóża odebrane z poławiaczy zawierają ok % wody. W okresie o podwyższonej wilgotności powietrza (deszczowe dni) ilość wody w obnóżach wynosi nawet powyżej 30%, dlatego ważne jest sukcesywne opróżnianie pyłku z szuflad poławiaczy. Zawartość wody w obnóżach, zgodnie z wymaganiami handlowymi, powinna wynosić 6%, więc konieczne jest natychmiastowe poddanie pyłku procesowi konserwacji. Metody konserwacji obnóży pyłkowych 1. Suszenie Najłatwiejszym sposobem konserwacji pyłku jest jego suszenie. Zaleca się więc rozsypywanie cienkiej warstwy obnóży (1,5 2,0 cm) na podkładce z papieru, płótna lub blachy. Suszenie odbywa się za pomocą tzw. kwok, czyli żarówek podczerwieni o mocy 250 W, zawieszonych w odległości ok. 40 cm od powierzchni pyłku. Tym sposobem można wysuszyć 40 cm 2 powierzchni obnóży pyłkowych. Jest to jednak dość pracochłonny sposób konserwacji, ponieważ konieczne jest ciągłe mieszanie obnóży. Polecić go można w pasiekach, które pozyskują niewielkie ilości pyłku, ok. 3 5 kg dziennie. Pewną modyfikacją tej metody są szuflady na obnóża pyłkowe umieszczone w szafie, w której na dnie instaluje się zwykłą suszarkę. Obieg suchego powietrza wymuszony wentylatorem na górze szafy powoduje optymalne wysuszenie obnóży. Suszenie pyłku należy prowadzić do temp. 42 o C, gdyż jej przekroczenie spowoduje denaturację białek i zniszczenie wielu składników odżywczych zawartych w pyłku. Zaleca się przy tym okresowe mieszanie rozłożonych obnóży pyłkowych. Jest to najwygodniejszy sposób suszenia. Należy zaznaczyć, iż niedopuszczalne jest suszenie pyłku na słońcu. Promienie ultrafioletowe inaktywują niektóre związki czynne zawarte w pyłku. Suszenie pyłku w cieniu, w temperaturze pokojowej, także nie daje właściwych rezultatów. Jest to pracochłonna metoda, a ponadto nie uzyskuje się wymaganych normą zawartości wody. 2. Mrożenie Innym sposobem konserwowania obnóży pyłkowych jest mrożenie w temp. do -20 o C. Jest to dość łatwy sposób, możliwy do zastosowania w każdej pasiece. Po zamrożeniu pyłek może być przechowywany przez dłuższy czas (do 1 roku). Zamrożony pyłek pszczelarze mogą wykorzystywać jako pokarm białkowy dla pszczół, mieszając go z ciastem miodowym. Zamrożone obnóża pyłkowe mogą

3 Zagospodarowanie i marketing obnóży pyłkowych 179 stanowić pożywkę dla trzmieli. Należy jednak zaznaczyć, iż rozmrożony pyłek musi być zużyty, ponieważ szybko traci swoje właściwości. Nie powinien być ponownie zamrażany. 3. Mieszanie z cukrem Obnóża pyłkowe można także zmieszać z cukrem (kryształem) w stosunku 2:1. Pyłek w tej postaci jest najczęściej wykorzystany do pobudzającego podkarmiania rodzin, a zakonserwowany w ten sposób może być przechowywany w szczelnie zamkniętych naczyniach nawet przez 2 lata. Można go także podawać rodzinom w formie ciasta miodowo-cukrowego, a także jako mieszaninę z gęstym syropem lub z miodem. 4. Liofilizacja Jest najlepszym sposobem konserwacji obnóży pyłkowych. Proces ten polega na umieszczeniu obnóży w aparatach próżniowych w tem. -40 o C, dzięki czemu zostają one pozbawione wody. Jest to kosztowny proces, stosowany głównie w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Czyszczenie pyłku Obnóża pyłkowe poddane suszeniu należy w dalszej kolejności oczyścić. W pyłku pszczelim mogą się znajdować różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące ze środowiska ula. Są to najczęściej okruchy woszczyny, płytki wosku, części odnóży pszczół, fragmenty skrzydełek, pszczoły padłe, szkodniki pyłku, resztki zasklepów itp. Obnóża pyłkowe można oczyścić ręcznie, przesiewając je przez gęste sita. Jest to sposób pracochłonny i mało efektywny. Do oczyszczania pyłku służą przede wszystkim mechaniczne wialnie, czyli urządzenia wzorowane na wialniach służących do odsiewania zanieczyszczeń ze zboża. Wialnia do pyłku jest napędzana silnikiem elektrycznym, z możliwością regulacji prędkości wiatraczka. Dodatkowo w skład urządzenia wchodzą odsiewacz w kształcie korytka na zanieczyszczenia oraz kosz zasypowy. Przechowywanie pyłku Obnóża pyłkowe po wysuszeniu i odpowiednim oczyszczeniu należy przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach. Do tego celu bardzo dobrze nadają się czyste i suche bańki mleczarskie lub plastykowe beczki. Pyłek pszczeli może być pakowany również w worki foliowe, szczelnie zamykane za

4 180 pomocą zgrzewarki. Wysuszone i hermetycznie zamknięte obnóża pyłkowe powinny być jeszcze dodatkowo przemrożone. Po 2 3 dniach przechowywania w zamrażarce lub po 5 7 dniach przebywania w zamrażalniku lodówki obnóża pszczele mogą być przechowywane przez kilka miesięcy. Pyłek należy przechowywać w pomieszczeniach ciemnych (gdy jest opakowany w przezroczyste naczynia lub worki foliowe, działanie światła może spowodować inaktywację składników biologicznie czynnych w nim zwartych), suchych (o wilgotności względnej do 50%) i wolnych od obcych zapachów. Temperatura przechowywania powinna wynosić do 15 o C (do 6 miesięcy) lub do 5 o C, gdy pyłek jest przechowywany przez rok. Należy bezwzględnie kontrolować szczelność opakowań foliowych, ponieważ każde uszkodzenie naraża pyłek na bezpośredni kontakt z powietrzem. Wysuszone obnóża pyłkowe chłoną wówczas wilgoć, co spowoduje wzrost zawartości wody nawet do ok. 12%. Dyskwalifikuje to handlową przydatność tego produktu. Obnóża pyłkowe z uszkodzonych woreczków foliowych należy zawsze powtórnie szczelnie zapakować, a w razie potrzeby podsuszyć (WILDE 1995). Obnóża pyłkowe przeznaczone do sprzedaży powinny spełniać wymagania normy (BN ). Norma określa wymagania ogólne i szczegółowe, jakimi powinien charakteryzować się pyłek pszczeli dopuszczony do obrotu. Wymagania ogólne dotyczą kształtu, smaku i zapachu pyłku. Obnóża pyłkowe powinny mieć kształt grudek różnej wielkości, smak swoisty, słodko-kwaśny, zapach charakterystyczny dla obnóży pyłkowych (niedopuszczalny jest zapach wskazujący na zapleśnienie produktu). Wymagania szczegółowe dotyczą zawartości procentowej wody w obnóżach, popiołu oraz azotu. Określają również dopuszczalną zawartość metali ciężkich oraz innych związków mogących występować w obnóżach pyłkowych (np. izomerów HCH, insektycydów fosforoorganicznych). Wszystkie etapy przetwarzania pyłku odebranego z poławiacza, a więc jego suszenie, oczyszczenie, przechowywanie i konfekcjonowanie, przeprowadzone właściwie, powinny dać produkt o wysokiej jakości, przeznaczony do handlu. Właściwości i marketing obnóży pyłkowych Obnóża pyłkowe są produktem pszczelim jeszcze mało znanym wśród klientów. W ostatnim czasie można zaobserwować, iż zyskują one coraz więcej zwolenników, do czego z pewnością przyczynia się zastosowanie ich w medycynie. Dowiedziono, że składniki w nich zawarte wywierają wszechstronne, zdrowotne działanie na organizm człowieka. Produkt ten jest traktowany często jako parafarmaceutyk. W pyłku stwierdzono do chwili obecnej ok. 250 substancji chemicznych (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994). Białko pyłku zalicza się do pełnowartoś-

5 Zagospodarowanie i marketing obnóży pyłkowych 181 ciowych produktów odżywczych. Zawiera, oprócz albumin, globulin i peptydów, 13 aminokwasów egzogennych (nie wytwarzanych przez organizm człowieka). Węglowodany występujące w obnóżach (15 35%) pochodzą głównie z miodu używanego do zlepiania ziarn pyłku i stanowią materiał budulcowy drobiny pyłku. W pyłku stwierdzono także występowanie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Obnóża pyłkowe to również bogate źródło wszystkich niezbędnych człowiekowi witamin. Z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach występują prowitamina A i witamina E, a z rozpuszczalnych w wodzie witaminy C, B 1,B 2,kwas nikotynowy, pantotenowy i inne. W pyłku wykryto ok. 40 biopierwiastków. Pyłek to również bogate źródło potasu, wapnia, fosforu, magnezu i żelaza (GAŁUSZKA, GWIZDEK 1985). O wartości pyłku świadczy fakt, iż spożycie 60 g obnóży pyłkowych w ciągu dnia pokrywa zapotrzebowanie organizmu na witaminy. W ulu pszczoły wytwarzają z przyniesionego pyłku pierzgę. Składają pyłek w komórkach, gdzie ulega on zakiszeniu. Skład chemiczny pierzgi jest odmienny od składu pyłku (tab. 1). Przypisuje się jej znacznie lepsze oddziaływanie na Tabela1 Table1 Skład chemiczny pyłku kwiatowego i wytworzonej z niego pierzgi (%) Chemical composition of pollen and bee bread (in %) Składniki Components Pyłek kwiatowy Pollen Pierzga Bee bread Białka Protein Lipidy Lipids Węglowodany Carbohydrate Biopierwiastki Bioelements Kwas mlekowy Lactic acid Odczyn (ph) ph organizm ludzki. Właściwościami leczniczymi pyłku zainteresowano się po raz pierwszy we Francji, a w 1959 r. przeprowadzono pierwsze próby kliniczne (KULAWIAK 1987). Również w Polsce prowadzi się prace nad zastosowaniem pyłku i pierzgi w medycynie, uzyskując obiecujące wyniki (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994) tabela 2. Jak wykazano, nienasycone kwasy tłuszczowe łączą się z cholesterolem i zapobiegają miażdżycy. Obecność

6 182 Schorzenia, które można leczyć pyłkiem Human illnesses which can be positively treated with pollen Tabela2 Table2 Wyszczególnienie Specification Choroby przewodu pokarmowego Alimentary tract diseases Gruczoł krokowy Prostatic gland Niedokrwistość Anaemia Choroby psychiczne Psychic diseases Choroby wątroby Liver diseases Choroby skóry Skin disease Rodzaj schorzeń Kind of illness owrzodzenia żołądka i dwunastnicy, biegunki, zaparcia, choroby wątroby gastric and duodenal ulcers, diarrhea, constipation, liver diseases stany zapalne, przerost gruczołu krokowego inflammatory states, prostatic gland hypertrophy niedobór Fe Fe deficiency zaburzenia starcze, wyczerpanie psychofizyczne, nerwice senile age diseases, physical and nervous exhaustion neuroses ubytki mikrostruktury wątroby liver microstructure defect wypadanie włosów, łuszczyca coming out of hair, psoriasis biopierwiastków w pyłku jest wyższa niż w miodzie (ok. 6 razy). Zaleca się więc przyjmowanie pyłku, który działa profilaktycznie w choróbach sercowo-naczyniowych i w schorzeniach nerek. Wapń i magnez biorą udział w budowie tkanki kostnej. Właściwości antybiotyczne niektórych substancji zawartych w pyłku hamują rozwój bakterii, grzybów i pierwotniaków. Pozytywne efekty lecznicze uzyskano również w leczeniu chorób przewodu pokarmowego i w schorzeniach wątroby. Wyraźną poprawę stwierdza się u cukrzyków i u mężczyzn cierpiących na schorzenia prostaty (WÓJCIK i in. 1985). Pyłek pszczeli ma również szerokie zastosowanie w kosmetyce i w przemyśle farmaceutycznym (np. kapsułki pyłkowe, granulat glukozowo-pyłkowy itp.). Ze względu na tak bogaty skład chemiczny pyłku pszczelego i jego korzystne właściwości, jest on produktem godnym polecenia. Zaoferowanie konsumentom stosunkowo nowego produktu pszczelego otwiera możliwości zwiększenia asortymentu produktów pszczelich z pasieki. Wymusza to jednak na producentach podjęcie działań mających na celu promocję i reklamę obnóży pyłkowych, a więc realizację odpowiednich założeń marketingowych. Aby pszczelarze osiągali zadowalające wyniki w sprzedaży produktów pszczelich, w tym również obnóży pyłkowych, powinna być opracowana odpowiednia strategia marketingowa. Ogólne ramy tej strategii są wspólne dla każdego producenta produktów pasiecznych. Liczą się wiedza, zaangażowanie pszczelarza oraz umiejętność sprzedaży towaru klientom (PIDEK 1996). Prowadzone badania marketingowe wskazują na charakterystyczne cechy, które mają wpływ na zachowanie klientów przy zakupie. Są to czynniki wpływające

7 Zagospodarowanie i marketing obnóży pyłkowych 183 bezpośrednio na decyzję kupna, czyli cena, jakość, dostępność, fachowa obsługa oraz informacja zdrowotna i żywieniowa (MARZEC 1998). Pszczelarze powinni opierać się na trzech podstawowych założeniach (DO- BIEGAŁA-KORONA i in. 1994): utrzymaniu wysokiego poziomu satysfakcji klientów, stawianiu czoła ofertom konkurencji (należy zapoznać się z propozycjami konkurencji), stworzeniu silnych więzi ekonomicznych i interpersonalnych z konsumentami. Odpowiedni sposób przygotowania produktu do sprzedaży i sposób jego prezentacji mają duży wpływ na satysfakcję klienta, zakupującego dany produkt od pszczelarza. Obnóża pyłkowe, jako jeden z oferowanych asortymentów, muszą być odpowiednio przygotowane do sprzedaży. Jak już wspomniano, powinny być zapakowane w szczelne torebki foliowe lub w słoiki. W detalu pyłek powinno się sprzedawać w torebkach do 0,5 kg. Każde opakowanie musi mieć zamieszczoną etykietę informacyjną, a na niej: numer normy (BN-89/ ), nazwę i adres gospodarstwa pasiecznego, masę netto, okres i warunki przechowywania, termin przydatności do spożycia, sposób użycia. Aby odpowiednio zareklamować produkt, można opracować ulotkę informacyjną dotyczącą obnóży pyłkowych. Ulotka opisująca podstawowy skład obnóży pyłkowych, ich przeznaczenie i możliwości wykorzystania jest niezwykle ważną informacją promującą produkt. Dobra prezentacja oraz dołączenie ulotki do zakupionego produktu niewątpliwie wpłyną na zwiększenie popytu. Pszczelarz musi brać pod uwagę także indywidualne preferencje konsumenta i dostosowywać się do jego wymagań. Niesie to pewne niedogodności bezpośredniej sprzedaży produktów pasiecznych, jak: duża pracochłonność, ponoszenie dodatkowych nakładów (np. reklama, etykiety, broszury), odpowiednia organizacja samej sprzedaży (WILDE 1996a i b). Forma bezpośredniej sprzedaży produktów pasiecznych, aby przynosiła sukces, musi być przede wszystkim skuteczna, dlatego należy spełnić następujące wymagania: produkty pasieczne (w tym obnóża pyłkowe) powinny być atrakcyjnie zareprezentowane, musi być zagwarantowana ciągłość sprzedaży, a sam pszczelarz powinien mieć dużą wiedzą na temat oferowanych przez siebie produktów. Istnieje możliwość sprzedaży wysyłkowej obnóży pyłkowych, co wpływa na powiększenie rynków zbytu (CICHOŃ, WILDE 1997). Szansą zbytu obnóży pyłkowych jest także sprzedaż ich w formie zamrożonej. Przy produkcji obnóży w tej postaci nie zachodzi konieczność ich suszenia ani oczyszczania. Obnóża w tej postaci stanowią surowiec do produkcji pożywki dla trzmieli. Hodowla trzmieli nie jest w Polsce tak rozpowszechniona jak w krajach europejskich, np. w Holandii, Anglii, ale dla dużych producentów obnóży pyłkowych mogą istnieć pewne możliwości eksportu obnóży. Pszczelarze, którzy prowadzą pasieki hobbistycznie, mogą sprzedawać obnóża suszone lub wymieszane z glukozą. Również obnóża świeże mogą podlegać obrotowi na rynku. Sprzedaje się je wymieszane z miodem

8 184 (w stosunku 1:1) lub same. Należy zaznaczyć, iż obnóża oferowane w tej formie muszą być przeznaczone do natychmiastowej konsumpcji. Umiejętność marketingu i sprzedaży produktów pszczelich jest jeszcze ciągle bolączką polskiego pszczelarstwa (WILDE 1996a i b, WILDE, BRATKOWSKI 1996). Nie wystarczy wyprodukować, trzeba również odpowiednio zagospodarować i sprzedać swoje produkty, zadbać o ich jakość i skutecznie budować zaufanie do nich u naszych potencjalnych klientów. Istnieją ciągle możliwości zwiększenia produkcji obnóży pyłkowych i grona potencjalnych nabywców przez zaplanowaną, długofalową strategię promocji i sprzedaży (BRATKOWSKI, WILDE 1998). Optymizmem może napawać fakt, że liczba pszczelarzy potrafiących zdobywać klienta i oferować mu produkty wysokiej jakości jest coraz większa. Jest zatem szansa na szersze zainteresowanie pszczelarzy pozyskiwaniem obnóży pyłkowych i wykorzystaniem ich w swojej ofercie. Piśmiennictwo BRATKOWSKI J., WILDE J Charakterystyka pszczelarzy producentów miodu i pyłku. V Konferencja Naukowo-Promocyjna nt.: Lepsza żywność. Olsztyn : CICHOŃ J., WILDE J Opłacalność pozyskiwania obnóży pyłkowych. IV Krajowa Konferencja Apidologiczna nt.: Postępy apidologii w Polsce WSP Bydgoszcz, DOBIEGAŁA-KORONA B., DUCZKOWSKA-MAŁYSZ K., DUCZKOWSKA-PASIECKA M., MAŁYSZ J Marketing w agrobiznesie. CIM, Warszawa. GAŁUSZKA H., GWIZDEK E Pyłek kwiatowy (obnóża pszczele) jako naturalne źródło biopierwiastków. Inter. Sym. Apitherapy, Kraków: 33 (streszczenia referatów). KĘDZIA B, HOŁDERNA-KĘDZIA E Leczenie produktami pszczelimi, PWRiL, Warszawa: KULAWIAK S Profilaktyczne i lecznicze zastosowanie pyłku kwiatowego. Zagadnienia apiterapii w wybranych pracach klinicznych. Ciechocinek: MARZEC J Preferencje konsumentów kupujących miody. Pszczelarstwo, 49 (2) 13. PIDEK A Perspektywy polskiego pszczelarstwa w Unii Europejskiej. Pszczelarstwo, 47 (4): 10. WILDE J Badanie możliwości ulepszania produkcji pszczelarskiej. Materiały szkoleniowe. Kielce. WILDE J. 1996a. Marketing sposobem podnoszenia rentowności pasiek. Cz. I. Pszczelarstwo, 47 (1): WILDE J. 1996b. Sposoby powiększania kręgu klientów. Cz. II. Pszczelarstwo, 47 (2): 16. WILDE J., BRATKOWSKI J Pozyskiwanie pyłku szansa dla każdego pszczelarza. Pszczelarstwo, 47 (3): 4-5. WÓJCIK J., SAMOCHOWIEC L., KULAWIAK S Farmakologiczne właściwości i kliniczna wartość ekstraktów pyłku pszczelego. Inter. Symp. Apitherapy. Kraków: 41, (streszczenia referatów).