Opłacalność produkcji pyłku i innych produktów pasiecznych

Transkrypt

1 Wilde J Opłacalność produkcji pyłku i innych produktów pasiecznych. Szkolenie Pszczelarskie Czy pszczelarstwo to może być biznes? Zrzeszenie Pszczelarzy Krakowskich i CKU Kraków, Materiały szkoleniowe: Jerzy WILDE Opłacalność produkcji pyłku i innych produktów pasiecznych Katedra Pszczelnictwa UWM w Olsztynie, ul. Słoneczna 48, Olsztyn jerzy.wilde@uwm.edu.pl Poglądy co do opłacalności podejmowania produkcji pyłku są podzielone. Zdaniem wielu autorów pozyskiwanie ciągłe ogranicza rozwój rodzin. Krótki okres odbierania obnóży najczęściej zwiększa ilość czerwiu. Niekiedy nawet zbiór 5, a nawet 9 kg pyłku, ma tylko niewielki wpływ na wychów czerwiu. Czy istnieje możliwość tak intensywnego pozyskiwania pyłku w warunkach klimatyczno-pożytkowych Polski, aby produkcja ta była opłacalna? W celu odpowiedzi na powyższe pytanie dokonano analizy progu opłacalności pozyskiwania pyłku, w oparciu o rzeczywiste koszty ponoszone na tę produkcję. Dokonano analizy kosztów produkcji pasiecznej w pasiekach modelowych liczących: 30, 50, 100 i 200 pni. Najistotniejszym elementem różnicującym koszty produkcji pasiecznej jest odległość pasieki od miejsca zamieszkania pszczelarza. Rozpatrywano w związku z tym 3 warianty: pasieki przydomowej i oddalonej od miejsca zamieszkania pszczelarza odpowiednio o 25 i 50 km. W każdym wariancie uwzględniono także 3 rodzaje poławiaczy pyłku: powałkowe, dennicowe i wylotowe. Poza kosztami związanymi z utrzymaniem pasiek uwzględniono także dodatkowe koszty pozyskiwania pyłku, do których zaliczono: dojazdy (poza pasiekami przydomowymi), energię elektryczną niezbędną do suszenia obnóży, amortyzację poławiaczy i sprzętu specjalistycznego oraz pracę. Tworzyły one tzw. koszty różnicujące, które zmieniają się w zależności od wielkości pasieki i jej odległości od miejsca zamieszkania pszczelarza. Cenę poławiaczy pyłku ustalono następująco: wylotowy 45 zł, dennicowy 65 zł i powałkowy 70 zł. Założono, iż opróżnianie szuflad w poławiaczach powałkowych, dennicowych i wylotowych odbywać się będzie odpowiednio 5, 12 i 30 razy w miesiącu, a pozyskiwanie pyłku trwać będzie przez 4 miesiące. W oparciu o powyższe założenia wyliczono ilościowy próg opłacalności pozyskiwania pyłku w pasiece 30, 50, 100 i 200 pniowej, przyjmując cenę 1 kg pyłku, wynoszącą 30 zł (cena półhurtowa), przy braku produkcji miodu. Pszczelarze rozpoczynający pozyskiwanie obnóży muszą liczyć się z trudnościami w zbyciu pyłku w cenie detalicznej (50-60 zł/1 kg). Z tego względu wyliczono próg opłacalności także dla pasieki 50 pniowej, przyjmując cenę 1 18

2 kg pyłku, wynoszącą 25 zł i 1 kg miodu - 8 zł (ceny hurtowe), przy zróżnicowanej (5, 10, 15, 20 lub 30 kg) produkcji miodu. Wyliczono ponadto próg opłacalności w wariancie optymistycznym, to znaczy przy założeniu, iż zarówno miód, jak i pyłek sprzedawane zostaną po umiarkowanych cenach detalicznych, czy półhurtowych. Dodatkowe koszty produkcji pyłku w przydomowej pasiece 50 pniowej w zależności od rodzaju poławiacza są zróżnicowane. Wynika to w decydującej mierze z rodzaju zastosowanego poławiacza i odległości pasieki od miejsca zamieszkania pszczelarza. Jeśli odległość ta wynosi 25 km, dodatkowe koszty pozyskiwania pyłku przy poławiaczach wylotowych są ponad 3 krotnie wyższe w porównaniu z poławiaczami powałkowymi. Jeszcze większe dysproporcje występują w pasiece oddalonej 50 km od miejsca zamieszkania pszczelarza. Próg opłacalności, wyrażony w kg pozyskanego pyłku od jednej rodziny pszczelej przy cenie 1 kg obnóży wynoszącej 30 zł, w przydomowej pasiece 30 pniowej wynosi, w zależności od rodzaju poławiacza od 6,2 do 8,5 kg. Zwiększenie liczby pni do 50 lub 100 umożliwia uzyskanie progu opłacalności już przy 5,0-6,3 lub 5,2-6,5 kg pyłku. Oddalenie pasieki 50 km od miejsca zamieszkania pszczelarza, zwiększa próg opłacalności w pasiece 30 pniowej do 13,6 kg, a w 50 pniowej do 12,5 kg pyłku, przy stosowaniu poławiaczy wylotowych. Najłatwiej jest uzyskać próg opłacalności w pasiece 200 pniowej, nawet przy 50 km jej oddaleniu od miejsca zamieszkania pszczelarza, w zależności od rodzaju poławiacza wynosi on od 4,5 do 6,8 kg. Nawet przy najbardziej intensywnym pozyskiwaniu pyłku rodziny są w stanie wyprodukować pewne ilości miodu. Początkujący pszczelarze ponadto muszą liczyć się z koniecznością sprzedaży pyłku po cenach hurtowych. Odwirowanie miodu, nawet przy cenie 7 zł za 1 kg, powoduje wyraźne zmniejszenie progu opłacalności. W pasiece 50 pniowej, stosującej poławiacze powałkowe lub dennicowe, łatwo jest uzyskać próg opłacalności już przy 10 kg odwirowanego miodu, bez względu na lokalizacje pasieki. W pasiece przydomowej użytkującej poławiacze wylotowe próg opłacalności wynosi, w zależności od ilości odwirowanego miodu od 6,2 do 0 kg pyłku, gdy odwirowanych zostanie 30 kg miodu. O sukcesie finansowym gospodarstwa pasiecznego decyduje nie tylko zaangażowanie i ciężka praca pszczelarza lecz także ilość dostępnych pożytków jak i warunki pogodowe, które wystąpią w sezonie. Warunki klimatyczno-pożytkowe zdecydowanie wpływają na ilość odebranych obnóży pyłkowych. W krajach o dłuższym okresie wegetacji można pozyskać bez specjalnych zabiegów nawet 13 kg obnóży pyłkowych. Polska należy do krajów o 19

3 umiarkowanych warunkach i u nas można pozyskać około 2 kg tego produktu. Przy zastosowaniu specjalnych technologii można podnieść średnią wydajność rodzin nawet do 8 kg. Na podstawie wieloletnich obserwacji pozyskiwania pyłku w pasiece Katedry Pszczelnictwa UWM w Olsztynie, od rodzin wybitnych pod względem pozyskiwania pyłku pozyskano nawet 20 kg obnóży pyłkowych. Pozyskiwanie pyłku jest mniej uzależnione od warunków klimatycznych niż produkcja miodu. W okresach nie sprzyjających produkcji miodu pszczoły znacznie chętniej gromadzą zapasy pyłkowe. Dodatkowo pyłek kwiatowy jest w mniejszym stopniu wypłukiwany przez deszcze i nawet podczas krótkich chwil rozpogodzeń pszczoły przynoszą znaczne ilości obnóży. W latach sprzyjających można rozpocząć poławianie pyłku nawet 2 3 tygodnie przed rozpoczęciem kwitnienia rzepaku. Z reguły pszczelarze kończą poławianie pyłku w połowie kwitnienia plantacji gryki. Terminy kwitnienia głównych roślin pyłkodajnych pozwalają przy prowadzeniu gospodarki wędrownej na odbieranie pyłku nawet przez 2-3 miesiące w sezonie. W czasie pozyskiwania pyłku należy unikać plantacji łubinu żółtego ponieważ pyłek tej rośliny jest bardzo gorzki i nawet niewielka domieszka może zdyskwalifikować całą partię pyłku jako produkt nieprzydatny do spożycia. Opłacalność pozyskiwania obnóży pyłkowych uzależniona jest od szeregu czynników na które pszczelarz może w różnym stopniu wpływać. Najbardziej efektywne są poławiacze pyłku z zastosowana płytką strącającą o średnicy oczek od 4,8 do 5,0 mm i grubości 3-5 mm lub płytki żebrowane, które dodatkowo ułatwiają pszczołom przejście przez otwory. Przy zastosowaniu tego typu przegród strącających możemy liczyć na około 40% efektywność poławiania. Zależy to jednak od pory sezonu, długości pozyskiwania i liczby otworów w płytce. W doświadczeniach prowadzonych w Katedrze Pszczelnictwa UWM w Olsztynie stwierdzono, iż efektywność odławiania przy zastosowaniu tego rodzaju płytki bezpośrednio po założeniu poławiaczy wynosiła od 38 do 50%, natomiast w czasie powtórnego pomiaru w połowie lipca spadła do 16,4%. Inne badania dowodzą, iż zastosowanie odpowiednich technologii umożliwia efektywniejsze wykorzystanie pożytków i znacznie poprawia opłacalność produkcji. Najbardziej efektywne jest długotrwałe odbieranie pyłku w rodzinach macierzystych jak i nowo tworzonych odkładach. 20

4 Tabela 1. Odebrane obnóża pyłkowe w latach (średnio kg/rodzinę) przy zastosowaniu różnych technologii pasiecznych (wg Wilde i Bratkowskiego 1995) Zastosowana technologia pasieczna Pyłek z rzepaku ozimego Pyłek z bobiku i gryki Ogółem Tradycyjna gospodarka pasieczna 1,7 0,9 2,6 Tworzenie odkładów 2,9 4,5 7,4 Przesiedlanie na węzę 2,3 3,2 5,5 Do pozyskiwania pyłku możemy zaangażować również rodziny słabsze i są one w stanie przynieść podobna ilość pyłku jak rodziny silne. Pozyskiwanie pyłku a zbiory miodu Pszczelarze często zastanawiają się czy pozyskiwanie pyłku nie wpływa negatywnie na produkcję miodu. Większość badań potwierdza jednak, iż odbieranie rodzinom 2-3 kg pyłku nie wpływa na wielkość produkcji miodu lub w niewielkim stopniu może ją obniżać. Odbieranie pszczołom w sposób ciągły większych ilości pyłku (powyżej 4,5 kg ) obniża zbiory miodu nawet do 30%. Należy jednak zaznaczyć, iż na zbiory pyłku i miodu wpływa jeszcze poziom dziennego przybytku. Stwierdzono, że pojawienie się obfitego pożytku nektarowego (przybytki na wadze od 3 do 4,5 kg) powoduje ograniczenie przynoszenia pyłku zaledwie do kilku gramów, natomiast gdy przybytek na wadze wynosi 0,1-0,2 kg, pszczoły zaczynają intensywnie zbierać obnóża pyłkowe, nawet w ilości g dziennie. Można więc stwierdzić, iż pozyskiwanie obnóży pozwala efektywniej wykorzystywać pożytki mniej obfite oraz takie, które wystąpiły w dniach nie sprzyjających nektarowaniu roślin. W Katedrze Pszczelnictwa UWM w Olsztynie rodziny z poławiaczami na ogół zawsze charakteryzowały się większą produkcyjnością od rodzin bez poławiaczy (WILDE 1995, WILDE I BRATKOWSKI 1996). Należy przy tym podkreślić, iż w latach klęskowych różnica ta dochodziła nawet do 50% na korzyść rodzin z poławiaczami. Relacje cenowe między ceną pyłku i miodu kształtują się na poziomie 1:3. Przeliczając zatem pyłek na miód, pszczelarze mogą bez stosowania specjalnych technologii i 21

5 ograniczeń w produkcji miodu uzyskać dodatkowe 7 kg miodu z rodziny. W polskich warunkach stanowi to ponad 50% średnich zbiorów miodu z rodziny. Opłacalność produkcji pyłku uzależniona jest także od rodzaju zastosowanych poławiaczy, liczby rodzin pszczelich oraz lokalizacji pasieki. Wyliczony próg opłacalności, a więc taka ilość wyprodukowanego produktu, która zwraca poniesione koszty, zależy od ceny sprzedaży danego produktu (cena jednostkowa) oraz wielkości produkcji (wielkość jednostek produktu-kilogramów pyłku). Również częstotliwość odbierania pyłku wpływa na koszty związane z koniecznością poniesienia wydatków na dojazd i pracę. Oddalenie o 25 km od domu pszczelarza pięćdziesięciopniowej pasieki podnosi koszty: przy zastosowaniu poławiaczy powałkowych o około 30%, dennicowych - o 50% natomiast przy poławiaczach wylotowych nawet o 80%. Przy wyliczeniach tych przyjęto, iż szuflady opróżniać się będzie odpowiednio 5, 12 i 30 razy w miesiącu, a pozyskiwanie pyłku prowadzić się będzie przez 4 miesiące. Każdy kilogram pozyskanego miodu przybliża próg opłacalności produkcji pyłku (tab. 2). Już przy produkcji miodu rzędu 10 kg możliwe jest uzyskanie produkcji pyłku pozwalającej przekroczyć próg opłacalności w przydomowych pasiekach pięćdziesięciopniowych niezależnie od rodzaju poławiaczy. W pasiekach oddalonych o 25 i więcej kilometrów próg ten jest trudny do osiągnięcia w pasiekach poławiających pyłek poławiaczami wylotowymi. Odwirowanie 20 kg miodu powoduje, iż każdy kilogram pozyskanego pyłku stanowi czysty dochód pszczelarza w pasiekach przydomowych. Inna sytuacja zaistnieje, kiedy w pasiece nie będziemy odwirowywać miodu. W zależności od wielkości pasieki, próg opłacalności będzie niższy w pasiekach o większej liczbie uli. Z tego względu, przy braku produkcji miodu opłacalność produkcji pyłku znacznie wzrasta w dużych pasiekach towarowych (tab. 3). 22

6 Tabela 2. Próg opłacalności pozyskiwania pyłku w pasiece 50 pniowej przy cenie obnóży 35 zł za 1 kg i miodu 18 zł za 1 kg, w zależności od ilości odwirowanego miodu, lokalizacji pasieki i rodzaju poławiaczy (w kg pyłku) (Wilde i Cichoń 1999) Lokalizacja pasieki Wydajność miodu (w kg) Rodzaj poławiacza Powałowe dennicowe Wylotowe 0,9 1,3 2,0 10 Oddalona 25 km 2,3 3,3 5,3 Oddalona 50 km 2,7 4,1 7, Oddalona 25km 0 0 1,9 Oddalona 50 km 0 0,7 3,9 Tabela 3. Próg opłacalności pozyskiwania pyłku w pasiece 50 i 100 pniowej przy cenie obnóży 30 zł za 1 kg i braku produkcji miodu w zależności od lokalizacji pasieki i rodzaju poławiaczy (w kg pyłku) Lokalizacja pasieki Wielkość pasieki (liczba pni) Rodzaj poławiacza powałkowe dennicowe Wylotowe 5,0 5,6 6,3 50 Oddalona 25 km 6,7 7,9 10,2 Oddalona 50 km 7,1 8,8 12,5 4,1 4,4 5,0 200 Oddalona 25km 4,3 4,8 5,8 Oddalona 50 km 4,5 5,2 6,8 23

7 Podsumowując należy stwierdzić, iż pozyskiwanie obnóży pyłkowych jest mniej uzależnione od przebiegu warunków pogodowych, jak ma to miejsce przy produkcji miodu, szczególnie w latach niesprzyjających nektarowaniu roślin. Sprzedaż obnóży może zatem stanowić źródło głównego dochodu pszczelarza z pasieki. Odbieranie rodzinom ponad dwóch kilogramów obnóży zmniejsza ilość odwirowanego miodu, jednak zawsze odebrany pyłek rekompensuje te straty. Częstotliwość odbierania pyłku wpływa na koszty związane z koniecznością poniesienia wydatków na dojazd i pracę. Z tego względu w dużych pasiekach prowadzących gospodarkę wędrowną, zaleca się stosowanie poławiaczy powałkowych lub dennicowych. Wysokość progu opłacalności pozyskiwania pyłku zależy od ceny pyłku, wysokości produkcji i ceny miodu, wielkości i lokalizacji pasieki, a także od rodzaju poławiaczy pyłku. Każdy kilogram pozyskanego miodu przybliża próg opłacalności produkcji pyłku, a odwirowanie 20 lub więcej kilogramów miodu, czyni ten rodzaj produkcji bardzo opłacalnym przy zastosowaniu wyżej wymienionych poławiaczy pyłku. 24