POZYSKIWANIE, ZAGOSPODAROWANIE I ZASTOSOWANIE MLECZKA PSZCZELEGO W MARKETINGU PRODUKTÓW PSZCZELICH

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 POZYSKIWANIE, ZAGOSPODAROWANIE I ZASTOSOWANIE MLECZKA PSZCZELEGO W MARKETINGU PRODUKTÓW PSZCZELICH Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele, produkty pszczele, marketing. Streszczenie Przeanalizowano zagadnienia związane z produkcją i zagospodarowaniem mleczka pszczelego oraz jego wykorzystaniem w marketingu produktów pszczelich. Stwierdzono, że dobre efekty finansowe można uzyskać, sprzedając mleczko mieszane z miodem wielokwiatowym lub innymi, mniej atrakcyjnymi jego odmianami. Działanie takie uatrakcyjnia ofertę w sprzedaży bezpośredniej i ułatwia sprzedaż innych produktów pszczelich. Duże walory lecznicze mleczka ułatwiają jego potencjalny zbyt, zachęcając do spożycia osoby interesujące się zdrową żywnością. PRODUCTION, UTILIZATION AND ROLE OF ROYAL JELLY IN BEE PRODUCT MARKETING Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: royal jelly, bee products, marketing. Abstract The production, utilization of role of royal jelly in bee product marketing are discussed in the paper. It was found that satisfactory financial results may be achieved by selling a mixture of royal jelly with multi-flower honey or its other, less popular, kinds. This allows to make the sales offer more attractive, and to sell also other bee products. Well-known therapeutic properties of royal jelly make it easier to find potential buyers, especially among consumers of healthy food.

2 170 Produkcja mleczka Mleczko pszczele jest wydzieliną gruczołów gardzielowych robotnic, którą są odżywiane wszystkie larwy pszczół w wieku od 1 do 3 dni oraz matki przez cały okres ich rozwoju larwalnego. Gruczoły gardzielowe uaktywniają się u młodych pszczół (w wieku od 6 do 14 dni), po uprzednim spożyciu dużych ilości papki miodowo-pyłkowej. Po okresie wydzielania mleczka gruczoły te ulegają przekształceniu i produkują enzymy trawienne. Najwydajniejszym źródłem mleczka są mateczniki. W normalnych warunkach pszczoły budują miseczki matecznikowe i pielęgnują mateczniki podczas nastroju rojowego. Przy produkcji mleczka wykorzystuje się ten sam mechanizm. Zabieg polega na poddaniu specjalnie przygotowanej rodzinie miseczek z przełożonymi jednodniowymi larwami. Pszczoły opiekują się nimi, odbudowując mateczniki i obficie je karmiąc. Po trzech dniach zabiera się mateczniki z rodziny i wybiera mleczko. W tym okresie larwa jest bardzo obficie karmiona i z jednego matecznika można pozyskać nawet 230 mg mleczka. Według MARCINKOWS- KIEGO (1994a) pozyskiwanie z rodziny z matką nawet ok. 170 g mleczka nie obniżało produkcji miodu. Występowała nawet tendencja do bardziej efektywnej pracy pszczół. W rodzinach z matką mleczko pszczele produkuje się w miodni oddzielonej od rodni kratą odgrodową, aby zapobiec ewentualnemu ścinaniu mateczników. Do produkcji mleczka można wykorzystać również tworzone okresowo odkłady. Powinny one zawierać plastry z czerwiem, głównie krytym, oraz dużą liczbę pszczół, zwłaszcza młodych (BRATKOWSKI, WILDE 2002). Rodzinę trzymamy ciasno w gnieździe, a w razie braku dopływu pokarmu podkarmiamy rzadkim syropem. Rodzinom poddajemy jednorazowo dużą liczbę larw zwykle powyżej 100 sztuk. Produkcję mleczka kończymy, kiedy pszczoły przyjmują mniej jak 30% poddanych larw. Z obserwacji poczynionych w Katedrze Pszczelnictwa UWM wynika, iż rodziny, w których prowadzono produkcję mleczka, chętnie przyjmują młode matki. Mleczko pobiera się z matecznika szklaną bagietką lub specjalną spłaszczoną łyżeczką, po wcześniejszym usunięciu z komórki larwy. Można też wykorzystać zasadę podciśnienia, w tym celu jest najczęściej używany kompresor. W pomieszczeniach, w których wybiera się mleczko z mateczników, należy zachować czystość i higienę. Krajem produkującym najwięcej mleczka pszczelego w świecie są Chiny, dzięki bardzo taniej sile roboczej oraz wyselekcjonowaniu linii pszczół o korzystnych cechach użytkowych do tej produkcji. Przez to mają one wpływ na ceny tego produktu na rynkach światowych. Utrzymująca się cena światowa na poziomie ok. 40 USD sprawia, że ten rodzaj produkcji pasiecznej nie jest opłacalny w większości krajów świata, w tym i w Polsce. W latach nastąpiło załamanie tej produkcji w Polsce i według PIDKA (1992) w tym

3 Pozyskiwanie, zagospodarowanie i zastosowanie mleczka okresie nastąpiło prawie pięciokrotne jej zmniejszenie. Nasi pszczelarze mogą się jednak decydować na podjęcie tej ubocznej produkcji w celu rozszerzenia gamy oferowanych towarów (CICHOŃ, WILDE 2002). Jest to także bardzo dobry sposób na likwidowanie nastroju rojowego w rodzinach produkcyjnych, co może przyczynić się do zwiększenia produkcji miodu. Zagospodarowanie mleczka Mleczko pszczele po pobraniu należy niezwłocznie przenieść do hermetycznie zamykanych opakowań szklanych i przechowywać w niskich temperaturach. Odebrane mleczko przechowuje się w lodówce lub zamrażarce. W temperaturze od 2 do 4 o C możemy przechowywać świeże mleczko bez strat właściwości biologicznych przez okres od 2 do 3 tygodni. W zamrażarce (w temp. -18 o C) mleczko pszczele możemy przechowywać przez 6 12 miesięcy. Aktywność witamin i acetylocholiny w mleczku zależy głównie od temperatury przechowywania i ph. Wraz ze wzrostem temperatury w środowisku alkalicznym aktywność acetylocholiny spada dość szybko. Przetrzymywanie mleczka w lodówce (temp. 2 4 o C) także powoduje stopniowy spadek aktywności enzymu (po 2 miesiącach do 50%, po 8 miesiącach aktywność ta zanika). Tylko zabieg liofilizacji (wysuszenia i zamrożenia w temp. -40 o C) pozwala na dłuższe, bo nawet 2 3-letnie przechowywanie mleczka, bez strat właściwości biologicznych (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994, RYBAK-CHMIELEWSKA 1998). Mleczko liofilizowane jest zużywane przez przemysł kosmetyczny do produkcji różnego rodzaju kremów i maści. W postaci liofilizowanej mleczko pszczele sprzedaje się w tabletkach (Apivit), może być także składnikiem granulatu pyłkowego dostępnego w handlu pod nazwą Apinergin. Mleczkiem możemy także wzbogacać oferowany klientom miód, stosując zwykle od 0,5 do 4% domieszki mleczka w miodzie (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994). Mleczko pszczele w marketingu produktów pszczelich Przemiany rynkowe, jakie zaszły w naszym kraju, spowodowały, iż priorytetem dla każdego gospodarstwa pasiecznego stało się podjęcie działań zwiększających dochodowość pasiek. Istnieją dwie główne drogi ku osiągnięciu sukcesu na rynku. Pierwsza z nich, chyba najprostsza, polega na zwiększeniu produkcji z ula podstawowego produktu, jakim jest miód. Drugą jest zwiększenie asortymentu produktów sprzedawanych bezpośrednio z własnej pasieki. Urozmaicona oferta jest czynnikiem przyciągającym zainteresowanie konsumentów, dlatego warto mieć mleczko pszczele w ofercie handlowej. Mleczko

4 172 pszczele może się okazać bardzo przydatnym produktem w marketingu prowadzonym przez pszczelarza. Charakteryzuje się ono ważnymi cechami: wysoką wartością odżywczą, działaniem antybakteryjnym, ponadto zawiera wiele substancji białkowych biologicznie aktywnych. Udokumentowano liczne zastosowania tego produktu i jego pozytywne działanie w medycynie (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994), dlatego też jest poszukiwane przez klientów, o czym mogą się przekonać osoby sprzedające detalicznie produkty z własnej pasieki. Mleczko pszczele jest również produktem nie wymagającym szczególnych zabiegów konserwujących. z³ miód honey mleczko royal jelly 5 g Rys. 1. Warianty ceny detalicznej porcji 5 g mleczka w porównaniu z ceną detaliczną miodu wielokwiatowego (1 kg 12 zł) Fig. 1. Retail prices of 5 g of royal jelly, compared with the retail price of multiflower honey (1 kg PLN 12) MARCINKOWSKI (1994a) stwierdził, że opłacalność produkcji i odpowiedni zysk gwarantuje cena 120 USD za 1 kg mleczka. Przy obecnym kursie naszej waluty wynosi ona w hurcie ok. 500 zł, i taką kwotę otrzymują pszczelarze zajmujący się tą produkcją, choć CICHOŃ i WILDE (2002) uważają tę cenę za niewystarczającą. Sprzedaż detaliczna tego produktu umożliwia uzyskanie o wiele wyższej ceny. Przy jej ustalaniu trzeba wziąć pod uwagę, że aby osiągnąć maksymalny jej poziom, mleczko porcjuje się na kilkugramowe partie. Przykładowo 5 g tego produktu w zakładanej powyżej cenie hurtowej osiąga wartość 2,75 zł. Taką cenę można zwiększyć wg zasad sprzedaży detalicznej o co najmniej 100%, czyli zostałby osiągnięty pułap 5,5 zł, gwarantujący uzyskanie dochodu 1100 zł za 1 kg sprzedanego mleczka. Wydaje się jednak, że konsumenci mogą zaakceptować wyższy poziom ceny (rys. 1), bo cena porcji w odczuciu subiektywnym jest niska w porównaniu z ceną 1 kg miodu. Uwzglednienie tego czynnika pozwala na ustalenie obecnie jej poziomu na 10 zł za 5 g (2 000 zł za 1 kg). Mogą pojawić się jednak obawy, że sprzedaż będzie się

5 Pozyskiwanie, zagospodarowanie i zastosowanie mleczka odbywała powoli. Zbyt w sprzedaży detalicznej nie musi być szybki i duży, nawet przy niskiej cenie. Pszczelarz realizujący sprzedaż bezpośrednią musi się liczyć ze stosunkowo powolnym jej procesem, gdyż korzyścią, jaką uzyskuje, jest wysoka cena. z³ miód honey mleczko royal jelly 5 g Rys. 2. Szacowane ceny detaliczne 1 kg miodu wielokwiatowego wymieszanego z mleczkiem przy założeniu cen detalicznych miodu 12 zł za 1 kg i różnych wariantów ceny detalicznej porcji 5 g mleczka Fig. 2. Estimated retail prices of 1 kg of multiflower honey mixed with royal jelly, assuming honey price equal to 12 PLN and different retail prices of 5 g of royal jelly Sprzedaż mleczka można również prowadzić, dodając je do miodu. Takie działanie jest przydatne w odniesieniu do miodów, które trudno sprzedać, jak rzepakowy czy wielokwiatowy, ze względu na powszechne przekonanie o niskiej ich wartości. W wielu rejonach kraju są one podstawowymi odmianami produkowanymi przez pszczelarzy. Miody te osiągają również niską cenę w hurcie. Ich sprzedaż jest zatem trudna i wymaga intensywnych starań ze strony pszczelarza, więc można by wykorzystać mleczko w marketingu miodów. Stworzenie nowego produktu, jakim jest miód z mleczkiem, wydaje się bardzo dobrym rozwiązaniem. Wprowadzenie do oferty mleczka pszczelego pociąga za sobą wiele pozytywnych następstw, zarówno dla klienta, jak i pszczelarza. Obie strony korzystają, ponieważ oferta sprzedaży zostaje urozmaicona o dwa nowe produkty: mleczko i miód z mleczkiem. Najważniejsze dla pszczelarza jest to, że aktywnie i łatwo kształtuje dochód, wpływając na poziom cen obu produktów i intensyfikując sprzedaż. Na rysunku 2 przedstawiono, jakie możliwości stwarza wprowadzenie mleczka pszczelego do sprzedaży i pojawienie się nowego rodzaju produktu, jakim jest miód wielokwiatowy z mleczkiem. W tak założonym wariancie cena porcji mleczka w miodzie wynosi nawet 10 zł, ale cena 1 kg miodu z mleczkiem jest stosunkowo niska, bo osiąga wartość 22 zł (suma cen miodu i mleczka). Kształtowanie więc ceny jest

6 174 uzależnione od zawartości mleczka w miodzie i akceptowania jej przez popyt. To właśnie w tym przypadku uwidoczniła się możliwość wykorzystania mleczka w marketingu. Zastosowanie mleczka pszczelego w lecznictwie W składzie mleczka można wyróżnić kilka związków chemicznych: woda 66 69%, a w jego suchej masie: tłuszcze 12 15%, cukry 36 42%, białka 24 30%, węglowodany 12%, związki mineralne 1,2%, nieoznaczone związki organiczne 4,8%. W składzie mleczka stwierdzono ponad 20 aminokwasów, w tym wszystkie egzogenne, i wiele enzymów, np. amylazy, fosfatazę, inwertazę i katalazę (RYBAK-CHMIELEWSKA 1998). Mleczko pszczele zawiera wiele witamin, w tym z grupy B, kwas pantotenowy występujący w dużej koncentracji, nie spotykanej w innych naturalnych związkach, a który wpływa na długość życia. W stosunkowo dużej ilości występują kwas nikotynowy i witamina H. Witaminy B 1,B 2,B 6,B 12, witamina C, kwas foliowy występują w mniejszych ilościach. W mleczku wykryto dużo biopierwiastków (dotychczas 22), m.in. magnez, cynk, żelazo, miedź, mangan, a spośród makroelementów: potas, wapń i sód. Mleczko jest produktem o wysokich walorach odżywczych. Dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych aminokwasów, cukrów, biopierwiastków. Dzięki obecności substancji biologicznie czynnych, jak enzymy, wolne kwasy tłuszczowe, kwasy nukleinowe i nukleotydy, korzystnie wpływa na przemianę materii, a także procesy odnowy tkanek. Na organizm ludzki mleczko działa jak środek pobudzający i stymulujący: poprawia się stan ogólny, zwiększa możliwości wysiłku fizycznego i intelektualnego, rośnie optymizm i chęć do życia. U ludzi starszych poprawiają się widzenie i pamięć. Korzystnie działa przy arteriosklerozie, anginie, wrzodach, anemii i w stanach depresyjnych. Zalecane jest osobom osłabionym, wyczerpanym fizycznie i nerwowo, uskarżającym się na obniżenie sprawności umysłowej i bezsenność. Mleczko wykazuje zdolności regulowania ciśnienia krwi: zbyt wysokie obniża, a niskie podnosi. Przyjmowanie mleczka obniża poziom cholesterolu we krwi (KĘDZIA, HOŁDERNA-KĘDZIA 1994). Wykorzystywane jest w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, stanach zapalnych jelita grubego i wątroby, woreczka żółciowego i trzustki. Wykazuje też działanie ochraniające wątrobę przed wpływem substancji toksycznych. Odmładza skórę, czyni ją delikatną i jedwabistą, dlatego chętnie jest wykorzystywane w kosmetyce. Zapobiegawczo i w lekkich schorzeniach zaleca się przyjmowanie mg mleczka dziennie przez 3 4 tygodnie. Najlepsze efekty uzyskuje się przy podjęzykowym przyjmowaniu świeżego mleczka. Można również doustnie stosować mleczko z miodem lub utrwalone alkoholem etylowym. W aptekach spotyka się pastylki do ssania (Apivit, Apivit P), drażetki,

7 Pozyskiwanie, zagospodarowanie i zastosowanie mleczka kapsułki, ampułki do picia (Apistimul Urtica, Apistimul Crataegi). W sprzedaży znajdują się jeszcze i inne preparaty wyprodukowane z mleczka: zastrzyki, czopki, maści i kremy. Niektóre osoby mogą być uczulone na mleczko. Przy doustnym stosowaniu objawami są ból brzucha, wymioty, biegunka a przy miejscowym rumień skóry, wysypka. Nie zaleca się mleczka chorym na chorobę Addisona, ostre choroby zakaźne, alergiczne i nowotworowe. Tak różnorodne możliwości zastosowania mleczka stwarzają możliwości łatwej sprzedaży za relatywnie wysoką cenę jednostkową. Podsumowanie Dobre efekty można osiągnąć, sprzedając mleczko mieszane z miodem wielokwiatowym lub innymi, mniej atrakcyjnymi odmianami. Pozwala to bowiem na uzyskanie ceny wynoszącej nawet 1000 zł za 1 kg mleczka. Dodatkowo działanie takie uatrakcyjnia ofertę w sprzedaży bezpośredniej, ułatwiając sprzedaż także innych produktów pszczelich. Duże walory lecznicze mleczka ułatwiają jego potencjalny zbyt, zachęcając do spożycia osoby interesujące się zdrową żywnością. Piśmiennictwo BRATKOWSKI J., WILDE J Możliwości produkcji mleczka pszczelego w warunkach okolic Olsztyna. Biul. Nauk., UWM, 18: CICHOŃ J., WILDE J Opłacalność produkcji mleczka pszczelego w Polsce. Biul. Nauk., UWM, 18: KĘDZIA B., HOŁDERNA-KĘDZIA E Leczenie produktami pszczelimi. PWRiL. Warszawa: MARCINKOWSKI J. 1994a. Możliwości poprawy efektywności prowadzenia pasieki przez wzbogacanie wyboru produktów pasiecznych. Pszczeln. Zesz. Nauk., 38: MARCINKOWSKI J. 1994b. Możliwości produkcji mleczka pszczelego w Polsce. Pszczeln. Zesz. Nauk., 38: PIDEK A Wykorzystanie pszczół do zapylania roślin sadowniczych w Polsce Pszczeln. Zesz. Nauk., 36: RYBAK-CHMIELEWSKA H Produkty pszczele mleczko pszczele. W: Red. J. Prabucki. Użytkowanie pszczół. Pszczelnictwo. Wyd. Albatros, Szczecin: