Depresja. Dominika Karaś Maria Kłym

Transkrypt

1 Depresja Dominika Karaś Maria Kłym

2 Dla tych, którzy błąkali się po ciemnych borach depresji i znają jej niewysłowioną, agonalną naturę, ich powrót z otchłani jest jak droga poety, wspinającego się krok po kroku z czarnych czeluści piekieł, aby w końcu wydostać się na jasny świat, gdzie każdy, kto powrócił do zdrowia, prawie zawsze odzyskuje wewnętrzną równowagę i zdolność do odczuwania radości.

3 Aspekty depresji Doświadczenie bolesne dla człowieka Doświadczenie niezrozumiałe dla innych ludzi Brak społecznego przyzwolenia na depresję

4 Klasyfikacja ICD-10 F30 Epizod maniakalny F30. 0 F30. 1 F30. 2 F30. 8 F30. 9 F31 F31.0 Hipomania Mania bez objawów psychotycznych Mania z objawami psychotycznymi Inne epizody maniakalne Epizod maniakalny nieokreślony Zaburzenia afektywne dwubiegunowe Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod hipomanii F31.1 F31.2 F31.3 F31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod maniakalny bez objawów psychotycznych Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod maniakalny z objawami psychotycznymi Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod depresji o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji bez objawów psychot. F31.4 F31.5 F31.6 F31.7 F31.8 F31.9 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji bez objawów psychot. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod mieszany Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - remisja Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, n.o.

5 Klasyfikacja ICD-10 F32 Epizod depresyjny F32.0 Epizod depresji łagodny F32.1 F32.2 F32.3 Epizod depresji umiarkowany Epizod depresji ciężki, bez objawów psychot. Epizod ciężkiej depresji z objawami psychot. F32.8 Inne epizody depresyjne F32.9 F33 F33.0 Epizod depresyjny, nieokreślony Zaburzenia depresyjne nawracające Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresyjny łagodny F33.1 F33.2 F33.3 F33.4 F33.8 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresyjny umiarkowany Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresji ciężkiej bez objawów psychot. Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - ciężka depresja z obj. psychotycznymi Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - stan remisji Inne nawracające zaburzenia depresyjne F33.9 F34 Nawracające zaburzenia depresyjne, nieokreślone Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne) F34.0 Cyklotymia F34.1 Dystymia F34.8 F34.9 Inne uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne) Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

6 Klasyfikacja ICD-10 F38 F38.0 F38.1 F38.8 F39 Inne zaburzenia nastroju (afektywne) Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne) Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne) Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne) Zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

7 Klasyfikacja ICD-10 Epizod depresyjny Czas trwania: co najmniej 2 tygodnie Objawy psychopatologiczne: (co najmniej 2 z następujących) Objawy dodatkowe: Nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie Utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność Zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość Spadek zaufania i szacunku do siebie Nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej a nieuzasadnionej winy Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze Skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupiania się albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub wahanie się Zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej w postaci pobudzenia lub zahamowania Zaburzenia snu wszelkiego typu Zmiany łaknienia wraz z odpowiednią utratą wagi

8 Klasyfikacja DSM-IV I Co najmniej pięć spośród niżej wymienionych objawów występuje niemal codziennie przez okres dwóch tyg., jednym z głównych objawów jest albo (1) depresyjny nastrój, albo (2) utrata zainteresowań lub przyjemności: depresyjny nastrój lub rozdrażnienie utrzymujące się przez większość dnia istotnie zmniejszone zainteresowanie lub obniżenie przyjemności większości codziennych działań znaczny spadek wagi pomimo braku diety lub przyrost wagi oraz wzrost lub spadek apetytu bezsenność lub nadmierna senność pobudzenie psychomotoryczne lub zahamowanie psychoruchowe zmęczenie lub brak energii poczucie braku własnej wartości lub nadmiernej, często nieadekwatnej winy zmniejszona zdolność myślenia lub koncentracji uwagi, niezdecydowanie powracające myśli o śmierci, powracające myśli samobójcze, plany samobójcze II Zespół objawów nie spełnia kryteriów rozpoznawania stanów mieszanych III IV V Symptomy powodują istotny w sensie klinicznym stres lub nieprzystosowanie społeczne, niemożność sprostania zwykłym obowiązkom lub inne trudności w ważnych obszarach funkcjonowania. Objawy nie są spowodowane działaniem substancji chemicznych (leki, narkotyki), ani ogólnym stanem zdrowia (np. nadczynność tarczycy). Zaburzenie nie jest naturalną reakcją na stratę bliskiej osoby (naturalna do ok. 2 miesięcy po śmierci).

9 Co to jest depresja Potocznie: obniżenie nastroju, przygnębienie, smutek, itp.. W znaczeniu klinicznym: określenie zespołu objawów psychopatologicznych, wśród których zasadniczym jest długotrwałe, stale utrzymujące się przygnębienie. Często towarzyszy mu obniżenie zdolności przeżywania przyjemności, negatywny wzorzec myślenia (pesymizm), obniżenie aktywności życiowej, zaburzenia popędów i czynności wegetatywnych.

10 Epidemiologia Depresja jest chorobą bardzo często występującą! Roczna zachorowalność: 3% populacji Tylko 57% osób z depresją szuka pomocy lekarskiej Częściej chorują kobiety

11 Podziały depresji: Endogenne i reaktywne (psychogenne) Występujące w przebiegu choroby afektywnej jedno- i dwubiegunowej Pierwotne i wtórne

12 Przyczyny: Rola czynników genetycznych Układy neuroprzekaźni kowe układu nerwowego Zaburzenia hormonalne Organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego Dysregulacja rytmu dobowego Stresujące wydarzenia życiowe Czynniki psychodynamiczne Dysfunkcjonalne schematy poznawcze

13 Rola czynników genetycznych Są badania podkreślające rolę czynników genetycznych w etiologii depresji. jednak nie ustalono jednoznacznej przyczyny, nie ma genu depresji

14 Układy neuroprzekaźnikowe Deficyt w układzie serotoninergicznym Układy katecholaminergiczne Dysfunkcja układu noradrenergicznego

15 Zaburzenia hormonalne Częste podłoże wtórnych zespołów depresyjnych (np. niedoczynność tarczycy, choroby nadnerczy) W pierwotnych zespołach depresyjnych osie podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz podwzgórze-przysadka-tarczyca Dysfunkcja układu noradrenergicznego

16 Organiczne uszkodzenia OUN Uszkodzenia i zaburzenia funkcji płatów czołowych, skroniowych i jądra ogoniastego

17 Dysregulacja rytmu okołodobowego W depresji występują wyraźne problemy ze snem oraz wyraźne obniżenie nastroju rano może dysregulacja rytmu okołodobowego jest przyczyną, a nie skutkiem depresji?

18 Czynniki psychodynamiczne Efekt nieprawidłowych relacji w okresie dzieciństwa Efekt frustracji potrzeb w okresie dzieciństwa

19 Stresujące wydarzenia życiowe Model podatność-stres: Rola stresorów w wyzwalaniu reakcji depresyjnych Różnice między kobietami a mężczyznami

20 Dysfunkcjonalne schematy poznawcze Obraz siebie Depresyjna triada poznawcza Becka Obraz świata Obraz przyszłości

21 Czynniki ryzyka Płeć żeńska Niedostateczne wsparcie społeczne Osobowość zależna/histrioniczna/borderline

22 Przebieg i prognoza Czas trwania nieleczonego epizodu: przeważnie 3-8 miesięcy Pełna remisja: 70% chorych Ale: depresja jest chorobą śmiertelną! Przeważnie wczesny początek im wcześniejszy, tym gorsze rokowania Choroba przewlekła i nawracająca

23 Predyktory nawrotów Przebity epizod depresyjny Zaprzestanie przerywania leków w czasie podjętej terapii Obraz kliniczny (współwystępowanie zaburzeń) Czynniki demograficzne (różne wyniki badań: płeć, wiek: im młodszy wiek, tym większe prawdopodobieństwo nawrotu) Stan psychospołeczny

24 Depresja a śmiertelność Depresja jest chorobą śmiertelną Ok % wszystkich samobójstw spowodowanych jest depresją Trudno jest określić ryzyko, że dany pacjent popełni samobójstwo

25 Objawy depresji Afektywne Poznawcze Somatyczne Behawioralne

26 Rodzaje depresji: Jednobiegunowa Dwubiegunowa "Duża" depresja Dystymia Depresja sezonowa Depresja z cechami psychotycznymi Depresja poporodowa

27 Współwystępowanie Zaburzenia lękowe Nadużywanie substancji Zaburzenia odżywiania Zaburzenia osobowości

28 Psychologiczne czynniki zapowiadające dużą depresję Niewłaściwe relacje małżeńskie, rodzinne, interpersonalne Stresujące wydarzenia i okoliczności życiowe Indywidualne właściwości psychologiczne

29 Kto choruje na depresję? Każdy może zachorować Wskaźnik występowania: 4,6 7,4% Rosnący współczynnik występowania depresji wśród młodych ludzi Częściej kobiety U starszych ludzi związana ze zmianami biologicznymi w organizmie

30 Czy kobiety częściej chorują? Artefakt wynikający z odmienności ról płciowych Różnice biologiczne (hormonalne) Model podatności na stres Czynniki związane z radzeniem sobie w sytuacjach trudnych

31 Różnice kulturowe, społeczne, demograficzne Częściej w kulturze zachodniej Częściej na terenach zurbanizowanych Poziom depresji wzrasta wraz z obniżaniem się statusu społecznego, ale trudno powiedzieć, co jest przyczyną, a co skutkiem

32 Pogorszenie funkcjonowania jako konsekwencja depresji Osłabienie zdolności cierpiących na depresję osób do podejmowania pracy, wykonywania codziennych obowiązków domowych i utrzymywania właściwych relacji z rodziną i przyjaciółmi.

33 Rodzinny kontekst depresji

34 Depresja w kontekście rodziny Waga przywiązania Doświadczenia rodzinne z wczesnego dzieciństwa Dysfunkcyjne relacje rodzic-dziecko - nabycie dysfunkcjonalnych schematów Ja i negatywnego stylu wyjaśniania

35 Relacje rodzinne: Wrogość Odrzucenie Kontrola Rezerwa Lęk Negatywne interakcje Wrogość Napięcie Konflikty Niezadowolenie ze związku

36 Stresory w dzieciństwie a podatność na depresję Strata w dzieciństwie Niewłaściwy styl wychowawczy Alkohol Choroba psychiczna w rodzinie Przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna Śmierć ojca lub matki Problemy małżeńskie rodziców Brak bliskiego związku z rodzicami

37 Związki rodzinne dziecka chorego na depresję Rozbicie środowiska rodzinnego, dysfunkcjonalne relacje między rodzicami a dziećmi, wysoki poziom przewlekłego stresu Mniejsze wsparcie społeczne Dysfunkcjonalne przystosowanie Zaburzenia psychiczne u dzieci Niewłaściwa reakcja matki na dziecko Zaburzenia emocjonalne i behawioralne Zaburzenia nastroju

38 Wpływ depresji na relacje rodzinne Nieodpowiednia więź emocjonalna Dysfunkcjonalne interakcje rodzinne Obciążenie dla rodziny Odczuwanie wsparcia

39 Wsparcie społeczne Zmniejsza ryzyko nawrotu Pomaga przezwyciężyć chorobę...ale zwykle nie jest odczuwane

40 Terapia depresji Leki przeciwdepresyjne Psychoterapia Fototerapia Deprywacja snu Elektrowstrząsy

41 Ważny aspekt leczenia Kontakt z chorym: wniknięcie w świat jego przeżyć, dające możliwość zrozumienia udzielenia odpowiedniego wsparcia

42 Psychoterapia Psychoterapia psychodynamiczna Terapia małżeńska Psychoterapia poznawczo-behawioralna Terapia interpersonalna

43 Terapia psychodynamiczna Gdy depresja związana jest z długotrwałym konfliktem interpersonalnym, będącym konsekwencją nieprawidłowych wczesnych związków, doświadczania przewlekłego uczucia odrzucenia, niskiej samooceny z towarzyszącym poczuciem winy, separacji od lub utraty drugiej osoby znaczącej w dzieciństwie.

44 Terapia małżeńska Stanowi najczęściej fragment całego procesu terapeutycznego Ważna rola psychoedukacji Niektóre problemy rodzinne i małżeńskie mogą podtrzymywać objawy depresji

45 Terapia poznawczobehawioralna Najczęściej stosowana Zidentyfikowanie stereotypowych, nieprawidłowych schematów i wypracowania schematów adaptacyjnych Uczy umiejętności odbierania i poszukiwania wzmocnień pozytywnych Często współwystępuje z farmakoterapią

46 Terapia poznawczobehawioralna Techniki Pobudzanie do aktywności Stopniowanie zadań Rozpoznawanie myśli

47 Terapia interpersonalna Założenie: Depresja to zarówno przyczyna, jak i skutek trudności w związkach z ważnymi osobami.

48 Depresja. Dzieci i nastolatki

49 WAŻNE! zarówno dzieci spokojne, wycofane, jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze złym zachowaniem, mogą cierpieć z powodu depresji u dorosłych - smutek u dzieci - drażliwość

50 Objawy smutek ograniczenie lub rezygnacja z dotychczasowych zainteresowań i aktywności zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej spowolnienie lub pobudzenie spadek energii nadmierna męczliwość zmiany łaknienia zaburzenia snu wszelkiego typu zaburzenia koncentracji uwagi poczucie braku nadziei poczucie braku sensu życia niskie poczucie własnej wartości nadmierne poczucie winy poczucie bezradności nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie

51 Diagnoza Wywiad marionetkowy Kwestionariusz Emocji u Dzieci w Wieku Przedszkolnym (Preschool Feelings Checklist ) Inwentarz Depresyjności Dziecka (Children's Depression Inventory) Kwestionariusz Depresji DTK Rossmana Krakowski Inwentarz Depresyjny KID Arkusz Obserwacyjny lat KID Inwentarz Objawowy lat, lat Skala Depresji Reynoldsa dla Dzieci Skala Depresji Hamiltona Lista Symptomów Depresyjnych Manifestowanych w Klasie Szkolnej

52 Przyczyny procesy biochemiczne zachodzące w mózgu czynniki genetyczne wpływ środowiska zewnętrznego choroba psychiczna rodzica przemoc w rodzinie rozwód rodziców szczególnie silny wpływ na nawroty choroby

53 Wpływ środowiska zewnętrznego nadużywanie substancji psychoaktywnych przez członków rodziny Zaniedbanie lub/i przemoc w rodzinie przewlekła choroba członka rodziny lub samego dziecka utrata bliskiej osoby psychiczne, fizyczne lub seksualne wykorzystywanie przewlekły konflikt małżeński rodziców wrogość i emocjonalne odrzucenie nadmierne kontrolowanie przez rodziców obarczanie dziecka zbyt dużą odpowiedzialnością trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny

54 Czynnik ryzyka depresji: SAMOOCENA Rozbieżność między tym, kim chciałoby być, a tym, kim myśli, że jest Poczucie wsparcia ze strony ważnych dla niego osób

55 Epidemiologia KLINICZNA DEPRESJA: 1% dzieci przedszkolnych 2% w grupie dzieci 6 12 lat 10-15% w grupie młodzieńczej RÓŻNICE związane z płcią: w dzieciństwie proporcja 1:1 w okresie dojrzewania 1:2 (chłopcy < dziewczynki)

56 Współzachorowalność ZABURZENIA LĘKOWE 30 75% prawdopodobne wspólne podłoże wczesne wystąpienie zaburzeń lękowych jako czynnik ryzyka rozwoju depresji

57 Współzachorowalność ZABURZENIA EKSTERNALIZACYJNE zaburzenia zachowania (CD) zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD) zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych

58 Następstwa depresji dziecięcej pogorszenie przystosowania społecznego trudności w nauce szkolnej zwiększone ryzyko depresji w przyszłości

59 Cechy depresji u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym postawa ciała i wyraz twarzy skargi dotyczące dolegliwości somatycznych niewyjaśnione bóle brzucha bóle głowy brak łaknienia Niewyrażone przygnębienie mimowolne moczenie

60 Cechy depresji u nastolatków współwystępowanie zaburzeń odżywiania nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych popełnienie a usiłowanie popełnienia samobójstwa FILM

61 Postaci depresji okresu dorastania A. Kępiński Postać apatyczno abuliczna (zaniedbania wyglądu zewnętrznego, unikanie kontaktu społecznego, izolacja, braki jakiejkolwiek celowej aktywności) Postać rezygnacyjna (poczucie pustki egzystencjalnej, brak sensu życia, zainteresowań, chęć zakończenia cierpienia, próby samobójcze) Postać buntownicza (nadmiar energii w formie wybuchów złości, kłótliwość, ostentacyjne lub bierne sprzeciwianie się ustalonym normom społecznym) Postać labilna (zmienność emocjonalna, okresy buntu z późniejszym nasilonym poczuciem winy i żalu)

62 Leczenie - powinno uwzględniać wszystkie sfery nieprawidłowego funkcjonowania: trudności społeczne kłopoty z nauką trudności w rozwiązywaniu problemów społecznych i kontrolowaniu emocji nieprawidłowe relacje rodzinne dysfunkcjonalne przekonania dotyczące własne osoby i innych ludzi

63 PSYCHOLOG PSYCHIATRA PODSTAWOWE BADANIA LABORATORYJNE RODZICU! Choroba Twojego dziecka nie pojawiła się z Twojej winy, ale jest Twoją odpowiedzialnością (dr Harold S. Koplewicz, psychiatra, prezes Child Mind Institute) FILM

64 Czynniki ochronne i zapobieganie bezpieczne, stabilne otoczenie, w pierwszych latach życia spokojna atmosfera w domu stabilna atmosfera w środowisku szkolnym (zagrożenie niosą: przemoc w szkole, nasilona rywalizacja i presja ze strony rówieśników, nadmierny nacisk na osiągnięcia szkolne)

65 Podsumowanie Depresja jest chorobą, która występuje nie tylko u dorosłych Drażliwość i trudne zachowania nie muszą, ale mogą świadczyć o depresji dziecięcej Nastolatki częściej niż dzieci młodsze chorują na depresję Z depresją związane jest poważne ryzyko popełnienia przez dziecko samobójstwa Depresja u dzieci jest chorobą uleczalną (nawroty nie są koniecznością) Pomoc dziecku z depresją zaczyna się od akceptacji i zrozumienia jego choroby

66 Literatura Bilikiewicz, A., Landowski, J., Radziwiłłowicz, P. (1999). Psychiatria. Repetytorium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Hammen, C. (2006). Depresja. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Kępiński, A. (1974). Melancholia. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa Namysłowska, I. (2007). Psychiatria dzieci i młodzieży (wybrane zagadnienia). w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: PZWL. Pużyński, S., Wciórka, J. (red.) (1998). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD- 10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków-Warszawa: Versalius. Pużyński, S., Wciórka, J. (red.) (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD- 10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków-Warszawa: Versalius. Pużyński, S. (2007). Choroby afektywne. w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: PZWL. Turno, M. (2010). Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

67 Dziękujemy za uwagę