Prawo cywilne część ogólna

Transkrypt

1 Podręczniki Prawnicze Prawo cywilne część ogólna Zbigniew Radwański Adam Olejniczak 12. wydanie C. H. Beck

2 PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Zbigniew Radwański, Adam Olejniczak Prawo cywilne część ogólna

3 W sprzedaży: E. Marszałkowska-Krześ POSTĘPOWANIE CYWILNE, wyd. 2 Ćwiczenia Becka K. Piasecki POSTĘPOWANIE SPORNE ROZPOZNAWCZE W SPRAWACH CYWILNYCH, wyd. 3 Studia Prawnicze K. Flaga-Gieruszyńska POSTĘPOWANIE CYWILNE. PYTANIA EGZAMINACYJNE. TESTY. KAZUSY. TABLICE, wyd. 6 Repetytoria C.H. Beck K. Flaga-Gieruszyńska POSTĘPOWANIE CYWILNE Testy Becka T. Ereciński (wprowadzenie) POSTĘPOWANIE CYWILNE. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka A. Zieliński (wprowadzenie) KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 39 Twoje Prawo

4 Prawo cywilne część ogólna Zbigniew Radwański Adam Olejniczak 12. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Profesor Zbigniew Radwański ( ) Z wielkim smutkiem i żalem przyjęliśmy w grudniu 2012 r. wiadomość o śmierci Pana Profesora Zbigniewa Radwańskiego autora wielu wybitnych dzieł, nestora polskiej cywilistyki, naszego wieloletniego współpracownika, a przede wszystkim, wspaniałego człowieka. Profesor Zbigniew Radwański był Redaktorem Naczelnym Systemu Prawa Prywatnego i kwartalnika Studia Prawa Prywatnego oraz autorem i współautorem kilku podręczników. Przez cały okres współpracy z Wydawnictwem C.H. Beck wspierał nas swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem. Uprzejmie informujemy, że zgodnie z życzeniem Profesora Zbigniewa Radwańskiego jego dzieło w postaci podręczników Prawo cywilne część ogólna, Zobowiązania część ogólna oraz Zobowiązania część szczegółowa będą kontynuowali ich współautorzy uczniowie Profesora.

7

8 Spis treści Wykaz skrótów... XIX Wykaz literatury... XXIII Przedmowa do dwunastego wydania... XXV Rozdział I. Wprowadzenie do prawa cywilnego Prawo cywilne... 1 I. Prawo publiczne i prawo prywatne Wprowadzenie Prawo prywatne Prawo publiczne Użyteczność wyróżnienia... 3 II. Gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe i dydaktyczne Gałęzie prawa Kompleksowe regulacje prawne Dyscypliny naukowe i dydaktyczne... 6 III. Status prawa cywilnego Metoda regulacji Przedmiot regulacji... 8 IV. Zakres prawa cywilnego Uwagi wstępne Prawo pracy Prawo rodzinne Prawo handlowe Prawo rolne Prawo spółdzielcze V. Systematyka prawa cywilnego Uwagi ogólne Poszczególne działy prawa cywilnego Inne wyróżnienia zespołów norm cywilnoprawnych VI. Zasady prawa cywilnego Pojęcie Katalog zasad Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce I. Unifikacja prawa cywilnego Druga Rzeczpospolita Okres powojenny II. Kodyfikacja prawa cywilnego Pierwsze próby kodyfikacji... 23

9 VIII Spis treści 2. Uchwalenie Kodeksu cywilnego Charakter prawny Zakres Podział Forma Warstwy ideologiczne III. Reforma Kodeksu w Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział II. Źródła prawa cywilnego Rodzaje źródeł I. Uwagi wstępne II. Prawo stanowione III. Zwyczaje i prawo zwyczajowe Zwyczaje Prawo zwyczajowe IV. Rola orzecznictwa V. Rola nauki Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego I. Uwagi ogólne Struktura normy prawnej Norma a przepis prawny II. Ważniejsze rodzaje norm prawa cywilnego Normy bezwzględnie i względnie wiążące oraz semiimperatywne Normy kompetencyjne Metanormy III. Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego Definicje legalne Przepisy odsyłające Klauzule generalne Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym i przestrzennym I. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym Początek obowiązywania Koniec obowiązywania II. Prawo intertemporalne Uwagi ogólne Zasada nieretroakcji Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji III. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym IV. Prawo prywatne międzynarodowe Rozdział III. Stosowanie prawa cywilnego Model stosowania prawa I. Model normatywny II. Trójczłonowy model stosowania prawa Ustalenie stanu faktycznego sprawy I. Reguły dowodowe Dowody... 57

10 Spis treści IX 2. Rozkład ciężaru dowodu II. Domniemania Domniemania faktyczne Domniemania prawne Domniemanie dobrej wiary Moc wiążąca orzeczeń Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy I. Wykładnia prawa Uwagi wstępne Dyrektywy językowe Dyrektywy systemowe Dyrektywy funkcjonalne Wyniki wykładni II. Wnioskowanie z norm o normach Pojęcie Reguły instrumentalnego nakazu i zakazu Reguły a fortiori Analogia z ustawy Analogia z prawa III. Związanie sądu w działaniach interpretacyjnych i inferencyjnych Uwagi wstępne Nadzór judykacyjny Zasady prawne Powszechnie obowiązująca wykładnia Wskazania wspomagające IV. Zbieg norm V. Wykładnia prawa wspólnotowego Reguły wykładni Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego Właściwość sądów Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego Rozdział IV. Prawo podmiotowe Pojęcie prawa podmiotowego I. Koncepcja prawnonaturalna i system prawny Prawo podmiotowe i system prawny Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu II. Określenie prawa podmiotowego Stosunek cywilnoprawny Definicja prawa podmiotowego Przydatność koncepcji prawa podmiotowego III. Uprawnienia Uwagi ogólne Roszczenia Uprawnienia kształtujące Zarzut Rodzaje praw podmiotowych I. Uwagi wstępne... 91

11 X Spis treści II. Prawa bezwzględne i względne Prawa bezwzględne Prawa względne Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych Przyporządkowane prawa bezwzględne III. Prawa akcesoryjne i związane Prawa akcesoryjne Prawa związane IV. Prawa majątkowe i niemajątkowe Prawa majątkowe Prawa niemajątkowe V. Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne Uwagi wprowadzające Zbywalność Dziedziczność VI. Prawa tymczasowe Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego I. Uwagi wstępne II. Nabycie pochodne i pierwotne Nabycie pochodne Nabycie pierwotne III. Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym Następstwo pod tytułem szczególnym Następstwo pod tytułem ogólnym IV. Nabycie translatywne i konstytutywne Nabycie translatywne Nabycie konstytutywne V. Utrata prawa Uwagi ogólne Połączenie prawa i obowiązku Realizacja prawa podmiotowego I. Wykonywanie II. Nadużycie Teoria zewnętrzna Teoria wewnętrzna Stosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego III. Ochrona Ochrona sądowa Pomoc własna IV. Kolizja praw podmiotowych Rozdział V. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Uwagi wstępne Rzeczy I. Pojęcie Cechy konstytutywne Wyłączenia II. Rzeczy ruchome i nieruchome Podstawa podziału

12 Spis treści XI 2. Grunty Budynki Części budynków Księgi wieczyste III. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości Pojęcie Doniosłość prawna IV. Części składowe rzeczy i przynależności Części składowe Przynależności V. Pożytki Pojęcie i rodzaje Konsekwencje prawne Przedmioty inne niż rzeczy I. Przedmioty materialne niebędące rzeczami Ciecze i gazy Kopaliny Zwierzęta w stanie wolnym II. Przedmioty niematerialne Energia Dobra o charakterze intelektualnym Dobra osobiste Pieniądze Papiery wartościowe III. Przedsiębiorstwo Uwagi wstępne Pojęcie Konsekwencje i charakter prawny Gospodarstwo rolne IV. Zbycie przedsiębiorstwa Uwagi wstępne Pojęcie zbycia przedsiębiorstwa Forma V. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa Uwagi wstępne Odpowiedzialność zbywcy przedsiębiorstwa Solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa Majątek i mienie I. Majątek Pojęcie Sukcesja uniwersalna Zarząd Odpowiedzialność Surogacja II. Mienie Rozdział VI. Osoby fizyczne Uwagi ogólne

13 XII Spis treści I. Podmiotowość człowieka Podmiot praw Zdolność prawna Zdolność do czynności prawnych II. Indywidualizacja osób fizycznych Nazwisko i imię Dodatkowe dane osobowe Stan rodzinny Płeć Wiek Stan cywilny Księgi stanu cywilnego Ewidencja ludności III. Miejsce zamieszkania Uwagi ogólne Osoby pełnoletnie Dzieci lub podopieczni Zdolność prawna osób fizycznych I. Początek Urodzenie się dziecka Status cywilnoprawny nasciturusa II. Zakres III. Ustanie Śmierć Stwierdzenie zgonu Uznanie za zmarłego Ochrona dóbr osobistych I. Pojęcie i rodzaje Pojęcie Typy II. Konstrukcja prawna III. Przesłanki ochrony Bezprawność Uchylenie bezprawności IV. Środki ochrony Ustalenie Zaniechanie Usunięcie skutków naruszenia Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny Stosunek do ochrony pozakodeksowej Odszkodowanie Rozdział VII. Osoby prawne Konstrukcja osób prawnych I. Pojęcie Założenia ogólne Metoda regulacji prawnej Funkcje II. Ogólna regulacja osób prawnych

14 Spis treści XIII 1. Uwagi wstępne Powstanie i rejestry Nazwa Siedziba Organy Dobra osobiste Rodzaje osób prawnych I. Państwowe osoby prawne Skarb Państwa Inne państwowe osoby prawne Szczególne zadania ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa II. Jednostki samorządu terytorialnego Gminy Związki międzygminne Powiat Województwo III. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne Korporacyjne Fundacyjne Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną I. Uwagi wstępne II. Nowa regulacja prawna Pojęcie Reżim prawny III. Trzeci podmiot prawa cywilnego Rozdział VII 1. Konsumenci i przedsiębiorcy Konsumenci I. Uwagi wstępne II. Pojęcie konsumenta Przedsiębiorcy I. Firma Rozdział VIII. Czynności prawne i inne zdarzenia cywilnoprawne Zdarzenia cywilnoprawne I. Pojęcie i skutki Pojęcie Skutki II. Typy zdarzeń cywilnoprawnych Podstawa wyróżnienia Typologia Pojęcie i postacie czynności prawnych I. Pojęcie Określenie ogólne Oświadczenie woli Oświadczenia innego rodzaju II. Postacie czynności prawnych

15 XIV Spis treści 1. Jednostronne, umowy i uchwały Zgoda osoby trzeciej Indywidualnie adresowane Realne i konsensualne Między żyjącymi i na wypadek śmierci Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku Przysparzające Upoważniające Kauzalne i abstrakcyjne Czynności powiernicze Forma oświadczenia woli I. Swoboda formy Uwagi ogólne Oświadczenia wyraźne i dorozumiane II. Formy szczególne i ich rodzaje Zwykła forma pisemna Z datą pewną Z poświadczeniem podpisu Akt notarialny Forma elektroniczna kwalifikowana Uwagi końcowe III. Skutki niedochowania formy Forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) Forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) Forma czynności prawnej zastrzeżonej dla celów dowodowych (ad probationem) IV. Zakres zastosowania form szczególnych Forma z mocy ustawy Forma z mocy umowy Forma następczych czynności prawnych Zakres zastosowania elektronicznej formy czynności prawnej V. Pismo potwierdzające zawarcie umowy Wykładnia oświadczeń woli I. Uwagi ogólne Pojęcie wykładni Ogólne dyrektywy wykładni II. Metoda wykładni Oświadczenia woli składane indywidualnym adresatom Oświadczenia woli kierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców Testamenty III. Wykładnia oświadczeń woli wyrażonych pisemnie Uwagi ogólne Ograniczenia dowodowe Zasady europejskiego prawa kontraktów Zdolność do czynności prawnych I. Pojęcie Uwagi ogólne

16 Spis treści XV 2. Osoby prawne Osoby fizyczne II. Brak zdolności do czynności prawnych Wiek Ubezwłasnowolnienie całkowite Skutki III. Ograniczona zdolność do czynności prawnych Wiek Ubezwłasnowolnienie częściowe Skutki IV. Pełna zdolność do czynności prawnych Wady oświadczenia woli I. Uwagi ogólne II. Brak świadomości lub swobody Pojęcie Zakres podmiotowy III. Pozorność Pojęcie Skutki pozorności Pozorność a oświadczenie woli nie na serio, zastrzeżenie potajemne i czynności fiducjarne IV. Błąd Pojęcie Przypadki szczególne Skutki V. Podstęp Pojęcie Skutki VI. Groźba VII. Uchylenie się od skutków prawnych Rozdział IX. Treść czynności prawnej Swoboda kształtowania treści czynności prawnych I. Uwagi ogólne Pojęcie treści czynności prawnej Zasada swobody kształtowania treści Wzorzec kompetencji generalnej II. Ograniczenia Prawa przyrody Normy bezwzględnie wiążące Obejście ustawy Zasady współżycia społecznego III. Skutki naruszenia Elementy czynności prawnej I. Rodzaje Essentialia negotii Naturalia negotii Accidentalia negotii II. Warunek i termin

17 XVI Spis treści 1. Warunek Termin Rozdział X. Zawarcie umowy Założenia ogólne I. Konsens Pojęcie Zakres konsensu Określenie stron II. Swoboda zawierania umów Pojęcie Ograniczenia Umowy adhezyjne Zastępcze oświadczenie woli Orzeczenie sądowe jako zdarzenie cywilnoprawne Decyzja administracyjna jako zdarzenie cywilnoprawne Sposoby zawierania umów I. Oferta i jej przyjęcie Pojęcie oferty Skutki złożenia oferty Ustanie stanu związania ofertą Przyjęcie oferty Miejsce i czas zawarcia umowy II. Negocjacje Pojęcie Prowadzenie negocjacji Zawarcie umowy List intencyjny Zaproszenie do zawarcia umowy III. Aukcja i przetarg Uwagi wstępne Charakter prawny oraz funkcja aukcji i przetargu Ogłoszenie aukcji albo przetargu Aukcja Przetarg Wadium Unieważnienie umowy Rozdział XI. Przedstawicielstwo ze szczególnym uwzględnieniem pełnomocnictwa i prokury Pojęcie przedstawicielstwa i pełnomocnictwa I. Pojęcie przedstawicielstwa Działanie w cudzym imieniu Instytucje o zbliżonej funkcji II. Pojęcie pełnomocnictwa i przedstawicielstwa ustawowego Pełnomocnictwo I. Udzielenie pełnomocnictwa Zdolność do czynności prawnej

18 Spis treści XVII 2. Oświadczenie woli mocodawcy Treść pełnomocnictwa Czynność z samym sobą Pełnomocnik rzekomy II. Stosunek podstawowy III. Wygaśnięcie pełnomocnictwa IV. Prokura Uwagi wstępne Pojęcie i funkcja prokury Podmioty kompetentne do udzielania prokury Udzielenie prokury Prokurent Zakres prokury i sposób jej wykonywania Wygaśnięcie prokury Rozdział XII. Wpływ wadliwości czynności prawnych na ich skuteczność prawną Uwagi ogólne Postacie nieważności czynności prawnej I. Nieważność Uwagi ogólne Konwalidacja Konwersja II. Wzruszalność III. Bezskuteczność zawieszona IV. Bezskuteczność względna Uwagi ogólne Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 KC Przesłanki Skutki i funkcja Rozdział XIII. Przedawnienie i terminy zawite Dawność I. Pojęcie i funkcja II. Rodzaje Przedawnienie I. Pojęcie Przedmiot Zarzut przedawnienia Skutek II. Terminy Długość Obliczanie biegu terminu III. Zawieszenie biegu przedawnienia IV. Przerwa biegu przedawnienia Uwagi ogólne Dochodzenie roszczenia Uznanie roszczenia

19 XVIII Spis treści 40. Terminy zawite I. Pojęcie i rodzaje II. Skutki Indeks rzeczowy

20 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa GospNierU... ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KH... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KomPrywU... ustawa z r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 216) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPK... Kodeks postępowania karnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych KWU... ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 707) KZ... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) ObligU... ustawa z r. o obligacjach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 120, poz ze zm.) OchrKonsU... ustawa z r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1225) OchrLokU... ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) PodElU... ustawa z r. o podpisie elektronicznym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 262) PrASC... ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm.) PrAut... ustawa z r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) PrBank... ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.)