WYSTĘPOWANIE ORAZ SZKODLIWOŚĆ NIEZMIARKI PASKOWANEJ (CHLOROPS PUMILIONIS BJERK.) (DIPTERA, CHLOROPIDAE) NA RÓŻNYCH ODMIANACH PSZENICY JAREJ

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011 WYSTĘPOWANIE ORAZ SZKODLIWOŚĆ NIEZMIARKI PASKOWANEJ (CHLOROPS PUMILIONIS BJERK.) (DIPTERA, CHLOROPIDAE) NA RÓŻNYCH ODMIANACH PSZENICY JAREJ ZDZISŁAW KANIUCZAK Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna Langiewicza 28, Rzeszów z.kaniuczak@iorpib.poznan.pl I. WSTĘP Do najważniejszych gatunków szkodników zbóż występujących na terenie Polski i wymagających zwalczania metodami chemicznymi należą: skrzypionki, mszyce i pryszczarki. W niektórych rejonach obserwuje się również masowe pojawy niezmiarki paskowanej, ploniarki zbożówki, miniarki oraz rolnice (Wałkowski 1991; Mrówczyński i wsp. 2007; Walczak 2010). W ostatnich latach coraz większe znaczenie mają szkodniki mało znane, które od dziesięcioleci nie miały znaczenia ekonomicznego tj. żółwinek zbożowy i lednica zbożowa (Rosiak 2010). Jednym z ważnych gospodarczo szkodników powszechnie występujących na zbożach, na obszarze północnej i środkowej Europy jest niezmiarka paskowana (Chlorops pumilionis Bjerk.). W Polsce szkodnik ten występuje pospolicie, a co kilka lat pojawia się masowo i wówczas powoduje duże straty w zasiewach szczególnie zbóż jarych (Gołębiowska 1957). Najczęściej atakowana jest pszenica jara i ozima oraz jęczmień. Gatunek ten od okresu międzywojennego aż do lat 70. był uważany za ważnego szkodnika zbóż w Polsce (Simm 1937; Ruszkowski 1950; Gołębiowska i Boczek 1959; Sekuła i wsp. 1965; Studziński 1971). W warunkach Polski szkody o znaczeniu gospodarczym wyrządzają tylko larwy pokolenia wiosennego (Gołębiowska 1957; Studziński 1971; Boczek i Żmijewska 1972; Wałkowski 1991). Uszkodzenia powodowane przez niezmiarkę paskowaną wpływają ujemnie na plon ziarna i słomy. Reakcja roślin na żerowanie larw na dokłosiu, zależy od fazy rozwoju rośliny, w jakiej larwy przenikają pod pochwę liściową (Derron i Goy 1990; Walczak 2010). Zabiegi agrotechniczne, a szczególnie termin siewu, ograniczają liczebność niezmiarki paskowanej (Gołębiowska 1957). W Polsce południowo-wschodniej badania nad występowaniem niezmiarki paskowanej prowadzono na uprawie pszenicy ozimej i jarej oraz jęczmieniu jarym (Lisowicz 2000; Kaniuczak i Matłosz 2003), a nad chemicznym zwalczaniem tego szkodnika na pszenicy jarej (Kaniuczak 2008).

2 600 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) 2011 Celem podjętych badań była ocena podatności różnych odmian pszenicy jarej na uszkodzenia powodowane przez wiosenne pokolenie niezmiarki paskowanej. II. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w uprawie pszenicy jarej w latach w Boguchwale. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Siew pszenicy jarej wykonano na glebie brunatnej klasy IIIa. Przedplonem były rośliny motylkowate. Zgodnie z zaleceniami Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa IUNG PIB i Instytutu Ochrony Roślin IOR PIB wykonano zabiegi agrotechniczne i chwastobójcze. Siew ziarna wykonano w I dekadzie kwietnia. Ziarno zaprawiono zaprawą Funaben T w dawce 200 g/100 kg nasion. Stosowano następujące nawożenie: N 120 kg/ha, P 2 O 5 75 kg/ha, K kg/ha. Zwalczanie chwastów wykonano środkami: Lintur 70 WG w dawce 150 g/ha oraz Chwastox Turbo 340 SL w dawce 1,0 l/ha. Badaniami objęto 15 odmian pszenicy jarej zasianej na poletkach o powierzchni 16,5 m 2. Były to następujące odmiany: Bombona, Bryza, Hewilla, Katoda, Koksa, Monsun, Nawra, Parabola, Radunia, Laweta, Trappe, Tybalt, Waluta, Zadra, Żura. Procenty dokłosi uszkodzonych przez larwy niezmiarki paskowanej obliczano poddając analizie po 100 kolejnych źdźbeł na poletku. Analizy wykonano w czasie, gdy rośliny znajdowały się w fazie wzrostu roślin BBCH według Adamczewskiego i Matysiak (2002). Uszkodzenie roślin klasyfikowano według trzystopniowej skali, podanej przez Węgorka (1972): 1 uszkodzenie słabe kłos całkowicie wysunięty z pochwy, na dokłosiu płytka i długa bruzda, 2 uszkodzenie średnie kłos częściowo ukryty w pochwie liściowej, 3 uszkodzenie silne źdźbła nie wykłoszone, dokłosie silnie skrócone, bruzda głęboka. Przewidywane straty w plonach ziarna wyliczano przyjmując (za Węgorkiem 1972), że uszkodzenie dokłosia w słabym stopniu (bruzda na dokłosiu) powoduje obniżkę plonu o 33%, w średnim stopniu (kłos częściowo wysunięty z pochwy liścia flagowego, źdźbło nieco krótsze) o 46%, a w stopniu silnym (kłos najczęściej uszkodzony, tkwi w pochwie liścia flagowego, źdźbło znacznie skrócone) o 85%. Po uzyskaniu przez pszenicę jarą pełnej dojrzałości, wykonano zbiory ziarna. Wyniki analiz opracowano statystycznie wyznaczając istotne różnice na podstawie testu Duncana na poziomie 0,05%. III. WYNIKI I DYSKUSJA Procenty dokłosi uszkodzonych przez niezmiarkę paskowaną, jak i przewidywane straty w plonach ziarna pszenicy jarej przedstawiono w tabeli 1. i 2. Liczebność populacji niezmiarki paskowanej w 2007 r. w Boguchwale była wysoka. Larwy wiosennego pokolenia tego szkodnika uszkodziły od 24,9 do 51,9%, średnio 37,2% dokłosi, powodując średnią stratę w plonie ziarna wynoszącą 23,4%. W 2008 r. populacja niezmiarki paskowanej była niska w stosunku do roku poprzedniego, a uszkodzenia wahały się od 4,5 do 26,8%, średnio 13,7% dokłosi roślin pszenicy jarej. Wyliczona średnia strata plonu ziarna wyniosła 8,4%.

3 Występowanie oraz szkodliwość niezmiarki paskowanej w pszenicy jarej 601 Tabela 1. Uszkodzenie dokłosi pszenicy jarej przez niezmiarkę paskowaną oraz spowodowane straty w plonach ziarna w 2007 r. Table 1. Shank damage of spring wheat by the gout fly and yield losses in 2007 Lp. No. Odmiana Cultivar słabym low % uszkodzonych dokłosi % of damaged shanks w stopniu in degree średnim medium silnym high ogółem total [dt/ha] Plon ziarna Yield grain strata plonu* yield loss [%] [dt/ha] 1. Bombona 5,2 15,4 24,0 44,6 74,4 29,1 21,6 2. Bryza 6,0 25,6 20,3 51,9 84,5 31,0 26,1 3. Hewilla 5,2 12,4 7,3 24,9 77,7 13,6 10,5 4. Koksa 4,2 10,2 15,0 29,4 67,7 18,8 12,7 5. Monsun 5,4 15,3 25,0 45,7 75,7 30,0 22,7 6. Nawra 4,0 15,4 17,2 36,6 68,5 23,0 15,7 7. Parabola 8,3 16,2 9,2 33,7 72,6 18,0 13,0 8. Radunia 5,0 20,0 18,2 43,2 85,1 26,3 22,3 9. Raweta 8,2 9,4 22,0 39,6 83,8 25,7 21,5 10. Tybalt 6,0 4,2 30,2 40,4 77,2 29,5 22,7 11. Zadra 8,0 14,2 14,0 36,2 78,4 21,0 16,4 12. Żura 4,3 16,0 7,3 27,6 82,5 14,9 12,2 NIR (0,05) LSD (0.05) 5,53 0,42 *strata plonu oszacowana według skali Węgorka yield loss assessed according to Węgorek s scale Tabela 2. Uszkodzenie dokłosi pszenicy jarej przez niezmiarkę paskowaną oraz spowodowane straty w plonach ziarna w 2008 r. Table 2. Shank damage of spring wheat by the gout fly and yield losses in 2008 Lp. No. Odmiana Cultivar słabym low % uszkodzonych dokłosi % of damaged shanks w stopniu in degree średnim medium silnym high ogółem total [dt/ha] Plon ziarna Yield grain strata plonu* yield loss [%] [dt/ha] Bombona 2,0 2,2 4,4 8,6 69,90 5,3 3,7 2. Bryza 2,6 7,2 17,0 26,8 60,85 18,5 11,2 3. Hewilla 1,5 2,0 1,0 4,5 68,05 2,2 1,4

4 602 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (2) Katoda 2,5 4,7 3,0 10,2 68,10 5,4 3,6 5. Monsun 4, ,2 18,8 71,50 12,0 8,5 6. Parabola 3,0 6,4 2,0 11,4 80,47 5,5 4,4 7. Radunia 2,2 6,5 7,0 15,7 73,18 9,5 6,9 8. Trappe 1,0 7,6 6,2 14,8 90,88 8,9 8,0 9. Tybalt 2,0 3,2 16,0 21,2 73,18 15,6 11,4 10. Waluta 2,0 7,6 4,2 13,8 57,47 7,5 4,3 11. Żura 1,2 3,4 1,2 5,8 71,41 2,9 2,0 NIR (0,05) LSD (0.05) 2,96 2,935 *strata plonu oszacowana według Węgorka yield loss assessed according to Węgorek s scale Poszczególne odmiany pszenicy jarej były w różnych stopniach uszkadzane przez larwy niezmiarki paskowanej. Obliczone wysokości strat w plonach ziarna również były znacznie zróżnicowane. W 2007 r. najniższy procent uszkodzenia dokłosi, w stopniu silnym, stwierdzono na odmianach: Hewilla, Żura i Parabola, a w 2008 r. na odmianach: Hewilla, Żura i Parabola. Najwyższe teoretyczne straty w plonach ziarna odnotowano w 2007 r. na odmianach: Bryza, Monsun, Tybalt i Bombona, a w 2008 r. na odmianach Bryza, Tybalt i Monsun. W rejonach silnego występowania niezmiarki paskowanej na pszenicy jarej należałoby uprawiać odmiany mniej podatne na żerowanie larw wiosennego pokolenia tej muchówki (Żura, Hewilla, Parabola i Koksa). IV. LITERATURA Adamczewski K., Matysiak K Zboża. s W: Klucz do określania faz rozwojowych roślin jedno- i dwuliściennych w skali BBCH [K. Adamczewski, K. Matysiak tłumaczenie i adaptacja]. Wyd. I, Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 134 ss. Boczek J., Żmijewska I Szkodliwość niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis Bjerk.) (Diptera: Chloropidae) i odporność na nią pszenic uprawianych w Polsce. Rocz. Nauk Roln., Seria E Ochrona Roślin 2 (1): Derron J.O., Goy G La mouche jaune des chaumes (Chlorops pumilionis Bjerk.): biologie, musibilite, moyens de lutte. Revuesuisse Agric. 22 (2): Gołębiowska Z Badania nad wpływem różnych terminów siewu zbóż na porażenie ich przez muchy zbożowe. Roczn. Nauk Roln. 73 (A), 4: Gołębiowska Z., Boczek J Szkodliwość niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis Bjerk.). Prace Nauk. Inst. Ochr. Roślin 1 (1): Kaniuczak Z Distribution and effects of chemical control of gout fly (Chlorops pumilionis Bjerk.) on spring wheat in south-eastern Poland. J. Plant Protection Res. 48 (4): Kaniuczak Z., Matłosz I Niezmiarka paskowana (Chlorops pumilionis Bjerk.) (Diptera, Chloropidae) znaczne zagrożenie plonów kilku odmian pszenicy jarej w okolicach Rzeszowa. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 43 (2): Lisowicz F Występowanie i znaczenie gospodarcze niezmiarki paskowanej na zbożach uprawianych na Podkarpaciu. Ochrona Roślin nr 4, s. 12.

5 Występowanie oraz szkodliwość niezmiarki paskowanej w pszenicy jarej 603 Mrówczyński M., Kaniuczak Z., Bereś P., Pruszyński G., Bubniewicz P., Wachowiak H Podręczny Atlas Szkodników Pszenicy. Plantpress, Kraków, 63 ss. Rosiak K Mało znane szkodników zbóż. Wieś Jutra 4 (141), s. 37. Ruszkowski J Fauna roślinożerna łanów zbożowych w Polsce w okresie dwudziestolecia Ann. UMCS, Sec. E., Suppl 2: Sekuła J., Kania Cz., Mikuś D., Dzięgielewski F Badania nad szkodliwością niezmiarki paskowanej Chlorops pumilionis Bjerk. (Dipt., Chloropidae) na pszenicy jarej. Pol. Pismo Entomol. Seria B, 1 2 (37 38): Simm K Przyczynek do znajomości niezmiarki (Chlorops pumilionis Bjerk.). Rocz. Ochr. Roślin 4 (4): 1 3. Studziński A Występowanie niezmiarki paskowanej (Chlorops pumilionis Bjerk.) na dokłosiach pszenic oraz powodowane straty w Polsce w latach Prace Nauk. Inst. Ochr. Roślin 12 (2): Walczak F Groźne szkodniki zbóż i terminy ich zwalczania. Wieś Jutra 4 (141): Wałkowski W Wzrost znaczenia szkodników zbóż. Ochrona Roślin nr 5 6: Węgorek W Nauka o Szkodnikach Roślin. PWRiL, Warszawa, 512 ss. ZDZISŁAW KANIUCZAK OCCURRENCE AND HARMFULNESS GOUT FLY (CHLOROPS PUMILIONIS BJERK.) (DIPTERA, CHLOROPIDAE) OF DIFFERENT CULTIVARS IN SPRING WHEAT SUMMARY The experiment was carried out on spring wheat in Boguchwała in The aim of the studies was to estimate susceptibility of different wheat cultivars to damage caused by a spring generation of the gout fly (Chlorops pumilionis Bjerk.). The conducted analyses covered 15 spring wheat cultivars: Bombona, Bryza, Hewilla, Katoda, Koksa, Monsun, Nawra, Parabola, Radunia, Laweta, Trappe, Tybalt, Waluta, Zadra, and Żura. The degree of plant damage was estimated by percentage of damage plants. All examined cultivars were damage by the gout fly, and the percentage of damage was different for particular cultivars. The highest percentage values were recorded for cultivars Bryza and Monsun, with 51.9% and 45.7% shank damage respectively. The lowest percentage of injured necks was stated for the cultivars Hewilla and Żura (4.5% and 5.8%). Key words: spring wheat, gout fly, susceptibility of cultivars