Główne kategorie długu wg metodologii krajowej i wg metodologii unijnej* stan na 31.XII.2008 r.

Transkrypt

1 Część III Państwowy dług publiczny, poręczenia i gwarancje oraz naleŝności Skarbu Państwa Ustawa o finansach publicznych nakłada na Ministra Finansów obowiązek podawania do publicznej wiadomości wartości nominalnej państwowego długu publicznego (PDP), długu Skarbu Państwa (SP) oraz ich relacji do PKB. Jednocześnie w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska sprawozdaje się do Komisji Europejskiej m. in. z zakresu długu instytucji rządowych i samorządowych (general government). Główne kategorie długu wg metodologii krajowej i wg metodologii unijnej* 31.XII.2008 r. relacja do PKB 31.XII.2009 r. relacja do PKB*** w mln zł % w mln zł % Dług Skarbu Państwa ,9 44, ,5 47,0 Państwowy dług publiczny ,4 46, ,4 49,8 Dług sektora General Government** ,2 47, ,1 50,9 * dane wg stanu na dzień 14 maja 2010 r. ** General Government (GG) sektor instytucji rządowych i samorządowych zgodnie z ESA'95 *** PKB w wysokości ,4 mln zł; opublikowany przez Główny Urząd Statystyczny w dniu 14 maja 2010 r. Relacja PDP do PKB wyniosła w 2009 r. 49,8%, oznacza to Ŝe I próg ostroŝnościowy zapisany w ustawie o finansach publicznych (50%) nie został przekroczony. Relacja do PKB zadłuŝenia sektora general government (gg) wyniosła 50,9%, a więc znalazła się znacznie poniŝej progu 60% zapisanego w traktacie z Maastricht (średnia dla UE27 78,7%, dla strefy euro 73,6%). Główne róŝnice pomiędzy PDP a długiem sektora gg (mln zł) Państwowy dług publiczny ,4 Dostosowanie zakresu sektora ,7 jednostki badawczo-rozwojowe* (-) 160,8 Krajowy Fundusz Drogowy i Fundusz Kolejowy* (+) ,1 projekty budowy autostrad (+)** 4.095,4 Dostosowanie metodologiczne 4.367,0 zobowiązania wymagalne (-) 4.688,9 zobowiązania stale spłacane przez SP za podmioty, którym uprzednio udzielono poręczenia lub gwarancji SP (+) 21,8 płatności początkowe swap otrzymane przez SP(+) 300,0 Dług wg Traktatu z Maastricht ,1 *zadłuŝenie pomniejszone o wartość SPW będących w posiadaniu tych jednostek **zgodnie z wytycznymi Eurostatu w odniesieniu do klasyfikacji sektorowej przedsięwzięć budowy autostrad dane z zakresu zadłuŝenia sektora gg uwzględniają zobowiązania strony rządowej z tytułu budowy dwóch etapów autostrady A1oraz odcinka II autostrady A2. 385

2 1. Państwowy dług publiczny Na koniec 2009 r. PDP wyniósł ,4mln zł, co oznacza wzrost w stosunku do końca 2008 r. o ,0 mln zł (tj. o 12,1%). W relacji do PKB, PDP wzrósł z 46,9% do 49,8%, a więc o 2,9 punktu procentowego. Zmiany jakie zaszły w poziomie, strukturze długu publicznego w 2009 r. oraz jego relacji do PKB były wynikiem sytuacji finansowej jednostek sektora finansów publicznych, w tym głównie poziomu potrzeb poŝyczkowych budŝetu państwa i sytuacji makroekonomicznej (tempo wzrostu PKB, poziom kursów walutowych i stóp procentowych). Wielkości i struktura PDP w podziale na sektory finansów publicznych 31.XII.2008r. struktura 31.XII.2009 r. struktura w mln zł % w mln zł % zmiana XII 2009 r. XII 2008 r. w mln zł % Państwowy dług publiczny *) ,4 100, ,4 100,0% ,0 12,1% 1. Dług sektora rządowego ,0 94, ,1 93,1% ,1 10,0% 1.1. Dług Skarbu Państwa ,6 94, ,8 92,9% ,2 10,1% 1.2. Pozostały dług sektora rządowego 1.421,4 0, ,3 0,2% -215,1-15,1% 2. Dług sektora samorządowego ,8 4, ,5 5,9% ,8 39,9% 2.1. Dług jednostek samorządu terytorialnego i ich związków 2.2. Pozostały dług sektora samorządowego 3. Dług sektora ubezpieczeń społecznych** ,7 4, ,3 5,4% ,6 45,7% 3.140,1 0, ,3 0,4% -185,8-5,9% 2.774,7 0, ,8 1,0% 4.185,1 150,8% * kwota zobowiązań wg tytułów dłuŝnych po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami naleŝącymi do sektora finansów publicznych (tj. po tzw. konsolidacji); ** w skład sektora wchodzą ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze. Na zmianę długu sektora rządowego dominujący wpływ miał wzrost zadłuŝenia Skarbu Państwa (o ,2 mln zł, tj. 10,1%). Na wysokość zadłuŝenia sektora samorządowego największy wpływ miał wzrost zadłuŝenia jednostek samorządu terytorialnego i ich związków (o ,6 mln zł, tj. 45,7%). Natomiast zmiana zadłuŝenia sektora ubezpieczeń społecznych wynika przede wszystkim ze wzrostu zadłuŝenia funduszy zarządzanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (o 4.185,1 mln zł, tj. 150,8%). 386

3 Informacje o PDP w podziale na dług krajowy i zagraniczny prezentowane są w dwóch przekrojach, według kryterium miejsca emisji 1 i kryterium rezydenta 2. kryterium miejsca emisji 31.XII.2009 r. struktura kryterium rezydenta 31.XII.2009 r. struktura w mln zł % w mln zł % Państwowy dług publiczny ,4 100,0% ,4 100,0% 1. Dług krajowy ,4 73,7% ,7 62,7% 1.1. Dług z tytułu papierów wartościowych ,8 68,3% ,0 57,3% 1.2. Dług z tytułu kredytów i poŝyczek ,1 4,7% ,1 4,7% 1.3. Pozostały dług *) 4.830,5 0,7% 4.830,5 0,7% 2. Dług zagraniczny ,0 26,3% ,8 37,3% 2.1. Dług z tytułu papierów wartościowych ,2 20,2% ,9 31,2% 2.2. Dług z tytułu kredytów i poŝyczek ,3 6,1% ,3 6,1% 2.3. Pozostały dług *) 11,5 0,0% 11,5 0,0% *) Pozostały dług stanowi zadłuŝenie z tytułu: zobowiązań wymagalnych, przyjętych depozytów oraz zobowiązań z tytułu przedpłat na samochody. 2. Dług Skarbu Państwa W PDP dominującą pozycję stanowi dług Skarbu Państwa (SP) 92,9%. Na koniec 2009 r. ukształtował się on na poziomie ,5 mln zł 3, co oznacza wzrost w stosunku do końca 2008 r. o ,6 mln zł, tj. 10,8%. W tym samym okresie dług SP w relacji do PKB wzrósł z 44,7% do 47%. Dominującym czynnikiem wpływającym się do wzrostu długu Skarbu Państwa, była zmiana długu wynikająca z finansowania potrzeb poŝyczkowych budŝetu państwa w kwocie 57,5 mld zł (finansowanie potrzeb poŝyczkowych budŝetu państwa w 2009 r. odbywało się głównie poprzez emisje SPW na rynku krajowym oraz na rynkach zagranicznych, jak równieŝ przez istotne zwiększenie zadłuŝenia wobec Międzynarodowych Instytucji Finansowych). 1 Kryterium miejsca emisji uwzględnia miejsce zaciągania zobowiązań, niezaleŝnie od tego kto jest wierzycielem. 2 Pojęcia rezydent i nierezydent zostały określone w ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1178, z późn. zm.). 3 Wartość zadłuŝenia SP nie skonsolidowana w ramach sektora finansów publicznych. 387

4 Podobnie jak PDP, zadłuŝenie SP w podziale na dług krajowy i zagraniczny prezentowane jest w dwóch przekrojach, tj. wg kryterium rezydenta i kryterium miejsca emisji. 31.XII.2008 r. struktura 31.XII.2009 r. struktura zmiana XII 2009 XII 2008 w mln zł % w mln zł % w mln zł % Dług Skarbu Państwa ,9 100, ,5 100, ,6 10,8 kryterium miejsca emisji - dług krajowy ,1 73, ,6 73, ,5 10,1 - dług zagraniczny ,8 26, ,9 26, ,1 12,7 kryterium rezydenta - dług krajowy ,1 65, ,8 61, ,7 4,1 - dług zagraniczny ,8 34, ,6 38, ,9 23, Dług Skarbu Państwa według kryterium miejsca emisji w 2009 r Dług krajowy Skarbu Państwa w 2009 r. ZadłuŜenie krajowe SP wg kryterium miejsca emisji na koniec 2009 r. wyniosło ,6 mln zł i wzrosło w stosunku do końca grudnia 2008 r. o ,5 mln zł, tj. o 10,1%. ZadłuŜenie krajowe SP (w mln zł) zmiana Stan na XII 2009 r. XII 2008 r. 31.XII.2008 r. 31.XII.2009 r. w mln zł % ZadłuŜenie krajowe Skarbu Państwa , , ,5 10,1 1. Dług z tytułu SPW , , ,0 10, Rynkowe SPW , , ,5 10,1 - bony skarbowe , , ,8-5,7 - obligacje rynkowe o oprocentowaniu stałym - obligacje rynkowe o oprocentowaniu zmiennym , , ,8 16, , , ,7-6,3 - obligacje rynkowe indeksowane , ,2 143,3 1, Obligacje oszczędnościowe 7.897, , ,5 18, Nierynkowe SPW 306,6 210,5-96,0-31,3 2. Pozostałe zadłuŝenie krajowe SP 779,4 249,9-529,5-67,9 388

5 Największy przyrost zadłuŝenia w 2009 r. nastąpił w rynkowych SPW ,5 mln zł, co było z jednej strony wynikiem przyrostu zadłuŝenia w obligacjach rynkowych o oprocentowaniu stałym o ,8 mln zł, a z drugiej spadku zadłuŝenia w obligacjach rynkowych o oprocentowaniu zmiennym o 3.477,7 oraz w bonach skarbowych o 2.858,8 mln zł. Wzrost zadłuŝenia w obligacjach indeksowanych był wypadkową indeksacji nominału tych obligacji (343mln zł) oraz przedterminowego wykupu obligacji IZ0816 (o wartości nominalnej 200 mln zł) na przetargu zamiany w styczniu 2009 r. Wzrost odnotowano równieŝ w przypadku długu w obligacjach oszczędnościowych 1.419,5 mln zł. Natomiast zadłuŝenie z tytułu obligacji nierynkowych spadło w stosunku do końca 2008 r. o 96 mln zł. Zmiany długu krajowego Skarbu Państwa według grup wierzycieli W strukturze podmiotowej długu SP (pozwalającej na określenie głównych grup wierzycieli SP) w 2009 r. warto podkreślić następujące zmiany: 1) wzrost zadłuŝenia wobec krajowego sektora bankowego o ,8 mln zł, tj. o 7,7%, jednocześnie udział zadłuŝenia wobec tego sektora w długu krajowym spadł z poziomu 32,3% na koniec grudnia 2008 r. do 31,5%, 2) wzrost zadłuŝenia wobec krajowego sektora pozabankowego o 6.178,5 mln zł, tj. o 2,7%, przy równoczesnym spadku jego udziału w długu krajowym z poziomu 54,4% do 50,8%, 3) nastąpiło odwrócenie trendu spadkowego zaangaŝowania inwestorów zagranicznych w SPW wyemitowane na rynek krajowy. Wartość SPW wyemitowanych na rynek krajowy w portfelu inwestorów zagranicznych wzrosła o ,1 mln zł, tj. o 46,6%, jednocześnie udział zadłuŝenia wobec tego sektora w długu krajowym wzrósł z poziomu 13,3% do 17,7% na koniec 2009 r Dług zagraniczny Skarbu Państwa w 2009 r. W 2009 r. zadłuŝenie zagraniczne SP według kryterium miejsca emisji, wyraŝone w złotych polskich, wyniosło ,9 mln zł (41.082,0 mln EUR). W stosunku do końca 2008 r. oznacza to wzrost o ,1 mln zł, tj. 12,7%. Zmiana ta była wypadkową: 1) emisji nowych obligacji na rynkach międzynarodowych: - w lutym i maju emisja 10-letnich obligacji o wartości nominalnej mln EUR, - w lipcu emisja obligacji o wartości nominalnej mln USD i 10-letnim okresie zapadalności, - we wrześniu emisja obligacji o wartości nominalnej 750 mln CHF i 5-letnim okresie zapadalności, 389

6 - w październiku emisja obligacji o wartości nominalnej 500 mln EUR i 10-letnim okresie zapadalności oraz obligacji o wartości nominalnej 410 mln EUR i 15-letnim terminie zapadalności, - w listopadzie emisja obligacji o wartości nominalnej mln JPY i 3-letnim okresie zapadalności oraz obligacji o wartości nominalnej mln JPY i 5-letnim terminie zapadalności. 2) wykupu obligacji o wartości nominalnej mln EUR, 400 mln CHF oraz mln JPY, 3) spłaty zaciągniętych kredytów w wysokości 997,5 mln EUR, 4) zaciągnięcia nowych kredytów w międzynarodowych instytucjach finansowych (MIF) 2.602,5 mln EUR, 5) przedterminowego wykupu obligacji typu Brady na kwotę 43,5 mln USD, 6) spadku zadłuŝenia (po przeliczeniu na PLN) w wyniku aprecjacji złotego wobec walut, w których nominowane jest zadłuŝenie zagraniczne (4,1 mld zł). ZadłuŜenie zagraniczne SP (w mln zł) Stan na zmiana XII 2009 r. XII 2008 r. 31.XII.2008 r. 31.XII.2009 r. w mln zł % 1 2** 3*** 4 5 Dług zagraniczny Skarbu Państwa , , ,1 12,7 1. SPW wyemitowane za granicą , , ,4 10,7 - obligacje zagraniczne , , ,4 10,9 - obligacje typu Brady 1.008,5 846,6-162,0-16,1 2. Kredyty otrzymane , , ,7 21,4 - MIF* w tym: EBI , , , , , ,5 36,8 8,2 - Klub Paryski 3.172,6 326, ,4-89,7 - Pozostali wierzyciele 418,2 196,4-221,8-53,0 390

7 ZadłuŜenie zagraniczne SP (w mln EUR) Stan na zmiana XII 2009 r. - XII 2008 r. 31.XII.2008 r. 31.XII.2009 r. w mln EUR w % 1 2** 3*** 4 5 Dług zagraniczny Skarbu Państwa , , ,8 14,5 1. SPW wyemitowane za granicą , , ,9 12,4 - obligacje zagraniczne , , ,5 12,6 - obligacje typu Brady 241,7 206,1-35,6-14,7 2. Kredyty otrzymane 6.851, , ,9 23,3 - MIF* 5.991, , ,3 38,9 w tym: EBI 4.617, ,2 456,9 9,9 - Klub Paryski 760,4 79,4-681,0-89,6 - Pozostali wierzyciele 100,2 47,8-52,4-52,3 Uwagi do powyŝszych tabel: * Międzynarodowe Instytucje Finansowe (Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Rozwoju Rady Europy). ** w przeliczeniu po kursach z dnia r.: 2,9618 PLN/USD; 4,1724 PLN/EUR oraz 1,4087 EUR/USD. *** w przeliczeniu po kursach z dnia r.: 2,8503 PLN/USD; 4,1082 PLN/EUR oraz 1,4413 EUR/USD. Struktura walutowa zadłuŝenia zagranicznego Stan na 31.XII.2008 r. 31.XII.2009 r. % % EUR 71,8 70,6 USD 9,6 13,5 CHF 8,1 7,6 JPY 9,1 7,2 GBP 1,1 1,1 Na zadłuŝenie zagraniczne SP w 2009 r. składały się głównie dwie pozycje: 1) zadłuŝenie z tytułu SPW, wynoszące ,7mln zł (32.633,4 mln EUR), ZadłuŜenie z tytułu emisji SPW obejmuje dług z tytułu obligacji wyemitowanych na międzynarodowych rynkach kapitałowych oraz obligacji Brady ego (wyemitowanych w 1994 r., w ramach realizacji umowy o redukcji i restrukturyzacji polskiego zadłuŝenia wobec banków komercyjnych, zrzeszonych w tzw. Klubie Londyńskim). 391

8 Na kwotę długu z tytułu emisji obligacji zagranicznych składały się instrumenty wyemitowane w latach Na koniec 2009 r. 64% całości emisji stanowiły obligacje nominowane w euro, 16,2% w dolarach amerykańskich, 9,6% we frankach szwajcarskich, 8,8% w jenach japońskich oraz 1,4% w funtach szterlingach. Na kwotę zadłuŝenia z tytułu obligacji Brady ego na koniec 2009 r. składają się dwie obligacje: Par oraz RSTA (łączna wartość nominalna 297,0 mln USD, tj. 846,6 mln zł). 2) zadłuŝenie z tytułu zaciągniętych kredytów ,2 mln zł (8.448,5mln EUR). Największą część zadłuŝenia z tytułu kredytów otrzymanych stanowił dług wobec międzynarodowych instytucji finansowych. Na koniec 2009 r. stanowił on 98,5% całości kredytów zagranicznych SP i wyniósł ,6 mln zł (8.321,3 mln EUR). Wzrósł on w porównaniu z 2008 r. o 9.188,9 mln zł (2.330,3 mln EUR), tj. o 36,8%. Zmiana tego zadłuŝenia była przede wszystkim wypadkową zaciągnięcia nowych (głównie w Banku Światowym) oraz spłaty wcześniejszych zobowiązań. Stan zadłuŝenia wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim na koniec 2009 r. wynosił 326,2 mln zł (79,4 mln EUR). W ciągu roku spadek zadłuŝenia z tego tytułu wyniósł 2.846,4 mln zł (681,0 mln EUR), czyli 89,7%. Po spłacie w marcu 2009 r. ostatniej raty tzw. opcji B w ramach Klubu Paryskiego pozostały tylko zobowiązania wobec Japonii (ostateczny termin spłaty przypada w roku 2014). Na koniec omawianego okresu poziom zadłuŝenia z tytułu pozostałych kredytów wyniósł 196,4 mln zł (47,8 mln EUR) i spadł w ciągu roku o 221,8 mln zł (52,4 mln EUR), tj. o 53,0% Dług Skarbu Państwa według kryterium rezydenta w 2009 r. Na koniec grudnia 2009 r. zadłuŝenie wobec rezydentów wyniosło ,8 mln zł i wzrosło w porównaniu z grudniem 2008 r. o ,7 mln zł. W tym samym okresie zadłuŝenie wobec nierezydentów wzrosło o ,9 mln zł, do poziomu ,6 mln zł na koniec 2009 r. W zadłuŝeniu krajowym dominował dług z tytułu krajowych emisji rynkowych SPW (97,5%). Obligacje skarbowe wyemitowane na rynek zagraniczny i obligacje Brady'ego znajdujące się w portfelu rezydentów stanowiły jedynie 2,1% całości krajowego zadłuŝenia. W długu zagranicznym natomiast największy udział stanowi zadłuŝenie z tytułu SPW 85,7% (32,4% przypada na papiery skarbowe wyemitowane na rynek krajowy, a 52% na obligacje wyemitowane na rynek zagraniczny i obligacje Brady'ego). Udział kredytów zagranicznych w długu SP wobec nierezydentów wyniósł 14,3%. 392

9 Dług Skarbu Państwa według kryterium rezydenta koniec XII 2008 r. struktura koniec XII 2009 r. struktura zmiana XII 2009 XII 2008 w mln zł % w mln zł % w mln zł % Dług Skarbu Państwa ,9 100, ,5 100, ,6 10,8 I. Dług krajowy Skarbu Państwa (wobec rezydentów) ,1 65, ,8 61, ,7 4,1 1. Dług z tytułu SPW ,8 65, ,0 61, ,1 4, Rynkowe SPW ,3 64, ,7 60, ,4 4,0 - bony skarbowe ,6 8, ,9 7, ,7-11,0 - obligacje skarbowe wyemitowane na rynek krajowy - obligacje skarbowe typu Brady i wyemitowane na rynek zagraniczny ,5 53, ,4 51, ,9 7, ,2 1, ,5 1, ,7-14, Obligacje oszczędnościowe 7.881,9 1, ,7 1, ,8 17, Obligacje nierynkowe 306,6 0,1 210,5 0,0-96,0-31,3 2. Pozostały dług Skarbu Państwa 597,3 0,1 249,8 0,0-347,5-58,2 II. Dług zagraniczny Skarbu Państwa (wobec nierezydentów) ,8 34, ,6 38, ,9 23,5 1. Dług z tytułu SPW ,1 29, ,4 32, ,3 24, Rynkowe SPW ,6 29, ,1 32, ,6 24,0 - bony skarbowe 619,9 0, ,8 0, ,9 426,2 - obligacje skarbowe wyemitowane na rynek krajowy - obligacje skarbowe typu Brady i wyemitowane na rynek zagraniczny ,7 9, ,2 12, ,5 42, ,0 19, ,1 20, ,1 12,8 1.2 Obligacje oszczędnościowe 15,6 0,0 20,3 0,0 4,7 30,3 2. Dług z tytułu kredytów ,6 5, ,2 5, ,7 21,4 3. Pozostały dług Skarbu Państwa 182,1 0,0 0,0 0,0-182,0-100,0 393

10 3. Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa w 2009 r Wykorzystanie ustawowego limitu poręczeń i gwarancji Na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, łączną kwotę, do wysokości której mogą być udzielane przez Skarb Państwa poręczenia i gwarancje, określa corocznie ustawa budŝetowa, przy czym, zgodnie z art. 31 ust. 2, kwota ta nie obejmuje poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa udzielonych na wykonanie zobowiązań objętych juŝ poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa, w zakresie, w jakim nie powoduje to zwiększenia zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji. W ustawie budŝetowej na rok 2009 limit gwarancji i poręczeń Skarbu Państwa został ustalony na kwotę mln zł. Na podstawie ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne udzielono poręczeń i gwarancji, które obciąŝyły zapisany w ustawie budŝetowej limit w wysokości mln zł (38,33% limitu). NaleŜy podkreślić, iŝ wykazane w 2009 roku wykorzystanie ustawowego limitu poręczeń i gwarancji jest najwyŝszym wykorzystaniem tego limitu od 2001 roku i jednocześnie najwyŝszym, od momentu wejścia w Ŝycie ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne kwotowym wykorzystaniem limitu poręczeń i gwarancji Stan zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń Potencjalne zobowiązania w tym: Stan na 31.XII 2008 r. 31.XII 2009 r. w mln zł zmiana XII 2009 XII , , ,7 z tytułu gwarancji zagranicznych , , ,9 z tytułu poręczeń i gwarancji krajowych 8.644, , ,1 z tytułu re-poręczenia dla BGK 0,7 0,4-0,3 Zobowiązania SP z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń są to zobowiązania potencjalne (niewymagalne), gdyŝ ich wypłata ze środków budŝetu państwa następuje dopiero w momencie, gdy podmiot nie dokona samodzielnej spłaty swoich zobowiązań kredytowych lub zobowiązań wynikających z emisji obligacji. 394

11 Łączne potencjalne (niewymagalne) zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń wyniosły na dzień r mln. zł, w tym: 1) z tytułu gwarancji zagranicznych ,3 mln zł Potencjalne zobowiązania Skarbu Państwa z ww. tytułu dotyczą gwarancji udzielonych bankom zagranicznym i międzynarodowym instytucjom finansowym np. MBOiR, EBOiR, EBI. W 2009 r. nastąpił wzrost zobowiązań o kwotę 7.684,9 mln zł w wyniku: - zwiększenia zobowiązań z tytułu udzielenia nowych gwarancji, - zmniejszenia zobowiązań w wyniku spłat rat kapitałowych i odsetek przez samych kredytobiorców i przez budŝet państwa, - zmniejszenia zobowiązań z tytułu zmiany kursów walut. 2) z tytułu poręczeń i gwarancji krajowych ,2 mln zł Potencjalne zobowiązania z ww. tytułu obejmują poręczenia i gwarancje spłaty kredytów bankowych oraz emisji obligacji. Wzrost zobowiązań z tego tytułu w 2009 r. wyniósł 9.662,1 mln zł i był wynikiem: - zwiększenia zobowiązań z tytułu udzielenia nowych poręczeń i gwarancji, - zmniejszenia zobowiązań z tytułu zmiany kursów walut, - zmniejszenia zobowiązań w wyniku spłat rat kapitałowych i odsetek przez samych kredytobiorców i przez budŝet państwa. 3) z tytułu re-poręczenia dla Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) 0,4 mln zł Potencjalne zobowiązanie z ww. tytułu obejmuje udzielenie BGK poręczenia dokonania zapłaty odsetek od obligacji, które zostały objęte poręczeniem przez BGK ze środków Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych. Spadek zobowiązań z tego tytułu w 2009 r. w wysokości 0,3 mln zł był wynikiem samodzielnych spłat odsetek od obligacji przez emitenta. 4. NaleŜności Skarbu Państwa NaleŜności SP 31.XII.2008 r. Stan na: 31.XII.2009 r. Zmiana XII 2009 XII 2008 w mln zł % Razem , , ,9 23,9 1. NaleŜności podatkowe i niepodatkowe pozostałe do zapłaty , , ,8 6,8 395

12 ) NaleŜności podatkowe, w tym: , ,8 873,6 4,4 1.1) Podatki pośrednie , ,2 532,6 3,5 1.2) Podatek dochodowy od osób prawnych 1.204, ,2-79,7-6,6 1.3) Podatek dochodowy od osób fizycznych 3.284, ,7 437,2 13,3 1.4) Podatki zniesione 50,3 33,8-16,5-32,8 2) NaleŜności niepodatkowe, w tym: 4.853, ,7 792,2 16,3 2.1) Wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych oraz spółek SP 27,0 17,2-9,8-36,2 2.2) Cło 1.113, ,3-55,5-5,0 2.3) Pozostałe dochody 1) 3.712, ,2 857,5 23,1 2. NaleŜności z tytułu przejściowego wykupienia odsetek od kredytów mieszkaniowych 3. NaleŜności z tytułu poŝyczek udzielonych ze środków budŝetu państwa: 1) PoŜyczki na prefinansowanie dla jednostek sektora finansów publicznych 2) PoŜyczki dla publicznych zakładów opieki zdrowotnej i jednostek badawczo-rozwojowych 3) PoŜyczki udzielane sędziom i prokuratorom na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych 6.851, ,6-371,0-5, , , ,1 115, , , ,3 60,6 762,9 456,9-306,0-40,1 268,1 288,4 20,2 7,5 4) PoŜyczka dla KUKE 35,6 58,2 22,6 63,4 5) PoŜyczki udzielone jednostkom samorządu terytorialnego 6) PoŜyczka dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 43,0 34,9-8,1-18, , ,0-4. NaleŜności bieŝące i zaległe z tytułu udzielonych 2) 3) 4.035, ,1 30,2 0,7 kredytów zagranicznych 5. NaleŜności z tytułu gwarancji i poręczeń Skarbu Państwa, w tym: 900, ,7 123,0 13,7 1) z tytułu poręczeń i gwarancji krajowych 747,3 864,7 117,4 15,7 2) z tytułu gwarancji zagranicznych 153,4 159,0 5,6 3,7 6. NaleŜności z tytułu obligacji stanowiących zabezpieczenie obligacji Brady ego (tzw. collateral) 636,1 453,0-183,1-28,8 7. NaleŜności z tytułu udostępnienia środków z kredytów zagranicznych podmiotom krajowym 513,3 449,2-64,0-12,5 8. Inne naleŝności 172,4 359,4 187,0 108,5 1) Obejmują naleŝności z tytułu dochodów budŝetu państwa związanych z realizacją zadań zleconych jst oraz zaległości z tytułu opłat, grzywien, kar i róŝnych innych dochodów. 2) Wyliczeń dokonano po kursach z dnia r.: 2,9618 PLN/USD; 4,1724 PLN/EUR oraz z dnia r.: 2,8503 PLN/USD; 4,1082 PLN/EUR. 3) Wyliczeń dokonano po kursie 21 gr/rt. 396

13 4.1. NaleŜności podatkowe i niepodatkowe pozostałe do zapłaty NaleŜności pozostałe do zapłaty obejmują zaległości: płatne w ratach i odroczone, w postępowaniu egzekucyjnym, objęte decyzjami o wstrzymaniu wykonania, w postępowaniu ugodowym, układowym i upadłościowym, objęte egzekucją sądową oraz zaległości, w stosunku do których nie podjęto Ŝadnych czynności. NaleŜności budŝetu państwa podatkowe i niepodatkowe pozostałe do zapłaty na koniec 2009 r. wzrosły, w porównaniu z końcem 2008 r. o 1.665,8 mln zł, tj. o 6,8%. Na wysoki leŝności pozostałych do zapłaty miały wpływ następujące czynniki: 1) coraz większa liczba podatników, u których utrudniona jest egzekucja z powodu wyzbycia się majątku, 2) wzrost zaległości nieściągalnych powstałych głównie w wyniku wydanych decyzji pokontrolnych (zwłaszcza kontroli skarbowej) w sprawach, w których brak jest jakiegokolwiek majątku zobowiązanych, 3) brak moŝliwości ustalenia aktualnych danych zobowiązanego poza granicami kraju, 4) niemoŝność egzekwowania zaległości objętych wstrzymaniem wykonania decyzji, 5) brak moŝliwości odzyskania niezapłaconych zobowiązań podatkowych od powiększającej się liczby podmiotów w upadłości lub w likwidacji, 6) brak płynności finansowej firm prowadzących działalność gospodarczą; regulowanie naleŝności za wykonane prace i usługi wydłuŝa się w czasie, dochodzenie ich na drodze sądowej nie przynosi oczekiwanych rezultatów, bowiem narastające odsetki nie wystarczają na zaspokojenie długów podatkowych, 7) utrudniona egzekucja z ruchomości związana z częstym korzystaniem przez dłuŝników z instytucji leasingu, 8) prowadzenie egzekucji z ruchomości po pokryciu wszystkich wydatków i kosztów egzekucyjnych nie zaspokaja naleŝności głównej wraz z odsetkami, w zdecydowanej większości przypadków nie dochodzi do skutku sprzedaŝ w dwóch terminach licytacji, następuje ona dopiero z wolnej ręki za 1/3 wartości szacunkowej, 9) trwające kilka lat postępowania upadłościowe nie przyczyniają się do likwidacji zadłuŝeń podatkowych, bowiem uzyskane kwoty najczęściej nie wystarczają na zaspokojenie I kategorii wierzytelności, 10) brak moŝliwości przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe na osoby trzecie, 11) pogarszająca się rentowność podmiotów gospodarczych, 12) niska skuteczność prowadzonych postępowań egzekucyjnych, na które wpływ ma między innymi: wzrost zaległości trudnych do wyegzekwowania, 397

14 brak majątku, z którego moŝna prowadzić egzekucję, trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania dłuŝników, a tym samym brak moŝliwości ustalenia stanu majątkowego zobowiązanych, przewlekłość prowadzonych postępowań sądowych w zakresie realizacji wniosków o wyjawienie majątku, wpisów hipotek przymusowych, a takŝe postępowań karnych w stosunku do dłuŝników uchylających się od wykonania obowiązku podatkowego, ustanawianie rozdzielności majątkowej współmałŝonków NaleŜności Skarbu Państwa z tytułu przejściowego wykupienia ze środków budŝetu państwa odsetek od kredytów mieszkaniowych NaleŜności SP z tego tytułu spadły w porównaniu z grudniem 2008 r. o 371 mln zł, tj. o 5,4% i na koniec 2009 r. ukształtowały się na poziomie 6.480,6 mln zł. Na spadek tych naleŝności miały wpływ: 1) zmniejszenia o kwotę 472,3 mln zł, w tym: umorzenia zadłuŝenia kredytobiorców (305,7 mln zł), spłaty dokonane przez kredytobiorców (166,2 mln zł) oraz korekty (0,4 mln zł), 2) zwiększenia o łączną kwotę 101,2 mln zł, w tym: przejściowy wykup odsetek (97,3 mln zł) oraz oprocentowanie przejściowo wykupionych odsetek podlegające skapitalizowaniu na koniec roku (3,9 mln zł) NaleŜności z tytułu poŝyczek udzielonych ze środków budŝetu państwa Pozycja ta obejmuje: 1) naleŝności z tytułu poŝyczek na prefinansowanie, które na dzień r. wyniosły ,1 mln zł (wzrost 4.381,3 mln zł), w tym: a) naleŝności z tytułu poŝyczek udzielonych jednostkom sektora finansów publicznych realizujących programy i projekty finansowane z udziałem funduszy strukturalnych 84,9 mln zł, z tego: z tytułu kapitału: 84,7 mln zł oraz 0,2 mln zł z tytułu odsetek. Zgodnie z art. 209 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.) w związku z art. 20 ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 249, poz. 1832) jednostki sektora finansów publicznych realizujące programy i projekty finansowane z udziałem funduszy strukturalnych mogą otrzymać z budŝetu państwa środki na prefinansowanie tych programów i projektów. 398

15 b) naleŝności z tytułu poŝyczek udzielonych agencjom płatniczym realizującym zadania w zakresie Wspólnej Polityki Rolnej ,20 mln zł (wzrost o 4.570,07 mln zł) 4. Obowiązujący w UE system finansowania Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) wymaga od państw członkowskich prefinansowania wydatków unijnych przez akredytowane agencje płatnicze, które to wydatki są refundowane zaliczkowo przez KE. PoŜyczkobiorcą w zakresie WPR są akredytowane agencje płatnicze, tj. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego. W ustawie budŝetowej na rok 2009 na prefinansowanie Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) zaplanowano kwotę mln zł. W trakcie roku 2009 z rozchodów budŝetu państwa, w ramach poŝyczek na prefinansowanie WPR przekazano dla agencji płatniczych środki w wysokości ,2 mln zł. W tym samym okresie agencje dokonały spłat poŝyczek w wysokości 9.291,1 mln zł. 2) naleŝności z tytułu udzielonych poŝyczek dla publicznych zakładów opieki zdrowotnej i jednostek badawczo-rozwojowych, które na dzień r. wyniosły 456,9 mln zł i spadły w stosunku do 2008 r. o 306,0 mln zł, tj. o 40,1% głównie w wyniku dokonanych umorzeń. W roku 2009 dokonano umorzeń naleŝności z tytułu poŝyczek udzielonych PZOZ/JBR w łącznej kwocie 251,6 mln zł. Ww. poŝyczki udzielane są, na podstawie art. 35 c Ustawy z dnia r. o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2005 r. Nr 78, poz. 684), publicznym zakładom opieki zdrowotnej oraz jednostkom badawczo rozwojowym, do łącznej kwoty mln zł. 3) naleŝności z tytułu poŝyczek udzielonych sędziom i prokuratorom na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych na dzień r. wyniosły 288,4 mln zł i wzrosły w stosunku do 2008 r. o 20,2 mln zł, tj. o 7,5%. Przedmiotowe PoŜyczki udzielone zostały na podstawie art ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz.1070) - poŝyczki na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów, oraz na podstawie art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39) - poŝyczki na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych prokuratorów. 4 Z uwagi na stosowanie przez KE saldowego systemu rozliczeń z państwami członkowskimi (nie zaś z poszczególnymi agencjami płatniczymi) agencje płatnicze rozliczane są wydatkami poniesionymi ze środków poŝyczek na prefinansowanie WPR. Wszelkie pomniejszenia systemowe ze strony KE, kary, ujemne róŝnice stanowią koszt budŝetu państwa i nie obciąŝają agencji płatniczych, tak samo, jak nie spłacenie poŝyczek z powodu zmian w systemie finansów publicznych od roku 2010 (od 1 stycznia 2010 r. środki z KE stanowią dochód budŝetu środków europejskich, zatem zaciągnięte z rozchodów w roku 2009 poŝyczki na prefinansowanie nie zostały zwrócone na przychody w roku w wyniku decyzji niezaleŝnych od agencji płatniczych). W związku z powyŝszym przedmiotowe dane nie odzwierciedlają zadłuŝenia agencji płatniczych wobec budŝetu państwa, lecz arytmetyczną róŝnicę pomiędzy kasowymi wartościami rozchodów i przychodów związanymi z realizacją WPR. 399

16 4) naleŝności z tytułu poŝyczek dla KUKE S.A. udzielone w oparciu o ustawę o gwarantowanych przez SP ubezpieczeniach eksportowych w celu zagwarantowania wypłat odszkodowań i kwot gwarancji ubezpieczeniowych. NaleŜności z tego tytułu wg stanu na koniec 2009 r. wyniosły 58,2 mln zł. Wzrost w stosunku do końca roku 2008 o 22,6 mln zł (63,4%) wynika głównie z zaciągnięcia przez KUKE S.A. nowej poŝyczki z budŝetu państwa w wysokości 22,1 mln zł. 5) naleŝności z tytułu udzielonych poŝyczek jednostkom samorządu terytorialnego na dzień r. wyniosły 34,9 mln zł. NaleŜności te spadły w stosunku do 2008 r. o 8,1 mln zł (18,8%) w wyniku spłat zobowiązań dokonanych przez poszczególne jednostki, w tym jednej poŝyczki przed terminem wymagalności. NaleŜności z tytułu poŝyczek udzielonych JST w mln zł PoŜyczkobiorca Stan w dniu: Zmiana 31. XII XII.2009 w 2009 r Gmina Otmuchów 5,6 5,1-0,5 Gmina Stepnica 3,8 0,0-3,8 Gmina Ruciane-Nida 1,0 0,5-0,5 Gmina śórawina 4,6 4,0-0,6 Gmina Brzozie 2,9 2,5-0,4 Gmina Rakszawa 4,2 3,3-0,9 Gmina Jeziora Wielkie 3,3 3,1-0,2 Powiat Kłodzki 17,6 16,4-1,2 Ogółem 43,0 34,9-8,1 Skarb Państwa udzielił jednostkom samorządu terytorialnego oprocentowanych poŝyczek na podstawie art. 65 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148, z późn. zm.) oraz art. 101 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.), w ramach postępowania naprawczego, w zakresie ustalonym w ustawie budŝetowej. 6) naleŝności z tytułu udzielonej poŝyczki dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (5,5 mld zł). PoŜyczka dla FUS została udzielona w celu uzupełnienia środków pozwalających na pełne i terminowe wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo NaleŜności Skarbu Państwa z tytułu udzielonych kredytów zagranicznych Stan naleŝności SP z tytułu udzielonych kredytów zagranicznych obejmuje naleŝności w USD, EUR i rublach transferowych. NaleŜności te składają się z naleŝności głównej 2.551,3 mln zł i odsetek 1.514,8 mln zł. 400

17 Stan naleŝności bieŝących i zaległych SP na koniec 2009 roku w stosunku do końca 2008 roku uległ zmianie wskutek: - spłat zadłuŝenia przez Jemen, Wietnam, Angolę, Czarnogórę, Indonezję, Serbię, Chiny i Uzbekistan, - uruchomienia kolejnych wypłat w ramach kredytów udzielonych Indonezji, Czarnogórze, Uzbekistanowi, Chinom, Wietnamowi i Angoli, - spadku kursu dolara i kursu euro, - narosłych odsetek od niespłaconego kapitału NaleŜności Skarbu Państwa z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń NaleŜności z tego tytułu na dzień r. wyniosły (wraz z odsetkami ustawowymi) 1.023,7 mln zł, w tym: - z tytułu poręczeń i gwarancji krajowych 864,7 mln zł; - z tytułu gwarancji zagranicznych 159 mln zł. Odnotowany wzrost naleŝności Skarbu Państwa w 2009 r. z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń jest wynikiem: - zmniejszenia naleŝności w wyniku prowadzonych działań windykacyjnych wobec dłuŝników Skarbu Państwa, - zwiększenia naleŝności w wyniku dokonanych płatności ze środków budŝetowych z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń, - zwiększenia naleŝności w wyniku zaewidencjonowania odsetek ustawowych od wierzytelności Skarbu Państwa NaleŜności z tytułu obligacji stanowiących zabezpieczenie obligacji Brady ego (tzw. collateral) Na koniec 2008 r. wartość nominalna naleŝności z tytułu collaterali wyniosła 340,5 mln USD (1.008,5 mln zł), a na koniec 2009 r. 297 mln USD (846,6 mln zł). Ze względu na konstrukcję i odległą zapadalność aktualna cena rynkowa tych obligacji jest duŝo niŝsza od ich wartości nominalnej i podlega wahaniom. Wartość rynkowa na koniec 2009 r. wynosiła 158,9 mln USD, tj. 453 mln zł. Zmiana stanu naleŝności SP z tego tytułu była głównie wynikiem operacji przedterminowego wykupu obligacji Brady ego o łącznej wartości nominalnej 43,5 mln USD i w konsekwencji sprzedaŝy obligacji zerokuponowych o wartości nominalnej 43,5 mln USD (wartość rynkowa tych obligacji wyniosła 23,7 mln USD) oraz, po przeliczeniu na złote, spadku kursu dolara. 401

18 NaleŜy zaznaczyć, Ŝe chociaŝ formalnie obligacje te stanowią własność SP, to jednak umowa powiernicza zawarta z Federal Reserve Bank of New York nie pozwala na swobodne dysponowanie nimi przez Polskę. Stanowią one bowiem zabezpieczenie spłat kapitału zobowiązań wynikających z obligacji wyemitowanych w wykonaniu porozumienia z Klubem Londyńskim tzw. Brady Bonds. Ewentualne przekazanie części z nich do dyspozycji Polski moŝe nastąpić tylko wtedy, gdy Polska wykupi przed terminem zapadalności i dokona umorzenia równowaŝnej nominalnie części swoich obligacji typu Brady NaleŜności z tytułu udostępnienia środków z kredytów zagranicznych podmiotom krajowym Kategoria ta obejmuje naleŝności z tytułu zaciągniętych przez Skarb Państwa kredytów od międzynarodowych instytucji finansowych (Bank Rozwoju Rady Europy i Bank Światowy) udostępnionych podmiotom krajowym. Stan ww. naleŝności uległ zmniejszeniu zgodnie z harmonogramem spłat Inne naleŝności Wzrost wartości innych naleŝności był przede wszystkim spowodowany powstaniem naleŝności z tytułu udzielonej pomocy publicznej w formie gwarancji i poręczeń Skarbu Państwa dla Stoczni Gdynia (na koniec 2009 r. naleŝności te wynosiły 190,2 mln zł). Na mocy decyzji Komisji Europejskiej gwarancje i poręczenia udzielone Stoczni przez Skarb Państwa zostały uznane za niezgodne z regulacjami dotyczącymi wspólnego rynku. Wielkość naleŝności z tytułu wystąpienia RP z Międzynarodowego Banku Inwestycyjnego wyraŝona w EUR nie uległa zmianie w 2009 r. (29,2 mln EUR z tytułu zwrotu opłaconego kapitału statutowego). W ujęciu złotówkowym natomiast spadła o 1,9 mln zł w wyniku aprecjacji wartości złotego w stosunku do EUR. NaleŜności z tytułu kredytów w ramach MBI w Moskwie, Porozumienia Generalnego z Rosją oraz Funduszu Rozwoju Eksportu pozostały na niezmienionym poziomie i wyniosły 22,7 mln zł. 402