Analiza otoczenia makroekonomicznego i polityki gospodarczej

Transkrypt

1 Joanna Mazurkiewicz Katedra Polityki Gospodarczej i Samorządowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Analiza otoczenia makroekonomicznego i polityki gospodarczej Deficyt budŝetowy i dług publiczny

2 Znaczenie deficytu i długu w analizie makrootoczenia Wpływ na zjawiska inflacyjne, bezrobocie, moŝliwości realizacji celów gospodarczych państwa Poziom deficytu budŝetowego i długu publicznego jest kryterium oceny kraju przez międzynarodowe instytucje gospodarcze i finansowe System stałych kursów walutowych obowiązujący w Europejskim Systemie Walutowym, a w szczególności wstąpienie do strefy Euro, pozbawia państwa członkowskie moŝliwości oddziaływania na gospodarkę drogą polityki pienięŝnej Konieczność spełniania kryteriów konwergencji nominalnej w ramach traktatu z Maastricht Argument polityczny

3 Analiza otoczenia makroekonomicznego i polityki gospodarczej Deficyt budŝetowy

4 Czym jest deficyt budŝetowy? Deficyt budŝetowy - róŝnica między strumieniami wydatków i dochodów budŝetu państwa generowanych podczas jednego roku fiskalnego (kalendarzowego) Zgodnie z Konstytucją RP Rada Ministrów nie moŝe zwiększać wydatków lub ograniczać dochodów planowanych, których skutkiem byłoby ustalenie przez Sejm większego deficytu budŝetowego niŝ przewidziany w projekcie ustawy budŝetowej (art. 220 ust. 1)

5 Ograniczenia wielkości deficytu Traktat z Maastricht poziom deficytu jest kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny budŝetowej w państwach członkowskich. Komisja ocenia, czy relacja deficytu do PKB nie przekracza wartości bazowej 3%, chyba Ŝe stosunek ten zmniejsza się znacznie oraz w sposób ciągły i zbliŝa się do wartości bazowej.

6 RóŜnice w definiowaniu deficytu W prawodawstwie polskim, sektor finansów publicznych obejmuje trzy podsektory: rządowy (deficyt budŝetowy), samorządowy (deficyty JST), ubezpieczeń społecznych W metodologii UE: do sektora general government nie naleŝą jednostki badawczo rozwojowe oraz ARR (zaliczane do sektora finansów publicznych) sektor general government obejmuje OFE (nie zaliczane do sektora finansów publicznych)

7 Deficyt budŝetu państwa i sektora general government * Deficyt budŝetu państwa mld zł 27,5 25,1 15,9 24,3 18,2 24,1 % PKB 3,6 2,9 1,9 1,2 1,3 2,1 ** Deficyt sektora finansów publicznych mld zł 25,5 28,6 1,0 18,1 12,0 - % PKB 2,6 2,7 +0,1 1,4 0,9 - Deficyt sektora general government mld zł 42,4 41,1 22,1 49,5 27,7 *** - % PKB 4,3 3,9 2,0 3,9 2,0 *** - * Dane po korekcie budŝetu z sierpnia 2009 r. ** Wg prognozy wzrostu PKB = 1,2% *** Planowane Źródło: Ministerstwo Finansów, GUS, Eurostat

8 Dochody i wydatki budŝetu państwa 350,00 321,70 300,00 259,00 277,90 303,50 300,00 272,90 250,00 200,00 172,90 182,90 194,40 199,90 209,70 225,80 195,30 236,40 262,90 150,00 151,10 135,70 140,50 143,50 155,70 154,60 174,70 100, * Dochody budŝetu państwa Wydatki budŝetu państwa Źródło: Ustawy budŝetowe z lat

9 Źródła finansowania deficytu sprzedaŝ skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych, poŝyczki, prywatyzacja majątku SP, nadwyŝki budŝetu państwa z lat ubiegłych, Konstytucja RP zakazuje pokrywania deficytu budŝetowego przez zaciąganie zobowiązań w Narodowym Banku Polskim (art. 220 ust. 2)

10 Przyczyny narastania deficytów po 2001 r. Struktura wydatków budŝetowych Wzrost ilości wydatków sztywnych ObniŜanie poziomu dochodów budŝetowych Reforma systemu emerytalnego Wypłata rekompensat z tytułu zaniechania w latach waloryzacji wynagrodzeń w sferze budŝetowej Spadek dochodów z prywatyzacji

11 Struktura wydatków budŝetu państwa Wyszczególnienie Wydatki zdeterminowane (%) 72,5 74,3 73,1 72,7 Wydatki elastyczne (%) 27,5 25,7 26,9 27,3 Źródło: Ministerstwo Gospodarki Źródło: Eurostat, NBP

12 Dochody budŝetowe w relacji do PKB Źródło: Uzasadnienie ustawy budŝetowej na 2009 r., rozdział IV

13 Przychody z prywatyzacji Rzeczywiste przychody z prywatyzacji Planowane przychody z prywatyzacji Źródło: Ministersto Skrabu Państwa, Ocena przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2008 r.

14 Ekonomiczne skutki deficytu Deficyt a stopy procentowe Wzrost deficytu budŝetowego Wzrost podaŝy państwowych papierów wartościowych Wzrost rynkowej stopy procentowej Ograniczenie dostępności kredytu dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw Napływ kapitału spekulacyjnego Aprecjacja złotego Pogorszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, podroŝenie eksportu, obniŝenie kosztów importu Deficyt bilansu handlowego

15 Ekonomiczne skutki deficytu Konsekwencje dla funkcjonowania unii walutowej Wzrost deficytu budŝetowego w kraju A Wzrost podaŝy i oprocentowania państwowych papierów wartościowych w kraju A Fluktuacje na rynkach finansowych Napływ kapitału inwestycyjnego do kraju A Spadek rynkowej stopy procentowej Odpływ kapitału inwestycyjnego z pozostałych krajów unii walutowej Wzrost rynkowej stopy procentowej Impuls dla wzrostu gospodarczego Ograniczenie wzrostu gospodarczego

16 Kryterium deficytu w państwach UE w 2008 r. Łotwa Finlandia Niemcy Austria Słowenia Belgia Czechy Słowacja Portugalia Włochy Estonia Litwa Węgry Francja Hiszpania Polska Dania Luksemburg Szwecja Bułgaria Holandia Cypr Malta Grecja Rumunia Wielka Brytania Irlandia Wartość referencyjna Traktatu z Maastricht Deficyt/nadwyŜka w relacji do PKB Źródło: Eurostat

17 Procedura nadmiernego deficytu Wszczęcie procedury nadmiernego deficytu następuje na wniosek KE. Rada Europejska kieruje zalecenia nakazujące podjęcie środków korygujących JeŜeli kraj członkowski nie zredukuje deficytu do dopuszczalnego poziomu, Rada moŝe zdecydować o zastosowaniu sankcji, które wynoszą od 0,2% do 0,5% PKB w zaleŝności od poziomu deficytu. Sankcje finansowe nie obejmują krajów członkowskich UE pozostających poza strefą euro, niemniej jednak muszą się one liczyć z moŝliwością utraty części środków finansowych przyznawanych przez Wspólnotę.

18 Kraj członkowski Data złoŝenia raportu KE Data decyzji RE o wszczęciu procedury Ostateczny termin ograniczenia deficytu Belgia Czechy Niemcy Włochy Holandia Austria Portugalia Słowenia Słowacja Polska Rumunia Litwa Malta Francja Łotwa Irlandia Grecja Hiszpania Wielka Brytania rok finansowy 2013/14 Węgry Źródło: Komisja Europejska

19 Analiza otoczenia makroekonomicznego i polityki gospodarczej Dług publiczny

20 Definicja długu publicznego nominalne zadłuŝenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami naleŝącymi do tego sektora (ustawa o finansach publicznych)

21 Definicja długu publicznego Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i poŝyczek, przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych

22 Regulacje prawne dotyczące wysokości długu publicznego Zasady dotyczące państwowego długu publicznego są uregulowane w aktach prawnych o róŝnej randze: w Konstytucji RP (Rozdział X Finanse Publiczne), w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w Traktacie z Maastricht

23 Regulacje konstytucyjne państwowego długu publicznego nie wolno zaciągać poŝyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (art. 216 ust. 5) Przyznanie wyłącznie Radzie Ministrów inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo (art. 221)

24 Regulacje ustawowe Ustawa o finansach publicznych Ustawa określa definicje i zasady dotyczące państwowego długu publicznego oraz reguluje procedury ostroŝnościowe i sanacyjne < 50% ; 55% ) Rada Ministrów uchwala projekt budŝetu, w którym stosunek deficytu do dochodów nie moŝe wyŝszy niŝ w roku bieŝącym RM przedstawia sejmowi program sanacyjny < 55% ; 60% ) obowiązek przyjęcia ustawy budŝetowej na kolejny rok nie przewidującej deficytu lub z poziomem róŝnicy wydatków i dochodów budŝetu państwa zapewniającym obniŝenie długu SP do PKB wyłączenie JST z procedury ostroŝnościowej RM przedstawia sejmowi program sanacyjny powyŝej 60% obowiązek przyjęcia ustawy budŝetowej na kolejny rok nie przewidującej deficytu jednostki sektora finansów publicznych są pozbawione moŝliwości udzielania poręczeń i gwarancji RM przedstawia sejmowi program sanacyjny

25 Dług publiczny w prawie UE Traktat z Maastricht poziom długu publicznego, obok ograniczeń dotyczących deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny budŝetowej w państwach członkowskich. Komisja ocenia, czy stosunek zadłuŝenia publicznego do PKB nie przekracza wartości bazowej (60%), chyba Ŝe stosunek ten zmniejsza się znacznie oraz w sposób ciągły i zbliŝa się do wartości bazowej

26 RóŜnica w definiowaniu długu publicznego wg ustawodawstwa unijnego i polskiego Zakres podmiotowy Otwarte Fundusze Emerytalne Jednostki Badawczo- Rozwojowe Agencja Rynku Rolnego Zakres przedmiotowy przewidywane wypłaty z poręczeń i gwarancji zobowiązania wymagalne wg norm UE sektor general government są jednostką sektora publicznego nie są jednostką sektora publicznego nie jest jednostką sektora publicznego nie wliczane nie wliczane (wliczane do deficytu) wg prawodawstwa polskiego sektor finansów publicznych nie są jednostką sektora publicznego są jednostką sektora publicznego jest jednostką sektora publicznego wliczane wliczane

27 Dług publiczny wg metodologii UE i polskiego prawodawstwa VI 2009 Państwowy dług publiczny w mld zł 466,6 506,3 527,4 w relacji do PKB 47,5 47,8 45,2 Dług sektora general government (wg metodologii UE) 597,8 47,0 635,6 - w mld zł 462,7 505,1 527,6 598,4 637,3 w relacji do PKB 47,1 47,6 45,2 47,0 - Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach dług sektora general government < dług obliczony zgodnie z polskimi regulacjami prawnymi

28 Relacja długu publicznego do PKB Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009

29 Czynniki wpływające na zmianę relacji długu SP do PKB Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009

30 Przyczyny wzrostu relacji długu do PKB Poziom zadłuŝenia sektora finansów publicznych Wysokość przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji (dług potencjalny) Poziom nominalnego PKB

31 Zarządzanie długiem publicznym Dla budŝetu państwa zasadnicze znaczenie ma nie tyle sam poziom długu, co koszt jego obsługi F Y α γ gdzie: F wielkość nominalna długu publicznego Y nominalny PKB α relacja deficytu budŝetowego do PKB γ tempo wzrostu PKB

32 Zarządzanie długiem publicznym Deficyt pierwotny jest dany wzorem: gdzie D p deficyt pierwotny, D deficyt budŝetu państwa, K f koszty obsługi długu publicznego Relacja między stopą oprocentowaniem długu a tempem wzrostu gospodarczego: D JeŜeli α =, co jest stosunkiem deficytu do PKB Y oraz α p = D p Y D p = D, co jest stosunkiem deficytu pierwotnego do PKB to: α α α i γ gdzie i oprocentowanie papierów skarbowych, γ - tempo wzrostu gospodarki K f i α α p = 1

33 Zarządzanie długiem publicznym D > K f D < K f i < γ Przypadek A Przypadek B i > γ Przypadek C Przypadek D Zgodnie z zasadami rachunkowości finansów publicznych: spłata zobowiązań finansowych obciąŝa rozchody budŝetu państwa i musi być pokryta przychodami (emisja papierów skarbowych, kredyty, prywatyzacja, sprzedaŝ innych aktywów) odsetki od długu publicznego powiększają wydatki budŝetu państwa i finansowane są dochodami budŝetowymi (z tytułu podatków, ceł itd.)

34 Dług Skarbu Państwa wg kryterium miejsca emisji Wyszczególnienie ZadłuŜenie SP 1. ZadłuŜenie krajowe - z tytułu SPW - inne tytuły % PKB mld zł 569,9 44,8 420,2 419,4 0,8 mld zł 608,1 47,2 449,1 448,9 0,3 2. ZadłuŜenie zagraniczne - z tytułu SPW - z tytułu kredytów 149,7 121,2 28,5 159,0 127,3 31,7 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach

35 Struktura podmiotowa zadłuŝenia krajowego SP Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009

36 Koszty obsługi długu publicznego w Polsce w latach Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009

37 Skutki nadmiernego zadłuŝenia moŝliwość powstania kryzysu zadłuŝenia i częściowej lub całkowitej utraty zdolności do terminowej obsługi długu, niebezpieczeństwo bariery popytu na rynku finansowym, wypieranie kapitału prywatnego w dostępie do oszczędności krajowych, negatywny wpływ na poziom rynkowych stóp procentowych i skuteczność polityki monetarnej,

38 Skutki nadmiernego zadłuŝenia negatywne następstwa przekroczenia progów ostroŝnościowych oraz konstytucyjnego limitu 60%, w tym w szczególności: ograniczenie swobody tworzenia budŝetu państwa, pokusa nowelizacji prawa - ograniczenie wiarygodności Polski jako dłuŝnika (premia za ryzyko) opóźnienie wejścia do strefy Euro, postrzeganie Polski jako kraju o podwyŝszonym ryzyku, w tym obniŝenie (lub teŝ brak spodziewanego podwyŝszenia) ratingu długu Polski

39 Prognozy długu publicznego i kosztów jego obsługi do 2012 r. Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009

40 Prognoza relacji długu do PKB w latach Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2009