RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ MGR SEBASTIANA NON-WASZTANA ZATYTULOWANEJ:

Transkrypt

1 RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ MGR SEBASTIANA NON-WASZTANA ZATYTULOWANEJ: WPLYW CWICZEN RUCHOWYCH W WODZIE Z ELEMENTAMI AI CHI NA WYBRANE CECHY SPRAWNOSCI FIZYCZNEJ U CHORYCH Z DOLEGLIWOSCIAMI ZE STRONY NARZ^DU RUCHU" Choroby ukiadu ruchu wyst^puj^ w kazdym wieku, prowadz^c do wyst^ienia doleguwosci bolowych i ograniczenia sprawnosci, co skutkuje trudnosciami w wykonywaniu czynnosci dnia codziennego i obnizeniem zaleznej od zdrowia jakosci zycia. U osob doroslych do najcz^sciej wyst^puj^cych nalezy zespol bolowy kr^gosiupa o roznych przyczynach oraz choroba zwyrodnieniowa stawow. Stanowi^ one powazny problem spoleczny i ekonomiczny, gdyz s^jedn^z najcz^stszych przyczyn czasowej niezdolnosci do pracy i niepelnosprawnosci. Fizjoterapia jest jednym z elementow kompleksowego leczenia tych chorob. Szczegoln^ rol? odgrywaj^ cwiczenia w wodzie, w specyficznym srodowisku, ktore stwarza specjalne warunki do ich prowadzenia dzi^ki dzialaniu czyrmikow fizycznych takich jak: temperatura, cisnienie hydrostatyczne, sita wyporu i lepkosc wody. Efektywnosc cwiczen w wodzie potwierdzona zostala wieloma obserwacjami klinicznymi, przy tym brakuje prac porownuj^cych rozne programy terapeutyczne. Prowadzone s^ badania nad stworzeniem najbardziej skutecznych- i przy tym atrakcyjnych - programow rehabilitacji, ktore b d^ mogly bye bezpiecznie stosowane u osob z roznymi dysfunkcjami narz^du ruchu. W zwi^ku z powyzszym aktualne i cerme jest podj^cie przez doktoranta badan dotycz^cych efektywnosci cwiczen w wodzie z elementami metody Ai Chi u tych chorych, ktore s^ przedmiotem przedstawionej do recenzji rozprawy doktorskiej. Rozprawa stanowi 150 stronicowe opracowanie o ukladzie typowym dla prac o awans naukowy, zawiera 7 rozdzialow: wst?p, eel pracy, material i metody, wyniki badan, dyskusj?, wnioski, wykaz pismiennictwa, streszczenia w j^zyku polskim i angielskim ze slowami kluczowymi, wykazy tabel, rycin i fotografii oraz aneks. Pismiennictwo liczy 141 pozycji, dobrze dobranych, w wi^kszosci angloj^zycznych, ktore wykorzystane s^ w pracy w sposob swiadcz^cy o dobrej znajomosci podj^tej tematyki. 1

2 W obszemej cz?sci wst^pnej zredagowanej na 31 stronach, po krotkim ogolnym wprowadzeniu w tematyk? pracy autor przedstawia najpierw histori? wodolecznictwa (nazwanego tutaj aquaterapi^, nast^pnie dokonuje przegl^du pismiennictwa dotycz^cego klinicznego wykorzystania, przede wszystkim jako metody wspomagaj^cej leczenie chorob narz^du ruchu. W dalszej cz^sci prezentuje metod? Ai Chi, calosc kohczy przedstawieniem udokumentowanej klinicznie skutecznosci Ai Chi w literaturze naukowej. Bior^c pod uwag zawarte we wst^pie tresci wydaje si?, ze zupelnie niepotrzebnie autor zawarl tam obszemy rozdziat zatytulowany Rys historyczny aquaterapii". Jednoczesnie bior^c pod uwag, ze na str. 12 podaje, iz Aquaterapia jest roznego rodzaju form^ terapii ruchowej czlowieka w srodowisku wodnym" w rozdziale tym znajduje si? przede wszystkim historia szeroko poj?tego wodolecznictwa. Mimo, iz jako promotor pracy doktorskiej analizuj^cej dokonania jednego z prekursorow hydroterapii, praktykuj^cego w Poznaniu, dr Jana Zniniewicza, doceniam znajomosc autora dotycz^c^ jego dzialalnosci, to jednak uwazam, ze odbiega ona od tematu przewodniego dysertacji. Zabraklo przy tym niezwykle potrzebnego w pracy o takiej tematyce rozdzialu dotycz^cego wlasciwosci fizycznych wody i zwi^zanych z tym korzysciach i zagrozeniach dla chorego podczas cwiczen. Pozostale podrozdziaty swiadcz^ o dobrej znajomosci omawianych zagadnien oraz aktualnej Hteratury i stanowi^ dobre wprowadzenie do tematyki pracy. Na szczegolne uznanie zastuguje rozdzial dotycz^cy prezentacji metody Ai Chi, w ktorym autor zapoznaje czytelnika ztq^ metody. Mozna by przy tym dyskutowac o zasadnosci stosowania przez autora terminu aquaterapia, raczej nie spotykanego w podr?cznikach, czy pracach naukowych z fizjoterapii w Europie. Termin ten nie wyst^puje rowniez w najnowszym Slowniku Fizjoterapii (Red. Klukowski K., Nowotny J., Czamara A.) wydanym przez PZWL w 2014 roku, gdzie znalezc mozna terminy takie jak: hydroterapia, wodolecznictwo, czy cwiczenia w wodzie. Autor jako eel glowny zalozyl w badaniach potwierdzenie lub b^dz zaprzeczenie hipotezie, ze cwiczenia ruchowe z zastosowaniem metody Ai Chi przynoszq^ lepsze efekty terapeutyczne niz standardowa gimnastyka w wodzie. Celami szczegolowymi byla proba uzyskania odpowiedzi na nast^puj^ce pytania: 1. Czy zastosowanie metody Ai Chi wplywa bardziej na popraw? sprawnosci fizycznej cwicz^cych niz standardowa gimnastyka w wodzie?

3 2. Czy pojemnosc zyciowa pluc u cwicz^cych metody Ai Chi zwi?ksza si? bardziej niz u chorych reauzuj^cych standardowa gimnastyk? w wodzie? 3. Czy cwiczenia metodq^ Ai Chi iagodz^ odczucie bolu i zmieniaj^ wrazliwosc dotykow^ skory? 4. Czy osoby cwicz^ce metody Ai Chi odczuwaj^ wi?ksz^ popraw? akceptacji swojej choroby i satysfakcji z zycia? Cele pracy zostaly jasno sformulowane, za wyj^tkiem celu 4. Powinno bye:...wi?ksz^ popraw? w porownaniu do...". W kolejnych rozdzialach Material" i Metody" Autor podaje, ze do badan przyst^ilo 121 chorych Oddzialu Dziennego Pobytu Rehabilitacyjnego Szpitala Ortopedyczno- Rehabilitacyjnego im. Wiktora Degi w Poznaniu, z chorobami narz^du ruchu, ktorzy zostali skierowani przez lekarza na cwiczenia ogolnousprawniaj^ce w wodzie. Badania ukohczyto 101 osob. Byly to kobiety i m?zczyzni, w wieku lat, z rozpoznaniem najcz?sciej: kr?gozmyk, dyskopatia, bole kr?goslupa i choroba zwyrodnieniowa stawow. Wsrod kryteriow wyl^czenia z badan autor wymienil: brak samodzielnego chodzenia, zaburzenia psychiczne, przeciwwskazania do terapii w wodzie oraz inne choroby niz narz^du ruchu. Kryteria wl^czenia czy wyl^czenia chorych z badan nie zostaly jednak precyzyjnie okreslone, np. jezeli kryterium wl^czenia mowi o braku przeciwwskazan do prowadzenia rehabilitacji w wodzie" to dlaczego autor jeszcze jako kryterium wyl^czenia podaje wyst?powanie przeciwwskazan do terapii w wodzie". Bior^c pod uwag? wiek chorych, ostatnie kryterium wyl^czenia z badan ( inne choroby niz narz^du ruchu") wydaje si? wyj^tkowo trudne, a wr?cz niemozliwe do spelnienia. Ujawniaj^ to zreszt^ kolejne tabele przedstawiaj^ce charakterystyk? badanych osob, ktore wskazuj^ na wyst?powanie chorob, takich jak astma oskrzelowa, cukrzyca, choroby serca, czy ukiadu nerwowego. Ponadto pomimo, iz jak podano wiek pomi?dzy czterema grupami nie rozni si? statystycznie istotnie zwraca uwag? duzy przedzial wiekowy pomi?dzy najmtodszymi i najstarszymi chorymi w podgrupach. Charakterystyka badanych osob pokazana w tabelach 2-4 pokazuje rowniez, ze s^ to dose niejednorodne grupy bior^c pod uwag? wyst?puj^ce choroby. Szkoda, ze autor nie podal z jakich powodow badan nie ukohczylo 20 chorych. W tekscie nie znaleziono tez adnotacji dotycz^cej zgody Komisji Bioetycznej na wykonanie badan. Badanych podzielono, w zaleznosci od zastosowanej metody cwiczen i ich czasu trwania na 4 grupy: - 2 grupy eksperymentalne maj^ce 2 lub 4 tygodnie cwiczen metody Ai

4 Chi (AiChi2, AiChi4) i dwie grupy kontrolne maj^ce 2 lub 4 tygodnie (K2, K4) cwiczen w wodzie. Zaj?cia w wodzie trwaly kazdorazowo 30 min. Grupa kontrolna miala zaplanowane: 10 min rozplywania, 15 min gimnastyki w wodzie i 5 min swobodnego ptywania, natomiast grupa eksperymentalna roznila si? tylko tym, ze zamiast 15 min gimnastyki w wodzie miala 15 min cwiczen z elementami Ai Chi. Nie znaleziono informacji dotycz^cej sposobu doboru chorych do poszczegolnych grup. Zarowno w celach pracy jak i opisie terapii autor uzywa okreslenia standardowa gimnastyka czy metoda Ai Chi. Szkoda, ze nie podal w metodyce dokladnego programu realizowanych w ci^u 15 min cwiczen, co niew^tpliwie pozwoliloby w kolejnych badaniachautorowi lub innych badaczom- na porownanie innych jeszcze programow terapii. Nie ma takze informacji czy cwiczenia byly nadzorowane przez fizjoterapeut?. W dalszej cz?sci tego rozdzialu autor szczegolowo przedstawia stosowane dla oceny terapii metody. Korzystaj^c z Testu Fullerton badal elementy ogolnej sprawnosci fizycznej, ocenial rowniez koordynacj? wzrokowo-ruchow^ konczyn gomych za pomoc% aparatu krzyzowego oraz sil? mi?sni r^k przy uzyciu dynamometru gruszkowego. Poza tym przeprowadzal badanie pojemnosci pluc, dokonal oceny subiektywnego odczucia bolu (skala VAS) i badal prog wrazliwosci dotykowej. Do oceny akceptacji choroby wykorzystal skal? akceptacji choroby (AIS), a do oceny satysfakcji z zycia skal? satysfakcji zycia (SWLS). Przyj?te metody nie budz^ zastrzezeh, aczkolwiek brakuje przy opisie wielu z nich odnosnikow pismiennictwa (badanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, pojemnosci pluc, odczucia bolu za pomocq^ skali VAS, progu wrazliwosci dotykowej, czy ocena stopnia akceptacji choroby za pomoc^ Skali Akceptacji Choroby). Wszystkie badania przeprowadzono dwukrotnie- przed rozpocz?ciem cyklu zaj?c i na jego kohcu. Okreslano roznice pomi?dzy wynikami badan sprzed i po cyklu zaj?c oraz wynikami badan grup eksperymentalnych a wynikami grup kontrolnych. Wszystkie wyniki zawarte w oddzielnym, licz^cym 61 stron rozdziale przedstawione zostaly w postaci 44 tabel i 27 rycin uzupelnionych krotkim opisem. Ten rozdzial podzielony zostal na podrozdzialy, w ktorych przedstawiono kolejne wyniki, co sprawilo ze jest bardzo przejrzysty. Ostatni, krotki, licz^cy tylko 10 stron rozdzial Dyskusja" jest logiczny i czytelny dzi?ki temu, ze podzielony zostal tematycznie zgodnie z uzyskanymi wynikami. Autor 4

5 omowil uzyskane wyniki badan i odniosl je do osi^ni?c naukowych innych osrodkow w kraju i na swiecie. Calosc podsumowal szescioma ogolnie sformulowanymi wnioskami, w ktorych zawarl odpowiedz na pytania postawione w celach pracy, za wyj^tkiem wniosku 1. W celach szczegolowych nie bylo pytania o bezpieczehstwo cwiczen w wodzie metody Ai Chi. Podsumowuj^c nalezy podkreslic, ze autor rozprawy zaj^l si? zagadnieniem, ktore jest bardzo istotne z punktu widzenia poznawczego i praktyki klinicznej, a jednoczesnie trudne do realizacji i oceny. W kompleksowej rehabilitacji pacjentow z przewlektymi chorobami narz^du ruchu kluczowq_ rol? odgrywaj^ cwiczenia ruchowe, w tym takze w wodzie. Pytaniem otwartym pozostaje jednak nadal m.in. jakiego rodzaju i jak dlugo prowadzone cwiczenia najbardziej efekty wne. Trudno jest przy tym utworzyc jednorodne grupy badawcze. Ze wzgl?d6w etycznych nie jest tez mozliwe utworzenie grupy kontrolnej pozbawionej terapii. Autor dysertacji postawil sobie za eel porownanie dwoch rodzajow terapii w wodzie, w tym cwiczen w wodzie z elementami Ai Chi, ktore nalezy niew^tpliwe do malo znanych jeszcze metod w Polsce. W badaniach wykazal, ze zastosowanie tych cwiczen w grupie osob z dysfunkcjami narz^du ruchu wplywa w wi?kszym stopniu na popraw? sprawnosci fizycznej w porownaniu do standardowej gimnastyki w wodzie bior^c pod uwag?: sil? mi?sni konczyn gomych i dolnych, gibkosc oraz koordynacj? wzrokowo-ruchow^. Jednoczesnie dochodzi do obnizenia cisnienia krwi, wzrostu pojemnosci phic, zmniejszenia odczucia bolu i poprawy wrazliwosci dotykowej. Przy tym, co zastanawiaj^ce, tylko w grupie kontrolnej po 4- tygodniowej terapii wykazano istotn^ popraw? akceptacji choroby. Co warto podkreslic, nie stwierdzono zadnych negatywnych skutkow cwiczen prowadzonych w srodowisku wodnym. Przeprowadzone badania spelniajq. ogolnie przyj?te zasady pracy naukowej. Szkoda, tylko, ze autor nie podal szczegolow dotycz^cych programow cwiczen w obu grupach i nie staral si? wyjasnic czym mog^ bye spowodowane obserwowane przez niego roznice w badanych parametrach po stosowanych terapiach. To wymaga uzupelnienia podczas przygotowania wynikow badan do publikacji. Przedstawiona do recenzji praca posiada prawidlowy uklad i struktur? podzialu tresci. Napisana zostala zgodnie z zasadami publikacji naukowych, poprawnie pod wzgl?dem merytorycznym i stylistycznym. Z obowi^zku recenzenta pozwol? sobie jeszcze zwrocic uwag? na drobne bl?dy, takie jak pojedyncze potoczne wyrazenia (np. str. 14 wers 9 od dolu opuchlizna", zamiast obrz?k"), czy zwi^ane z redakcj% pracy, np. brak zrodla przy fotografiach, czy bl?dy w spisie pismiennictwa (brak nazwy wydawnictwa w poz. 59,65). 5

6 Powyzsze uwagi nie umniejszaj^ wartosci pracy, ktora wnosi wktad w rozwoj badan, maj^cych na celu okreslenie optymalnego pod wzgl?dem skutecznosci i bezpieczenstwa, a rownoczesnie atrakcyjnego dla chorych programu rehabilitacji w wodzie. Praca mgr Sebastiana Non-Wasztana spelnia kryteria dysertacji doktorskiej na stopieh doktora nauk o zdrowiu. Wnosz? zatem do Wysokiej Rady Wydzialu Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu o dopuszczenie mgr Sebastiana do dalszych etapow przewodu doktorskiego. Poznah dr hab.n.k.f., dr n.mm., profmwf Arma Straburzynska-Lupa 6