Nurty we współczesnej myśli ekonomicznej

Transkrypt

1 Nurty we współczesnej myśli ekonomicznej Wykład wprowadzający Janina Godłów-Legiędź A -331, czwartek, godz janina@legiedz.com

2 Plan wykładów Wprowadzenie Monetaryzm i nowa makroekonomia klasyczna Nowa ekonomia instytucjonalna Ekonomia behawioralna

3 Jaka jest współczesna ekonomia? Dominuje podejście teoretyczne (formalistyczno-matematyczne). Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych, wolna od ideologii. Liberalna czy keynesowska? Stosowanie matematyki wywiera wrażenie nie tylko na innych, ale również na tych, którzy to robią. Podnosi status ekonomistów i ich szacunek dla samych siebie. (T. Mayer, Prawda kontra precyzja w ekonomii, Warszawa 1996)

4 George Stigler Nobel 1982 W przodujących ośrodkach teorii ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze? (George Stigler)

5 Herbert Simon, Nobel 1978 W pracy wydanej po raz pierwszy w 1947 r. napisał: nauki społeczne w swoim sposobie traktowania racjonalności cierpią na poważną schizofrenię. Na jednym biegunie znajdują się ekonomiści, którzy przypisują człowiekowi ekonomicznemu wszechwiedzę i niedorzeczną racjonalność. ( ) Na drugim biegunie znajdują się nurty psychologii społecznej (wiele z nich czerpie z Freuda), które próbują zredukować całe poznanie do afektu (Simon 2007, s.110).

6 Dla psychologa jest czymś oczywistym, że ludzie nie są do końca racjonalni ani całkowicie samolubni, a ich upodobania w żadnym wypadku nie są niezmienne. Robiło to wrażenie, jakby nasze dwie dyscypliny badały dwa różne gatunki istot. Jak to później określił ekonomista behawioralny Richard Thaler jedni badali ludzi, drudzy ekonów (homo oeconomicus). Daniel Kahneman (2012, s. 357)

7 Granice wiedzy ekonomicznej Jak zrozumieli jasno Hayek i Knight, dynamika gospodarek kapitalistycznych nie daje się ująć za pomocą całkowicie zdeterminowanych modeli, które mogą być przetworzone przez komputer. Dziwne, że upadek systemu centralnego planowania nie skłonił współczesnych ekonomistów do zwątpienia w zdeterminowane modele. Być może uznano, że argument Hayeka, iż centralne planowanie jest niemożliwe, za zbyt odległy od praktyki współczesnej gospodarek kapitalistycznych (Frydman, Goldberg, 2009, s. 30). Wiedza uczestników rynku i twórców polityki jest niedoskonała (Przedmowa Phelpsa, s. xix)

8 Krytyka założenia racjonalności i hipotezy efektywności rynków ostatni kryzys został w sprytny sposób opisany przez George W. Busha: Wall Street się upiła.. Ale jak doszło do tego, że Wall Street faktycznie wpadła w zamroczenie, dlaczego państwo ustanowiło takie warunki, w których było to możliwe,...jaką role odegrała w tym ekonomia??? Jest to skutek stopniowej kastracji Ogólnej teorii Keynesa, który to proces rozpoczął się wkrótce po jej wydaniu, a następnie przyspieszył w latach 60. i 70. (Akerlof, Shiller 2010, s. 12). Przekonanie, że rynki finansowe są w stanie poprawnie wycenić wszystko i wszędzie właśnie zostało zweryfikowane negatywnie po raz drugi w ciągu ostatniego stulecia (ze wstępu Rafała Antczaka, j.w. s.7)

9 Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego Dwa poglądy

10 Błędny kierunek rozwoju ekonomii Założenie racjonalności Brak analizy interakcji podmiotów gospodarczych i współzależności rynków Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji Nowy rodzaj inżynierii społecznej Idea ekonomii postautystycznej

11 Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych we Francji (Grandes Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do profesorów i osób odpowiedzialnych za nauczanie ekonomii. W petycji sformułowano następujące hasła: Chcemy uciec od wyimaginowanych światów! Jedno z ostatnich zdań brzmiało: Nie chcemy, aby nadal narzucano nam tę autystyczną naukę. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz postautystycznej ekonomii. Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu wykorzystywaniu matematyki! Jesteśmy zwolennikami pluralizmu podejść w ekonomii! Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się zanim będzie za późno!

12 List otwarty studentów W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w dziedzinie ekonomii. W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych: 1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego ekonomicznych zachowań 2. Znaczenie kultury 3. Znaczenie historii 4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii pozytywnej i normatywnej wiedzy 5. Empiryczne podstawy teorii 6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii.

13 Drugi pogląd Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej

14 Ekonomia klasyczna i liberalizm Indywidualizm metodologiczny i światopoglądowy Interes osobisty jako motyw działania Rynkowy mechanizm alokacji zasobów Podział pracy i wolny handel Funkcje państwa

15 Ekonomia klasyczna i liberalizm Adam Smith Dawid Ricardo Tomas Malthus Jean-Baptiste Say John S. Mill

16 Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o tym, jak maksymalizowana jest użyteczność Nowa teoria wartości Koncepcja równowagi Trzy szkoły: austriacka, matematyczna i neoklasyczna

17 Szkoła austriacka F. A. Hayek Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii, metod ilościowych i formalizmu Przeciwstawienie się tendencji do centralnej regulacji Libertarianizm zwrot ku anarchistycznej koncepcji wolnego rynku

18 Rewolucja keynesowska Makroekonomiczne podejście Znaczenie popytu Interwencjonizm państwowy

19 Epoka Keynesa

20 Stopa wzrostu PKB per capita Europa Zachodnia ,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka ,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

21 Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9

22 Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach PKB per capita PKB / 1 zatr Stopa bezrobocia Stopa inflacji Francja 4,1 5,0 2,00 5,00 Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7 Wielka Brytania Europa Zachodnia (12) Stany Zjednoczone 2,4 3,1 2,8 4,6 3,9 4,8 2,6 4,3 2,5 2,8 4,6 2,7

23 Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej Kontrrewolucja konserwatywnoliberalna Ceny są giętkie tendencja do równowagi przy bezrobociu na poziomie naturalnym Polityka wg zasad

24 Spór o neutralność pieniądza Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa makroekonomia klasyczna R. Lucas Nobel 1995 Teoria realnego cyklu koniunkturalnego Finn Kydland i Edward Prescott Nobel 2004

25 Stary i nowy instytucjonalizm Krytyka ekonomii ortodoksyjnej Thorstein Veblen ( ) Pojęcie i znaczenie instytucji Znaczenie kultury, historii, polityki Nowa ekonomia instytucjonalna pomost między instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną R. Coase i D. North

26 Nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla James Buchanan 1986 Ronald Coase, 1991 Douglass North, 1993 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009

27 Ronald Coase i ekonomia kosztów Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji transakcji Teoremat Coase a Negatywne efekty zewnętrzne i interwencjonizm państwowy Nagroda Nobla 1991 O. Williamson i efektywnościowa interpretacja korporacji

28 Douglass North i nowa teoria rozwoju Polityka Kultura Prawo Historia Ideologia Mentalność Wiedza Technologia

29 Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926 Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

30 Ekonomia behawioralna George A. Akerlof, 2001 Daniel Kahneman i Vernon Smith, 2002

31 Przyczyny różnorodności poglądów Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza Światopoglądowe uwarunkowanie Trudność testowania teorii ekonomicznych Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu ekonomicznych Teorie ekonomiczne skażone są często przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy. Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami.

32 Literatura Podstawowa T. Sedláček, Ekonomia dobra i zła, Studio Emka, Warszawa 2012, rozdz. 7. (Adam Smith) J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, rozdz. 3 i 4. (NEI) J. Wilkin (red.) Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012, rozdz. 1 i 10. D. Kahneman, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Media Rodzina, Poznań 2012, rozdz. 24, 25, 26. (EB) Uzupełniająca F. Hayek, Konstytucja wolności, WN PWN, Warszawa 2006, rozdz. 5,. R. Skidelsky, Keynes. Powrót mistrza, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012, rozdz. 8, s M. Skousen, Narodziny współczesnej ekonomii. Żywoty i idee wielkich myślicieli, Fijorr Publishing, Warszawa 2012, zwłaszcza rozdz Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa