Historia myśli ekonomicznej. Wykład wprowadzający

Transkrypt

1 Historia myśli ekonomicznej Wykład wprowadzający

2 Plan wykładu Zagadnienia wstępne: metodologiczny status ekonomii i znaczenie HME Prezentacja programu 30 godzinnego wykładu: główne nurty w rozwoju myśli ekonomicznej

3 Przedmiot historii myśli ekonomicznej HME bada rozwój poglądów ekonomicznych na tle dziejów gospodarczo-społecznych i politycznych. HME jest historią ekonomii. Związana jest nie tylko z ekonomią, także z historią gospodarczą, historią doktryn politycznych, prawem, filozofią.

4 Jaką nauką jest ekonomia? Dwa stanowiska

5 Ekonomia jako nauka teoretyczna formułuje prawa dotyczące gospodarowania wyjaśnia rzeczywistość, jest wolna od sądów oceniających, istota badania ekonomicznego jest podobna do badania wyjaśniającego w naukach przyrodniczych.

6 Ekonomia jako nauka społeczna i normatywna analizuje zachowania ludzi w procesie gospodarowania. ekonomiczne zachowania mają uwarunkowania etyczne, religijne, polityczne. światopoglądowo uwarunkowany jest także proces wyjaśniania zjawisk ekonomicznych

7 Pierwsze podejście silnie zaznacza się w głównym nurcie ekonomii, najsilniejszy wyraz znalazło w rozwoju ekonomii matematycznej. Drugie dominowało w niemieckiej szkole historycznej, amerykańskim instytucjonalizmie, ekonomii marksistowskiej. Ekonomia klasyczna nosi ślady obu podejść

8 Jaka jest współczesna ekonomia? Dominuje podejście teoretyczne (formalistyczno-matematyczne). Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych, wolna od ideologii. Stosowanie matematyki wywiera wrażenie nie tylko na innych, ale również na tych, którzy to robią. Podnosi status ekonomistów i ich szacunek dla samych siebie. (T. Mayer, Prawda kontra precyzja w ekonomii, Warszawa 1996)

9 George Stigler Nobel 1982 W przodujących ośrodkach teorii ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze? (George Stigler)

10 Nowy nurt: nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla James Buchanan 1986 Ronald Coase, 1991 Douglass North, 1993 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009

11 Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego Dwa poglądy

12 Błędny kierunek rozwoju ekonomii Założenie racjonalności Brak analizy interakcji podmiotów gospodarczych i współzależności rynków Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji Nowy rodzaj inżynierii społecznej Idea ekonomii postautystycznej

13 Drugi pogląd Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej

14 Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych we Francji (Grandes Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do profesorów i osób odpowiedzialnych za nauczanie ekonomii. W petycji sformułowano następujące hasła: Jedno z ostatnich zdań brzmiało: Nie chcemy, aby nadal narzucano nam tę autystyczną naukę. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz postautystycznej ekonomii. Chcemy uciec wyimaginowanych światów! od Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu wykorzystywaniu matematyki! Jesteśmy zwolennikami pluralizmu podejść w ekonomii! Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się zanim będzie za późno!

15 List otwarty studentów W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w dziedzinie ekonomii. W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych: 1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego ekonomicznych zachowań 2. Znaczenie kultury 3. Znaczenie historii 4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii pozytywnej i normatywnej wiedzy 5. Empiryczne podstawy teorii 6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii.

16 Początki myśli ekonomicznej Starożytność i średniowiecze

17 Początki myśli ekonomicznej Ksenofont (ok r. p.n.e) OIKONOMIKOS Platon ( p.n.e) Arystoteles ( p.n. e) Św. Tomasz z Akwinu ( )

18

19 Geneza terminu: ekonomia Ekonomia czy ekonomia polityczna

20 Ksenofont, Oikonomikos Ksenofont (ok. 430 p.n.e. - ok. 355 p.n.e.). Ateński pisarz, historyk, filozof i dowódca wojskowy, uczeń Sokratesa Oikonomikos dzieło poświęcone zasadom zarządzania gospodarstwem domowym Oikos dom, nomos prawo, zasada

21 A. Montchretien, Traktat o ekonomii politycznej, 1615

22 1890

23 Początek ekonomii jako nauki Ekonomia klasyczna Prekursorzy Adam Smith, Bogactwo narodów 1776 W. Petty, J. Locke, D. Hume, P. Boisgullebert, fizjokraci

24 Ekonomia klasyczna i liberalizm Indywidualizm metodologiczny i światopoglądowy Interes osobisty jako motyw działania Rynkowy mechanizm alokacji zasobów Podział pracy i wolny handel Funkcje państwa

25 Szkoły krytyczne wobec ekonomii Niemiecka szkoła narodowa i historyczna Socjalizm i Karol Marks Instytucjonalizm amerykański klasycznej

26 Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o tym, jak maksymalizowana jest użyteczność Nowa teoria wartości Koncepcja równowagi Trzy szkoły: austriacka, matematyczna i neoklasyczna

27 Szkoła austriacka F. A. Hayek Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii, metod ilościowych i formalizmu Przeciwstawienie się tendencji do centralnej regulacji Libertarianizm zwrot ku anarchistycznej koncepcji wolnego rynku

28 Rewolucja keynesowska Makroekonomiczne podejście Znaczenie popytu Interwencjonizm państwowy

29 Epoka Keynesa

30 Stopa wzrostu PKB per capita Europa Zachodnia ,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka ,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

31 Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9

32 Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach PKB per capita PKB / 1 zatr Stopa bezrobocia Stopa inflacji Francja 4,1 5,0 2,00 5,00 Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7 Wielka Brytania Europa Zachodnia (12) Stany Zjednoczone 2,4 3,1 2,8 4,6 3,9 4,8 2,6 4,3 2,5 2,8 4,6 2,7

33 Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej Kontrrewolucja konserwatywnoliberalna Ceny są giętkie tendencja do równowagi przy bezrobociu na poziomie naturalnym Polityka wg zasad

34 Spór o neutralność pieniądza Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa makroekonomia klasyczna R. Lucas Nobel 1995 Teoria realnego cyklu koniunkturalnego Finn Kydland i Edward Prescott Nobel 2004

35 Stary i nowy instytucjonalizm Krytyka ekonomii ortodoksyjnej Thorstein Veblen ( ) Pojęcie i znaczenie instytucji Znaczenie kultury, historii, polityki Nowa ekonomia instytucjonalna pomost między instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną R. Coase i D. North

36 Ronald Coase i ekonomia kosztów Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji transakcji Teoremat Coase a Negatywne efekty zewnętrzne i interwencjonizm państwowy O. Williamson efektywnościowa interpretacja korporacji i Nagroda Nobla 1991

37 Douglass North i nowa teoria Polityka Kultura Prawo Historia Ideologia Mentalność Wiedza Technologia rozwoju

38 Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926 Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

39 Paradygmat, ortodoksja- heterodoksja Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna, Struktura rewolucji naukowych, 1962) to powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dyscyplinie naukowej. Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na panującym paradygmacie. Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy nie podzielają obowiązującego paradygmatu.

40 Zmiana paradygmatu rewolucja Rewolucja marginalistyczna Rewolucja keynesowska Rewolucja liberalno- konserwatywna (monetarystyczna)

41 Tradycje intelektualne w ekonomii Klasyczna wywodzące się od Adama Smitha Różnią się na gruncie metodologicznym, teoretycznym i politycznym. Keynesowska Historycznoinstytucjonalna

42 Podejście klasyczne Rynkowa alokacja zasobów zapewnia optimum ekonomiczne ( niewidzialna ręka rynku) Rola państwa powinna być ograniczona do funkcji instytucjonalnoprawnej

43 Stanowisko keynesowskie Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu Konieczna jest interwencja państwa skierowana na regulację popytu

44 Podejście instytucjonalne Zmiana Kultura Problem koordynacji Specyfika ekonomii jako nauki społecznej

45 Przyczyny różnorodności poglądów ekonomicznych Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza Światopoglądowe uwarunkowanie Trudność testowania teorii ekonomicznych Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu Teorie ekonomiczne skażone są często przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy. Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami.

46 Literatura Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Snowdon B., Vane H., Wynarczyk P. (1998), Współczesne nurty teorii makroekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Słownik historii myśli ekonomicznej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków Snowdon B., Vane H., Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia,. Ku nowemu paradygmatowi?, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2010.