Wybrane prawidłowości psychologiczne w aspekcie pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela

Transkrypt

1 Opracowanie: Janusz Korzeniowski Wybrane prawidłowości psychologiczne w aspekcie pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela Gdyby wybrać tylko jedną mądrość psychologiczną, brzmiałaby ona tak: pamiętajmy, że nie zawsze jest tak, jak na to wygląda. Wiesław Baryła

2 Wybrane prawidłowości psychologiczne Kompetencje Najbardziej lubiane są osoby wprawdzie mające na dany temat sporą wiedzę i stosowne umiejętności, ale nie pozbawione wad, czyli mylące się czasem, popełniające różne drobne gafy lub niezręczności, pod warunkiem, że nie jest ich zbyt wiele. Otwarte przyznanie się do popełnionego błędu i słowo przepraszam, zjednuje otoczenie i nie szkodzi autorytetowi. Osoby kompetentne i w ogóle zbyt (czyli nienaturalnie) idealne nie cieszą się przesadną sympatią. Zbyt wiele je dzieli od zwykłych śmiertelników. Nie warto wobec tego pozować na osobę bez wad, co i tak może udać się jedynie na chwilę. Ujawnienie słabych stron sprawia, że inni bardziej nam ufają, uważają bowiem, że jesteśmy uczciwi. Robert Cialdini 2

3 Wybrane prawidłowości psychologiczne Spostrzeganie komunikatów niewerbalnych Jeżeli pomiędzy słowami drugiej osoby a jej mową ciała jest sprzeczność, to swój sąd o tej osobie opieramy raczej na jej wyrazie twarzy, ruchach ciała lub tonie głosu a nie na słowach. Asymetria spostrzegania treści informacji perspektywa obserwatora Obserwator cudzych zachowań przykłada większą wagę do moralności niż do sprawności. Dzieje się tak dlatego, że cudza moralność nas nagradza, a cudza niemoralność jest szczególnie niebezpieczna. Dlatego nieuczciwe postępowanie innych osób oceniamy ze szczególną surowością. 3

4 Wybrane prawidłowości psychologiczne Hedonistyczne znaczenie zachowania innych ludzi Polega na błędzie w spostrzeganiu i ocenach, polegającym na pozytywnym ocenianiu tych osób, które mówią o oceniającym dobrze, i negatywnym ocenianiu tych, którzy mówią o nim źle. Samospełniająca się przepowiednia Proces polegający na tym, że ludzie mają jakieś oczekiwania dotyczące cech innej osoby, które to oczekiwania wpływają na to, jak się zachowują wobec tej osoby, co powoduje, że osoba ta zachowuje się w sposób zgodny z pierwotnymi oczekiwaniami tych ludzi. Istnieje zależność między wizją siebie (słowo żyje własnym życiem) i zachowaniem. Uważaj, co do siebie coś mówisz, bo może się okazać, że słuchasz. 4 Alfred Korzybski

5 Wywieranie wpływu społecznego Wzajemność W ludzkich kulturach powszechnie występuje zarówno zobowiązanie do dawania, zobowiązanie do przyjmowania, jak i zobowiązanie do oddawania. Wymaga się od człowieka, by za otrzymane od kogoś dobro odwdzięczył się w podobny sposób. Reguła ta wzbudza w nas poczucie obligacji. Jest to specyficzny stan pobudzenia, który jest dla człowieka nieprzyjemny, dlatego jak najszybciej stara się on oddać otrzymane przysługi. Poczucie zobowiązania do przyszłego odwdzięczenia się pozwala ludziom na inicjowanie różnego rodzaju łańcuchów wymiany, transakcji i związków, które są ogólnie korzystne i dla nich, i dla społeczeństwa jako całości. Wiem, co ci ofiarowałem, ale nie wiem, co otrzymałeś. Tonio Porchia 5

6 Wywieranie wpływu społecznego Wzajemność cd. Jeśli chcemy mieć wpływ na to, co się wokół dzieje, jeśli znajdujemy się w jakimś układzie, nie powinniśmy rozglądać się i pytać: Kto może mi pomóc? Pierwsze pytanie powinno brzmieć: Komu mogę pomóc? Kto może coś zyskać dzięki mojemu działaniu? Czy moja pomoc może się komuś przydać? Czy mogę być pomocny w jakiejś konkretnej sytuacji? Wtedy, zgodnie z regułą wzajemności, ten ktoś pomoże nam, gdy będziemy potrzebować pomocy. Ludzie odwdzięczają się tym, od których coś otrzymali. Odwzajemniają się tym samym. Im więcej dajesz, tym więcej dawać chcą obdarowani. Robert Cialdini 6

7 Wywieranie wpływu społecznego Autorytet Ludzie wolą kierować się wskazówkami prawdziwych autorytetów, ekspertów w danej dziedzinie, osób z doświadczeniem. Cały proces socjalizacji wychowania i przystosowania do życia w społeczeństwie, nastawiony jest na wpojenie człowiekowi posłuszeństwa wobec rozmaitych autorytetów: rodziców, nauczycieli, lekarzy itp. Kształci się w nas przekonanie, iż uległość taka jest pożądanym sposobem postępowania. Ponadto, uległość ta często ma charakter adaptacyjny, ponieważ rzeczywiste autorytety cechują się zwykle wiedzą, mądrością i władzą. Jeśli jesteś ekspertem w jakiejś dziedzinie, musisz zadbać o to, by ludzie dobrze o tym wiedzieli. Robert Cialdini 7

8 Nagrody i kary Skuteczność nagród Nagrody nieregularne (czyli takie, które czasami występują po pożądanym zachowaniu, a czasami nie) są skuteczniejsze od regularnych (na przykład zwiększają prawdopodobieństwo pojawiania się nagradzanych zachowań, nawet gdy są one niepożądane społecznie). Jeśli spodziewamy się nagrody za jakieś (nawet przyjemne) działanie, i ją otrzymujemy, to w przyszłości mniej chętnie podejmujemy to działanie niż gdybyśmy nie byli za nie nagradzani. Skuteczność kary Prawidłowość polegająca na odstraszającym wpływie kar, które są nieuchronne, intensywne i regularne (działają bez wyjątków). Tylko taki rodzaj kar wprowadzony w życie społeczne jest w stanie hamować niepożądane zachowania. 8

9 Dylematy rywalizacji Jasne strony rywalizacji Najważniejsza dotyczy organizacji rynku produkcji i usług dzięki konkurowaniu o klienta wytwórcy różnych dóbr i usług produkują swoje wyroby lepiej i taniej, zaś pracownicy współzawodnicząc o pracę, podnoszą swoje kwalifikacje i wydajność. Wskutek tego ogólna ilość produkowanych dóbr, a w konsekwencji i poziom zaspokojenia potrzeb ludzkich, osiągnęły niespotykane nigdy przedtem rozmiary. W wielu dziedzinach (sport, sztuka, nauka) posiadanie przeciwnika do pokonania jest warunkiem rozwoju, a porównanie z innymi bywa jedyną miarą trudności zadania i sukcesu. Rywalizacja wiąże się też ze skłonnością do podejmowania ryzyka i motywacją osiągnięć, a życie bez rywalizacji byłoby nudne i monotonne. 9

10 Dylematy rywalizacji Ciemne strony rywalizacji Rywalizacja: obniża motywację wewnętrzną ludzie przestają działać dla przyjemności a zaczynają by okazać się lepszym od innych; szkodzi zdrowiu zbliżanie się sytuacji rywalizacyjnych nasila lęk i inne objawy stresu, a młodzież zachęcaną do rywalizacji cechują gorsze wskaźniki zdrowia psychicznego; utrudnia uczenie się i obniża poziom twórczości; zagraża poczuciu własnej wartości działanie, by okazać się lepszym od innych, stawia wartość własnego ja w centrum uwagi; przy czym struktura sytuacji rywalizacyjnych jest zwykle taka, że wygrywa tylko jedna osoba, a pozostałe przegrywają więcej ludzi ponosi więc straty niż odnosi zyski psychiczne. Nie jest najważniejsze, byś był lepszy od innych. Najważniejsze jest, byś był lepszy od samego siebie z dnia wczorajszego. Mahatma Gandhi 10

11 Zaproszenie na warsztaty Zapraszam na szkolenie nt. Psychologiczne aspekty pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela Symbol: III/D/5 /soboty; godz / Tematyka: Prawidłowości psychologiczne na co dzień reguły dobrego życia. Osobowości nauczycieli w aspekcie psychologicznym. Budowanie autorytetu nauczyciela. Blaski i cienie samooceny. Wzmacnianie poczucia własnej wartości. Kształtowanie własnego wizerunku. Atrakcyjność interpersonalna. Kształtowanie i zmiana postaw. Mechanizmy obronne. Teorie motywacji. Teoria społecznego uczenia się. Strategie wzmacniania pozytywnych zachowań uczniów. Teoria atrybucji. Współpraca a rywalizacja. Zasady nagradzania i karania. Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 11

12 Zalecana literatura Bliżej siebie. Rozmowy z mistrzami, Krzemionka D. (red.), Kielce Bliżej ludzi. Rozmowy z mistrzami, Krzemionka D. (red.), Kielce Brycz. H., Człowiek instrukcja obsługi. Przewodnik po zachowaniach społecznych, Sopot Cialdini R., Zasady wywierania wpływu na ludzi, Gliwice Hamer H., Psychologia społeczna. Teoria i praktyka, Warszawa Łukaszewski W., Maruszewski T., Psychologia na co dzień i od święta, Kielce Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa