Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie

Transkrypt

1 Grudzień 2009/ Styczeń 2010 Nr / 2009 Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Regiony proszą o ruble, czyli o kryzysowej sytuacji w rosyjskich regionach.. 3 Problemy zaległych płatności rosyjskich gigantów przemysłowych Kryzys w rosyjskim przemyśle obrabiarkowym. 17 Rosyjski rynek nieruchomości zmiany wymuszone kryzysem..23 Rosyjski rynek farmaceutyczny wpływ kryzysu i prognozy na przyszłość.. 27 Rosyjski rynek kosmetyczny w dobie kryzysu 34 Obwód Smoleński Zmiany w prawie FR..43 Obroty handlu zagranicznego. 56 Przedsięwzięcia targowo-wystwiennicze w Moskwie w marcu 2010 r.60 Zbliżające się wystawy w Rosji. 62 Z ostatniej chwili, czyli kryzysowy przegląd prasy. 65 Dni wolne od pracy w FR w 2010 r. 72 Przetargi w Rosji..80

2 Szanowni Państwo! Rok 2009, naznaczony kryzysem gospodarczym, powoli dobiega końca. Niestety w FR końcówka roku nie jest tak optymistyczna, jak się spodziewano. Ostatnie dane Rosyjskiej Służby Statystycznej ROSSTAT alarmują: regionom dramatycznie brakuje pieniędzy. Giganci przemysłowi nie nadążają spłacać zaciągniętych długów. W ciągu 10 miesięcy 2009 r. produkcja przemysłowa w Rosji spadła o 13,3%. Skurczył się popyt na rynku nieruchomości, a ceny w USD spadły o 30-40%. Państwo próbuje ratować kiepską sytuacją na rynku famaceutycznym. Jedynie przemysł perfumeryjno-kosmetyczny ma się dobrze i nic nie zapowiada, by w najbliższej przyszłości miało to się zmienić w gorszym kierunku. Przed nami bowiem szaleństwo kupowania świątecznych prezentów Korzystając z okazji, w imieniu całego Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie pragnę złożyć Państwu najlepsze życzenia z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Radosnych i spokojnych Świąt oraz wszystkiego najlepszego w Nowym Roku. Niech 2010 Rok obsypie Was sukcesami, byście się stali finansowymi rekinami! Z poważaniem, Marek Zieliński I Radca Kierownik WPHI w Moskwie 2 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

3 REGIONY PROSZĄ O RUBLE, czyli o kryzysowej sytuacji w rosyjskich regionach opr. Anna Masajło Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Ostatnie dane Rosyjskiej SłuŜby Statystycznej ROSSTAT alarmują: subiektom FR brakuje środków finansowych, nie ma nowych inwestycji, rosną długi przedsiębiorstw a dochody podatkowe budŝetu państwa nieustannie spadają. s/detail/10154/ Optymistom, którzy uwaŝają, Ŝe najostrzejszą fazę kryzysu Rosja ma juŝ za sobą, przeczy «Monitoring sytuacji społeczno-ekonomicznej regionów FR» przygotowany przez ROSSTAT. Wg niego średni spadek produkcji wszystkich podmiotów FR wynosi - 10% (badany okres: wrzesień wrzesień 2009), natomiast średni spadek dochodów ludności - 4,5%. Potwierdziły się prognozy, Ŝe kryzys najbardziej dotknie regiony rozwinięte gospodarczo, zwłaszcza te które są uzaleŝnione od poziomu cen zorientowanej na eksport bazy surowcowej. Dochody na minusie Biorąc pod uwagę główne przemysłowe regiony Rosji (Centralny, PrzywołŜański i Uralski) realne dochody ludności w analizowanym okresie spadły o 20%. W 40 innych subiektach Federacji rodzinne budŝety obywateli, juŝ w uwzględnieniem inflacji, zmalały o ponad 10%. Jeśli wziąć pod uwagę, ile rubli było w portfelu obywateli rok temu a ile jest obecnie, to okazuje się, Ŝe prawie w połowie subiektów dochody ludności spadły o 20%. Przykładowo w Moskwie nominalne dochody na 1 osobę zmalały z 50,4 tys. rubli w kwietniu br. do 38,3 tys. rubli w sierpniu br. NaleŜy dodać, Ŝe są teŝ terytoria, gdzie w okresie styczeń-sierpień 2009 dochody РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009 3

4 wzrosły: Dagestan (+6,1%), Kałmykia (+7,7%) i Obwód Tulski (+7%). Jak twierdzi Natalia Zubarewicz, dyrektor regionalnego programu NiezaleŜnego Instytutu Polityki Socjalnej - Nie naleŝy popadać w zbytni optymizm, gdyŝ chodzi tu o regiony, które w czasie gdy przyszedł kryzys miały najniŝszy dochód na osobę i nawet z uwzględnieniem podwyŝki dochody ich nie zbliŝają się do średniorosyjskiego poziomu. Spadek dochodów koreluje ze spadkiem produkcji w regionach i spadkiem obrotów handlowych. Do września 2009 roku produkcja przemysłowa spadła w niektórych obwodach o ponad 20%. Największy spadek odnotowały obwody: Władimirski ( 28,5%), Kałuski ( 35,5%) i Iwanowski ( 23,5%). Inwestycje duŝych i średnich przedsiębiorstw, w ciągu ośmiu miesięcy 2009 roku zmniejszyły się o 12% w stosunku do analogicznego okresu 2008 roku. Przy czym naleŝy zaznaczyć, Ŝe w Rosji istnieje duŝa odmienność regionalna, która jest uwarunkowana politycznymi, a nie ekonomicznymi czynnikami. W Kraju Przymorskim poziom inwestycji w regionie pobił wszystkie rekordy - wzrósł aŝ 2,8-krotnie, jednak motorem przyśpieszającym stały się tutaj przygotowania do Szczytu Współpracy Gospodarczej Regionu Azji i Pacyfiku APEC Z przyczyn politycznych wzrosły inwestycje do Czeczenii (o 90%) i do Kraju Krasnodarskiego (o 18%), gdzie trwają przygotowania do Olimpiady w Soczi. WyróŜniają się równieŝ regiony, które specjalizują się w wydobywaniu nowych złóŝ ropy (Republika Komi, Jakutia, Krasnojarski Kraj) oraz w budowie montowni samochodów (Obwód Kałuski i Leningradzki). Tam inwestycje stabilnie wzrastają. Jednak przeszło w połowie regionów Rosji (np. w Karelii, Obwodzie Orłowskim, Jamalsko-Nienieckim czy Biłgorajskim) spadek inwestycji jest druzgocący: o 40 60% niŝszy w porównaniu z poziomem z 2008 roku. Obywatele FR w obliczu kryzysu zmniejszają budŝet rodzinny. Wg danych październikowego badania opinii publicznej, oszczędzać zaczęło ponad 40% obywateli. Przy czym: 34% Rosjan zmniejszyło wydatki na artykuły niespoŝywcze, dodatkowo 30% na jedzenie. 24% zadłuŝyło się lub zwróciło się o pomoc do rodziny i bliskich, nową albo dodatkową pracę postanowiło szukać ok. 30% Rosjan a 1% przeprowadziło się tam, gdzie Ŝyje się taniej albo lŝej jest znaleźć pracę. W sytuacji finansowe 12% obywateli kryzys nie wywarł znaczącego wpływu. 4 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

5 Gdzie znaleźć trylion Wg danych Ministerstwa Finansów FR, w 2009 roku łączny deficyt skonsolidowanych budŝetów regionów Federacji wyniesie 800 mld rubli. Eksperci Centrum Rozwoju WyŜszej Szkoły Ekonomii prognozują solidniejszą cyfrę: nie mniej niŝ 1 trylion rubli. ZadłuŜenie, np. Obwodu Moskiewskiego względem budŝetu federalnego juŝ przekracza 55% jego dochodów, a długi Tatarstanu, Obwodu Kaliningradzkiego i Kałuskiego wynoszą 32 37% dochodów budŝetu. Główny problem budŝetów polega na tym, Ŝe w 2009 roku wpływy z podatków zmniejszały się prawie wszędzie, a największe straty poniosły najlepiej rozwinięte regiony. Wg danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego FR, w ciągu 8 miesięcy 2009 roku w 75, z obecnych 83 regionów, spadły dochody z podatku w porównaniu z analogicznym okresem 2008 roku. Wyjątkiem jest Obwód Kałuski, gdzie pod koniec października br. uruchomiono pełny cykl produkcyjny w zakładzie Volkswagena. W przyzwoitej sytuacji są teŝ terytoria, gdzie wydobywa i przerabia się ropę naftową Autonomiczny Okręg Chanty-Mansyjski, Krasnojarski Kraj i Tatarstan. Jeśli chodzi o tradycyjnie ubogie podmioty - w kryzysie liczą one tylko i wyłącznie na pomoc federalną. Paradoksalnie, subiekty te znalazły się w najlepszej sytuacji - mówi Olga Woroncowa, ekspert w dziedzinie finansów publicznych Zawsze utrzymywały się dzięki dotacjom i subsydiom z budŝetu federalnego, a w 2009 roku federalna pomoc nie zmniejszyła się, lecz wręcz wzrosła. Przykładem moŝe być Obwód Iwanowski, którego dochody w czasie kryzysu wyraźnie wzrosły kosztem infuzji z centrum. Absolutnym liderem wśród regionów - odbiorców federalnej pomocy stała się Czeczenia, która z budŝetu federalnego otrzymała pomoc w wysokości ponad 57 mld rubli. Jednak federalne zastrzyki są juŝ na wyczerpaniu, a w 2010 roku władze rosyjskie zapowiadają ograniczenie pomocy finansowej dla regionów. Będzie to powaŝną próbą dla wszystkich budŝetów regionalnych. Kolejny problem, który moŝe dać o sobie znać w 2010 roku to finansowy dyktat Moskwy. Dla efektywnej walki z kryzysem naleŝy poszerzyć pełnomocnictwa regionów kosztem ograniczenia wpływów władzy federalnej oraz zwiększyć pomoc finansową. Jednak rząd postępuje odwrotnie. Wskutek takiej polityki władze regionalne, w obawie przed wysokimi podatkami, mogą przestać rozwijać własną produkcję i realizować regionalne programy antykryzysowe. РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009 5

6 Najbogatsze regiony Rosji (średnie dochody ludności na osobę w sierpniu 2009, rbl) 70000, , , , , , ,00 0,00 rbl Nieniecki Moskwa Czukotski Jamalo-Nieniecki Chanty-Mansyjski Najbiedniejsze regiony Rosji (średnie dochody ludności na osobę w sierpniu 2009, rbl) rbl Inguszetia Kałmykia Kostromski Republika Tywa Iwanowski Regiony z największym spadkiem wpływów z podatków (styczeń-lipiec 2009 w stosunku do analogicznego okresu 2008) Nazwa obwodu Wielkość spadku Wołogodzki -70% Czelabiński -56% Tiumeński -56% Biełgorodzki -54% Tatarstan -45% Kiemierowski -44% Sachliński -43% Regiony z największym spadkiem dochodów do budŝetu w 2009 (prognoza) Nazwa obwodu Wielkość spadku Tiumeński -57% Chanty-Mansyjski -36% Czelabiński -32% Wołogodzki -30% Moskwa -24% Permski -23% 6 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

7 Regiony liderzy pod względem wysokości otrzymanej pomocy z budŝetu federalnego, styczeń-sierpień 2009 (mlrd rbl) Nazwa obwodu Wysokość dotacji w mldr rbl Republika Czeczenia 57 Obwód Moskiewski 48,5 Dagestan 47,8 Jakutia 46,1 Kraj Krasnojarski 40,7 Sankt-Petersburg 39,4 Obwód Rostowski 38,8 Sytuacja monomiast Jak donosi dziennik Izwiestia, Rada Ministrów FR rozpoczęła prace nad kompleksowym rozwiązaniem problemu tzw. monomiast 1. Są to osady z czasów sowieckich, które powstały i rozwinęły się w oparciu o jeden typ produkcji przemysłowej (głównie obróbki drewna lub wydobycia surowców). Budowano je przede wszystkim w azjatyckiej części Rosji. PoniewaŜ wiele hut i kopalń dotknął kryzys, zaczęły podupadać miasta, które wokół nich powstały. Przykładem moŝe być Pikaliowo w Obwodzie Leningradzkim. Miasto zasłynęło z tego, Ŝe jako pierwsze w Rosji doświadczyło jesienią 2008 roku skutków kryzysu, który spowodował zatrzymanie produkcji w tamtejszych trzech największych przedsiębiorstwach, doszło do masowych zwolnień. Wywołało to silne protesty i zamieszki. W maju 2009 roku w całej okolicy wyłączono dostawy ciepłej wody i ogrzewanie, bo miasto miało ogromne długi wobec dostawców. Dopiero osobista interwencja premiera Putina doprowadziła do poprawy sytuacji. Jest to jednak pojedynczy przypadek, nie rozwiązujący problemu w całej jego rozciągłości, a rząd nie bardzo wie, jak sobie poradzić z tym problemem. Prace nad zagadnieniem miast podobnych do Pikaliowa doprowadziły do dwóch, nie wykluczających się wzajemnie, koncepcji: 1 Miasta te w czasach komunistycznych były chlubą Związku Sowieckiego, przykładem jego potęgi i rozwoju gospodarczego. Teraz miasta, które budowano wokół kopalń, hut, przedsiębiorstw zbrojeniowych i innych wielkich zakładów, podupadły i są dotknięte ogromnym bezrobociem. РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009 7

8 w tych ośrodkach, w których sytuacja nie jest beznadziejna, naleŝy stworzyć specjalne strefy ekonomiczne, wspomagać zakłady mogące w dłuŝszej perspektywie otrzymać się na rynku (np. przez wypłacanie załogom pensji z budŝetu państwa) i wspierać rozwój drobnej przedsiębiorczości; drugie rozwiązanie jest znacznie radykalniejsze w odniesieniu do części monomiast proponuje się całkowite przesiedlenie mieszkańców do innych części FR. Rozwiązanie to zastosowano w miejscowości Chalmier-Ju w Republice Komi. Po zamknięciu kopalni węgla, jedynego większego pracodawcy, ludność miasta została przewieziona na południe. Plany rządu spotkały się ze zrozumieniem części ekonomistów rosyjskich. Rektor WyŜszej Szkoły Ekonomii, Jewgienij Jasin, podkreśla, Ŝe kaŝdym przypadkiem naleŝy zajmować się oddzielnie. Obserwować, czy ludność posiada zabezpieczoną moŝliwość pracy i czy są dla niej perspektywy. Wg danych Instytutu Polityki Regionalnej, na terenie całej FR istnieje 460 monomiast, w których mieszka jedna czwarta wszystkich obywateli kraju. Przed kryzysem ta społeczność wypracowywała 40% rosyjskiego PKB. Najwięcej takich miejscowości znajduje się w Okręgu Chanty-Mansyjskim oraz w Obwodzie Swierdłowskim i Irkuckim. Problemy, z jakimi borykają się przedsiębiorstwa monomiast, dotyczą nie tylko czynników gospodarczych (spadek cen produkcji, wyczerpanie kapitałów), ale i naturalnego zmniejszenia liczby ludności w tych miejscowościach - pisze Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Resort chce monitorować sytuację w monomiastach. Niektóre z nich otrzymają wsparcie juŝ w przyszłym roku. Szanse na przetrwanie mają te miejscowości, które leŝą w pobliŝu większych aglomeracji lub obok waŝnych szlaków komunikacyjnych albo ośrodki mające "wyjątkowy potencjał". Miasta, które trafiły na taką listę, muszą przygotować program stabilizacyjny. W przypadku zatwierdzenia projektu władze będą mogły liczyć na wsparcie z budŝetu federalnego. W 2010 roku na monomiasta z funduszu antykryzysowego przeznaczono 10 mld rubli, tyle samo środków fundusz inwestycyjny będzie mógł przeznaczyć na budowę infrastruktury w takich ośrodkach. 8 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

9 Reakcje wybranych regionów na zapowiedź redukcji pomocy finansowej otrzymywanej od rządu federalnego Obwód Samarski kamień na szyi W 2010 roku dochody budŝetowe Obwodu Samarskiego będą mniejsze o jedną trzecią i wyniosą ok. 60,1 mld rubli. Ponad połowa z ww. kwoty będzie przeznaczona na opiekę socjalną. Problemy z budŝetem - to tylko na pierwszy rzut oka prosty skutek kryzysu - mówi politolog Siergiej Djaczkow - Subiekty Federacji i ich władza nie nauczyły się zarabiać samodzielnie. W obecnej sytuacji bardzo prosto sporządzić «budŝet przeŝycia», a za przyczynę wszelkich niepowodzeń przyjąć kryzys ekonomiczny. Najbardziej problematycznym miastem w regionie jest Togljatti - siedziba, przeŝywającej obecnie duŝe problemy finansowe, fabryki AvtoWAZ. Rząd podjął decyzję o przyznaniu obwodowi subsydium w wysokości 5 mld rubli (712 mln rubli w 2009 roku i 4,2 mld w 2010 roku). Obwód Orłowski - urodzaj nie uratował Omawianie projektu budŝetu obwodowego na 2010 rok w miejscowej radzie deputowanych zakończyło się skandalem. Zaproponowany przez rząd projekt wzbudził sprzeciw izby skarbowej oraz polityków Partii Komunistycznej FR. Komuniści oburzyli się zachowaniem federalnego centrum w stosunku do, jak dotąd zawsze dobrze dotowanego, obwodu. Projekt budŝetu-2010 zakłada bowiem kwotę o 1,3 mld rubli niŝszą niŝ w 2009 roku. Takiego niepowodzenia w gospodarce, jak tego roku, obwód nie znał od lat. W ciągu 9 pierwszych miesięcy 2009 roku indeks produkcji przemysłowej w obwodzie spadł prawie o 40% w stosunku do poziomu zeszłorocznego. Jest to jeden z najgorszych wskaźników w Rosji - mówi deputowana Marina Iwaszina. Jedyna branŝa, która nie ucierpiała wskutek kryzysu to rolnictwo - w obwodzie odnotowano zbiory większe o 2 mln ton. Jednak i tutaj pojawił się problem: trudności ze sprzedaŝą oraz brak elewatorów. Nowosybirsk: piwo do pomocy W 2009 r. w obwodzie pojawili się nowi podatnicy - «Bałtika», «Syberyjski LWZ» i «Heineken», dzięki którym do budŝetu obwodowego wpłynęło o 3,6 mld rubli więcej wpływów z akcyzy niŝ w roku ubiegłym. Planuje się, Ŝe w 2010 roku akcyza będzie zajmowała jeszcze większą część dochodów budŝetu - prognozuje dyrektor Departamentu Finansów i Podatku Leonid Gornin. Po ostatniej korekcie budŝetu obwodowego na 2010 roku, deficyt planowany jest na poziomie 4,62 mld rubli. Jakucja: daremne kopaliny Dochodowa część republikańskiego budŝetu-2010 wyniesie 73,6 mld rubli, wydatki - 77,8 mld. Głównym źródłem istnienia dla Jakucji nadal pozostaną dotacje z budŝetu federalnego, które stanowią aŝ 50% wpływów budŝetowych regionu. Głównym bogactwem republiki są jej obywatele. Dochody z podatku od osób fizycznych stanowią bowiem 32% budŝetu Jakucji. Warto zaznaczyć, Ŝe 957 tys. mieszkańców Jakucji wpłaca do budŝetu republiki sumę większą niŝ republika otrzymuje z wydobywania znajdujących się na swoim terytorium bogact naturalnych (diamentów, srebra, złota, miedzy itp.). Przy czym - co piąty mieszkaniec republiki oficjalnie Ŝyje poniŝej minimum socjalnego. РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009 9

10 Wg rosyjskich urzędników i ekonomistów, gospodarka kraju wychodzi z ostrej fazy kryzysu. Co prawda recesja się jeszcze nie zakończyła, lecz w IV kwartale 2009 r. oczekiwany jest wzrost gospodarczy, a scenariusz drugiej fali kryzysu jest ich zdaniem, mało prawdopodobny. We wrześniu br. rosyjski wicepremier Igor Szuwałow poinformował oficjalnie, Ŝe gospodarka Rosji wyszła z ostrej fazy kryzysu i teraz powoli, stopniowo i ostroŝnie wchodzi w fazę odbudowy, która moŝe rozciągnąć się na kilka lat i potrwać do 2012 roku. Jednak zdaniem mediów (m.in. Niezawisimoj Gaziety i Nowego Regionu ) niezaleŝnie od oświadczeń rosyjskich urzędników o szybkim zakończeniu kryzysu, spadek dochodów ludności oraz masowy wzrost bezrobocia w regionach Rosji zapowiadają kolejną fazę kryzysu. Omawiany wyŝej raport ROSSTAT wskazuje na spadek obrotów w handlu wewnętrznym o 15%, natomiast w niektórych regionach zanotowano 25% spadek sprzedaŝy w sektorze przemysłowym. Przez to zmalało takŝe zapotrzebowane na energię elektryczną aŝ o 30%. Wg ekspertów dobrym sposobem na wyjście z tego marazmu byłoby danie regionom większej samodzielności finansowej. Rząd rosyjski obawia się jednak utraty kontroli nad prowincją i ciągle kroczy w stronę mocniejszego scentralizowania systemu finansów publicznych. Taki stan uniemoŝliwia regionom wprowadzenie w Ŝycie własnych projektów antykryzysowych. Źródła: Алякринская Наталья, Докучаев Дмитрий, Регионы просят рубля, [w:] The New Times Новое Время, Nr 41 z Będzie druga fala kryzysu w Rosji? [w:] Елена Шишкунова, Александра Пономарева, Многорода не пропадут поодиночке [w:] Izviestija z Badanie: МОНОГОРОДА РОССИИ: КАК ПЕРЕЖИТЬ КРИЗИС? [w:] 10 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

11 Problemy zaległych płatności rosyjskich gigantów przemysłowych opr. Piotr Masajło Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Wiodące zakłady hutniczo-metalurgiczne w Federacji Rosyjskiej stykają się z coraz powaŝniejszym problemem, jakim są zaległe płatności za dostarczoną produkcję przedsiębiorstwom przemysłu samochodowego. Nie bacząc nawet na procesy sądowe pod adresem największych rosyjskich producentów samochodów i groźby doprowadzenia ich do bankructwa, skutecznych mechanizmów wpłynięcia na rosyjski przemysł samochodowy metalurdzy dotychczas nie opracowali. Po pierwsze na rosyjski przemysł samochodowy przypada nie więcej niŝ 5% zbytu rosyjskiej produkcji hutniczo-metalurgicznej, po drugie - państwo nie pozwoli na bankructwo narodowych koncernów samochodowych, takich jak: AvtoVAZ, GAZ, KamAZ, UAZ, IzhAVTO, które od jesieni 2008 roku są głównymi dłuŝnikami metalurgów. W listopadzie br. przedstawiciel Nowolipieckiego Kombinatu Metalurgicznego (NKM) poinformował, Ŝe zaległe płatności rosyjskiego przemysłu samochodowego rosną szybciej niŝ u głównego odbiorcy stali w Rosji branŝy budowlanej. ZadłuŜenie krajowego przemysłu samochodowego w okresie kryzysu wzrosło 10-krotnie, podczas gdy sektora budowlanego zaledwie 5-krotnie. Stosunki rosyjskich metalurgów i producentów samochodów, które i tak były mocno nadszarpnięte w okresie dokryzysowym (producenci samochodów wciąŝ winili metalurgów w zawyŝaniu cen na stal) stały się krytyczne. Dokładne cyfry zadłuŝenia przez Ŝadną ze stron nie są ujawniane. W sprawozdaniach finansowych strony równieŝ nie podają zbyt wielu szczegółów, z których moŝna by РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

12 określić jego rozmiar - dlatego informacje o stanie zadłuŝenia rosyjskiego przemysłu hutniczo-metalurgicznego ze strony producentów samochodów, pojawiają się tylko gdy między przedmiotowymi stronami dochodzi do publicznych oskarŝeń lub wejścia na drogę sądową. Formuła ceny Według specjalistów najgorsze stosunki panują obecnie między zakładami hutniczometalurgicznymi i grupą GAZ Olega Derapaski - w kaŝdym razie to od tej właśnie grupy rozpoczęła się publiczna konfrontacja rosyjskich metalurgów z przedstawicielami przemysłu samochodowego. W listopadzie 2008 roku z powodu zaległych płatności Magnitogorski Kombinat Metalurgiczny (MKM) wstrzymał dostawy blach stalowych grupie GAZ. Sumy zadłuŝenia nie podano, jednak biorąc pod uwagę sam fakt moŝna wnioskować, Ŝe był on wiodącym, jeśli nie największym dłuŝnikiem. Łączne zadłuŝenie przemysłu samochodowego w stosunku do MKM ocenia się obecnie na 3 mld rubli. Dwa tygodnie przed wspomnianym wstrzymaniem dostaw przez MKM, grupa GAZ wydała komunikat - środków na spłatę zaległych płatności dostawcom firma nie posiada, a wszystkie naleŝności będą uregulowane do lata 2009 roku. Komunikat zawierał teŝ uprzedzenie, Ŝe jeśli któryś z dostawców zdecyduje się na podjęcie radykalnych kroków, np. wstrzyma dostawy to i tak nie da to Ŝadnego rezultatu. Mimo jednoznacznego komunikatu MKM najwyraźniej postanowiła to sprawdzić. Po wstrzymaniu dostaw obydwie strony niezwłocznie przystąpiły do rozmów. Wydawało się, Ŝe pozycja negocjacyjna MKM była wyraźnie silniejsza niŝ grupy GAZ: zakłady koncernu nie były przecieŝ w stanie prowadzić produkcji bez blachy, natomiast udział dostaw rodzimemu przemysłowi samochodowemu u MKM nie przekracza 5-6%. Mimo to MKM nie udało się uzyskać Ŝadnych środków pienięŝnych. Analitycy tłumaczą to faktem, Ŝe w omawianym okresie od grupy GAZ nie było moŝliwości uzyskania czegokolwiek. Dlatego od samego początku negocjacje zmierzały raczej w kierunku wypracowania nowej formuły kształtowania ceny na stal niŝ na zwrot zadłuŝenia. Jak tylko grupie GAZ udało się wyciszyć konflikt z MKM do walki przystąpił kolejny kombinat wspomniany wcześniej NKM. W marcu br. na jednej z konferencji 12 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

13 prasowych właściciel NKM Władimir Liesin poinformował, Ŝe trzeba będzie doprowadzić do bankructwa grupy GAZ. Fakt ten umotywował spłatą zadłuŝenia przez grupę na sumę 1,2 mld rubli. Słowa te podziałały na GAZ jak płachta na byka: pozycja NKM została nazwana niekonstruktywną nie bacząc nawet na to, Ŝe NKM nie wstrzymywał Ŝadnych dostaw grupie. Gdy negocjacje stron nie przyniosły rezultatu NKM zdecydował się na przekazanie sprawy na drogę sądową. Stopniowo na tę drogę rozwiązywania sporów wkraczały teŝ inne zakłady metalurgiczne, w stosunku do których grupa GAZ posiadała powaŝne zadłuŝenie. Całościowa suma, na jaką liczyli petenci w sądzie (wg danych sądowych) przekroczyła 3,3 mld rubli z czego 1 mld przypadło na MKM i NKM. ZagroŜenie farsą W maju br. metalurdzy odnieśli pierwsze zwycięstwo: Nizhegorodski Sąd ArbitraŜowy wydał werdykt nakazujący spłatę zadłuŝenia w stosunku do MKM jednak w tym czasie grupa GAZ nie posiadała takich środków, więc jak sądzą eksperci nie naleŝało mieć nawet złudnych nadziei na to, Ŝe grupa zacznie spłacać swoje zobowiązania. Rozpoczynać procedurę bankructwa grupy przez metalurgów równieŝ nie miało większego sensu wg ekspertów to przedłuŝyłoby tylko o kolejne miesiące potencjalny zwrot długów. Natomiast latem 2009 roku było juŝ jasne, Ŝe państwo nie dopuści do bankructwa grupy GAZ w innym przypadku komisja pod przewodnictwem I. Szuwałowa nie zajmowałaby się problemami grupy tak długo. Po uświadomieniu mocy swojej pozycji, w grupie GAZ zaczęto traktować sprawę zaległych płatności przed metalurgami jako drugorzędną. Głównym problemem grupy stała się restrukturyzacja zadłuŝenia przed bankami, które przekroczyło 40 mld rubli i jednocześnie którego obsługa kosztowała zakład 500 mln rubli РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

14 miesięcznie. Oznaczało to, Ŝe w ciągu dwóch miesięcy grupa mogła zaoszczędzić środki, za które spłaciłaby zadłuŝenie obydwu MKM i NKM. W rezultacie procesy sądowe inicjowane przez metalurgów, początkowo stanowiące zagroŝenie bankructwem grupy GAZ przekształciły się w farsę. W NKM poinformowano, Ŝe grupa GAZ nie tylko przedłuŝa negocjacje, ale teŝ działa wbrew zasadom cywilizowanego prowadzenia biznesu. Największy dłuŝnik: Wśród rosyjskich producentów samochodowych największym dłuŝnikiem metalurgów jest narodowy koncern samochodowy AvtoVAZ. Suma jego zadłuŝenia równieŝ nie jest ujawniana wiadomo jedynie, Ŝe całościowe zadłuŝenie koncernu na koniec br. przekroczy 10 mld rubli. Tak duŝe zadłuŝenie AvtoVAZu nie powinno dziwić: jako największy rosyjski producent samochodów potrzebował on więcej stali niŝ inni. Wg danych agencji UBS w sierpniu br. firma zakupiła 13,7 tys. ton blachy stalowej, podczas gdy KamAZ 6,9 tys ton, GAZ 5 tys. ton. W niewymienialnym jeszcze kombinacie, a jednocześnie teŝ będącym liderem rynku - Severstal odmówiono informacji dotyczącej zadłuŝenia w nim przedsiębiorstw krajowej branŝy motoryzacyjnej. Podkreślono jednak, Ŝe najlepsze podejście do uregulowania swoich zaległych płatności przedstawiła grupa AvtoVAZ. Zdanie to podziela równieŝ MKM, z którym AvtoVAZ jeszcze wiosną uzgodnił grafik spłaty zadłuŝenia za zakupioną stal i stwierdził, Ŝe nie są planowane Ŝadne procesy sadowe w stosunku do partnera. Więcej strony nawet planują rozszerzenie współpracy: w końcu października zakończyły się rozmowy dotyczące dodatkowych dostaw blachy ocynkowanej do tej pory AvtoVAZ taką blachę kupował tylko z zagranicy. Jedynie NKM wystąpił na drogę sadową z Ŝądaniem zwrotu 1,5 mld rubli za dostarczoną stal i było to jedyne tak stanowcze Ŝądanie w stosunku do koncernu. NKM nie zaakceptował schematu płatności koncernu, który stosowany był teŝ w stosunku do innych dostawców - weksli. Polegało to na tym, Ŝe jeszcze na początku roku AvtoVAZ prowadził tzw. wekslowy schemat rozliczeń z dostawcami: dostawcom wypłacane było tylko 30% w postaci środków pienięŝnych, natomiast pozostałą cześć stanowiły weksle z terminem wykupu 6 miesięcy (faktycznie była 14 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

15 to odroczona płatność). Taki system płatności doprowadził do niezadowolenia ze strony wszystkich dostawców koncernu. Schemat ten przecieŝ praktycznie pozostawiał wszystkich dostawców bez pieniędzy w samym środku kryzysu. W odpowiedzi AvtoVAZ stanowczo stwierdził, Ŝe w stosunku do nikogo nie będzie robił wyjątku, a system ten jest sprawiedliwy i jednakowy dla wszystkich. Jednak wystarczyło tylko, Ŝe NKM wstąpił na drogę sadową, co zbiegło się z pomocą finansową koncernowi ze strony państwa i koncern szybko zaczął regulować swoje zobowiązania w stosunku do kombinatu prawdziwymi pieniędzmi. Po tym we wrześniu 2009 roku zadłuŝenia koncernu w stosunku do NKM praktycznie juŝ nie było. Kompromis Inni rosyjscy producenci samochodów, np. KamAZ i Sollers (producent samochodów marki Fiat) nie wchodzili w powaŝniejsze konflikty z zakładami hutniczometalurgicznymi. Miało miejsce tylko jedno napięcie na linii KamAZ Metalurgiczny Kombinat ESTAR, jednak strony podawały tu roŝne oceny sumy zadłuŝenia. ESTAR informował, Ŝe koncern jest mu winien ponad 2 mld rubli, jednak po sprzeciwie KamAZu suma ta została zredukowana do 293 mln. ZadłuŜenie to koncern zaczął spłacać. Przedstawiciel grupy Sollers poinformował, Ŝe firma posiadała zadłuŝenie w stosunku do kombinatu MECZEL, jednak wszystkie naleŝności zostały uregulowane tzn. zostały podpisane polubowne umowy lub ustalone grafiki spłaty. Wielkość zadłuŝenia rosyjskiego przemysłu samochodowego przed metalurgami cięŝko jest oszacować, jednak jego wysokość nie jest na tyle znacząca, by wprowadzić w powaŝne kłopoty rosyjski przemysł hutniczo-metalurgiczny. Jako przykład moŝna tu przytoczyć fakt, Ŝe w sierpniu br. zapotrzebowanie całego przemysłu maszynowego w Rosji wynosiło 153,6 tys. ton stali. Z tej cyfry na przemysł samochodowy przypadło zaledwie 32,7 tys. ton co daje nie więcej niŝ 2,4% blachy, która jest sprzedawana na rynku krajowym. Wejście na drogę sądową z grupą GAZ pokazało, Ŝe proces ten moŝe trwać bardzo długo, a państwo z pewnością nie dopuści do bankructwa narodowych producentów samochodów, takich jak GAZ czy AvtoVAZ. Dlatego przemysł samochodowy teoretycznie moŝe РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

16 zaciągać długi, które najprawdopodobniej będą kiedyś spłacone, a praktyka podpisywania zobowiązań uregulowania spraw polubownie tylko to potwierdza. Źródło: Kommersant Business Guide, z dn РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

17 Kryzys w rosyjskim przemyśle obrabiarkowym opr. Ewa Fischer Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie W ciągu 10 miesięcy 2009 r. produkcja przemysłowa w Rosji spadła o 13,3%. Według danych Rosyjskiej SłuŜby Statystycznej kryzys w największym stopniu dotknął przemysł obrabiarkowy. Produkacja obrabiarek skrawających do metalu spadła o 66,2% (w ciągu 10 miesięcy 2009 r. wyprodukowano w Rosji 1428 szt. obrabiarek skrawających do metalu i 824 szt. pras kuźniczych). W rosyjskim przemyśle obrabiarkowym nie działo się dobrze juŝ na wiele lat przed kryzysem. W ciągu ostatnich 20 lat Rosja spadła z 3. miejsca światowych producentów obrabiarek, na miejsce 22., a jej zaleŝność od importu przekroczyła 90%. W 2008 r. światowa produkcja obrabiarek wzrosła o 15% (w 2007 r. o 18%), natomiast produkcja w Rosji spadła o prawie 11%. Udział Rosji w światowym rynku obrabiarkowym wynosi zaledwie 0,3%. Obecnie, główna gałąź rosyjskiej gospodarki znalazła się na granicy upadku, a kryzys gospodarczy tylko pogorszył jej stan. Udział przemysłu maszynowego w produkcji przemysłowej Rosji ogółem wynosi 19,5%. W Niemczech, Japonii, USA i innych krajach rozwiniętych wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 39-45% (udział przemysłu obrabiarkowego w przemyśle maszynowym). W 2006 r. wyprodukowano ok. siedmiu tysięcy obrabiarek skrawających tj. 12-krotnie mniej niŝ w 1992 r. i prawie 15-krotnie mniej pras kuźniczych. РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

18 W Rosji pracuje obecnie 300 przedsiębiorstw produkujących obrabiarki, spośród których 5 zakładów znajduje się na liście priorytetowych przedsiębiorstw dla rosyjskiej gospodarki w tym Sedin SA, Riazańskie Zakłady Obrabiarkowe, Sterlitamskie Zakłady Obrabiarkowe, Sawiełowski Zakład Maszynowy Iwanowski, Zakład Obrabiarek CięŜkich. Większość z 300 działających przedsiębiorstw wymaga modernizacji i restrukturyzacji. Według danych asocjacji Stankoinstrument park maszynowy zakładów obrabiarkowych, składający się w większości z rosyjskich maszyn, w zasadzie nie podlegał w ciągu ostatnich lat wymianie i zmniejszył się o 40%. Jego wyeksploatowanie sięga 70%. Ilość obrabiarek będących na wyposaŝeniu rosyjskich zakładów szacuje się na 1,5 mln sztuk. Zacofanie rosyjskich producentów obrabiarek szacuje się na 1-2 pokolenia technologiczne. Obecnie 80% zakładów obrabiarkowych utrzymuje się z remontów i modernizacji starych maszyn i urządzeń. Od 2002 r. import obrabiarek zaczął przekraczać wielkość produkcji krajowej. NajwaŜniejszymi dostawcami obrabiarek na rynek rosyjski są najwięksi światowi producenci, tj. Japonia, Niemcy, Chiny, Włochy, Korea Płd, a takŝe Tajwan. Do znaczących dostawców naleŝą takŝe USA i Szwajcaria. Rocznie importuje się obrabiarki na sumę 1-1,5 mld USD (naleŝy zaznaczyć, Ŝe w ostatnich latach rósł udział w imporcie obrabiarek uŝywanych). Przykładem mogą być dmitrowskie zakłady produkujące frezarki, gdzie jeszcze do niedawna pełny był portfel pilnych zamówień od przedsiębiorstw. O sprzedaŝ frezarek na kredyt prosiły bazy samochodowe, gospodarstwa fermerskie, przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne, kolejowe i wiele innych. Zaczęło wzrastać zadłuŝenie odbiorców maszyn u producenta. 18 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

19 Po kilku miesiącach sytuacja się zmieniła i fabryka pozostała bez zamówień, co oznaczało groźbę upadku. Na ratunek przyszedł, finansowany z budŝetu, przemysł obronny, co pozwoliło zakładowi na kontynuowanie produkcji 10 frezarek miesięcznie. Ilość ta wydaje się w kryzysowym okresie niezłym wynikiem produkcyjnym (do czasu kryzysu w zakładzie produkowano 300 frezarek miesięcznie). Według zastępcy dyrektora zakładu W. Biełusowa produkcja obrabiarek w Rosji nie jest nikomu potrzebna. W dmitrowskim zakładzie od początku 2009 r. produkcja spadła o 70%, wyposaŝenie zakładu pochodzi z lat 60-tych i 70-tych i w większości nadaje się do wymiany. Z 2,5 tys. zatrudnionych w latach 80-tych i 90-tych pozostało 200 pracowników. Średni wiek załogi przekracza 50 lat i nie ma kim zastąpić wykwalifikowanych pracowników. Młodzi ludzie mają szansę łatwiejszego zarobku np. w firmach ochroniarskich niŝ w zakładzie produkującym obrabiarki. Według W.Biełusowa zakład 40% dochodów przeznacza na podatki, a pozostałe środki na tzw. płatności komunalne. Tylko za energię elektryczną zakład płaci miesięcznie 1,5 mln Rbl, co powoduje, Ŝe produkcja przestaje być opłacalna (w ciągu 2009 r. opłaty za usługi komunalne w Rosji wzrosły o 25%). Ponadto, producentom rosyjskim rosną konkurenci, głównie z Chin, którzy zdąŝyli juŝ skopiować rosyjskie maszyny i wystawiają je na targach oraz sprzedają do Rosji, po cenach 3-krotnie niŝszych. Chińska frezarka kosztuje tyle ile dmitrowski zakład przeznacza na zakup stali dla jej produkcji. Dla poprawy sytuacji niezbędne jest, wg. zastępcy dyrekora zakładu, zmniejszenie obciąŝeń podatkowych i wyposaŝenie zakładu w nowe maszyny. Często powtarzane przez przedstawicieli rosyjskich władz hasło o potrzebie modernizacji przemysłu pracownicy iŝewskich zakładów obrabiarek cięŝkich traktują jako czystą propagandę. Zakład wszedł w ub.roku na listę 295 najwaŝniejszych dla gospodarki przedsiębiorstw, którym przyznano wsparcie finansowe z budŝetu РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

20 państwa (w styczniu 2009 r. Minister Finansów RF A.Kudrin zapowiedział wydzielenie z budŝetu 325 mld Rbl tj. ok.8 mld USD na wsparcie dla 295 strategicznych przedsiębiorstw dla rosyjskiej gospodarki). Pomimo obietnic, iŝewski zakład nie otrzymał do tej pory Ŝadnej pomocy. Dyrekcja zakładu liczyła, Ŝe znajdującemu się w spisie priorytetowych przedsiębiorstwu, banki bez problemu przyznają kredyty na modernizację produkcji. Wsparcie obiecywali przedstawiciele rosyjskich banków, podczas wizyty w zakładzie latem br. pierwszego wicepremiera I. Szuwałowa. Okazało się, Ŝe banki, w tym największe Sbierbank i Rosselchozbank, odmówiły iŝewskiemu zakładowi przyznania kredytów, nawet przy rynkowym oprocentowaniu wynoszącym 19 % rocznie. W rezultacie produkcja iŝewskiego zakładu, podobnie jak dymitrowskiego, spadła o 70%. Utrzymać swoją produkcję próbuje zakład w Iwanowie. Biuro konstrukcyjne projektuje w dalszym ciągu wytaczarki o najwyŝszych parametrach, nie mające odpowiedników na rynku rosyjskim, które niezbędne są na kolei, w energetyce, w przemyśle samochodowym i obronnym. Problem w tym, Ŝe wyprodukowane maszyny są niekonkurencyjne cenowo. Zakład nie jest w stanie obniŝyć ceny maszyny poniŝej 10 mln Rbl (ca 300 tys. USD), gdyŝ połowa elementów kompletujących pochodzi z importu. W sytacji załamania produkcji rosyjskiego przemysłu obrabiarkowego, który nie jest w stanie zaspokoić popytu krajowego, odbiorcom pozostaje liczyć tylko na import. Rosyjskie maszyny są za drogie, nie spełniają oczekiwań odbiorców, niewielka jest ilość nowych rozwiązań krajowej produkcji. Według szacunków asocjacji Stankoimport udział rosyjskich maszyn w rocznej wielkości sprzedaŝy nie przekracza 1%. Prezydent Związku Moskiewskich Producentów Obrabiarek W. Bołotow poinformował, Ŝe mer Moskwy J. ŁuŜkow podpisał 10 lat temu rozporządzenie zabraniające organizacjom budŝetowym zakupu maszyn za granicą, których 20 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

21 odpowiedniki produkowane są przez przedsiębiorstwa moskiewskie. Rozporządzenie nie jest jednak przestrzegane i na skalę masową importowane są obrabiarki niskiej jakości, co pogłębiło i tak juŝ trudną sytuację rosyjskich producentów. Przemysł obrabiarkowy naleŝy do strategicznych gałęzi gospodarki, od której zaleŝy rozwój przemysłu i jego modernizacja, tym bardziej dziwi, Ŝe został pozostawiony sam sobie. Według prezydenta Prezydent Związku Moskiewskich Producentów Obrabiarek, wyjściu z zapaści w jakiej znalazł się rosyjski przemysł obrabiarkowy mogłoby pomóc opracowanie nowej strategii rozwoju, zamówienia państwowe i przygotowanie wysokowykwalifikowanych kadr. Propozycje rosyjskich producentów obrabiarek kierowane do prezydenta i premiera Rosji giną w biurkach ministerstw. W Ministerstwie Przemysłu i Handlu nie ma wg. prezydenta W. Bołotowa specjalistów, z którymi moŝna byłoby rozmawiać o rozwiązaniu problemów rosyjskiego przemysłu obrabiarkowego, celem znalezienia rozwiązań zmierzających do wyjścia z impasu. Według W. Bołotowa nie został zrealizowany ani jeden punkt federalnego programu reformy przemysłu obrabiarkowego i narzędziowego podpisanego przez premiera W. Putina w 2000 r. (wówczas prezydenta Rosji). Nie został zrealizowany takŝe ani jeden z jedenastu punktów programu obudowy i modernizacji przemysłu obrabiarkowego, zatwierdzonego w 2008 r. przez Ministra Przemysłu i Handlu W.Christienko. Produkcja obrabiarek jest w Rosji niezbędna, uwaŝają specjaliści, choćby ze względów strategicznych dla utrzymania bezpieczeństwa kraju. Dla odbudowy i modernizacji rosyjskiego przemysłu obrabiarkowego niezbędne są szybkie inwestycje, wsparcie finansowe z budŝetu państwa, zmiana polityki taryfowej, a takŝe ulgi dla inwestorów. Eksperci szacują, Ŝe na modernizację rosyjskiego przemysłu obrabiarkowego do 2015 r. i zakup РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

22 200 tys. nowych maszyn, trzeba przeznaczyć 14 mld Rbl (ca 400 mln USD). Przedstawiciele rosyjskich władz oczekując szybkiej modernizacji przemysłu obrabiarkowego stwarzają jednocześnie bariery w jej realizacji. Jedną z nich jest zakaz zwalniania pracowników (w obawie przed protestami), co grozi właścicielowi zakładu odpowiedzialnością materialną i administracyjną, a nawet karną. Dotyczy to zwłaszcza duŝych zakładów będących jedynymi pracodawcami w regionie. Najbardziej spektakularnym przykładem takich działań mogą być ciągnące się od kilku miesięcy problemy koncernu samochodowego Awtowaz w Togliatti. Polityka państwa nie daje podstaw do optymizmu i rosyjscy producenci obrabiarek nie mogą w najbliŝszym czasie marzyć o modernizacji zakładów i produkcji nowoczesnych maszyn spełniających najwyŝsze standardy światowe. Źródła: artykuł z tygodnika Nowoje wremia informacje Ministerstwa Przemysłu i Handlu FR analizy agencji marketingowych i in. 22 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

23 Rosyjski rynek nieruchomości zmiany wymuszone kryzysem opr. Anna Madej Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Minął rok od początku kryzysu światowego. W tym czasie sytuacja na rynku nieruchomości zmieniła się diametralnie. Rynek był przegrzany, ceny rosły wbrew wszelkim zasadom rynkowym. Kredyt był powszechnie dostępny, pojawiły się moŝliwości uzyskania kredytu hipotecznego bez środków własnych, na rynku sporo było wolnego pieniądza. Brakowało teŝ, zwłaszcza w Moskwie, tanich nowych mieszkań, poniewaŝ deweloperom bardziej opłacało się budować biurowce. Bezpowrotnie minął czas euforii i oczekiwania niekończącego się wzrostu. Pękła bańka mydlana rynku nieruchomości, a deweloperzy nie mają co liczyć na pomoc ze strony państwa. Ceny w USD spadły o 30-40%, skurczył się popyt, zwłaszcza w segmencie luksusowym. Jak z kryzysem poradzili sobie budowlańcy? TuŜ przed kryzysem oddano wiele tysięcy metrów kwadratowych powierzchni biurowej, część z których nie znalazła nabywców. Deweloperzy zmuszeni są więc zmieniać koncepcję wykorzystania swoich budynków: biura zamieniają się w galerie, działki przeznacza się pod budowę mieszkań. 25% biur stoi puste. Jednym ze sposobów wykorzystania wolnej przestrzeni i jednocześnie zapewnienia reklamy budynkowi jest uŝyczenie jej dla wystaw zrobiono tak na terenie byłej fabryki słodyczy Krasnyj Oktiabr czy w niedokończonym jeszcze wieŝowcu Federacja w centrum Moscow City. Bardziej tradycyjnym sposobem pozyskania najemców jest obniŝenie cen. Dwukrotnie spadła cena wynajmu biur w budynkach klasy A i B, a niektóre spółki oferują najemcom biura po kosztach eksploatacyjnych, przykładowo w jednym z parków biznesu na wysokości MKAD (wewnętrznej obwodnicy Moskwy) metr РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

24 powierzchni biurowej klasy B kosztuje 120 USD rocznie (cena zawiera VAT i wszystkie płatności komunalne oprócz energii elektrycznej i opłat telekomunikacyjnych). Czasami proponowany jest bezpłatny remont lub bezpłatna przeprowadzka. Zwiększana jest atrakcyjność budynku: rozwijana jest infrastruktura, stwarzane są warunki dla sprzedaŝy detalicznej, poprawiana obsługa klientanajemcy, proponowane są usługi dodatkowe, np. wynajem pomieszczeń konferencyjnych na godziny. Inną metodą wypełnienia biurowca jest zmniejszenie powierzchni lokali. Do niedawna centra biznesu klasy A nie chciały nawet rozmawiać z drobnymi najemcami, w tej chwili wiele jest ogłoszeń o biurach o powierzchni od 50 m2. Ciekawym sposobem walki z kryzysem jest takŝe co-working, czyli wynajem wspólnego lokalu dla wolnych strzelców, których nie stać na samodzielne utrzymanie siedziby. Centrum handlowe Moscow City, lipiec licencja Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0 Unported 24 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

25 Część deweloperów postanawia zmienić przeznaczenie działki i zamiast biurowca budują na niej mieszkania, popyt na które odbuduje się znacznie szybciej. W Petersburgu zmieniono projekt budynku juŝ po postawieniu fundamentów, w Moskwie wiele osób zaczyna zastanawiać się nad kupnem niewielkiego biurowca w celu przebudowania go na budynek mieszkalny: powierzchnia biurowa kosztuje 4-5 tys. USD za metr2, a ceny w apartamentowcach zaczynają się od 10 tys. USD za metr. Podobnie wygląda sytuacja w segmencie nieruchomości handlowych, zwłaszcza w przypadku obiektów handlowych w centrach biznesu, kiedy otwarcie sklepów musi być poprzedzone zajęciem powierzhni biurowych. W jednym z centrów zamiast galerii handowej otworzono więc galerię... artystyczną. Wolne przestrzenie w centrach handlowych przeznaczane są na lodowiska, kluby sportowe, sale zabaw dla dzieci, co przyciąga kupujących. W jednym z centrów w Petersburgu niewykorzystany parking zamieniono na karting, w Moskwie zaś padła propozycja, aby na niewykorzystanych działkach budowlanych powstawały parkingi park-andride. Stosowane tymczasowe rozwiązania nie generują oczywiście wysokiego zysku, właściciele nieruchomości wychodzą jednak z załoŝenia, Ŝe lepiej uzyskać choćby niewielki dochód, niŝ płacić podatki za pustostany. Kryzys spowodował bałagan na rynku budownictwa mieszkaniowego. Ceny mieszkań w Moskwie mogą wynosić średnio od 190 do 80 tys. rubli za metr kwadratowy, jednak ceny realne są niŝsze: organizowane są wyprzedaŝe z przecenami dochodzącymi do 40%, proponowane są zniŝki indywidualne. Ceny na razie spadają, ale w związku ze zmniejszonym popytem i trudnościami w uzyskaniu kredytów budowlanych deweloperzy musieli zamrozić wiele projektów. W 2010 roku wybudowanych zostanie zaledwie milion metrów kwadratowych mieszkań, z czego 730 tys. przeznaczone zostanie na potrzeby socjalne (w związku z wyburzaniem tzw. chruszczowek, bloków z lat 60-tych, których Ŝywotność z załoŝenia określano na 20 lat), i zaledwie 270 tys., trafi do sprzedaŝy. Dla porównania, w tym roku wybudowano 3,1 mln m2, z których połowę moŝna kupić. Niektórzy analitycy twierdzą, Ŝe wystarczy to dla zaspokojenia popytu przez najbliŝsze dwa lata, jednak РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

26 jeśli na rynku budowlanym nic się nie zmieni, to mieszkań znów będzie brakować. Z drugiej jednak strony deweloperzy mają jeszcze do dyspozycji niezabudowane działki i zamroŝone projekty. Obecnie ceny na rynku nieruchomości w Moskwie i Sankt Petersburgu mogą rozwijać się wg jednego z dwóch scenariuszy: długotrwała stabilizacja na obecnym poziomie lub powolne obniŝanie. Stabilizacja nastąpi w przypadku utrzymania się deficytu podaŝy, obniŝenie jeŝeli zwiększy się liczba nowobudowanych mieszkań i ofert na rynku wtórnym. Rozwój wydarzeń w obydwu przypadkach będzie podobny do obserwowanego juŝ w mniejszych miastach tam, gdzie jest podaŝ, nieruchomości wciąŝ tanieją. Budownictwo kryzysowe pozwoli na znormalizowanie struktury rynku nieruchomości, a atrakcyjne staną się równieŝ te formy, które wcześniej nie cieszyły się zainteresowaniem inwestorów, takie jak hotele. Kryzys stwarza teŝ olbrzymie moŝliwości dla nowych technologii, nowych rozwiązań, które mogą pozwolić na obniŝenie ceny. A kiedy powrócą czasy dostępnego kredytu, wysokich wynagrodzeń i niskiego bezrobocia, popyt przesunie się w stronę produktu wyŝszej jakości komentuje Jurij Chlestakow, dyrektor generalny Russkogo Doma NiedwiŜymostiej. Źródła: Materiały tygodnika Ekspert 3-4 kwartał РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

27 Rosyjski rynek farmaceutyczny wpływ kryzysu i prognozy na przyszłość opr. Dominika Sobańska Studentka Stosunków Międzynarodowych Wydziału Historycznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu Praktykantka Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie W ostatnich latach rosyjski rynek farmaceutyczny naleŝał do jednych z najlepiej rozwijających się sektorów gospodarki. Wzrastał średnio o 25% rocznie i według prognoz do 2020 roku jego wartość osiągnie mld USA. Stał się obszarem atrakcyjnym pod względem rozmiarów i moŝliwości rozwoju. Siłą przyciągającą inwestorów jest równieŝ ogromny potencjał naukowy. Kiedy globalny kryzys gospodarczy spowodował załamanie na rynkach światowych, zaczęto się zastanawiać w jakim stopniu wpłynie on na branŝę farmaceutyczną w Rosji. Czy dynamicznie rozwijający się sektor runie jak domek z kart? Co na to państwo? Większość firm farmaceutycznych działających na rosyjskim rynku powstała jeszcze w okresie Związku Radzieckiego. Nie były one przystosowane do współczesnych warunków i wymagały modernizacji produkcji. JednakŜe, spośród wszystkich przedsiębiorstw tylko kilka spełnia wymogi GMP, czyli światowe standardy jakości produkcji. Rosyjski rynek farmaceutyczny dzieli się na 2 grupy producentów: pionierzy i generyki. Pierwsza grupa inwestuje w badania nad innowacyjnymi lekami, oczekując zysku po opatentowaniu preparatu, druga grupa produkuje leki będące zamiennikami oryginalnych preparatów pod nową nazwą, których okres ochrony patentowej wygasł (18-25 lat). Opracowanie nowych medykamentów jest procesem РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/

28 czasochłonnym i kosztownym. Z tego powodu większość firm decyduje się na produkcję tańszych leków odtwórczych generyków. Dyrektor ds. badań marketingowych Farmekspert uwaŝa jednak, Ŝe rosyjscy przedsiębiorcy są zbyt słabi, by decydować się na innowacyjne metody produkcji. W niestabilnym gospodarczo okresie kierują się przesłankami marketingowymi. Zaistniała sytuacja stanowi powaŝne zagroŝenie dla branŝy farmaceutycznej w Rosji, bowiem badania i tworzenie nowych leków jest niezbędne dla postępu w medycynie i zwalczaniu nieuleczalnych chorób. Obecnie około 75% środków farmakologicznych sprzedawanych w Rosji pochodzi z importu. Podstawową przyczyną podnoszenia cen na lekarstwa stanowi brak własnej bazy surowcowej. Z substancji pochodzenia krajowego produkuje się mniej niŝ 8% leków. Proporcjonalnie ponad 90% preparatów w Rosji wytwarza się z surowców zagranicznych, których cena permanentnie rośnie. Z tego powodu wzrost cen preparatów jest nieuchronny. Tabela 1. Udział największych koncernów w imporcie lekarstw do Rosji (w %) Koncern Ranking 2009 Udział w imporcie leków do Rosji w I półroczu 2008 Udział w imporcie leków do Rosji w I półroczu 2009 Janssen Pharmaceutica N.V 1 3,99% 6,10% Sanofi- Aventis 2 4,91% 5,03% Novartis 3 4,17% 4,91% Servier 4 4,46% 4,55% F.Hoffmann-La Roche LTD 5 2,69% 3,70% Berlin-Chemie /A.Menarini/ 6 3,68% 3,49% Gedeon Richter 7 2,60% 3,21% Boehringer Ingelheim 8 2,97% 3,11% Bayer Schering Pharma AG % 2.92% Pfizer 10 1,98% 2,64% Źródło: Diamond Vision 28 РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/2009

29 Władze rosyjskie postanowiły wesprzeć krajowy rynek farmakologiczny i zmienić sytuację na korzyść firm rosyjskich, przygotowując strategię rozwoju branŝy. W marcu 2008 roku w Ministerstwie Rozwoju Gospodarczego FR stworzono specjalny departament kompleksu chemiczno-technicznego i technologii bioinŝynieryjnych, odpowiedzialny za przygotowanie nowego programu rozwoju. Główne załoŝenia projektu dotyczą finansowania badań nad nowoczesnymi preparatami i zachęcania zagranicznych koncernów do budowania swoich zakładów na terenie Rosji. Przewiduje się, Ŝe dzięki wdroŝeniu strategii produkcja farmaceutyków rosyjskiego pochodzenia osiągnie 50% rynku do 2020 roku. Prezydent Dmitrij Miedwiediew potwierdził, iŝ ingerencja państwa w branŝę farmaceutyczną poza rozszerzeniem spektrum preparatów rosyjskiej produkcji, będzie dotyczyć kontroli ustalania cen i finansowania bezpłatnego leczenia. Na szczeblu federalnym do chwili obecnej rozwiązano kwestię cenową tylko w odniesieniu do grupy leków pierwszej potrzeby i ratujących Ŝycie. W ten sposób stały się one bardziej dostępne dla przeciętnego obywatela rosyjskiego. Pozostaje czekać na dalsze kroki władz. Sytuacja w 2009 roku wielkosc w milionach rubli czerwiec'08 lipiec'08 sierpien'08 wrzesien'08 pazdziernik'08 listopad'08 grudzien'08 styczen'09 luty'09 marzec'09 kwiecien'09 maj'09 czerwiec'09 Wykres 1. Komercyjny rynek leków w Rosji od lipca 2008 do lipca 2009 r. Źródło: DMS Group РОССИЯ, Twój Rynek Grudzień 2009 /Styczeń 2010 Nr 12-13/