ROZPRAWY NAUKOWE Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

Transkrypt

1 Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu 2011, 35, Magdalena Kübler, Agnieszka Wójcik-Grzyb, Halina Guła-Kubiszewska, Wojciech Starościak akademia wychowania fizycznego we wrocławiu Przygotowanie studentów wychowania fizycznego do realizacji treści z zakresu kultury rekreacji ABSTRACT Physical education students preparation to teach adolescents how to participate in leisure activities Introduction. The contemporary concept of physical education, with reference to body values, is focused on how to prepare the adolescent to participate in different forms of physical culture. The aim of the research was to find out which contents of Skills and Information sections developing youth competence to participate in recreation were fulfilled by students of the University School in Physical Education during their teaching practice at high schools. Research material and methods. The research was conducted on a group of 5th-year students of the University School of Physical Education in Wrocław who completed their teaching practice in high schools. Research material was collected by means of a document analysis method. The analysis was based on students entries on the objectives of Physical Education classes in terms of the Skills and Information tasks fulfillment. Results. During their teaching practice in high schools, the majority of students tended to fulfill the tasks developing youth competence to participate in leisure culture by focusing on technical skills in team sports ( Skills section), as well as checking the knowledge of regulations and refereeing of the recreation forms discussed and practiced during classes ( Information section). Key words: physical culture, forms of participation in physical culture, leisure activity WPROWADZENIE Współczesna koncepcja wychowania fizycznego, odnosząca się do wartości ciała, zakłada przygotowanie dzieci i młodzieży do uczestnictwa w różnych formach kultury fizycznej. Uczeń kończący edukację ma posiadać kompetencje do uczestniczenia w aktywności zdrowotnej, rekreacyjnej, sportowej i estetyczno-artystycznej [1]. Choć ustalanie hierarchii ważności wymienionych obszarów wydaje się nieistotne, to można zastanawiać się, który z nich jest najbliższy perspektywicznym celom wychowania fizycznego, nawiązującym do całożyciowej aktywności fizycznej. Otóż wydaje się nim aktywność rekreacyjna, w której człowiek może uczestniczyć przez całe życie bez względu na poziom sprawności fizycznej i wiek. Aktywność rekreacyjna to aktywność podejmowana w czasie wolnym przez ludzi głównie w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, czyli praktycznie przez znaczną część życia. Jej celem jest regeneracja oraz podtrzymanie i pomnażanie sprawności fizycznej i urody ciała, a podstawowym środkiem aktywność ruchowa [2]. Powszechnie wiadomo, że polskie społeczeństwo charakteryzuje niski poziom aktywności fizycznej, który sytuuje nas na jednym z ostatnich miejsc w Europie [3]. Można doszukiwać się wielu przyczyn takiej sytuacji. Fąk, prowadzący na ten temat szerokie badania, twierdzi, że tkwią one głównie w niewłaściwym przygotowaniu człowieka do korzystania z czasu wolnego i form rekreacji ruchowej [4]. Dodatkowo po wnikliwej analizie barier edukacyjnych wskazał, iż najważniejszym ogniwem wychowania do rekreacji ruchowej powinna być instytucja szkolna [5]. Ważną rolę do odegrania mają tu zatem nauczyciele, w tym przede wszyst-

2 Przygotowanie studentów do realizacji zadań z rekreacji 2011, 35 AWF WE WROCŁAWIU 181 kim nauczyciele wychowania fizycznego, którzy poprzez realizację celów i zadań wynikających z podstawy programowej powinni przygotowywać uczniów do uczestnictwa w kulturze rekreacji [6 8]. Zgodnie z podstawą programową dla IV etapu edukacji, zajęcia z wychowania fizycznego powinny być nastawione na przygotowanie do całożyciowej aktywności fizycznej, podkreśla się tu bardzo mocno samodzielność ucznia w dokonywaniu świadomych wyborów [6 8]. Nawiązując do panującej już od dłuższego czasu tendencji (koncepcji), wychowanie fizyczne na tym etapie edukacji powinno być realizowane przede wszystkim w postaci fakultetów, umożliwiających wybór treści i form zajęć. Efektem tego podejścia ma być zwiększenie poziomu umiejętności i wiadomości związanych z aktywnością fizyczną uczniów, a przez to kształtowanie zainteresowań i wzbudzenie motywacji do systematycznego uczestnictwa w zajęciach ruchowych i tzw. sportach całego życia [9]. Uczeń kończący edukację na tym etapie powinien osiągnąć kompetencje związane z kulturą rekreacji, m.in.: organizować i aktywnie uczestniczyć w sportach całego życia [8], dostosować znane formy aktywnego wypoczynku do różnych rodzajów pracy zawodowej, znać rodzaje i przyczyny chorób zawodowych, zaprojektować własne stanowisko pracy z uwzględnieniem zasad ergonomii pracy i wypoczynku, zastosować ćwiczenia kształtujące, kompensacyjne i korekcyjne w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom wykonywania pracy [6], stosować poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespołowych formach aktywności fizycznej [7]. CEL badań Celem podjętych badań było poznanie, jakie treści działu Umiejętności i Wiadomości, rozwijające kompetencje młodzieży do uczestnictwa w kulturze rekreacji, realizowali studenci akademii wychowania fizycznego odbywający praktykę pedagogiczną w szkole ponadgimnazjalnej. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badania przeprowadzono w marcu 2007 r. wśród studentów V roku AWF we Wrocławiu, uczestniczących w praktykach pedagogicznych w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie całej Polski. Do zebrania materiału wykorzystano metodę analizy dokumentów. Na podstawie 147 dzienników praktyk pedagogicznych dokonano analizy zapisu celów lekcji wychowania fizycznego w zakresie realizacji zadania Umiejętności i Wiadomości. Studenci przeprowadzili łącznie około 3000 lekcji wychowania fizycznego, na których zrealizowali 3338 zadań związanych z kształceniem umiejętności i 3083 zadania mające na celu przekazanie wiadomości niezbędnych uczestnikowi kultury fizycznej. WYNIKI Studenci, odbywając praktykę, planowali (a następnie realizowali) działania przygotowujące licealistów do uczestnictwa w różnych obszarach kultury fizycznej. Do sformułowanych tematów lekcji musieli określić zadania szczegółowe, m.in. w zakresie Umiejętności i Wiadomości, przygotowujące młodzież do odkrywania różnych znaczeń wartości ciała. Z programów wskazanych przez studentów jako te, które ich opiekunowie praktyk zgłosili do Zestawu programów szkolnych, przeanalizowano treści z działów Umiejętności i Wiadomości [10 13]. Pogrupowano je w cztery kategorie tematyczne, związane z wartościami zdrowia, rekreacji, sportu i estetyki zachowań ruchowych. Z zebranego materiału wynika, że najwięcej zadań lekcji wychowania fizycznego, które studenci realizowali podczas praktyk, dotyczyło kultury rekreacji (w zakresie Umiejętności i Wiadomości ) (ryc. 1). Szczegółowa analiza treści dotyczących kultury rekreacji w zakresie Umiejętności wykazała, iż studenci, prowadząc lekcje, skupili się przede wszystkim na nauczaniu elementów technicznych gier zespołowych, takich jak: piłka koszykowa, piłka siatkowa, piłka ręczna, piłka nożna oraz w mniejszym

3 182 AWF WE WROCŁAWIU 2011, 35 Przygotowanie studentów do realizacji zadań z rekreacji A B 13% 17% uczestnictwo w kulturze zdrowotnej 13% 5% 27% 5% uczestnictwo w kulturze kuturze rekreacji 65% uczestnictwo w kulturze sportowej uczestnictwo w kulturze estetyczno-artystycznej 55% Ryc. 1. Rozkład procentowy zadań realizowanych przez studentów w celu przygotowania młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej w zakresie Umiejętności (A) (N = 3338) i Wiadomości (B) (N = 3083) stopniu unihokeja, pływania, tenisa ziemnego i stołowego, ringo, badmintona, palanta, zośki etc. Najmniej zadań z tego obszaru odnosiło się do umiejętności zorganizowania sobie lub najbliższym czynnego wypoczynku (tab. 1). Nawiązując do zadań, które realizowali studenci w celu przekazywania młodzieży wiedzy, zdecydowanie najczęściej dotyczyły one przepisów i sędziowania poznanych form rekreacyjnych. Pozostałe treści wiązały się z terminologią wykonywanych ćwiczeń i sposobem ich wykonywania, zasadami bezpiecznego organizowania form aktywności oraz rodzajami zabaw i gier (tab. 2). Tab. 1. Hierarchia zadań z zakresu Umiejętności przygotowujących do uczestnictwa w kulturze rekreacji Treść zadania Udział procentowy Elementy techniczne piłki siatkowej 29,2 Elementy techniczne piłki koszykowej 28,6 Elementy techniczne piłki nożnej 11,2 Elementy techniczne piłki ręcznej 10,8 Elementy techniczne: unihokej, pływanie, tenis ziemny i stołowy, ringo, badminton, palant, zośka 7,9 Lekkoatletyka (zabawa biegowa, zgadywanka terenowa) 4,6 Elementy taktyczne w piłce koszykowej, siatkowej, nożnej i ręcznej 4,4 Zorganizowanie sobie lub najbliższym czynnego wypoczynku 3,3 Tab. 2. Hierarchia zadań z zakresu Wiadomości przygotowujących do uczestnictwa w kulturze rekreacji Treść zadania Udział procentowy Przepisy i sędziowanie poznanych form rekreacyjnych 53,3 Terminologia pozycji wyjściowych i ćwiczeń technicznych, sposób wykonania 35,4 Zasady bezpiecznego organizowania poznanych form 4,9 Elementy taktyczne w piłce koszykowej, siatkowej, nożnej i ręcznej 4,2 Rodzaje zabaw, gier 2,2

4 Przygotowanie studentów do realizacji zadań z rekreacji 2011, 35 AWF WE WROCŁAWIU 183 PODSUMOWANIE Analizując uzyskane wyniki i perspektywiczne cele wychowania fizycznego, można odnieść wrażenie, że są one spójne. Studenci podczas praktyk rozwijali przede wszystkim kompetencje rekreacyjne, a to wskazywałoby, że skupiali uwagę na kształtowaniu u uczniów całożyciowej potrzeby aktywności fizycznej. Liczne badania pokazują, iż sytuacja wśród dzieci i młodzieży w tym zakresie nie jest kolorowa, gdyż najczęściej ich aktywność polega na oglądaniu telewizji, słuchaniu muzyki rzadko uczestniczą w pozalekcyjnych formach zajęć ruchowych, uważając je za mało atrakcyjne i tradycyjne [14, 15]. Nie powinien zatem dziwić fakt, iż w dalszym życiu, już jako dorosłe osoby mające swoje rodziny, również nie poświęcają czasu na wspólne zajęcia z dziećmi związane z aktywnością fizyczną [16]. Można więc mówić o nieefektywności wychowania fizycznego w zakresie przygotowania dzieci i młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej, o czym niejednokrotnie pisali już liczni autorzy [17]. Rodzi się zatem pytanie, jak to się dzieje, że nauczyciele wychowania fizycznego poświęcają na lekcjach tyle uwagi kulturze rekreacji, a efekt tego jest tak znikomy? Otóż bardzo łatwo to wytłumaczyć, gdy przyjrzymy się uważnie uzyskanym szczegółowym wynikom (tab. 1 i 2). Wyraźnie widać, że studenci w trakcie praktyk istotnie najwięcej czasu poświęcili na ten obszar kultury fizycznej, dotyczyło to jednak przede wszystkim wyposażenia uczniów w umiejętności wykonywania elementów technicznych i taktycznych w poszczególnych formach aktywności oraz wiedzy z zakresu przepisów i sędziowania poznanych form. Jest to oczywiście bardzo istotna wiedza, można powiedzieć baza do uczestnictwa w rekreacji, jednak w dalszym etapie konieczne jest pokazywanie uczniom, w jaki sposób (wykorzystując swoje umiejętności i wiedzę) mogą projektować sobie i innym aktywny wypoczynek. W naszych badaniach takie treści zajęły ostatnie miejsce (tab. 1). Lekcje wychowania fizycznego, zwłaszcza na tym poziomie edukacyjnym, powinny pełnić funkcje kreacjonistyczne, a tymczasem jak pisze Siwiński mają głównie charakter odtwórczy [18]. Przygotowując arkusze do analizy materiału, autorzy bazowali na podstawie programowej, której projekt ukazał się w 2005 r. Wyraźnie podkreślono w niej, że uczeń na IV etapie edukacyjnym powinien brać udział przede wszystkim w zajęciach fakultatywnych, umożliwiających mu wchodzenie w podstawowe role związane z uczestnictwem w kulturze fizycznej, czyli: inicjatora, organizatora, uczestnika, oceniającego efekty, co tym samym sprowadza rolę nauczyciela do doradcy i konsultanta [6]. W projekcie tym mocno zatem stawia się na aktywną, zaangażowaną, a nie bierno-przystosowawczą postawę ucznia. Czytając najnowszą podstawę programową z wychowania fizycznego, można mieć nadzieję, że efektywność tego przedmiotu, mierzona liczbą osób podejmujących aktywność fizyczną przez całe życie, znacznie wzrośnie i nasze społeczeństwo będzie dorównywać tym najbardziej aktywnym [7]. Warunek podstawowy to dobrze przygotowani nauczyciele, którzy rozumiejąc rangę prospekcji w wychowaniu fizycznym, będą kształtować u dzieci i młodzieży postawy aktywne, samodzielne i świadome. Na zakończenie należy podkreślić, że analiza treści realizowanych przez studentów dotyczy krótkiego okresu, gdyż praktyki trwały trzy tygodnie. Można mieć nadzieję, że już jako nauczyciele wychowania fizycznego będą więcej uwagi poświęcać na wyposażenie uczniów w umiejętności organizowania sobie lub innym czynnego wypoczynku, a co najważniejsze aktywność ruchowa będzie ich uczniom towarzyszyć przez całe życie. WNIOSKI Studenci podczas praktyki pedagogicznej w szkołach ponadgimnazjalnych realizowali zadania rozwijające kompetencje młodzieży do uczestnictwa w kulturze rekreacji, ograniczając się przede wszystkim do kształcenia wśród uczniów umiejętności wykonywania elementów technicznych gier zespołowych (w dziale Umiejętności ) oraz przekazywania im wiedzy z zakresu przepisów i sędziowania poznanych form rekreacyjnych (w dziale Wiadomości ).

5 184 AWF WE WROCŁAWIU 2011, 35 Przygotowanie studentów do realizacji zadań z rekreacji BIBLIOGRAFIA [1] Pawłucki A., Pedagogika wartości ciała, AWF, Gdańsk [2] Grabowski H., Teoria fizycznej edukacji, WSiP, Warszawa [3] Drabik J., Pedagogiczna kontrola pozytywnych mierników zdrowia fizycznego, AWFiS, Gdańsk [4] Fąk T., Stan i uwarunkowania wychowania do rekreacji ruchowej w okresie przemian edukacyjnych w Polsce, [w:] Kiełbasiewicz-Drozdowska I., Marcinkowski M., Siwiński W. (red.), Rekreacja i turystyka. Współczesne dylematy, zadania i perspektywy, PSNARiT, Poznań 2001, [5] Fąk T. (red.), Skuteczność polskiej szkoły w wychowaniu do rekreacji ruchowej, AWF, Wrocław [6] Bartnik E., Konarzewski K., Kowalczykowa A., Marciniak Z., Merta T., Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Druga wersja projektu, ISP, War szawa 2005 ( files/projekt_3.pdf, dostęp: ), [7] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. z 2009 r. nr 4, poz. 17. [8] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształ cenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. nr 51, poz. 458 z późn. zm., [9] Wolny B., Wychowanie fizyczne w zreformowanej szkole, KUL, Lublin [10] Kierczak U., Glos T., Program wychowania fizycznego dla czterech etapów edukacyjnych Od zabawy do sportu i rekreacji, WSiP, Warszawa [11] Czerska E., Wybierz sam : program wychowania fizycznego o profilu rekreacyjno-sportowym, Res Polona, Warszawa [12] Rapacz R., Stankiewicz S., Jeziorski J., Program nauczania wychowania fizycznego dla szkół ponadgimnazjalnych, ZS, Jordanów [13] Wróblewski P., Zdrowie, sprawność, aktywność: program wychowania fizycznego w zakresie podstawowym dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, MAC Edukacja, Kielce [14] Fąk T., Wychowanie do rekreacji ruchowej w reformującej się szkole (wybrane zagadnienia), [w:] Jonkisz J., Lewandowski M. (red.), Wychowanie i kształcenie w reformowanej szkole, WTN, Wrocław 2003, [15] Sołtysik M., Czas wolny młodzieży szkół podstawowych i średnich Wrocławia i jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Wyrzykowski J. (red.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystanie na rekreację ruchową, AWF, Wrocław 2000, [16] Kaik A., Rekreacja ruchowa rodzin wrocławskich w czasie wolnym, [w:] Denek K., Starościak W., Zatoń K. (red.), Edukacja jutra. XII Tatrzańskie Seminarium Naukowe, t. 1, AWF, WTN, Wrocław 2006, [17] Frołowicz T., Lewandowski M., Madejski E., Muszkieta R., Ocena i stymulacja jakości wychowania fizycznego w szkole propozycje rozwiązań systemowych, [w:] Koszczyc T., Lewandowski M., Starościak W. (red.), Wychowanie i kształcenie w reformowanej szkole, WTN, Wrocław 2004, [18] Siwiński W., Nauczyciel wobec pozaszkolnej kultury fizycznej i turystyki w nowych koncepcjach edukacyjnych, [w:] Jonkisz J., Lewandowski M. (red.), Wychowanie i kształcenie w reformowanej szkole, AWF, Wrocław 2001,