OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW HEPATOTOKSYCZNEGO DZIAŁANIA ETERU OKTABROMODIFENYLOWEGO PO JEDNORAZOWYM I WIELOKROTNYM PODANIU SZCZUROM*)

Transkrypt

1 BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 3, str Elżbiet Bruchjzer, Brbr Frydrych, Jdwig A. Szymńsk OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW HEPATOTOKSYCZNEGO DZIAŁANIA ETERU OKTABROMODIFENYLOWEGO PO JEDNORAZOWYM I WIELOKROTNYM PODANIU SZCZUROM*) Zkłd Toksykologii, Ktedry Toksykologii i Bromtologii, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: prof. dr hb. A. Spot W prcy podjęto próbę oceny toksycznego dziłni eteru oktbromodifenylowego po jednorzowym i wielokrotnym podwniu smicom szczurów. Anlizę wykonno wykorzystując wybrne prmetry biologiczne (zmin msy cił, względn ms wątroby) i biochemiczne (ktywność AlAT, AspAT w surowicy, sum cytochromów P-450 w wątrobie) wykorzystywne do oceny dziłni heptotoksycznego. Hsł kluczowe: eter oktbromodifenylowy, toksyczność ostr, podwnie wielokrotne, heptotoksyczność, szczury. Key words: octbromodiphenyl ether, cute toxicity, repeted dministrtion, heptotoxicity, rts. Eter oktbromodifenylowy (OktBDE) to substncj zmniejszjąc plność, stosown do produkcji syntetycznych polimerów i tworzyw sztucznych (ABS, HIPS, PBT), wykorzystywnych w przemyśle smochodowym, elektrycznym i elektronicznym. Hndlowe preprty OktBDE (Bromkl 79-8DE, DE-79, Sytex 111, Trdex 80) były mieszninmi eterów difenylowych zwierjących od 5 do 10 tomów bromu, w których brom stnowił 79% msy. OktBDE, podobnie jk inne polibromowne difenyloetery (PBDE): eter pentbromodifenylowy (PentBDE) i dekbromodifenylowy (DekBDE), zliczono do trwłych znieczyszczeń orgnicznych (ng.: POPs, persistent orgnic pollutnts), które ze względu n swe włściwości fizykochemiczne (m.in. słbą rozpuszczlność w wodzie, stbilność termiczną i chemiczną) może powodowć kontmincję środowisk nturlnego. Do orgnizmu człowiek te lipofilne związki, mogą dostwć się głównie z dietą bogtą w tłuszcze. Nrżenie n PBDE występuje tkże w czsie recyklingu i utylizcji sprzętu elektrycznego i elektronicznego (1, 2). Polibromowne difenyloetery wykzują wiele wspólnych cech i efektów dziłni toksycznego. Stwierdzono, że związki te powodują zburzeni w funkcjonowniu trczycy, wątroby, zdolności rozrodczych orz rozwoju płodu i młodych * Prc finnsown z dziłlności sttutowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (Nr 503/ /503-01).

2 308 E. Bruchjzer i inni Nr 3 osobników (1 3). Dotychczs njlepiej poznn jest toksyczność PentBDE, njmniej OktBDE (1, 2, 4 7). Z doświdczeń wykonnych wcześniej w Zkłdzie Toksykologii wynik, że OktBDE podwny wielokrotnie może powodowć zburzeni w syntezie porfiryn (8). Po jednorzowym i wielokrotnym podwniu OktBDE obserwowno tkże efekty świdczące o stresie oksydcyjnym (dne nieopublikowne). Celem prcy był ocen toksycznego dziłni OktBDE n wątrobę po jednorzowym i wielokrotnym podwniu związku smicom szczurów szczepu Wistr. MATERIAŁ I METODY Doświdczeni przeprowdzono n smicch szczurów Wistr, o msie cił g. Zwierzęt pochodziły ze zwierzętrni Wydziłu Lekrskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Szczury krmione były pszą stndrdową Muligrn i otrzymywły wodę d libitum. Zwierzęt podzielone były n grupy liczące po 4 (grupy kontrolne) lub 5 szczurów (grupy bdne) w kżdej. Eksperymenty prowdzono zgodnie z procedurmi i obowiązującym w Polsce prwem (9), po uzyskniu wcześniej zgody Loklnej Komisji Etycznej ds. Doświdczeń n Zwierzętch (pozwolenie Nr 17/ŁB457/2009). Podwny szczurom OktBDE był mieszniną zwierjącą: 65,7% eteru oktbromodifenylowego, 14,8% hept-, 1,7% heks- orz 17,8% eteru non- i dekbromodifenylowego. Zsyntetyzowno go w Zkłdzie Chemii Rdicyjnej Politechniki Łódzkiej. OktBDE podwno szczurom dożołądkowo (sondą) po rozpuszczeniu lub zwieszeniu (w przypdku wysokich dwek) w oleju słonecznikowym, w objętości 0,5 cm 3 /200 g msy szczur. W eksperymencie ocenijącym toksyczność ostrą stosowno: grupę kontrolną (kontrole czyste, czyli zwierzęt nie otrzymujące żdnego związku) orz 3 grupy bdwcze, którym podwno OktBDE w dwkch 25, 200 lub 2000 mg/kg msy cił. Przy złożeniu, że mediln dwk śmierteln (DL 50 ) dl OktBDE jest wyższ niż 5000 mg/kg m.c. (wg dnych producentów preprtów hndlowych), podwne dwki stnowiły odpowiednio: 0,5%, 4% lub 40% DL 50. W doświdczeniu ocenijącym toksyczność podostrą, stosowno dwie grupy kontrolne (kontrole czyste i olejowe) orz pięć grup zwierząt nrżnych n OktBDE w dwkch: 0,4, 2, 8, 40 lub 200 mg/kg/dzień. Czs ekspozycji szczurów wynosił 7, 14, 21 lub 28 dni. Po 4, 12, 24, 48 i 120 godz. po podniu jednorzowym orz po 24 godz. po osttniej dwce w nrżeniu wielokrotnym, szczury będące w lekkiej nrkozie eterowej były skrwwine przez punkcję dosercową. Uzyskn z krwi surowic posłużył do oznczeń enzymów wskźnikowych uszkodzeni wątroby: minotrnsferzy lninowej (AlAT, EC ) i sprgininowej (AspAT; EC ). Aktywność tych enzymów oznczno z pomocą metody kolorymetrycznej z użyciem 2,4-dinitrofenylohydrzyny (10). Z jednostkę ktywności przyjęto liczbę μmoli powstłego w ciągu 1 godz. w temp. 37 C pirogroninu sodu w przeliczeniu n 1 cm 3 surowicy.

3 Nr 3 Heptoksyczne dziłnie eteru oktbromodifenylowego 309 Z homogentu wątroby otrzymno frkcję mikrosomów poprzez ich strącenie metodą gregcji i sedymentcji z CCl 2. We frkcji tej oznczono stężenie biłk (11) i poziom sumy cytochromów P-450 (12, 13). Sttystyczne oprcownie wyników przeprowdzono z pomocą progrmu SYSTAT for Windows. Istotność różnic dl wybrnych prmetrów wyliczono stosując test Tukey, po sprwdzeniu jednorodności wrincji testem Brtlett. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE W doświdczeniu ocenijącym toksyczność ostrą OktBDE w kżdym punkcie pomirowym stosowno kontrole czyste, które połączono we wspólną grupę kontrolną, wobec której wykonno nlizę sttystyczną wyników. Podobnie postąpiono w doświdczeniu, w którym szczury nrżne były przez 7 28 dni. W eksperymencie tym stosowno tkże grupy zwierząt, otrzymujących olej. Z powodu różnej liczby stosownych dwek (7, 14, 21 lub 28) wyników uzysknych z kontroli olejowych nie połączono ze sobą. Ocen heptotoksyczności po jednorzowym podniu OktBDE Po jednorzowym podniu szczurom OktBDE znotowno zminy w msie cił zwierząt (tb. I). Po 24 godz. od podni dwóch njwyższych dwek stwierdzono istotne sttystycznie obniżenie przyrostu msy cił. Po njwyższej dwce (2000 mg/kg m.c.) obniżon ms cił w porównniu z kontrolą utrzymywł się (n poziomie niższym o ok. 7%) do końc okresu obserwcji. Tbel I. Poziom wybrnych prmetrów (średnie ± SD) biologicznych (zmin msy cił) i biochemicznych (ktywność AlAT i AspAT w surowicy) po jednorzowym podniu szczurom OktBDE T b l e I. The level of selected biologicl (chnge in body mss) nd biochemicl (ALT nd AST ctivity in serum) prmeters (men ± SD) fter single dministrtion of OctBDE to rts Dwki OktBDE Czs po podniu (godz.) mg/kg m.c Zmin msy cił (%) 0 (kontrol czyst) 96,9 ± 1,59 101,3 ± 1,30 102,3 ± 1,41 102,4 ± 0, ,4 ± 1,94 98,7 ± 2,00 101,1 ± 1,08 103,5 ± 0, ,2 ± 1,59 98,7 ± 1,12 99,3 ± 2,88 102,8 ± 1, ,3 ± 1,56 97,6 ± 1,00 94,8 ± 1,50 95,4 ± 1,86 Aktywność AlAT w surowicy (μmol pirogroninu/cm 3 surowicy) kontrol czyst z połączonych grup kontrolnych: 1,965 ± 0, ,286 ± 0,123 2,088 ± 0,378 1,796 ± 0,451 2,273 ± 0,159 2,450 ± 0, ,460 ± 0,209 2,135 ± 0,544 1,667 ± 0,544 2,128 ± 0,345 2,743 ± 0, ,446 ± 0,343 2,217 ± 0,235 1,906 ± 0,418 2,428 ± 0,502 2,429 ± 0,443

4 310 E. Bruchjzer i inni Nr 3 Tbel I. (cd.) T b l e I. (cont.) Dwki OktBDE Czs po podniu (godz.) mg/kg m.c Aktywność AspAT w surowicy (μmol pirogroninu/cm 3 surowicy) kontrol czyst z połączonych grup kontrolnych: 2,241 ± 0, ,171 ± 0,121 2,347 ± 0,324 1,609 ± 0,238 2,213 ± 0,640 2,362 ± 0, ,090 ± 0,477 2,279 ± 0,188 1,366 ± 0,232 2,224 ± 0,543 2,703 ± 0, ,193 ± 0,300 2,199 ± 0,263 1,623 ± 0,184 2,184 ± 0,187 2,581 ± 0,416 wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05; significntly different from pure control nimls, α = Istotne sttystycznie zminy wystąpiły tkże w stosunku msy wątroby do cłkowitej msy cił (ryc. 1). Po 48 godz. od podni OktBDE w dwkch 200 i 2000 mg/kg stwierdzono wzrost względnej msy wątroby o ok %. Efekt tki utrzymywł się do końc okresu obserwcji. Dne pochodzące z piśmiennictw również wskzywły n wzrost tego prmetru. Efekt tki obserwowno jednk po nieco dłuższej, 4-dniowej ekspozycji szczurów n DE-79 w dwkch mg/kg/dzień (6) orz po 14 dnich w dwce ok. 80 mg/kg/dzień (14). Ryc. 1. Zmin względnej msy wątroby (%) po jednorzowym podniu OktBDE szczurom. N rycinie przedstwiono wrtości średnie i odchyleni stndrdowe (SD). wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05. Fig. 1. Chnge in reltive mss of liver (%) fter single dministrtion of OctBDE to rts. The results represent men followed by stndrd devition (SD). significntly different from non-exposed control nimls, α = 0,05.

5 Nr 3 Heptoksyczne dziłnie eteru oktbromodifenylowego 311 Wzrostowi względnej msy wątroby często towrzyszy indukcj enzymów mikrosomlnych wątroby. Po jednorzowym podniu OktBDE w dwkch 200 i 2000 mg/kg stwierdzono znmienne sttystycznie podniesienie (o ok %) stężeni sumy cytochromów P-450 w wątrobie (ryc. 2). Ryc. 2. Poziom sumy cytochromów P-450 w mikrosomch wątroby (nmol/mg biłk) po jednorzowym podniu OktBDE szczurom. N rycinie przedstwiono wrtości średnie i odchyleni stndrdowe (SD). wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05. Fig. 2. Totl levels of microsoml cytochrome P-450 in the liver (nmol/mg of protein) fter single dministrtion of OctBDE to rts. The results represent men followed by stndrd devition (SD). significntly different from non-exposed control nimls, α = 0,05. Anliz ktywności AlAT i AspAT w surowicy nie wykzł wyrźnych zmin, które świdczyłyby o heptotoksyczności OktBDE po jednorzowym podniu związku szczurom (tb. I). Ocen heptotoksyczności po wielokrotnym podwniu OktBDE Po wielokrotnym podwniu szczurom OktBDE znotowno obniżenie przyrostu msy cił zwierząt (ryc. 3). Efekty tkie (istotne sttystycznie) po 7 dnich nrżeni obserwowno tylko po njwyższej dwce (200 mg/kg/dzień), po 14 i 21 dnich po dwkch 40 i 200 mg/kg/dzień. Ekspozycj 28-dniow spowodowł obniżenie przyrostu msy cił już po dwce 2 mg/kg/dzień. Po tym czsie po wyższych dwkch (8 200 mg/kg/dzień) efekty te nsiliły się. Po njwyższej dwce podwnej przez 28 dni bdny prmetr był obniżony o prwie 30% w porównniu z grupą kontrolną. Po wielokrotnym podwniu OktBDE znotowno tkże, zleżny od dwki, wzrost względnej msy wątroby (ryc. 4). Po podwniu dwóch njwyższych d-

6 312 E. Bruchjzer i inni Nr 3 wek (40 i 200 mg/kg/dzień) był on wyższy od kontrolnego o ok %. Tylko po njniższej z podwnych dwek (0,4 mg/kg/dzień) nie zobserwowno wzrostu poziomu tego prmetru. Dostępne w piśmiennictwie dne wskzują, że po miesięcznej ekspozycji n OktBDE zwiększenie względnej msy wątroby notowno, gdy komercyjny związek podwno w dwkch 100, 1000 i ppm w diecie, co odpowidło ok. 8 10, i 1000 mg/kg m.c./dzień (2). Ryc. 3. Zmin msy cił (%) po wielokrotnym podwniu OktBDE szczurom. N rycinie przedstwiono wrtości średnie i odchyleni stndrdowe (SD). wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05; b wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli olejowej, α = 0,05. Fig. 3. Chnge in body mss (%) fter repeted dministrtion of OctBDE to rts. The results represent men followed by stndrd devition (SD). significntly different from non-exposed control nimls, α = 0,05; b significntly different from oil control nimls, α = 0,05. Wielokrotn ekspozycj szczurów n OktBDE spowodowł tkże zminy poziomu sumy cytochromów P450 w wątrobie (tb. II). Istotne sttystycznie zwiększenie stężeni tego wskźnik (dochodzące do ok. 140% wrtości kontrolnych) obserwowno po 14 i 28 dnich podwni. Efekty te nie były jednk zleżne od wielkości podwnej dwki. Indukcję enzymów mikrosomlnych wątroby obserwowno tkże po podwniu komercyjnego OktBDE przez 14 dni (w dwce 80 mg/kg/dzień) orz po zncznie dłuższej, 90-dniowej ekspozycji n dwki 5 20 mg/ kg/dzień (14, 15). OktBDE podwny szczurom wielokrotnie, nie spowodowł wzrostu ktywności AlAT w surowicy, co wskzywłoby n mrtwicę wątroby (tb. II).

7 Nr 3 Heptoksyczne dziłnie eteru oktbromodifenylowego 313 Ryc. 4. Zmin względnej msy wątroby (%) po wielokrotnym podwniu OktBDE szczurom. N rycinie przedstwiono wrtości średnie i odchyleni stndrdowe (SD). wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05; b wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli olejowej, α = 0,05. Fig. 4. Chnge in reltive mss of liver (%) fter the repeted dministrtion of OctBDE to rts. The results represent men followed by stndrd devition (SD). significntly different from non-exposed control nimls, α = 0,05; b significntly different from oil control nimls, α = 0,05. Tbel II. Wybrne prmetry biochemiczne (średnie ± SD) (poziom sumy cytochromów P-450 w mikrosomch wątroby i ktywność AlAT w surowicy) po wielokrotnym podniu szczurom OktBDE T b l e II. The selected biochemicl prmeters (men ± SD) (totl levels of microsoml cytochrome P-450 in the liver nd ctivity of ALT in the serum) fter repeted dministrtion of OctBDE to rts Dni podwni Rodzj ekspozycji Sum cytochromów P-450 w wątrobie (nmol/mg biłk mikrosomlnego) kontrol czyst z połączonych grup kontrolnych: 0,943 ± 0,199 kontrol olejow 0,714 ± 0,082 1,248 ± 0,103 0,872 ± 0,090 0,889 ± 0,136 OktBDE 0,4 mg/kg/dzień 1,027 ± 0,112 1,033 ± 0,036 OktBDE 2 mg/kg/dzień 0,860 ± 0,110 1,224 ± 0,067 1,207 ± 0,112 b 1,316 ± 0,051 b OktBDE 8 mg/kg/dzień 0,861 ± 0,083 1,157 ± 0,078 1,132 ± 0,187 1,360 ± 0,129 b OktBDE 40 mg/kg/dzień 1,035 ± 0,190 1,323 ± 0,070 1,078 ± 0,036 b 0,990 ± 0,131 OktBDE 200 mg/kg/dzień 0,977 ± 0,409 1,008 ± 0,181 0,884 ± 0,271 0,787 ± 0,121

8 314 E. Bruchjzer i inni Nr 3 Tbel II. (cd.) T b l e II. (cont.) Dni podwni Rodzj ekspozycji Aktywność AlAT w surowicy (μmol pirogroninu/cm 3 surowicy) kontrol czyst z połączonych grup kontrolnych: 2,124 ± 0,379 kontrol olejow 1,609 ± 0,293 1,930 ± 0,206 2,386 ± 0,121 2,388 ± 0,322 OktBDE 0,4 mg/kg/dzień 2,473 ± 0,469 2,421 ± 0,279 OktBDE 2 mg/kg/dzień 1,837 ± 0,372 2,047 ± 0,251 3,264 ± 0,551 b 2,553 ± 0,348 OktBDE 8 mg/kg/dzień 1,901 ± 0,225 2,394 ± 0,431 2,101 ± 0,251 2,577 ± 0,356 OktBDE 40 mg/kg/dzień 2,001 ± 0,730 1,780 ± 0,456 3,053 ± 0,616 2,212 ± 0,389 OktBDE 200 mg/kg/dzień 2,220 ± 0,144 b 1,769 ± 0,301 1,749 ± 0,412 b 0,226 ± 0,388 wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli czystej, α = 0,05; b wynik znmienny sttystycznie w stosunku do kontroli olejowej, α = 0,05; significntly different from pure control nimls, α = 0.05; b significntly different from oil control nimls, α = WNIOSKI 1. Zrówno po jednorzowym, jk i wielokrotnym podwniu szczurom OktBDE nie stwierdzono mrtwicy wątroby. 2. Po jednorzowym podniu OktBDE efekty toksycznego dziłni związku (zmniejszenie przyrostu msy cił, wzrost względnej msy wątroby, zwiększenie poziomu sumy cytochromów P-450 w wątrobie) obserwowno po dwóch njwyższych dwkch: 200 i 2000 mg/kg m.c. Po njniższej dwce 25 mg/kg nie znotowno efektów dziłni toksycznego (NOAEL). 3. Po wielokrotnym podwniu OktBDE njniższą dwką powodującą toksyczne dziłnie związku był dwk 2 mg/kg/dzień (LOAEL). Obserwowno wtedy wzrost względnej msy wątroby i indukcję sumy cytochromów P-450 w wątrobie. 4. Z njwyższy poziom niewywołujący dziłni toksycznego (NOAEL) po wielokrotnym podwniu OktBDE możn przyjąć dwkę 0,4 mg/kg/dzień. E. Bruchjzer, B. Frydrych, J.A. Szymńsk THE EVALUATION OF SELECTED PARAMETERS OF HEPATOTOTOXICITY OF OCTABROMODIPHENYL ETHER AFTER SINGLE AND REPEATED ADMINISTRATION TO RATS S u m m r y The im of this study ws to evlute the toxicity of octbromodiphenyl ether (OctBDE) flme retrdnt on the rt liver. Femle rts were used in the experiment. The nimls were exposed intrgstriclly, either to single doses of mg/kg b.w., or received the chemicl intrgstriclly t doses 0.4

9 Nr 3 Heptoksyczne dziłnie eteru oktbromodifenylowego 315 to 200 mg/kg/dy for 7 to 28 dys. Both fter single nd repeted dministrtion, there ws no increse in the ctivity of the indictors of liver necrosis (ALT, AST). After the single dministrtion of OctBDE t the lowest of dose (25 mg/kg b.w.), the chnges in the nlyzed prmeters were not observed therefore the dose my be ssumed to represent the NOAEL. Exposure to the higher doses (200 nd 2000 mg/kg b.w.) resulted in reduced body weight gin, incresed reltive liver mss nd incresed totl cytochromes P-450 in the liver. Chnges in these prmeters were lso observed fter repeted dministrtion of OctB- DE t mg/kg/ dy. After repeted exposure to this compound t the dose of 0.4 mg/kg/dy, there were no toxic effects (NOAEL). PIŚMIENNICTWO 1. EU RAR. Europen Union Risk Assessment Report. Diphenyl ether, pentbromo derivtive (pentbromodiphenyl ether). CAS No.: , EINCES No.: Risk Assessment, United Kingdom, EU RAR. Europen Union, Risk Assessment Report. Diphenyl ether, octbromo derivtive (octbromodiphenyl ether). CAS No.: , EINCES No.: Risk Assessment, Institute for Helth nd Consumer Protection. Europen Chemicl Bureu, Europen Communities, Zhou T., Tylor M.M., DeVito M.J., Crofton K.M.: Developmentl exposure to brominted diphenyl ethers results in thyroid hormone disruption. Toxicol. Sci., 2002; 66: Bruchjzer E., Frydrych B., Sporny S., Szymńsk J.A.: Toxicity of Pent- nd Decbromodiphenyl ethers fter repeted dministrtion to rts: comprtive study. Arch. Toxicol., 2010; 84: Bruchjzer E., Frydrych B., Sporny S., Szymńsk J.A.: The effect of short-term intoxiction of rts with pentbromodiphenyl ether (in mimic commercil products). Hum. Exp. Toxicol., 2011; 30(5): Zhou T., Ross D.G., DeVito M.J., Crofton K.M.: Effects of short-term in vivo exposure to polybrominted diphenyl ethers on thyroid hormones nd heptic enzyme ctivities in wenling rts. Toxicol. Sci., 2001; 61: vn der Ven L.T.M., vn de Kuil T., Verhoef A., Leonrds P.E.G., Slob W., Cnton R.F., Germer S., Hmers T., Visser T.J., Litens S., Hknsson H., Fery Y., Schenk D., ven den Berg M., Piersm A.H., Vos J.G.: A 28-dy orl dose toxicity study enhnced to detect endocrine effects of purified technicl pentbromodiphenyl ether (pentbde) mixture in Wistr rts. Toxicology, 2008; 245: Bruchjzer E., Frydrych B., Szymńsk J.A.: Octbromodiphenyl ether porphyrogenicity fter repeted dministrtion to rts. Int. J. Occup. Med. Environ. Helth, 2012; 25(4): Dziennik Ustw, Nr 33, poz Ustw z dni 21 styczni 2005 r. o doświdczenich n zwierzętch, Poznńsk E., Osiński T.: Modyfikcj kolorymetrycznej metody oznczni minotrnsferz w surowicy krwi. Dignost. Lbort., 1968; 4: Lowry O.H., Rosenbrough N.J., Frr A.L., Rndll R.J.: Protein determintion with the Folin phenol regent. J. Biol. Chem., 1951; 193: Cinti D.L., Moldens P. Shenkmn I.B.: Kinetic prmeters of drug metbolizing in C 2+ sedimented microsomes from rt liver. Biochem. Phrmcol., 1972; 21: Guengrich F.P.: Anlysis nd chrcteristion of enzymes. Principles nd methods of Toxicology. Wlence Hyes (red.), III wyd. Rven Press LTD. New York, Crlson G.P.: Introduction of xenobiotic metbolism in rts by short-term dministrtion of brominted diphenyl ethers. Toxicol. Lett., 1980; 5: Crlson G.P.: Introduction of xenobiotic metbolism in rts by brominted diphenyl ethers dministered for 90 dys. Toxicol. Lett., 1980; 6: Adres: Łódź, ul. Muszyńskiego 1