Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie

Transkrypt

1 Krótkie Komentarze Becka Rafał Adamus Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie Komentarz C. H. Beck

2 KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie

3 Polecamy nasze publikacje z serii Krótkie Komentarze Becka: R. Adamus BEZSKUTECZNOŚĆ I ZASKARŻANIE CZYNNOŚCI UPADŁEGO K. Haładyj USTAWA O OFERCIE PUBLICZNEJ J. Ignaczewski POCHODZENIE DZIECKA I WŁADZA RODZICIELSKA po nowelizacji. Art KRO P. Zawadzka USTAWA O BANKOWYM FUNDUSZU GWARANCYJNYM J. Ignaczewski ROZWÓD PO NOWELIZACJI. ART KRO G. Rejman ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ M. Płużański PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH M. Leśniak, J. Gołaczyński ZASTAW REJESTROWY I REJESTR ZASTAWÓW J. Ignaczewski OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY PO NOWELIZACJI. Art KRO M. Wolanin USTAWA O SZCZEGÓLNYCH ZASADACH PRZYGOTOWANIA I REALIZACJI INWESTYCJI W ZAKRESIE DRÓG PUBLICZNYCH

4 Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie Komentarz Rafał Adamus WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2010

5 Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie Stan prawny: 1 maja 2010 r. Redakcja: Anna Łubińska-Bujak Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN

6 Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Wykaz literatury A. Tekst ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535). Tekst jednolity z dnia 2 października 2009 r. (Dz.U. Nr 175, poz ze zm.) (wyciąg) B. Komentarz Część I. Uwagi wstępne Część II. Przepisy dotyczące przewłaszczenia na zabezpieczenie Art Art Art Art Art Indeks rzeczowy VII IX XI

7

8 Wstęp Instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie (przelewu na zabezpieczenie) jest bardzo popularna w obrocie prawnym. Stanowi ona konkurencyjny sposób zabezpieczenia wierzytelności w stosunku do zabezpieczenia poprzez, w szczególności, zastaw, zastaw rejestrowy czy jeżeli przedmiotem zabezpieczenia byłaby nieruchomość hipotekę. Z przewłaszczenia na zabezpieczenie na co dzień korzystają nie tylko banki, ale również inni przedsiębiorcy, jak i osoby nie będące przedsiębiorcami. Atutem tej konstrukcji jest z pewnością fakt, iż przedmiot przewłaszczenia może pozostać w posiadaniu przewłaszczającego. Innymi słowy, z ekonomicznego punktu widzenia przewłaszczający może, pomimo powierniczego przeniesienia własności, nadal korzystać z przedmiotu przewłaszczenia. Obecnie przebrzmiały wątpliwości prawne co do dopuszczalności stosowania konstrukcji przewłaszczenia na zabezpieczenie. Wynika to m.in. z faktu, iż sam ustawodawca w przepisach prawa wskazuje na przewłaszczenie na zabezpieczenie jako na prawidłowy sposób zabezpieczenia wierzytelności. Nie oznacza to jednak jednomyślności piśmiennictwa i judykatury co do wszelkich elementów konstrukcyjnych tej instytucji. Niewątpliwie oznacza to potrzebę prowadzenia pogłębionych badań w tym zakresie. Sposób uregulowania zagadnień związanych z przewłaszczeniem na zabezpieczenie w pierwotnej wersji ustawy z r. Prawo upadłościowe i naprawcze budził wiele rozbieżnych ocen zarówno w teorii, jak i w praktyce stosowania prawa. Istotnym przebudowaniem konstrukcji przewłaszczenia na zabezpieczenie w płaszczyźnie upadłości ustawodawca zajął się w ustawie z r. o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. Nr 53, poz. 434). W wyniku wprowadzonych zmian powstał zupełnie nowy obraz tej instytucji. Jak się okazało nowe przepisy również rodzą wiele pytań i wątpliwości w praktyce. Zadaniem niniejszego Komentarza jest przedstawienie nowej postaci przewłaszczenia na zabezpieczenie w upadłości układowej i likwidacyjnej, ujętej w bardzo szczupłej regulacji normatywnej, a niekiedy także sformułowanie uwag krytycznych. VII

9 Wstęp Komentarz stanowi pogłębione studium tematu przedstawionego przez Autora na Konferencji naukowej pt. Ekonomia i prawo upadłości przedsiębiorstw pozycja Polski względem międzynarodowych standardów (2009) zorganizowanej przez Instytut Allerhanda we współpracy ze Szkołą Główną Handlową w Warszawie. Niemniej opracowanie zachowuje walory komentarza praktycznego. VIII

10 1. Źródła prawa Wykaz skrótów KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KWU ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz ze zm.) PrBank ustawa z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrNot ustawa z r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz ze zm.) PrUpN ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz ze zm.) PrWeksl ustawa z r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) VATU ustawa z r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) 2. Organy orzekające NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy 3. Czasopisma BSN Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U Dziennik Ustaw Gl Glosa Jur Jurysta MoP Monitor Prawniczy NPN Nowy Przegląd Notarialny OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Cywilna) IX

11 Wykaz skrótów OSP Orzecznictwo Sądów Polskich Pal Palestra PB Prawo Bankowe PES Problemy Egzekucji Sądowej PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Gosp Prawo Gospodarcze Pr. Sp Prawo Spółek Pr. i P Prawo i Podatki Prok. i Pr Prokuratura i Prawo PL Przegląd Legislacyjny PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr Radca Prawny Rej Rejent Rzeczp Rzeczpospolita SP Studia Prawnicze 4. Inne skróty art artykuł lit litera n następny (-a, -e) Nb numer brzegowy niepubl niepublikowany Nr numer orz orzeczenie post postanowienie t tom t.j tekst jednolity tj to jest uchw uchwała wyd wydanie wyr wyrok X

12 Wykaz literatury R. Adamus, Prawo naprawcze przedsiębiorcy, Warszawa 2009 R. Adamus, Przewłaszczenie i przelew na zabezpieczenie a postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu, Jur. 2009, Nr 7 R. Adamus, Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego w Prawie upadłościowym i naprawczym, [w:] Instytucje prawa upadłościowego i naprawczego, pod red. A. Witosza, Katowice 2006 R. Adamus, Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego. Komentarz, Warszawa 2010 R. Adamus, A. Witosz, A. Witosz (młodszy), Upadłość konsumencka. Komentarz praktyczny, Warszawa 2009 R. Adamus, Upadłość a hipoteka na mieniu upadłego, Warszawa 2010 R. Adamus, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z r., III CZP 90/06, Pr. Sp. 2008, Nr 3 A. Bieranowski, Spór o dopuszczalności przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, cz. I, R. Pr. 1999, Nr 3 A. Bieranowski, Spór o dopuszczalność przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, cz. II, R. Pr. 1999, Nr 4 A. Bieranowski, Konstrukcja prawna przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, Rej. 2003, Nr 7 8 K. Biernacki, Opodatkowanie przewłaszczenia na zabezpieczenie, Pr. i P. 2009, Nr 7 J. Chyczewska, Forma umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w świetle nowego prawa upadłościowego i naprawczego, PL 2005, Nr 5 6 S. Ciołkowski, Bankowa data pewna w postępowaniu upadłościowym, Rzeczp. 2006, Nr 8 M. Fras, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, PES 1996, Nr 15 B. Gawlik, Pojęcie umowy nienazwanej, SC, 1971, t. XVIII J. Gołaczyński, Przeniesienie własności nieruchomości na zabezpieczenie, Rej. 1994, Nr 5 J. Gołaczyński, Przewłaszczenie na zabezpieczenie w nowym prawie bankowym, PS 1998, Nr 5 J. Górecki, Niektóre następstwa i skutki umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, Rej. 1997, Nr 4 S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. 6, Warszawa 2008 XI

13 Wykaz literatury S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. 7, Warszawa 2010 J. Jacyszyn, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Pr. Sp. 1997, Nr 12 A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, wyd. 2, Kraków 2008 P. Janda, Wyłączenie z masy upadłości podobieństwa i różnice nowego i starego prawa upadłościowego, Pr. Sp. 2003, Nr 5 P. Janda, Status osoby trzeciej w postępowaniu upadłościowym, PS 2005, Nr 3 A. Kappes, Wybrane problemy stosowania zabezpieczeń wierzytelności na zbiorze rzeczy o zmiennym składzie, Pal. 1995, Nr 5 6 P. Konik, Wielość zabezpieczeń wybrane zagadnienia związane z zastawem rejestrowym i przewłaszczeniem na zabezpieczenie, PB 2003, Nr 9 E. Liwanowska, Przewłaszczenie na zabezpieczenie. Skutki w podatku od towarów i usług. Zarys zagadnienia, DP 1999, Nr 10 E. Majwald-Lasota, Przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczenie, Rej. 2003, Nr 3 J. Mojak, Obrót wierzytelnościami. Podstawowe zagadnienia prawne, wyd. III, Lublin 1998 A. Ohanowicz, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z r., OSPiKA 1965, Nr 11 J. Pazdan, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Rej. 1994, Nr 1 M. Pazdan, Przelew wierzytelności na zabezpieczenie, KPP 2002, Nr 1 P. Pełczyński, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z r., III CZP 104/05, OSP 2006, Nr 7 8, poz. 87 R. Rykowski, Dopuszczalność przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości, PPH 1995, Nr 6 G. Sikorski, Przewłaszczenie na zabezpieczenie w prawie bankowym, PB 1999, Nr 5 G. Sikorski, Dopuszczalność umowy o przepadek przedmiotu zabezpieczenia w zakresie przewłaszczenia na zabezpieczenie, PB 2000, Nr 1 G. Sikorski, Przewłaszczenie na zabezpieczenie w polskim systemie prawnym, PPH 1996, Nr 10 G. Sikorski, Prowadzenie egzekucji z przedmiotu objętego umową o przewłaszczenie na zabezpieczenie, PES 1996, Nr 18 G. Sikorski, Skutki prawne umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w stosunkach prawnych stron i osób trzecich, PS 1997, Nr 5 E. Skowrońska, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, wyd. 1, Warszawa 1997 T. Spyra, Umowa kredytu zabezpieczona przewłaszczeniem na zabezpieczenie w upadłości układowej, PPH 2007, Nr 8 XII

14 Wykaz literatury T. Spyra, Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych w świetle dyrektywy 2002/47/EC, PUG 2005, Nr 1 M. Strus, Dwa sposoby powierniczego zabezpieczenia kredytu, Pal. 1992, Nr A. Szlęzak, Przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy przyszłych, rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz nieruchomości, Rej. 1995, Nr 2 A. Szpunar, O powierniczych czynnościach prawnych, Rej. 1993, Nr 11 A. Szpunar, Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej, PiP 1993, z. 6 A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, Sopot 1997 A. Szpunar, Przelew na zabezpieczenie, Rej. 1995, Nr 11 M. Świeszkowski, Obligacyjne podstawy wyłączeń z masy upadłości, PPH 2000, Nr 11 G. Tracz, F. Zoll, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Kraków 1996 G. Tracz, Przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych po wejściu w życie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz nowego prawa bankowego, PPH 1998, Nr 1 A. Wójcik, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, R. Pr. 1997, Nr 5 A. Zieliński, Charakter prawny przewłaszczenia na zabezpieczenie wierzytelności oraz jego skutki prawne, PS 1995, Nr 3 D. Zienkiewicz, [w:] Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2006 F. Zoll, Sporu o zakres dopuszczalności przewłaszczenia na zabezpieczenie ciąg dalszy, PiP 1999, z. 4 XIII

15

16 A. Tekst ustawy

17

18 Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535) Tekst jednolity z dnia 2 października 2009 r. (Dz.U. Nr 175, poz. 1361) (zm.: Dz.U. 2009, Nr 191, poz. 1484) (wyciąg) Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach Tytuł III. Skutki ogłoszenia upadłości Dział II. Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego Rozdział 1. Masa upadłości Oddział 3. Wyłączenia z masy upadłości Art [Niestosowanie przepisów o wyłączeniu z masy upadłości; odesłanie do przepisów o zastawie] Przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. 3

19 Art A. Tekst ustawy Rozdział 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego Oddział 1. Przepisy ogólne Art. 84. [Wymóg co do formy pisemnej z datą pewną] 1. (pominięty) 2. Umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną. Tytuł VI. Układ Dział I. Przepisy ogólne Art [Wyłączenie niektórych wierzytelności z układu] 1. (pominięty) 2. Układ nie obejmuje należności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonej na mieniu upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na jej objęcie układem. Zgoda na objęcie wierzytelności układem powinna być wyrażona w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny, najpóźniej przed przystąpieniem do głosowania nad układem. Zgoda może być wyrażona ustnie do protokołu z przebiegu zgromadzenia wierzycieli. 3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do wierzytelności zabezpieczonych przeniesieniem na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa. Dział III. Skutki układu Art [Skutki układu] 1. Układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego i hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. 4

20 A. Tekst ustawy 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do praw wynikających z przeniesienia na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa w celu zabezpieczenia wierzytelności. Tytuł VIII. Podział funduszów masy upadłości i sum uzyskanych ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo Dział I. Przepisy ogólne Art [Odesłanie do przepisów o zastawie] 1. (pominięty) 2. Przepisy o zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczonej zastawem stosuje się odpowiednio do zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych przez przeniesienie na wierzyciela prawa własności rzeczy, wierzytelności i innego prawa. Art