Spis treści. Dział I. Przepisy ogólne...169

Transkrypt

1

2

3 Spis treści Wykaz skrótów...7 Wprowadzenie...13 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny...17 Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe...19 Tytuł I. Własność...19 Dział I. Przepisy ogólne...19 Dział II. Treść i wykonywanie własności...19 Dział III. Nabycie i utrata własności...48 Rozdział I. Przeniesienie własności...48 Rozdział II. Zasiedzenie...62 Rozdział III. Inne wypadki nabycia i utraty własności...75 Dział IV. Współwłasność...85 Dział V. Ochrona własności Tytuł II. Użytkowanie wieczyste Tytuł III. Prawa rzeczowe ograniczone Dział I. Przepisy ogólne Dział II. Użytkowanie Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Użytkowanie przez osoby fizyczne Rozdział III. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne Rozdział IV. Inne wypadki użytkowania Dział III. Służebności Rozdział I. Służebności gruntowe Rozdział II. Służebności osobiste Rozdział III. Służebność przesyłu...336

4 Spis treści Dział IV. Zastaw Rozdział I. Zastaw na rzeczach ruchomych Rozdział II. Zastaw na prawach Tytuł IV. Posiadanie Skorowidz rzeczowy

5 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa k.c. k.h. k.m. k.p.a. k.p.c. k.r.o. k.s.h. Konstytucja RP o.p. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. i sprost.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) 7

6 Wykaz skrótów p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz z późn. zm.) pr. czek. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.) pr. energ. ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1059) pr. geod. i kart. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz z późn. zm.) pr. geol. i górn. ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981 z późn. zm.) pr. przew. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) pr. spółdz. ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn. zm.) pr. tel. ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm.) pr. weksl. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) pr. wod. ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 145) u.c. ustawa z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz z późn. zm.) u.f.i. ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz z późn. zm.) 8

7 Wykaz skrótów u.g.n. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) u.g.n.r. ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz z późn. zm.) u.k.s.c. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) u.k.w.h. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.) ustawa o timeshare ustawa z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz. U. Nr 230, poz. 1370) u.p.z.p. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 647) u.r.o.d. ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169, poz z późn. zm.) u.s.m. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) u.w.l. ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) u.z.r. ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) u.z.z.w. ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) 9

8 Wykaz skrótów 2. Czasopisma AUMCS Acta Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. Dziennik Urzędowy GSiP Gazeta Sądowa i Penitencjarna KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego M.P. Monitor Polski M. Pr. Bank. Monitor Prawa Bankowego Mon. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Administracyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCK Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Karna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Pracy OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Zbiór Dodatkowy OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PG Prawo Gospodarcze Pr. Bank. Prawo Bankowe PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Sp. Prawo Spółek Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SP Studia Prawnicze SPP Studia Prawa Prywatnego 10

9 Wykaz skrótów ST St. Iur. TPP ZNUJ ZNUŁ Samorząd Terytorialny Studia Iuridica Transformacje Prawa Prywatnego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego 3. Piśmiennictwo E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Komentarz wyd. II, Warszawa 2006; wyd. III, Warszawa 2008; wyd. IV, Warszawa 2011 E. Gniewek, E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność Komentarz, 2001 i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001 Komentarz, Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. I. Bielskiego, 1972, t. [ ] J. Ignatowicza, J. Pietrzykowskiego, Z. Resicha, t. I, II, Warszawa 1972 K. Pietrzykowski Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzy- (red.), Komentarz, kowskiego, t. I, wyd. IV, Warszawa 2005; wyd. V, t. [ ] Warszawa 2008 System prawa System prawa cywilnego, t. I, pod red. S. Grzybowskiego, cywilnego, t. [ ] wyd. I, Ossolineum 1974; wyd. II, Ossolineum 1985; t. II, pod red. J. Ignatowicza, Ossolineum 1977 System prawa System prawa prywatnego, t. 1, pod red. M. Safjana, prywatnego, t. [ ] wyd. I, Warszawa 2007; wyd. II, Warszawa 2012; t. 2, pod red. Z. Radwańskiego, Warszawa 2002; t. 3, pod red. T. Dybowskiego, wyd. I, Warszawa 2003; Warszawa 2007; t. 4, pod red. E. Gniewka, wyd. I, Warszawa 2005; wyd. II, Warszawa 2007 J. Ignatowicz, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa K. Stefaniuk, 2006, 2009 Prawo rzeczowe S. Rudnicki, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga Komentarz druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2006, 2007,

10 Wykaz skrótów S. Rudnicki, S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cy- G. Rudnicki, wilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Komentarz Warszawa 2009, 2011 A. Wolter, A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. J. Ignatowicz, Zarys części ogólnej, wyd. 2, Warszawa 2001 K. Stefaniuk, Prawo cywilne 12

11 Wprowadzenie Księga druga kodeksu cywilnego zawiera przepisy prawa cywilnego, które normują prawo własności i inne formy korzystania z rzeczy. Przepisy te zajmują w systemie prawa cywilnego szczególną pozycję. Wynika to z faktu, że normują stosunki własnościowe, które leżą u podłoża obrotu gospodarczego. Przeważająca część unormowań księgi drugiej kodeksu cywilnego to rozwiązania tradycyjne, które znajdują się w większości kodeksów krajów europejskich, prezentujące wysoki poziom legislacyjny. Modyfikacji wymagały tylko nieliczne uregulowania. Przede wszystkim z uwagi na zmianę systemu społeczno-gospodarczego nowelą do kodeksu cywilnego z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 321 z późn. zm.) zerwano z socjalistyczną koncepcją różnych form własności państwowej. Obecnie mamy dominację własności prywatnej, a prywatny właściciel ma swobodę postępowania; ograniczenia są jedynie wyjątkiem od zasady. Następną istotną zmianę do księgi drugiej kodeksu cywilnego wniosła ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804), która skorygowała, zawartą w art. 244 k.c., listę ograniczonych praw rzeczowych. Usunięto z niej trzy ograniczone prawa rzeczowe związane z lokalami spółdzielczymi, które zastąpiono jednym, aktualnie istniejącym spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu. Kolejna zmiana prawa rzeczowego, dokonana ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), wychodzi naprzeciw potrzebom obrotu gospodarczego, wprowadzając nowego rodzaju służebność (art ). Dodane przepisy mają na celu umożliwienie przedsiębiorcom prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na zorganizowaniu sieci urządzeń przesyłowych z wykorzystaniem cudzych nieruchomości. Obecnie więc, obok służebności gruntowych, przysługujących każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej (art. 285 k.c.) i służebności osobistych, przysłu- 13

12 Wprowadzenie gujących oznaczonym osobom fizycznym (art. 296 k.c.), mamy służebność przesyłu ustanawianą na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować, lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe, o których mowa w art k.c. (w brzmieniu ustawy z dnia 30 maja 2008 r., Dz. U. Nr 116, poz. 731). Ustanowienie służebności przesyłu daje przedsiębiorcy uprawnienie do korzystania w ograniczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych. Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 23 lipca 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 163, poz. 1012) nastąpiła na skutek stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 marca 2005 r. (K 9/04, Dz. U. Nr 48, poz. 462) niezgodności z Konstytucją RP art. 179 k.c., który dotyczył zrzeczenia się własności nieruchomości. Przestał on obowiązywać z dniem 15 lipca 2006 r. Dostosowując regulację prawną do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, unormowano zrzeczenie się własności nieruchomości, wprowadzając w księdze trzeciej kodeksu cywilnego w tytule XXXIII 1 umowę nieodpłatnego przekazania własności nieruchomości na rzecz gminy lub Skarbu Państwa (art k.c.). Umowa ta zapewnia niezbędną zdaniem Trybunału Konstytucyjnego autonomię woli organu w przedmiocie przejścia własności nieruchomości. Nowa umowa nazwana przekazania nieruchomości została uwzględniona w art k.c., dotyczącym przeniesienia własności. Zmiana ta weszła w życie z dniem 11 października 2008 r. Zmiana dokonana ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075) zawierała między innymi dodanie 3 do art. 307 k.c., w którym określono przesłanki skuteczności zastawu wobec wierzycieli zastawcy. Ponadto znowelizowano art. 314 k.c., określający zakres roszczeń ubocznych, które mogą być zabezpieczone zastawem. Zmiana ta weszła w życie z dniem 20 lutego 2011 r. Z kolei z dniem 23 października 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 85, poz. 458), w której znowelizowano art. 156 k.c., określający zakres podstaw prawnych zobowiązania do zawarcia samoistnej umowy przenoszącej własność. Kolejna zmiana, odnosząca się do księgi drugiej kodeksu cywilnego, została dokonana ustawą z dnia 16 września 2011 r. o timeshare 14

13 Wprowadzenie (Dz. U. Nr 230, poz. 1370). Z dniem 28 kwietnia 2012 r. uchylono bowiem art k.c., zawierający definicję i zasady stosowania przepisów o timesharingu w kodeksie cywilnym. Praca niniejsza została opracowana przez dwie autorki. Nie jest ona jednak pracą wspólną, gdyż każda z autorek jest wyłącznym autorem opracowanych przez siebie partii. Zamiarem autorek było przedstawienie objaśnień do przepisów księgi drugiej kodeksu cywilnego z wykorzystaniem dorobku doktryny i judykatury. Autorki z reguły starały się zająć własne stanowisko w kwestiach spornych, a gdy nie było to możliwe, ze względu na szczególnie dyskusyjny charakter omawianych zagadnień, których rozważanie wymagałoby obszernego uzasadnienia, wykraczającego poza ramy komentarza, ograniczyły się do postawienia samego problemu i odesłania do literatury i orzecznictwa. Lublin, wrzesień 2012 Prof. zw. dr hab. Andrzej Kidyba 15

14 16

15 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny 1 (Dz. U. Nr 16, poz. 93; zm.: Dz. U. z 1971 r. Nr 27, poz. 252; z 1976 r. Nr 19, poz. 122; z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147, Nr 30, poz. 210; z 1984 r. Nr 45, poz. 242; z 1985 r. Nr 22, poz. 99; z 1989 r. Nr 3, poz. 11, Nr 33, poz. 175; z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321, Nr 79, poz. 464; z 1991 r. Nr 107, poz. 464, Nr 115, poz. 496; z 1993 r. Nr 17, poz. 78; z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85, poz. 388, Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 83, poz. 417, Nr 141, poz. 692; z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz. 646, Nr 149, poz. 703; z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751; z 1998 r. Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 758; z 1999 r. Nr 52, poz. 532; z 2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983, Nr 114, poz. 1191; z 2001 r. Nr 11, poz. 91, Nr 71, poz. 733, Nr 130, poz. 1450, Nr 145, poz. 1638; z 2002 r. Nr 113, poz. 984, Nr 141, poz. 1176; z 2003 r. Nr 49, poz. 408, Nr 60, poz. 535, Nr 64, poz. 592, Nr 124, poz. 1151; z 2004 r. Nr 91, poz. 870, Nr 96, poz. 959, Nr 162, poz. 1692, Nr 172, poz. 1804, Nr 281, poz. 2783; z 2005 r. Nr 48, poz. 462, Nr 157, poz. 1316, Nr 172, poz. 1438; z 2006 r. Nr 133, poz. 935, Nr 164, poz. 1166; z 2007 r. Nr 80, poz. 538, Nr 82, poz. 557, Nr 181, poz. 1287; z 2008 r. Nr 116, poz. 731, Nr 163, poz. 1012, Nr 220, poz i 1431, Nr 228, poz. 1506; z 2009 r. Nr 42, poz. 341, Nr 79, poz. 662, Nr 131, poz. 1075; z 2010 r. Nr 40, poz. 222, Nr 155, poz. 1037; z 2011 r. Nr 80, poz. 432, Nr 85, poz. 458, Nr 230, poz. 1370) 1 Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji transpozycji dyrektywy 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) (Dz. Urz. WE L 178 z , str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, str. 399). 17

16 18

17 Księga druga Własność i inne prawa rzeczowe Art (skreślone). Tytuł I. Własność Dział I. Przepisy ogólne Dział II. Treść i wykonywanie własności Art W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. 1. Prawo własności, którego dotyczy art. 140 k.c., jest prawem rzeczowym, dającym najpełniejsze władztwo nad rzeczą; inne prawa rzeczowe od niego się wywodzą. Jest prawem podmiotowym bezwzględnym (jak wszystkie prawa rzeczowe), skutecznym wobec wszystkich podmiotów (erga omnes) podlegających danemu prawodawstwu. Każdy więc ma obowiązek powstrzymania się od takich działań, które stanowiłyby ingerencję w sferę cudzej własności. W razie niedozwolonego naruszenia prawa własności właścicielowi przysługuje system roszczeń ochronnych. 2. Przedmiotem własności są rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c., czyli materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społecznych mogą być traktowane jako dobra samoistne (J. Wasilkowski, Teresa A. Filipiak 19

18 Art. 140 Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963, s. 8). Rzeczami są tylko poszczególne przedmioty, zatem nie stanowi rzeczy tzw. zbiór praw lub ogół praw (universitas iuris) jak na przykład przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne; jak też zbiór rzeczy (universitas rerum) na przykład biblioteka. Dlatego też przedmiotem prawa własności (jak i w zasadzie innych praw rzeczowych) mogą być tylko poszczególne rzeczy wchodzące w skład zbioru. Przedmiotem prawa własności mogą być tylko rzeczy istniejące i rzeczy zindywidualizowane (wyodrębnione z większej masy). 3. Artykuł 140 k.c. określa treść prawa własności przez przyznanie właścicielowi podstawowych uprawnień do rzeczy. Są to uprawnienie do korzystania z rzeczy oraz uprawnienie do rozporządzania rzeczą. Na korzystanie z rzeczy składa się uprawnienie do posiadania rzeczy (ius posidendi), chodzi tu o posiadanie samoistne w rozumieniu art. 336 k.c. (zob. uwagi do tego przepisu); do używania rzeczy (ius utendi), przykładowo można wymienić zamieszkiwanie we własnym domu, korzystanie na potrzeby osobiste z samochodu; do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy (ius fruendi), zarówno pożytków naturalnych, jak i cywilnych (zob. uwagi do art. 53 k.c.), a ponadto pobieranie przychodów niebędących pożytkami w rozumieniu art. 53 i n. k.c., jak na przykład materiałów budowlanych pochodzących z rozbiórki domu; do dyspozycji faktycznych rzeczą (ius abutendi), może ono polegać na przetworzeniu rzeczy, jej zużyciu, a nawet zniszczeniu. Dotyczy to w szczególności rzeczy zużywalnych, z których nie można w zasadzie korzystać inaczej niż przez ich przetworzenie lub zużycie (surowce, paliwa, żywność). Do rozporządzania (ius disponendi) zalicza się uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy oraz uprawnienie do jej obciążenia. Wyzbycie się własności rzeczy może nastąpić w drodze przeniesienia własności (art. 155 i n. k.c.) czy też porzucenia rzeczy ruchomej (art. 180 k.c.). Z kolei przez obciążenie w węższym znaczeniu rozumie się ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, zaś w szerszym znaczeniu ograniczenie prawa własności w drodze czynności prawnej o skutku wyłącznie obligacyjnym, na przykład zawarcie umowy najmu, dzierżawy. Uprawnienie do rozporządzania rzeczą obejmuje również możliwość zadysponowania swoją własnością na wypadek śmierci (zob. art. 941 k.c.). Atrybuty prawa własności szerzej omawia na przykład J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 364 i n.; E. Gniewek, Komentarz, 2001, s. 54 i n. 4. Wymienione w komentowanym przepisie uprawnienia, które składają się na treść prawa własności, stanowią pozytywną stronę włas- 20 Teresa A. Filipiak

19 Tytuł I. Własność Art. 140 ności, zaś wynikający z niego obowiązek innych osób nieingerowania w sferę uprawnień właściciela to strona negatywna własności (por. np.: J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 364 i n.; E. Gniewek, Komentarz, 2001, s. 53). Obowiązek innych osób polega na nieczynieniu (non facere), chyba że wyjątkowo przepis szczególny pozwala na wkroczenie w sferę uprawnień właściciela (jak np. art. 142, 149 k.c.) bądź właściciel się na to zgodzi (np. ustanawiając służebność). Pozytywne uprawnienia właściciela (możliwość korzystania z rzeczy i rozporządzania rzeczą) nie wyczerpują treści prawa własności. Możliwe są wypadki, gdy właściciel zostaje czasowo pozbawiony tych uprawnień, a mimo to prawo własności nie wygasa. Właściciel zachowuje bowiem wynikające z bezwzględnego charakteru prawa własności uprawnienie do wystąpienia przeciwko każdemu, kto w jakikolwiek sposób wkracza w sferę jego własności (J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 364 i n.). 5. Należy przytoczyć jeszcze negatywną definicję prawa własności. Wskazuje się mianowicie, iż treść prawa własności polega na tym, że właścicielowi wolno z rzeczą robić wszystko, z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane (por. J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2009, s. 70). W podobny sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 sierpnia 1997 r. (III CZP 36/97, OSP 1998, z. 5, poz. 90), stwierdzając, że art. 140 k.c. zakreśla granice uprawnień właściciela, w sposób generalny wskazując, że właścicielowi wolno robić ze swoją rzeczą wszystko, co nie jest zabronione przez ustawy, zasady współżycia społecznego i co nie pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Prawo własności ukształtowane jako prawo podmiotowe o najszerszej treści wśród wszystkich praw polegających na korzystaniu z rzeczy nie jest jednak prawem absolutnym. Swoboda korzystania z rzeczy przez właściciela podlega bowiem jak już wyżej zasygnalizowano pewnym ograniczeniom, które wyznaczają granice prawa własności. Tymi wyznacznikami są: przepisy ustawy, zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. 6. Określenie przez ustawę granic prawa własności nie może uchybiać zasadom określonym w Konstytucji RP. Zgodnie z Konstytucją RP ograniczenia prawa własności mogą być wprowadzone tylko w drodze ustawy i pod warunkiem, że nie godzą w istotę prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP) oraz są usprawiedliwione potrzebą ochrony innych wskazanych w Konstytucji dóbr (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Zasada wyłączności ustawy w kształtowaniu prawa własności z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP Teresa A. Filipiak 21

20