Część ogólna. Andrzej Bierć 3. WYDANIE SERIA AKADEMICKA

Transkrypt

1 zarys prawa prywatnego Część ogólna Andrzej Bierć SERIA AKADEMICKA 3. WYDANIE

2 zarys prawa prywatnego Część ogólna Andrzej Bierć Zamów książkę w księgarni internetowej SERIA AKADEMICKA 3. WYDANIE WARSZAWA 2018

3 Stan prawny na 24 lipca 2018 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Joanna Tchorek Opracowanie redakcyjne i aktualizacja skorowidza Anna Krzesz Łamanie Fotoedytor Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2018 ISBN: wydanie Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Wykaz podstawowej literatury Wstęp Część pierwsza Charakterystyka ogólna prawa prywatnego Rozdział I Prawo prywatne jako gałąź prawa o kooperacyjnej (niewładczej) metodzie regulacji stosunków społecznych Pojęcie Geneza i ewolucja prawa prywatnego jako podstawowej gałęzi systemu prawnego służącej realizacji idei sprawiedliwości w sferze społeczno -gospodarczej kooperacji podmiotów prywatnych Publicyzacja prawa prywatnego i jej granice Cel (funkcja) prawa prywatnego Podmioty prawa prywatnego Przedmiot ochrony prawa prywatnego Kooperacyjna (niewładcza) metoda regulacji (normowania) relacji w sferze prywatnych interesów jako dominujące (rozłączne) kryterium odrębności prawa prywatnego w ramach systemu prawnego Zakres prawa prywatnego Podstawowe kryterium Ogólne prawo prywatne Szczególne materialne prawo prywatne Szczególne działy prawa formalnego (procesowego) o funkcjach służebnych (wykonawczych) wobec materialnego prawa prywatnego Postępowanie cywilne Prawo prywatne międzynarodowe

5 6 Spis treści 3. Podstawowe zasady prawa prywatnego Pojęcie Funkcje zasad prawa prywatnego Katalog podstawowych zasad prawa prywatnego Zasada autonomii woli Zasada bezpieczeństwa obrotu prywatnoprawnego Zasada równego traktowania (niedyskryminacji) podmiotów prywatnych Zasada słuszności Zasada efektywności Metody usuwania kolizji zasad w prawie prywatnym Źródła prawa prywatnego Pojęcie i rodzaje Internacjonalizacja (europeizacja) krajowego prawa prywatnego jako efekt wielości ośrodków prawotwórczych (tzw. multicentryczność) w czasach globalnych przemian Różnorodność źródeł prawa prywatnego Stanowione źródła prawa prywatnego Konstytucja RP jako źródło prawa prywatnego Ratyfikowane umowy międzynarodowe Prawo Unii Europejskiej Kodeks cywilny jako ogólna ustawa prawa prywatnego Ustawy prywatnoprawne o charakterze kompleksowym (szczególnym wobec kodeksu cywilnego) Akty wykonawcze Akty prawa miejscowego Funkcjonalne źródła prawa prywatnego, czyli nakaz uwzględniania kontekstu społecznego (sytuacyjnego) w procesie stosowania prawa Zwyczaje i prawo zwyczajowe Zwyczaje Prawo zwyczajowe Klauzule generalne o charakterze słusznościowym Wzorce umów (ogólne warunki umów) Rola orzecznictwa sądowego Rola doktryny prawniczej (nauki prawa) Zasięg przestrzenny norm prawa prywatnego Związek norm prawa prywatnego z terytorium państwa Prawo prywatne międzynarodowe, czyli reguły kolizyjne określające prawo właściwe w prywatnoprawnych stosunkach z podmiotem zagranicznym Prawo prywatne międzynarodowe jako podstawa usuwania kolizji norm prawa prywatnego w cyberprzestrzeni

6 Spis treści 7 6. Europejskie dążenia do wspólnego prawa prywatnego (ius commune europaeum privatum), czyli podstawowe sposoby harmonizacji i unifikacji prawa prywatnego w ramach Unii Europejskiej Prawo unijne (wspólnotowe) jako integralny składnik krajowego prawa prywatnego Harmonizacja krajowego prawa prywatnego z prawem UE jako podstawowy sposób ujednolicania prawa prywatnego Pojęcie harmonizacji na tle unifikacji Wspólny (jednolity) europejski rynek jako cel społeczno- -ekonomiczny harmonizacji (unifikacji) prawa prywatnego Instrumenty legislacyjne harmonizacji (unifikacji) Podstawy prawne harmonizacji (unifikacji) prawa prywatnego w UE Harmonizacja (unifikacja) selektywna (sektorowa) prawa prywatnego w państwach członkowskich UE Dyrektywa jako podstawowy instrument selektywnej harmonizacji krajowego prawa prywatnego z prawem UE Rozporządzenie jako środek unifikacji wybranych zagadnień prawa prywatnego Stan i perspektywy systemowej unifikacji prawa prywatnego w UE Podstawowe nurty dyskusji o nowym europejskim prawie prywatnym Wizja unifikacji prawa prywatnego (prawa umów) w polityce legislacyjnej organów UE Wspólne zasady prawa jako podstawa stopniowej unifikacji (kodyfikacji) prawa prywatnego (prawa umów) w ramach UE Kodyfikacja jako metoda unifikacji prawa prywatnego w Europie Kodyfikacja w stylu kontynentalnym jako technika unifikacji prawa prywatnego w skali europejskiej Konsolidacja, czyli kodyfikacja w stylu anglosaskim, jako metoda unifikacji prawa prywatnego w skali europejskiej Projekt wspólnego systemu odniesienia (Draft Common Frame of Reference) jako podstawa europejskiej strategii unifikacji prawa prywatnego według anglosaskich wzorów Projekt wspólnego systemu odniesienia (DCFR) a krajowe kodeksy prawa cywilnego Tradycje prawne stanowiące punkt odniesienia w procesie unifikacji prawa prywatnego w Europie Prawo anglosaskie (common law tradition) jako system odniesień w procesie unifikacji prawa prywatnego

7 8 Spis treści Prawo rzymskie jako pośredni system odniesienia w procesie unifikacji prawa prywatnego w Europie Prawotwórcza rola orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE Unifikacja drogą przywrócenia jedności nauce prawa prywatnego w Europie Unifikacja prawa prywatnego przez edukację prawniczą Rozdział II Prawo podmiotowe jako podstawa konstrukcyjna prawa prywatnego Pojęcie prawa podmiotowego Prawo prywatne jako system praw podmiotowych Prawo podmiotowe według koncepcji umiarkowanego (miękkiego) pozytywizmu, czyli współczesne spojrzenie teoretyczne na tradycyjną konstrukcję prawną Prawo podmiotowe w wymiarze techniczno -prawnym, czyli funkcjonalna wiązka uprawnień przysługujących podmiotom prawa prywatnego (osobom fizycznym oraz osobom prawnym) Prywatne prawo podmiotowe a stosunek prawny Definicja prywatnego prawa podmiotowego Normatywne typy uprawnień stanowiących tworzywo praw podmiotowych Pojęcie uprawnienia Roszczenia Uprawnienia władcze (bezpośrednie) Uprawnienia kształtujące Zarzuty Podstawowa klasyfikacja praw podmiotowych Rodzaj chronionego interesu prywatnego jako podstawowe kryterium podziału praw podmiotowych Prawa podmiotowe majątkowe i niemajątkowe jako klasyfikacja podstawowa nawiązująca do rodzaju chronionego interesu prywatnego Kryterium rozróżnienia praw majątkowych i niemajątkowych Ochrona interesu ekonomicznego uprawnionego jako podstawa wyróżnienia katalogu praw majątkowych Ochrona interesów niemajątkowych (osobistych) jako podstawa praw niemajątkowych Klasyfikacja komplementarna praw podmiotowych wobec podziału na prawa majątkowe i niemajątkowe Prawa podmiotowe bezwzględne i względne Prawa przenoszalne (zbywalne) i nieprzenoszalne (niezbywalne)

8 Spis treści Prawa podmiotowe zależne (związane i akcesoryjne) Prawa podmiotowe definitywne i tymczasowe (ekspektatywy) Założenia ogólne nabycia i utraty prawa podmiotowego Pojęcie i sposoby nabycia prawa podmiotowego Nabycie pierwotne i pochodne Nabycie pierwotne Nabycie pochodne Nabycie pochodne pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna) i ogólnym (sukcesja uniwersalna) Utrata prawa podmiotowego Wykonywanie prawa podmiotowego Pojęcie Konstrukcja nadużycia prywatnego prawa podmiotowego, czyli zakaz wykonywania praw podmiotowych w sposób sprzeczny z ich celem (przeznaczeniem) i regułami słuszności (normami moralnymi) Kolizja praw podmiotowych Sądowa ochrona prywatnych praw podmiotowych Rozdział III Prawo prywatne w procesie sądowego stosowania, czyli podstawy sprawiedliwego (słusznego) rozstrzygania sporów o prywatne prawa podmiotowe Pojęcie sądowego stosowania prawa prywatnego Istota Podstawowe fazy decyzyjnego modelu sądowego stosowania prawa Ustalenie stanu faktycznego sprawy Pojęcie faktu Ciężar dowodu Ograniczenia dowodowe w sprawach cywilnych (dowody niedopuszczalne) Teoria swobodnej oceny dowodów Domniemania faktyczne, czyli wnioskowanie z faktów o faktach Domniemania prawne, czyli wnioskowanie z norm prawnych o faktach Domniemanie dobrej wiary jako tradycyjne domniemanie prawne zakładające uczciwe (lojalne) postępowanie (zachowanie) podmiotów prywatnych (stron umowy) Obrona pozwanego

9 10 Spis treści 3. Ustalenie obowiązującej normy prawnej potrzebnej do rozstrzygnięcia sprawy cywilnej, czyli szlachetny sen o obiektywnej wykładni tekstu prawnego Wykładnia (interpretacja) przepisów prawnych (tekstu prawnego) jako zobiektywizowany proces ustalenia normy prawnej (normy postępowania) Reguły semantyczne (językowe) Reguły systemowe Reguły logiki prawniczej, czyli wnioskowanie (inferowanie) z norm o normach Reguły funkcjonalne i celowościowe Wykładnia prawa krajowego w związku z prawem unijnym Zasada pierwszeństwa prawa unijnego wobec prawa krajowego jako dyrektywa systemowa Udział sądów krajowych w wykładni prawa unijnego Reguły wykładni przepisów prawa unijnego stosowane przez TSUE Wyniki wykładni przepisów prawa prywatnego dla potrzeb rozpatrywanej sprawy Subsumpcja ustalonego stanu faktycznego pod właściwą normę prawną (generalną i abstrakcyjną), czyli przyporządkowanie elementów stanu faktycznego do ustalonych przez sąd przesłanek roszczenia (powództwa) po przeprowadzeniu dyskursu między uczestnikami procesu sądowego Pojęcie subsumpcji Orzeczenia sądowe Rodzaje Postępowanie odwoławcze Wykonanie Dyskursywne uzasadnienie orzeczenia sądowego jako europejski standard prawny Odpowiedzialność cywilna sędziego Nadzór judykacyjny Alternatywne wobec postępowania sądowego metody rozwiązywania sporów o prawa podmiotowe Część druga Podmioty prawa prywatnego Rozdział IV Osoby fizyczne Pojęcie podmiotowości prawnej osoby fizycznej Gwarancje realizacji podmiotowości prawnej osoby fizycznej Stan cywilny jako wyraz tożsamości osoby fizycznej

10 Spis treści Pojęcie stanu cywilnego Publiczne rejestry stanu cywilnego jako przejaw bezpieczeństwa obrotu prawnego Kompetencje kierownika urzędu stanu cywilnego w sferze realizacji prywatnych praw podmiotowych Stan osobisty człowieka Nazwisko i imię Płeć biologiczna (sex) i kulturowa (gender) Wiek Stan zdrowia psychicznego Stan rodzinny Miejsce zamieszkania (domicilum) Funkcja Pojęcie prawne zamieszkania Miejsce zamieszkania dzieci lub podopiecznych Ochrona prawna prywatności (dóbr osobistych) osób fizycznych Przesłanki ochrony prawnej prywatności (dóbr osobistych) w społeczeństwie informacyjnym Pojęcie prywatności (dóbr osobistych) Podstawy prawne Pluralistyczna czy monistyczna koncepcja ochrony prawnej prywatności (dóbr osobistych)? Podstawowe sfery (typy) prywatności Przesłanki prawne ochrony prywatności (dóbr osobistych) Bezprawność zachowania naruszyciela prawa do prywatności (osobistych praw podmiotowych) jako podstawowa przesłanka niemajątkowej odpowiedzialności z tytułu jej naruszenia Ograniczenia ochrony prawa do prywatności, czyli typowe okoliczności wyłączające bezprawność Działanie podejmowane w interesie publicznym w ramach porządku prawnego (na podstawie ustawy) Zgoda uprawnionego Działanie w ramach wykonywania prawa podmiotowego (w warunkach niewskazujących na jego nadużycie) Działania w obronie uzasadnionego (przeważającego) interesu społecznego (publicznego) lub prywatnego w zakresie określonym szczególnymi przepisami prawnymi (regułą proporcjonalności) Środki ochrony prawnej (roszczenia) Rodzaje środków prawnych

11 12 Spis treści Ochrona niemajątkowa (prewencyjna) prywatności (dóbr osobistych) Roszczenie (powództwo) o ustalenie (potwierdzenie) bezprawności działania wobec istnienia osobistego prawa podmiotowego (interesu prawnego) Roszczenie (powództwo) o zaniechanie naruszeń Roszczenie (powództwo) o usunięcie niemajątkowych skutków naruszeń dobra osobistego (prawa podmiotowego) Ochrona majątkowa Roszczenie o słuszne zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę na wskazany cel społeczny jako sposób naprawienia (wyrównania) szkody niemajątkowej (krzywdy moralnej) Roszczenie o naprawienie pełnej szkody majątkowej Roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści przez naruszyciela dóbr osobistych (bezpodstawne wzbogacenie) Roszczenie z tytułu niedozwolonego prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (wbrew woli uprawnionego) jako środek kompensacji szkody majątkowej Uzupełniająca ochrona prywatności Zdolność prawna jako prywatnoprawny wyraz podmiotowości prawnej człowieka Pojęcie Urodzenie żywe jako początek zdolności prawnej osoby fizycznej Czy nasciturus ma zdolność prawną? Zdolność osoby fizycznej do czynności prawnych jako sposób realizacji zdolności prawnej Zdolność prawna a ogólna zdolność do działań prawnych Pojęcie zdolności osoby fizycznej do czynności prawnych (składania oświadczeń woli) Zakres zdolności osób fizycznych do czynności prawnych Brak zdolności do czynności prawnych Skutki prawne braku zdolności do czynności prawnych Ograniczona zdolność do czynności prawnych jako konstrukcja chroniąca interesy małoletnich lub ubezwłasnowolnionych częściowo Skutki prawne ograniczonej zdolności do czynności prawnych Pełna zdolność do czynności prawnych

12 Spis treści Ustanie podmiotowości prawnej osoby fizycznej Śmierć jako kres osoby fizycznej Akt zgonu jako dokument śmierci człowieka Sądowe stwierdzenie zgonu jako podstawa sporządzenia aktu zgonu Sądowe uznanie osoby zaginionej za zmarłą Pojęcie Przesłanki uznania za zmarłego Postępowanie w sprawach o uznanie za zmarłego Skutki uznania za zmarłego Uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego Rozdział V Osoby prawne Podstawowe założenia konstrukcji osób prawnych jako podmiotów prawa prywatnego Pojęcie osoby prawnej Geneza osób prawnych Istota osoby prawnej w ujęciu teoretycznym Funkcje osoby prawnej Metoda formalna jako technika konstruowania osób prawnych w krajowym porządku prawnym Systemy tworzenia osób prawnych Katalog System rejestracyjny System rejestracyjno -koncesyjny System aktów organów państwa Osoba prawna w organizacji Wpis do rejestru Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i odpowiedzialność osób prawnych za zobowiązania Zdolność prawna Zdolność do czynności prawnych Odpowiedzialność osoby prawnej za zobowiązania Odpowiedzialność osób prawnych za zobowiązania (całym swym majątkiem) z ograniczeniem odpowiedzialności członków (wspólników) do wysokości wniesionych udziałów (wkładów) jako zasada konstrukcyjna osób prawnych Nadużycie formy osoby prawnej (spółki kapitałowej), czyli przełamywanie zasady nieodpowiedzialności majątkowej (osobistej) jej członków (wspólników) za zobowiązania tej osoby prawnej

13 14 Spis treści Subsydiarna odpowiedzialność członków (wspólników) osoby prawnej za jej zobowiązania Osoby prawne o subsydiarnej odpowiedzialności członków (wspólników) za zobowiązania jako odmiana osoby prawnej Tożsamość, czyli indywidualizacja osoby prawnej w obrocie Nazwa Siedziba Ochrona dóbr osobistych osób prawnych Szczególny katalog dóbr osobistych osób prawnych Środki ochrony dóbr osobistych osób prawnych Ustrój osoby prawnej Statut jako regulator organizacji i sposobu działania osób prawnych Organy osoby prawnej System organów osoby prawnej jako jej przedstawicieli organizacyjnych (ustawowych) Sposób składania oświadczeń woli przez organy osób prawnych Zakaz dokonywania przez organ osoby prawnej czynności prawnych z samym sobą Organ rzekomy (fałszywy) osoby prawnej Składanie oświadczeń woli przez osoby prawne za pośrednictwem przedstawicieli umownych (pełnomocników i prokurentów) lub przedstawicieli ustawowych (kuratorów) Typy osób prawnych Kryteria wyróżnienia Osoby prawa publicznego i prawa prywatnego Państwowe i komunalne osoby prawne Skarb Państwa jako osoba prawna uosabiająca państwo w obrocie prywatnoprawnym Przedsiębiorstwa państwowe oraz inne państwowe osoby prawne prawa publicznego Terytorialno -samorządowe osoby prawne Gospodarcze (handlowe) i niegospodarcze (niehandlowe) osoby prawne Korporacje i fundacje Kościelne (wyznaniowe) osoby prawne Ustanie podmiotowości prawnej osoby prawnej Rozdział VI Podmioty funkcjonalne, czyli osoby fizyczne i osoby prawne pełniące szczególne funkcje w obrocie prywatnoprawnym Pojęcie podmiotu funkcjonalnego

14 Spis treści Przedsiębiorcy i konsumenci Pojęcie prawne przedsiębiorcy Zakres podmiotowy pojęcia przedsiębiorcy Zakres funkcjonalny pojęcia przedsiębiorcy Kryterium podmiotowo -funkcjonalne, czyli prowadzenie działalności gospodarczej (zawodowej) we własnym imieniu Obowiązki przedsiębiorcy Firma jako nazwa identyfikująca przedsiębiorcę Pojęcie prawne firmy Konstrukcja firmy (nazwy) Firma (nazwa) w obrocie prawnym Ochrona prawa do firmy (nazwy) Pojęcie prawne konsumenta Podstawowe instrumenty silniejszej ochrony prawnej konsumenta jako słabszej strony umowy Pracodawcy i pracownicy Pojęcie prawne pracodawcy Pojęcie prawne pracownika Przedstawiciele ustawowi i umowni (pełnomocnicy) podmiotów prywatnych Pojęcie przedstawicielstwa (reprezentacji) podmiotów prywatnych Rodzaje przedstawicieli Przedstawiciele ustawowi Ograniczony krąg przedstawicieli ustawowych Rodzice Opiekun Kurator Doradca tymczasowy Przedstawiciele umowni, czyli pełnomocnicy Pełnomocnik zwykły Udzielenie pełnomocnictwa Pełnomocnictwo substytucyjne, czyli ustanowienie przez pełnomocnika dalszych pełnomocników dla mocodawcy Typy pełnomocnictw zwykłych Zakaz dokonywania przez pełnomocnika czynności z samym sobą Pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) Nadużycie umocowania Wygaśnięcie pełnomocnictwa zwykłego Pełnomocnik handlowy

15 16 Spis treści Pojęcie Domniemany pełnomocnik handlowy, czyli osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa Prokurent jako pełnomocnik handlowy przedsiębiorcy rejestrowego Pojęcie prokury Udzielenie prokury Status prokurenta Ustawowy zakres umocowania prokurenta do reprezentowania przedsiębiorcy Zakaz ograniczania ustawowego zakresu umocowania prokurenta Szczególne rodzaje prokury jako wyjątki od zakazu ograniczania zakresu umocowania prokurenta Wygaśnięcie prokury Pełnomocnicy procesowi Część trzecia Dobra prawne jako przedmiot prywatnych praw podmiotowych Rozdział VII Dobra niematerialne Pojęcie dobra prawnie chronionego Podstawowe typy dóbr niematerialnych Dobra osobiste Dobra o charakterze intelektualnym Pojęcie Podstawowe rodzaje dóbr o charakterze intelektualnym Utwory jako dzieła twórcze stanowiące przedmiot podmiotowych praw autorskich o charakterze bezwzględnym Dobra prawne o przemysłowym zastosowaniu, chronione prawami podmiotowymi typu prawnorzeczowego (własnościowego) Dobra informacyjne świadczone bezpośrednio (online) w elektronicznym obrocie gospodarczym jako dobra intelektualne chronione prawami podmiotowymi o charakterze własnościowym Pieniądze Papiery wartościowe

16 Spis treści 17 Rozdział VIII Dobra o charakterze materialnym Zorganizowane masy majątkowe jako samodzielne dobra w obrocie prawnym Pojęcie prawne majątku Przedsiębiorstwo jako dobro prawne chronione prawem podmiotowym o charakterze rzeczowym Gospodarstwo rolne jako rodzaj przedsiębiorstwa rolnika Forma zbycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego Solidarna odpowiedzialność nabywcy ze zbywcą za długi związane z przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym Pojęcie prawne rzeczy Klasyfikacja rzeczy Rzeczy w obrocie (res in commercio) oraz rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commercium) Rzeczy istniejące i rzeczy przyszłe (emptio rei separatae) Rzeczy oznaczone co do gatunku (rodzajowo) i co do tożsamości (indywidualnie) Rzeczy ruchome i nieruchome Kryteria prawne podziału Nieruchomości gruntowe, czyli grunty Nieruchomości budynkowe, czyli budynki Części budynków, czyli lokale Wpis do księgi wieczystej jako podstawa wyodrębnienia nieruchomości pod względem prawnym Części składowe rzeczy Przynależność rzeczy Pożytki Dobra materialne o szczególnym charakterze, czyli niebędące rzeczami w rozumieniu prawnym Podstawowe cechy Zwierzęta w stanie wolnym Kopaliny Wody w stanie naturalnym Część czwarta Czynność prawna jako kontynentalna konstrukcja służąca realizacji autonomii woli w ramach porządku prawnego Rozdział IX Charakterystyka ogólna czynności prawnej (oświadczenia woli) jako zdarzenia prawnego Pojęcie i klasyfikacja zdarzeń prywatnoprawnych

17 18 Spis treści 1.1. Pojęcie Klasyfikacja zdarzeń prywatnoprawnych Czynność prawna jako instrument realizacji autonomii prywatnej Geneza Funkcje czynności prawnej Podstawy prawne Definicja czynności prawnej Oświadczenie woli jako fundament czynności prawnej Pojęcie oświadczenia woli Milczenie jako oświadczenie woli Oświadczenia woli w postaci elektronicznej Sposób składania oświadczeń woli Oznaczenie adresata oświadczenia woli jako podstawa podziału oświadczeń woli Chwila złożenia oświadczenia woli skierowanego do adresata Chwila złożenia oświadczenia woli drogą elektroniczną Odwołanie (wycofanie) oświadczenia woli Zastępcze oświadczenie woli Ramy prawne swobody kształtowania treści czynności prawnych Oświadczenie woli jako podstawowy czynnik kształtujący treść czynności prawnej Natura regulowanych stosunków prawnych jako podstawa zróżnicowania zakresu swobody stron w kształtowaniu treści czynności prawnych Ograniczenia swobody stron w kształtowaniu treści czynności prawnych Zakaz dokonywania czynności prawnych sprzecznych z ustawą Zakaz dokonywania czynności prawnych mających na celu obejście ustawy (omijanie prawa) Niedopuszczalność dokonywania czynności prawnych sprzecznych z zasadami współżycia społecznego Postanowienia umowne sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku prawnego Obiektywna niemożliwość świadczenia jako ograniczenie swobody kształtowania treści umowy Konsekwencje prawne naruszenia zakazów ograniczających swobodę kształtowania treści czynności prawnej Podstawowe składniki treści czynności prawnej Tradycyjne typy postanowień tworzących treść czynności prawnych Essentialia negotii, czyli postanowienia obiektywnie (przedmiotowo) istotne

18 Spis treści Accidentalia negotii, czyli postanowienia subiektywnie (podmiotowo) istotne o charakterze dodatkowym Naturalia negotii, czyli postanowienia nieistotne (przedmiotowo i podmiotowo) Warunek i termin jako podmiotowo istotne zastrzeżenia umowne Warunek (conditio) Pojęcie prawne Typy warunków Skutki prawne zastrzeżenia warunku Termin Pojęcie prawne terminu Obliczanie terminów Klasyfikacja ogólna czynności prawnych Czynności prawne między żyjącymi (inter vivos) i na wypadek śmierci (mortis causa) Czynności prawne wielostronne, dwustronne i jednostronne Czynności prawne konsensualne i realne Czynności prawne zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku Czynności prawne przysparzające i niebędące przysporzeniem Czynności prawne kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane od przyczyny prawnej) Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne Czynności prawne upoważniające i powiernicze Rozdział X Forma oświadczenia woli Pojęcie formy oświadczenia woli jako źródło bezpieczeństwa obrotu (pewności prawa) Zakres swobody formy oświadczenia woli Zasada swobody formy Oświadczenia woli składane ustnie, czyli bez utrwalenia w dokumencie Oświadczenia woli wyraźne Oświadczenia woli dorozumiane Potwierdzenie nieformalnie zawartej umowy przez profesjonalistów Potwierdzenie ustnie lub elektronicznie zawartej umowy z konsumentem lub z pracownikiem Formy szczególne oświadczenia woli jako przejaw ograniczenia swobody formy na rzecz bezpieczeństwa obrotu Podstawowe typy form szczególnych oświadczenia woli Szczególne postacie formy pisemnej oświadczeń woli

19 20 Spis treści 3.1. Zwykła forma pisemna Przesłanki ustawowe zachowania zwykłej formy pisemnej Pojęcie prawne dokumentu pisemnego Język dokumentu Pojęcie prawne podpisu własnoręcznego jako graficznego znaku tożsamości Formy zastępcze podpisu własnoręcznego Zwykła forma pisemna przewidziana dla określonych rodzajów czynności prawnej (tzw. forma autonomiczna) Kwalifikowane formy pisemne (dokumenty urzędowe) Akt notarialny jako dokument urzędowy Forma pisemna z urzędowo poświadczonym podpisem własnoręcznym Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty, czyli dokument z datą pewną Forma pochodna (następcza) czynności prawnych Elektroniczna forma oświadczeń woli jako alternatywa dla formy pisemnej Pojęcie Odrębność formy elektronicznej wobec formy pisemnej Opatrzenie elektronicznego oświadczenia woli (danych elektronicznych) podpisem elektronicznym jako konstytutywna przesłanka dokumentu elektronicznego Pojęcie dokumentu elektronicznego Moc dowodowa dokumentu elektronicznego w postępowaniu cywilnym Pojęcie prawne podpisu elektronicznego Technika składania bezpiecznego (kwalifikowanego) podpisu elektronicznego (cyfrowego) Zakres zastosowania formy elektronicznej, czyli ekwiwalentność tej formy wobec formy pisemnej Forma dokumentowa jako uproszczona odmiana formy pisemnej o mniejszym stopniu sformalizowania i niższej mocy dowodowej Forma elektroniczna jako ekwiwalent zwykłej formy pisemnej Forma elektroniczna a autonomiczne formy pisemne Znakowanie czasem dokumentu elektronicznego (podpisu elektronicznego) jako ekwiwalent formy pisemnej z datą pewną Forma elektroniczna a akt notarialny Skutki prawne (sankcje) niezachowania właściwej formy prawnej przewidzianej przez ustawę lub przez strony Podstawowe rodzaje formy pisemnej pod kątem skutków prawnych jej niezachowania

20 Spis treści Powiązanie rodzaju form czynności prawnych z rygorem prawnym ich niezachowania Skutki niedochowania formy ad solemnitatem Skutki prawne niezachowania formy ad eventum Skutki niezachowania formy ad probationem Publicznoprawne skutki naruszenia wymogów formalnych Rozdział XI Procedury zawierania umów Ogólne reguły zawierania umów Modelowe procedury zawierania umów Charakterystyka ogólna procedur zawierania umów Procedura negocjacyjna Istota prawna negocjacji Zaproszenie do negocjacji Przedkontraktowy obowiązek informacyjny przedsiębiorcy wobec konsumenta jako oświadczenie wiedzy umacniające zaufanie w procesie zawierania umów List intencyjny jako porozumienie umacniające zaufanie (wiarygodność) w procesie negocjacji Obowiązek prawny uczciwego (lojalnego) prowadzenia negocjacji Odpowiedzialność za szkodę w stadium przedkontraktowym spowodowaną zawinionym naruszeniem obowiązku lojalności (dobrej wiary) w trakcie negocjacji, czyli wina w kontraktowaniu (culpa in contrahendo) Ochrona prawna tajemnic handlowych w procesie negocjacji Złożenie przez strony negocjujące zgodnych oświadczeń woli obejmujących istotne elementy umowy jako moment zawarcia umowy negocjowanej Procedura ofertowa zawierania umów Istota procedury ofertowej Pojęcie prawne oferty Podstawowe kryteria Oświadczenia reklamowe jako elementy oferty Ogólne reguły interpretacji oferty jako oświadczenia woli Związanie ofertą w postaci elektronicznej Oferta lub zaproszenie do składania ofert, czyli o odwróceniu ról na scenie ofertowej Związanie oferenta własną ofertą Koniec stanu związania ofertą Odwołanie oferty

21 22 Spis treści Przyjęcie oferty Czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym Procedura przetargowa zawierania umów Przetarg i aukcja jako dwie odmiany procedury przetargowej o ofertowej proweniencji Ogłoszenie przetargu lub aukcji Wadium jako gwarancja prawidłowego przebiegu postępowania przetargowego (aukcyjnego) Składanie ofert Moment zawarcia umowy w ramach przetargu pisemnego Moment zawarcia umowy w ramach aukcji Aukcje internetowe Unieważnienie umowy zawartej w wyniku przetargu lub aukcji Rozdział XII Podstawowe reguły interpretacji oświadczeń woli Pojęcie interpretacji oświadczeń woli na tle wykładni przepisów prawnych w ramach sądowego stosowania prawa Metody jako zbiór reguł (dyrektyw) interpretacji oświadczeń woli Obiektywizująca metoda interpretacji oświadczeń woli jako refleks socjologicznych (obiektywnych) koncepcji (teorii) oświadczenia woli Metoda kombinowana (subiektywno-obiektywna) interpretacji oświadczeń woli Metoda subiektywno -indywidualna Metoda obiektywno -normatywna Reguły interpretacyjne Klasyfikacja Ogólne reguły interpretacyjne Ogólne reguły interpretacyjne dotyczące oświadczeń woli Wzorzec (test) osoby rozsądnej Ogólne reguły interpretacji umów Szczegółowe reguły interpretacji umów Interpretacja oświadczeń woli wyrażonych w pisemnym dokumencie prywatnym lub urzędowym (klauzula integralności umowy) Interpretacja elektronicznych oświadczeń woli Rozdział XIII Normatywna konstrukcja wad oświadczeń woli, czyli ochrona prawna zaufania przy dokonywaniu czynności prawnych (zawieraniu umów) Podstawowe sposoby ochrony zaufania (interesów jednostki) w fazie składania oświadczeń woli (zawierania umów)

22 Spis treści Pojęcie prawne wady oświadczenia woli Ustawowy katalog wad oświadczeń woli Brak świadomości (swobody), czyli złożenie oświadczenia woli w stanie zaburzeń czynności psychicznych Pozorność, czyli świadomy brak zamiaru wywołania skutków prawnych Błąd, czyli obiektywna niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości osoby składającej oświadczenie woli Podstęp jako umyślne wprowadzenie w błąd Groźba, czyli wymuszenie złożenia oświadczenia woli drogą presji psychicznej Wyzysk, czyli nadużycie okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli w celu uzyskania rażąco nadmiernej korzyści Tradycyjna konstrukcja wad oświadczeń woli a przepisy szczególne o ochronie podmiotów prywatnych (konsumentów) przed nieuczciwymi (abuzywnymi) praktykami rynkowymi (zachowaniami) wprowadzającymi w błąd Tryb uchylania się od skutków prawnych wadliwych oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu, podstępu lub groźby Zbieg (kolizja) norm o wadach oświadczenia woli w zakresie uprawnienia do uchylania się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli z normami o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania w zakresie rękojmi za wady fizyczne rzeczy Rozdział XIV Nieważność jako sankcja wadliwej czynności prawnej, czyli mechanizm kontroli legalności w obrocie prywatnoprawnym Pojęcie wadliwej czynności prawnej Podstawowe przyczyny wadliwości Istota sankcji wadliwych czynności prawnych Sankcja sędziowska jako wyraz modelu proceduralnego realizującego zasadę proporcjonalnej reakcji na określoną wadliwość czynności prawnej Typologia sankcji wadliwych czynności prawnych o charakterze proceduralnym Nieważność (tzw. bezwzględna) skutków czynności prawnej, tj. z mocy prawa (ipso iure) oraz od momentu dokonania czynności prawnej (ab initio) i wobec wszystkich (erga omnes) Pojęcie Przesłanki normatywne nieważności skutków prawnych czynności prawnej Sprzeczność treści czynności prawnej z ustawą