Jak wychowywać bez porażek?

Transkrypt

1 Jak wychowywać bez porażek? Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi Janusz Korczak 1

2 Żyjemy w czasach wywołujących stresy. Rodzice znajdują się pod ogromną presją, usiłują sobie poradzić z tym wszystkim. Wielu boryka się z problemami samotnie. Wymagania są wysokie. Energii niewiele. Cierpliwość na wyczerpaniu. Dni są ciągle za krótkie (cytat z książki Wyzwoleni rodzice, wyzwolone dzieci ). Tak można scharakteryzować sytuację współczesnych rodziców. Jak można im pomóc? Co zrobić, by wprowadzić stosunki partnerskie z dziećmi przy jednoczesnym zachowaniu dyscypliny i poszanowania nawzajem własnej godności? Podobne rozterki przeżywa każdy wychowawca i nauczyciel. Przede wszystkim należy połączyć siły pedagogów oraz rodziców i nawiązać konstruktywną współpracę. DO CZEGO PROWADZĄ METODY TRADYCYJNE? Metody tradycyjne w wychowaniu są oparte na autorytecie i władzy sprawowanej nad dzieckiem. Towarzyszy im silna wiara w moc nakazów i zakazów, ograniczeń i poleceń. Oczekujemy od dziecka posłuszeństwa. Łatwo wygłaszamy oceny, osądy, kazania, moralizujemy, karzemy. Nasze krytyki przekazują brak akceptacji, często krzywdzą dzieci, niszczą ich ambicje, podkopują wiarę w siebie. Tłumią kreatywność i inicjatywę. Metody represyjne zwykle wywołują bunt, opór, chęć zemsty. Na pewno nie prowadzą do umocnienia poczucia odpowiedzialności, zdolności dziecka do samokontroli, samooceny, chęci współdecydowania o swoim losie. Zależność zachowania dziecka od postawy rodzicielskiej odtrącająca Postawa rodzicielska unikająca kontaktu z dzieckiem Charakterystyka cech zachowania dziecka agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamliwość, zdolność do kradzieży, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, zachowania aspołeczne i antyspołeczne, niezdolność do trwałego przywiązania, skłonność do psychopatii i socjopatii niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, nastawienie antagonistyczne 2

3 nadmiernie wymagająca nadmiernie chroniąca współdziałająca akceptująca uznająca zrównanie w prawach dziecka i rodziców przyznająca swobodę wobec społeczeństwa i instytucji, skłonność do zmiany planów, niezdolność do ocen obiektywnych, skłonność do przechwałek, brak wytrwałości i koncentracji, nieufność, bojaźliwość, konfliktowość, nawiązywanie przelotnych znajomości, skłonność do wykolejenia brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, skłonność do obsesji, niskie aspiracje, przewrażliwienie, uległość, brak koncentracji, nadpobudliwość, podatność na frustrację, skłonność do nerwowych reakcji opóźnienie dojrzałości emocjonalnej lub społecznej, infantylizm, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość, egoizm, niepowściągliwość, poczucie większej wartości, zbytnia pewność siebie, zarozumialstwo, tyranizowanie otoczenia, brak poczucia szczęścia ufność, wytrwałość w działaniu i dążeniu do celu, chęć pokonywania przeszkód, poczucie własnej wartości, obiektywna samoocena, zadowolenie z wykonywania pracy i satysfakcja z jej rezultatów, zdolność do współdziałania, świadomość swojej roli i znaczenia w rodzinie zdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, umiejętność wyrażania uczuć, odwaga, poczucie bezpieczeństwa, akceptacja wobec otoczenia lojalność, solidarność, wykazywanie inicjatywy, obiektywna samoocena i świadomość własnych ograniczeń, respektowanie praw innych ludzi, samodzielność, umiejętność wyrażania własnej opinii, chęć sprostania oczekiwaniom, ale nie za wszelką cenę zdolność do współdziałania, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość, pewność siebie, łatwość 3

4 M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, s w przystosowaniu się do różnych sytuacji społecznych, dążenie do pokonywania przeszkód, skłonność do wypełniania trudnych zadań Rodzice przez swoją postawę wobec dziecka kształtują u niego wzory wychowania oraz tworzą jego osobowość społeczną. Zbytnia surowość lub przesadna opiekuńczość może wywołać bunt przeciw autorytetom. Nadmiar miłości lub chłód emocjonalny kształtują u dziecka tendencję do egocentryzmu oraz powodują negatywne reakcje na bodźce pochodzące z otoczenia. Postawa rodzicielska i atmosfera emocjonalna w rodzinie wywiera znaczny wpływ na rozwój charakteru dziecka, jego osobowość i warunkuje jego późniejsze zachowanie. Współczesne koncepcje wychowania dostrzegają ważną rolę umiejętności właściwego porozumiewania się w relacjach rodziców z dziećmi. Wyodrębniają komunikację otwartą i zamkniętą. Gotowość do rozmowy i bycie dobrym słuchaczem sprzyja tworzeniu atmosfery bezpieczeństwa, swobody i zaufania. Efekt będzie odwrotny, jeżeli rodzic przyjmuje rolę destruktywną. Wyróżnia się cztery negatywne wzorce komunikacji: rodzic autorytarny, który stosuje żądania, rozkazy i groźby, umniejszając tym samym potrzeby i dążenia dziecka, rodzic pouczający, który wygłasza kazania, powtarzając słowo powinnaś/powinieneś, rodzic obwiniający, który przede wszystkim chce udowodnić swą wyższość, pomniejszając wartość dziecka i stosując sarkazm, obelgi i poniżanie, rodzic bagatelizujący, który nie słucha dziecka, nie przejmuje się jego problemami i nie chce się w nie angażować. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele często powtarzają: Weź się do roboty nakazywanie, komenderowanie. Jeśli nie będziesz pracować, nie masz co marzyć o dobrych stopniach (karierze, dobrej pracy itd.) groźba, ostrzeżenie. Musisz lepiej organizować sobie czas doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań. 4

5 Pamiętaj że do klasówki/egzaminu zostało mało czasu pouczanie, robienie wykładu. Powinieneś, musisz głoszenie kazań. W relacjach z dzieckiem korzystamy z różnych typów przekazów: 1. negatywnych: osądzanie, krytykowanie, potępianie; ośmieszanie, wyśmiewanie, obrzucanie wyzwiskami; analizowanie, interpretowanie, diagnozowanie; wypytywanie, krzyżowy ogień pytań; 2. pozytywnych: chwalenie, aprobowanie, wydawanie pozytywnej opinii; uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie; odwracanie uwagi, dowcipkowanie, zabawianie. Na takich zachowaniach opieramy swoje kontakty z dziećmi. Nie zawsze one wyrażają prawdziwe uczucia, niekiedy pozostawiają poczucie winy albo bezradności, niesmak, rozczarowanie itd. CZEGO OCZEKUJĄ OD NAS DZIECI? Od swoich rodziców i nauczycieli dzieci oczekują przede wszystkim akceptacji. To dzięki niej czują, że ich wszystkie lęki, frustracje, wybuchy gniewu, problemy życiowe są dla nas tak ważne, jak dla nich. Jeżeli przeżywają silne emocje, mają kłopoty w szkole lub w relacjach z rówieśnikami, trudno im się skupić na nauce. Chcą być postrzegane jak osoby, a nie pozbawione twarzy przypadki pedagogiczne lub numery z dziennika. Chcą wierzyć w siebie i przyjmować na siebie odpowiedzialność, pragną otwartości we wzajemnych kontaktach. Chcą troski, poszanowania ich odrębności, uwzględniania ich potrzeb. Akceptacja wywiera ogromny wpływ na harmonijny rozwój dziecka. Przekonanie, że nie tylko słuchamy, ale i rozumiemy jego drobne i ważne problemy, powoduje, że naprawdę uczestniczymy w jego życiu. 5

6 Dziecko czuje się wtedy zauważone, a nie rozczarowane, smutne i samotne. JAK WYCHOWYWAĆ BEZ PORAŻEK? Sposób, w jaki rodzice i nauczyciele mówią do dziecka, informuje je, co do niego czują. Ich stwierdzenia mają wpływ na jego szacunek do samego siebie i poczucia własnej wartości. W dużym stopniu język rodziców determinuje przeznaczenie dziecka (cyt. z książki Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole ). Kontakty międzyludzkie są oparte na słowie zarówno w akcie mówienia, jak i słuchania. Istnieją proste techniki słuchania pomocne dla rodziców i nauczycieli w trakcie rozwiązywania różnych problemów dzieci. 1. Słuchanie bierne (milczenie): daje dziecku do zrozumienia, że dorosły słucha uważnie, nie osądza, nie komentuje. Pozwala to lepiej wyrazić swoje emocje, czując akceptację osoby słuchającej. 2. Odpowiedzi potakujące technika polega na przytakiwaniu, pochylaniu się ku dziecku, uśmiechaniu się, sygnałach słownych typu hm, rozumiem. 3. Zaproszenie do rozmowy przekazanie zachęty słowami: Czuję, że chcesz mi coś powiedzieć. Dziecko samo decyduje, czy chce mówić. 4. Aktywne słuchanie sposób reagowania werbalnego bez wyrażania własnej opinii. Polega na powtarzaniu i parafrazowaniu słów dziecka. Ułatwia wzajemne zrozumienie, pozwala na wyładowanie uczuć, tworzy atmosferę szacunku. JAK MÓWIĆ, ŻEBY BYĆ SŁUCHANYM I ROZUMIANYM PRZEZ DZIECKO? Nowy sposób porozumiewania się z dziećmi wyzwala u obu stron to, co najlepsze. 1. Dziecko potrzebuje potwierdzenia swych uczuć, więc: określ uczucia dziecka; potwierdź uczucia dziecka pomrukiem albo słowem; daj dziecku w fantazji to, czego nie może mieć naprawdę; zaakceptuj uczucia dziecka, nawet jeśli nie możesz zaakceptować jego niewłaściwego zachowania. 2. Zachęć do współpracy. W tym celu: 6

7 opisz problem; udziel informacji; zaproponuj wybór; wyraź to słowem lub gestem; opisz, co czujesz (możesz również to napisać lub narysować); wykorzystaj element zabawy (zmienianie głosu, naśladowanie postaci z ulubionego filmu dziecka itd.). 3. Zamiast kary: wskaż pomocną metodę załatwienia sprawy; wyraź swoja stanowczą dezaprobatę; określ swoje oczekiwania; pokaż dziecku, jak może się poprawić, zaproponuj wybór; pozwól dziecku doświadczyć, jakie są konsekwencje jego postępowania. 4. Aby rozwiązać problem: wysłuchaj, co dziecko czuje i czego potrzebuje; streść punkt widzenia dziecka, parafrazując jego słowa; wyraź swoje uczucia i potrzeby; zachęć dziecko do wspólnego poszukiwania rozwiązania burza mózgów ; zapisz wszystkie pomysły, nie oceniając ich; wspólnie zdecydujcie, które pomysły są dobre i jak je wprowadzić w życie. 5. Zamiast oceniać i krytykować: opisz to, co widzisz, słyszysz, czujesz; wskaż, co należy zrobić. 6. Żeby uwolnić dziecko od narzuconej roli: poszukaj sposobu zaprezentowania dziecku innego obrazu jego osoby; stwórz taką sytuację, w której dziecko może zobaczyć siebie w innym świetle; pozwól dziecku usłyszeć, jak mówisz o nim coś pozytywnego; określ wzór zachowania, jakiego oczekujesz; przypomnij dziecku jakieś jego poprzednie osiągnięcia; powiedz, jakie są twoje odczucia i oczekiwania. JAK ROZWIĄZYWAĆ KONFLIKTY? 7

8 Jedyną metodą rozwiązywania konfliktów jest kompromis obie strony muszą wspólnie znaleźć rozwiązanie najlepsze do przyjęcia. Wtedy dziecko czuje partnerską więź ze swoimi rodzicami czy nauczycielami. PORTRET RODZICÓW WYZWOLONYCH Rodzice wyzwoleni : potrafią w odpowiedni sposób wyrażać swój gniew, określając swe uczucia, wartości i oczekiwania wobec swoich dzieci; zdają sobie sprawę z olbrzymiej wagi i siły słów, które mogą pomagać albo szkodzić; wiedzą, że mogą zmienić zdanie i być w zgodzie z tym, co w tej chwili czują; umieją sobie radzić z uczuciami negatywnymi; pozwalają dziecku przebrnąć przez skomplikowany proces podejmowania decyzji; pielęgnują marzenia swojego dziecka, traktując je tak, jakby już było tym, kim ma się stać. Wyzwoleni rodzice przede wszystkim chronią godność swoją i dziecka. ZAPAMIĘTAJMY: Władza rodziców (nauczycieli) jest ograniczona. Życie naszych dzieci (uczniów) zależy od tak wielu czynników: temperamentu, wyglądu, inteligencji, zdrowia, kultury, epoki, wreszcie od szczęścia wszystko to wymyka się spod naszej kontroli. Tak niewiele możemy zmienić, tak wiele musimy zaakceptować. Jednakże jesteśmy w stanie decydować o tym, w jaki sposób będziemy się porozumiewać z naszymi dziećmi (uczniami). Możemy sami wybrać słowa i metody postępowania. Czasem od naszego wyboru zależy przyszłość dziecka. 8

9 Referat został przygotowany przez mgr Iwonę Przedpełską na podstawie literatury: 1. A. Faber, E. Mazlish, Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole, wyd. Media Rodzina, Poznań A. Faber, E. Mazlish, Wyzwoleni rodzice, wyzwolone dzieci, wyd. Media Rodzina, Poznań J. Łojek, U. Kwietniak, Radość wychowywania, Wirtualny Przewodnik Nauczyciela, edycja VIII. 4. K. Steede, 10 błędów popełnianych przez dobrych rodziców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa