E-learning jako sposób edukacji dorosłych

Transkrypt

1 R o z d z i a ł I I E-learning jako sposób edukacji dorosłych 2.1. Czym jest e-learning Kiedy rozpoczyna się naukę, warto zastosować starą rzymską zasadę; initium doctrinae sit consideratio nominis (rozpoczynając naukę, należy rozpoznać jej nazwę). E-learning jest zjawiskiem związanym z upowszechnieniem nowych technologii teleinformacyjnych, co powoduje nie tylko zmiany w strukturze gospodarki czy społeczeństwa, ale również w funkcjach i formach edukacji. Przyrost liczby internautów osób korzystających z medium, jakim jest internet jest nieporównywalny do rozwoju któregokolwiek z wcześniejszych mediów masowych. Zjawisko to dotyczy całego świata. Tabela 1. prezentuje rozwój zjawiska w latach oraz możliwości jego dalszego rozwoju. Dlatego też internet i związane z nim formy aktywności zawodowej czy społecznej mają kluczową, a nawet decydującą rolę dla strategii i sukcesu firm, całych organizacji, a nawet społeczeństw. Powszechnie dostępne całożyciowe kształcenie staje się priorytetem w rozwoju społecznym. Jak zauważa Federico Mayor Kształcenie powszechne może zostać zrealizowane jedynie wówczas, gdy wykorzystamy oryginalny system «uczenia się bez granic». Możliwość uczenia się musi być dostępna dla każdego, w każdym czasie, wszędzie, w każdym wieku i w każdych okolicznościach 1. E-learning wiąże się z wykorzystaniem technologii internetowych w dostarczaniu bogatej gamy rozwiązań, które poszerzają wiedzę i zwiększają efektywność kształcenia. 1 F. Mayor, przemówienie wygłoszone z okazji otwarcia międzynarodowego forum Education for All, Amman, 16 czerwca M.J. Rosenberg, E-learning, Strategies for Delivering Knowledge in the Digital Age, McGraw-Hill, Londyn 2003, s. 1 Autor nieznany

2 52 E-learning jako sposób edukacji dorosłych Terminem e-learning przyjęto określać nowoczesną formę edukacji obejmującą szeroki zakres różnych technik i metod uczenia się. Łączy ona samodzielne zdobywanie wiedzy za pomocą dostępnych elektronicznych środków technicznych z metodami tradycyjnymi, w których uczeń pozyskuje wiadomości od nauczyciela. A. Clarce, E-learning. Nauka na odległość, WKiŁ, Warszawa 2004, s. 9 E-learning rozumiany jest jako nauczanie na odległość za pośrednictwem mediów elektronicznych. Jest to interaktywna metoda kształcenia, w której zastosowanie znajdują najnowsze osiągnięcia technologii informatycznej, a przekaz treści nauczania oraz innych informacji odbywa się głównie przez internet i sieci komputerowe LAN, często z wykorzystaniem materiałów audio-wideo oraz płyt CD. A. Siemińska-Łasko, Interakcje w e-learningu, [w:] Nowe Technologie w kształceniu na odległość, Materiały konferencyjne, II Krajowa Konferencja Naukowa, Koszalin Osieki 2006, s. 147 E learning nauczanie z wykorzystaniem technik komputerowych i internetu, oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CD-ROM-u i internetu. Pozwala na ukończenie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fizycznej obecności w sali wykładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E learning to tylko jeden z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym dotyczy znacznie obszerniejszego zasięgu usług niż e-learning. Wikipedia, Tabela 1. Dostęp do internetu w świecie Liczba internautów w milionach Procent populacji Wzrost liczby internautów w latach w procentach Świat 1018,0 16,7 162 Europa 290,0 35,9 176 Unia Europejska 230,0 49,8 147 Polska 10,8 65,9 177 Źródło: M. Witkowska, K. Cholawo-Sosnowska (red.), Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania, Warszawa 2006, s Samo słowo e-learning jest pochodzenia angielskiego. Warto zauważyć, że istnieje kilka funkcjonujących jego zapisów. Wśród najczęściej spotykanych wy-

3 Czym jest e-learning 53 mienić możemy e-learning, elearning, elearning. Występują również inne określenia tego zjawiska, np. e-nauczanie, e-edukacja. Trudno jest wskazać jedną uniwersalną i powszechnie uznawaną definicję e-learningu. Podręczniki i publikacje poświęcone temu zagadnieniu z jednej strony akcentują nauczanie na odległość za pomocą internetu, z drugiej natomiast mówią raczej o dystrybucji wiedzy, szkoleń lub materiałów szkoleniowych nawet na nośnikach CD/DVD czy w postaci wydruków komputerowych (czyli bez pośrednictwa internetu) 2. Dlatego podejmując studia nad tym zjawiskiem, warto przeanalizować kilka jego definicji. Wśród wspólnych elementów oraz cech charakterystycznych możemy wskazać kilka istotnych, które określają e-learning jako: sposób przekazywania wiedzy; sposób stosowany zwykle, ale nie zawsze w edukacji na odległość; sposób oparty na mediach elektronicznych technologii teleinformacyjnej; sposób obejmujący: przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu i ocenę skuteczności. Założenie dotyczące technologii teleinformatycznych ewokuje dwie konsekwencje: zarówno uczniowie, jak i nauczyciele muszą posiadać wystarczający dostęp do komputera i internetu; zarówno uczniowie, jak i nauczyciele powinni posiadać minimum umiejętności w posługiwaniu się technologią informacyjną. Oto definicja e-learningu: E-learning jest to sposób przekazywania wiedzy (często, ale nie zawsze na odległość) oparty na technologii teleinformatycznej, w szczególności internetowej. Szkolenia e-learningowe prowadzone są on-line, zarówno w wewnętrznej sieci placówki szkolącej (intranet), jak również poprzez sieć zewnętrzną (internet). Obejmują one przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu oraz informację zwrotną o stopniu przyswojonej wiedzy. 2 Por. A. Stecyk, Charakterystyka systemów e-learning w globalnym społeczeństwie informacyjnym, [w]: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak (red.), Edukacja w społeczeństwie ryzyka, Poznań 2006, s

4 54 E-learning jako sposób edukacji dorosłych Dzięki zastosowaniu komputera i internetu uczniowie mogą zdobywać wiedzę z dowolnego miejsca i o dowolnej porze. W odróżnieniu od tradycyjnej formy uczenia się nie jest konieczne, aby wszyscy uczestnicy przebywali fizycznie w tym samym pomieszczeniu, w tym samym czasie. Ilustracja znajdująca się poniżej obrazuje sposób uczenia się z wykorzystaniem e-learningu. nauczyciel INTERNET SERWER uczeń uczeń uczeń Rysunek 2.1. E-lerning schemat graficzny Źródło: opracowanie własne. W procesie tym zazwyczaj zarówno nauczyciel, jak i uczestnicy procesu kształcenia logują się na platformę e-learningową znajdującą się na serwerze włączonym w sieć internet. Platformę można wyobrazić sobie jako wirtualną klasę. Z jednej strony mamy trenera, który przekazuje uczestnikom materiały, jest dostępny do konsultacji na czacie i forum, wysyła uczestnikom wiadomości, sprawdza postępy w nauce. Z drugiej strony mamy uczestników szkolenia, którzy zapoznają się z materiałem, przechodzą testy, rozwiązują ćwiczenia, komunikują się zarówno z trenerem, jak też z innymi uczestnikami. Mimo iż wszyscy uczestnicy szkolenia znajdują się w oddalonych od siebie lokalizacjach, tworzą wirtualną klasę, w której mogą wspólnie zdoby-

5 Czym jest e-learning 55 wać wiedzę, rozmawiać, wymieniać opinie, zadawać pytania i odpowiadać na pytania innych, oczywiście przy założeniu, że uczniowie oraz nauczyciel mają w tym samym momencie dostęp do komputera podłączonego do sieci. W takiej sytuacji mówimy o komunikacji synchronicznej. W przypadku gdy nauka odbywa się w dowolnych odstępach czasowych, a jednoczesna obecność kilku uczestników szkolenia nie jest wymagana, mówimy o komunikacji asynchronicznej. Do najważniejszych zalet e-learningu z punktu widzenia uczących się zaliczamy: niewielki (w porównaniu z tradycyjnymi) koszt uczestnictwa; bogactwo możliwych form i sposobów uczenia się; swobodę wyboru miejsca; swobodę wyboru czasu; swobodę wyboru tempa uczenia się; co pozwala na dostosowanie szkolenia do indywidualnych potrzeb. Z punktu widzenia firm i organizacji najistotniejsze zalety e-learningu to: Racjonalizacja i oszczędność wydatków. Początkowe nakłady są wyższe, jednak w trakcie kształcenia następuje eliminacja kosztów związanych z jego prowadzeniem w sposób tradycyjny, a tym samym znikają z budżetu takie pozycje, jak: wynajem ośrodka szkoleniowego lub sal, transport, zakwaterowanie, wyżywienie itp. Pracownicy nie muszą odrywać się od swoich codziennych obowiązków. Monitoring wyników nauczania. Przełożeni mogą w łatwy sposób monitorować postępy w nauce swoich pracowników. Dzięki testom weryfikującym możliwe jest sprawdzenie stopnia przyswojenia wiedzy. Dowolna liczba osób szkolonych. Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby osób, które mogą korzystać ze szkoleń przez internet. Do zalet e-learningu należy zaliczyć również możliwość systematycznego doskonalenia programu szkoleniowego. Każdy program szkoleniowy może być modyfikowany wraz z rozwojem potrzeb indywidualnych uczestników i firm czy organizacji. Pozwala to sprostać wymaganiom stawianym przez rynek. Szkolenia są coraz lepsze i bardziej efektywne, gdyż uwzględniane są sugestie i uwagi uczestników wcześniej przeprowadzonych szkoleń.

6 56 E-learning jako sposób edukacji dorosłych E-learning ma również, jak każdy sposób nauczania, swoje wady i ograniczenia w stosowaniu. Wśród nich za najistotniejsze uznać należy: większe koszty i nakłady początkowe; bariery w posługiwaniu się nowymi technologiami występujące szczególnie u osób dorosłych; brak bezpośredniej komunikacji z nauczycielem; trudności z motywacją; trudności z indywidualizacją, zwłaszcza w ocenianiu; brak lub bardzo ograniczone kontakty społeczne w grupie (w szczególności bezpośrednie). Problem nakładów w e-learningu stanowi często podejmowane zagadnienie. Akcentuje się konieczność ponoszenia dużych nakładów związanych z infrastrukturą potrzebną do organizacji i prowadzenia szkoleń, a także konieczność opracowania i przygotowania samego kursu oraz materiałów towarzyszących. To z reguły powoduje, że wstępne koszty uruchomienia kursu czy szkolenia są zdecydowanie wyższe niż przy tradycyjnych formach. Jednakże w trakcie realizacji kursu, wraz z jego przebiegiem koszty są redukowane i maleją w relacji do liczby uczestników (zagadnienie to będzie szerzej omówione w dalszej części podręcznika). Zalety e-learningu sprawiają, że ma on wiele edukacyjnych zastosowań zarówno w tradycyjnym systemie edukacji, jak i w różnych jego formach skierowanych do dorosłych. Znajduje zastosowanie w systemie kształcenia począwszy od szkół podstawowych aż do uczelni wyższych. Równie często, a może nawet częściej, jest i może być stosowany w różnych formach edukacji dorosłych. Możemy wskazać omówione szerzej w poprzednim rozdziale trzy systemy edukacji dorosłych. Są to: kształcenie formalne, kształcenie nieformalne, kształcenie pozaformalne. E-learning jest z powodzeniem wykorzystywany we wszystkich trzech systemach. W kształceniu formalnym, które odnosi się do zinstytucjonalizowanych form, np. szkoły, uczelnie, internet jest elementem instytucji kształcącej. Proces nauczania i uczenia się w drodze e-learningu odbywa się w nich zgodnie ze standardami opartymi na stałych pod względem czasu i treści nauki formach, takich jak: klasy, stopnie, programy lub podręczniki.

7 Czym jest e-learning 57 W kształceniu nieformalnym, które odnośni się do form świadomie zorganizowanej działalności oświatowej i odbywa się poza ustalonym systemem kształcenia formalnego, e-learning organizowany jest i podejmowany samodzielnie lub w formach zorganizowanych. Umożliwia on określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów edukacyjnych i zaspokojenie potrzeb w tym zakresie, gdyż przyjmuje rozmaite formy, np. warsztatów, treningów, kursów. Zaliczają się tu również różnego rodzaju kursy korespondencyjne. W kształceniu pozaformalnym, nazywanym również incydentalnym, do którego zaliczane są formy kształcenia o charakterze niezorganizowanym, e-learning może przyjmować różne formy. Tą drogą osoba ucząca się nabywa wiedzę oraz umiejętności, kształtuje swoje postawy, utrwala wartości, korzystając z codziennego doświadczenia oraz wychowawczego wpływu swojego środowiska, w tym również osób, z którymi ma kontakt za pośrednictwem sieci. Tu właśnie zaliczymy różne formy uczenia się z wykorzystaniem internetu, a w szczególności te portale i strony, które zostały przygotowane i umieszczone w sieci z myślą o uczeniu się osób zainteresowanych wiedzą, a nie zainteresowanych jej formalnym potwierdzaniem. E-learning jest tu procesem niesystematycznym, który może odbywać się w ciągu całego życia, a sama edukacja ma charakter autoteliczny. Patrząc na tę kwestię z perspektywy obszarów kształcenia, możemy wskazać, że e-learning ma zastosowanie zarówno w różnych rodzajach administracji, jak również w sektorze niepublicznym. Dotyczy to w równej mierze organizacji społecznych i przedsiębiorstw, w różnych formach edukacji szkolnej oraz w indywidualnym kształceniu. E-learning może być wykorzystywany w doskonaleniu pracowników administracji, wolontariuszy, pracowników wielkich sieci i koncernów, ale również małych firm. Systematycznie rośnie w Polsce rynek usług edukacyjnych tego typu. Podsumowując, możemy stwierdzić, że e-learning to nowoczesny sposób nauczania. Dorośli mogą doskonalić swoją wiedzę przy wykorzystaniu najnowocześniejszych narzędzi. Pozwala na praktycznie nieograniczony dostęp do wiedzy. Człowiek zawsze, w dogodnym dla siebie czasie, może powrócić do informacji zawartych w szkoleniach internetowych (np. w przypadku nowych technologii czy też usług), może zweryfikować posiadane wiadomości. Jak każdy sposób nauki e-learning posiada swoje wady i ograniczenia.

8 58 E-learning jako sposób edukacji dorosłych SEKTOR PUBLICZNY administracja rządowa np. urzędy, wojsko administracja samorządowa np. ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy OBSZARY ZASTOSOWANIA E-LEARNINGU ORGANIZCJE I Przedsiębiorstwa SZKOLNICTWO Organizacje społeczne w tym pożytku publicznego Przedsiębiorstwa i firmy oraz inne podmioty gospodarcze Szkoły publiczne Placówki szkolenia i edukacji dorosłych Szkoły wyższe Edukacja indywidualna (szkolenia prywatne, często autoteliczne) Rysunek 2.2. Obszary zastosowania e-learningu Źródło: opracowanie własne.