Ocena statusu HER2 w raku żołądka u pacjentów palących papierosy czy jest to możliwe?

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Magdalena Bodnar 1 Marta Smolińska 1 Cezary Popławski 2 Ewa Wiśniewska 1 Andrzej Marszałek 1,3 Ocena statusu HER2 w raku żołądka u pacjentów palących papierosy czy jest to możliwe? Expression of HER2 in smoking gastric cancer patients is it possible? 1 Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej, Collegium Medicum w Bydgoszczy, 2 Zakład Endoskopii Gastroenterologicznej Collegium Medicum w Bydgoszczy, Dr hab. n. med. Cezary Popławski, Prof. UMK 3 Zakład Patologii Nowotworów, Wielkopolskie Centrum Onkologii, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Dodatkowe słowa kluczowe: rak żołądka, HER2, immunohistochemia, palenie tytoniu Additional key words: gastric cancer, HER2, immunohistochemistry, tobacco smoking Proces transformacji nowotworowej w raku żołądka jest wieloetapowym, złożonym procesem uwarunkowanym licznymi genetycznymi oraz epigenetycznymi zmianami, a palenie tytoniu jednoznacznie wpływa na wzrost predyspozycji do zachorowania na raka żołądka. Celem niniejszej pracy była ocena statusu genu HER2 i jego produktu w raku żołądka. Badania immunohistochemiczne zostały przeprowadzone z wykorzystaniem dwóch przeciwciał skierowanych przeciwko HER2, odpowiednio, królicze poliklonalne (HerceptTest, ) oraz królicze monoklonalne (4B5, ). W zależności od zastosowanego testu diagnostycznego, wykazano brak ekspresji oznaczanego parametru [wynik oceny: 0-1(+)] od 37% do 89% przypadków. Wynik wątpliwy [(2(+)] uzyskano w 11% - 43% przypadków, natomiast wynik dodatni [3(+)] stwierdzono w 20% przypadków raka żołądka. Wykazano zgodność oznaczeń immunohistochemicznych (IHC) w 23% przypadków raka żołądka, wskazano na wyższe odczyny IHC w przypadku oznaczeń przeciwciałem [4B5]. Ocena statusu HER2 z wykorzystaniem różnych systemów diagnostycznych może skutkować zróżnicowanym poziomem ekspresji oznaczanego białka, jednakże stanowi niewątpliwie istotny element w diagnostyce w przypadku raka żołądka, wskazując na nowe strategie terapeutyczne. The malignant transformation in gastric cancer is a multistep, complex process caused by numerous genetic and epigenetic changes, and smoking habits clearly effects on the predisposition to gastric cancer. The aim of this study was to evaluate the status of HER2 protein in gastric cancer patients. The immunohistochemical staining was performed using two tests, based on primary antibodies against HER2, rabbit polyclonal (HerceptTest, ) and rabbit monoclonal (4B5, ), respectively. According on the used diagnostic test, negative status [0-1 (+)] of HER2 was evaluated form 37% to 89% of cases, respectively. The [(2 (+)] score was obtained in 11% - 43% of cases, and positive score [3(+)] was found in 20% of cases. The concordance between immunohistochemical tests was estimated in 23% cases, but higher IHC scores were indicated for [4B5] antibody. The evaluation of HER2 based on different diagnostic systems may result in different levels of HER2 expression. However, evaluation of HER2 status is certainly an important tool during the diagnosis of gastric cancer patients, indicating the new therapeutic strategies. Adres do korespondencji: Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy M. Skłodowskiej-Cuire Bydgoszcz Tel.: Fax.: amars@cm.umk.pl Wstęp Rak żołądka stanowi ok. 8% wszystkich nowotworów złośliwych oraz jest przyczyną ok. 10% zgonów wywołanych procesem nowotworowym [27]. U mężczyzn rak żołądka jest czwartym, co do częstości występowania oraz trzecim pod względem śmiertelności nowotworem złośliwym na świecie. Natomiast u kobiet stanowi piąty pod względem częstości i umieralności nowotwór złośliwy na świecie [10]. W żołądku najczęściej występującym nowotworem złośliwym jest gruczolakorak, stanowiący około 90 95% przypadków. Spośród pozostałych nowotworów złośliwych w tej lokalizacji wyróżnia się m.in. chłoniaki stanowiące ok. 4% przypadków, rakowiaki oraz nowotwory mezenchymalne wrzecionokomórkowe. Liczne doniesienia wskazują, iż proces transformacji nowotworowej w przypadku raka żołądka jest wieloetapowym, złożonym procesem uwarunkowanym licznymi genetycznymi oraz epigenetycznymi zmianami. Dotychczasowe doniesienia wskazują, iż rak żołądka w większości przypadków jest efektem działania czynników środowiskowych podkreślając znaczenie infekcji Helicobacter pylori, palenia tytoniu oraz nadużywania wysokoprocentowych alkoholi. Jednakże wskazuje się także na udział czynników genetycznych w etiogenezie raka żołądka [10]. Helicobacter pylori stanowi czynnik zakaźny, który poprzez indukcję odpowie- 791

2 dzi immunologicznej może prowadzić do transformacji nowotworowej. Wykazano, iż zakażenie H. pylori znacząco podwyższa ryzyko wystąpienia raka żołądka. H. pylori poprzez wydzielanie m.in. enzymów należących do grupy: proteaz, ureaz, fosfolipaz, a także przez wydzielanie aldehydu octowego i amoniaku, powoduje uszkodzenie błony śluzowej żołądka, co w konsekwencji prowadzi to do zmian genetycznych i fenotypowych nabłonka żołądka [16]. Spośród pozostałych czynników wpływających na rozwój raka żołądka wyróżnia się, m.in. nieprawidłową dietę. Dotychczasowe badania potwierdziły wpływ palenia tytoniu w procesie nowotworzenia w różnych typach nowotworów złośliwych. Taka zależność została także potwierdzona w przypadku raka żołądka. W licznych badaniach wykazano, iż palenie tytoniu przez ok. 30 lat, od 30 do 39 lat oraz powyżej 40 lat, jednoznacznie wpływa na wzrost predyspozycji do zachorowania na raka żołądka, a odpowiednie wskaźniki zachorowania są na poziomie: 1,31, 1,58 oraz 2,36. Ponadto w licznych badaniach wykazano, iż palenie tytoniu u pacjentów chorych na raka żołądka stanowi niezależny czynnik ryzyka, wpływając jednoznacznie na spadek 5-letnich oraz całkowitych przeżyć pacjentów [10]. W większości przypadków etiopatogeneza raka żołądka związana jest z czynnikami środowiskowymi, jednakże najnowsze badania wskazują na udział czynników genetycznych w procesie transformacji nowotworowej w raku żołądka. Ponadto wskazuje się, iż wzajemne relacje pomiędzy czynnikami środowiskowymi oraz genetycznymi warunkują zwiększoną zachorowalność na ten typ nowotworu. Onkogen ErbB2 (HER2, human epidermal growth factor receptor 2) zlokalizowany jest na ramieniu krótkim [q21.2] chromosomu 17, koduje białko o masie 185 kda (p185her) i należy do I klasy receptorów o aktywności kinazy tyrozynowej [24]. Receptory ErbB, podobnie do pozostałych receptorów posiadających aktywność kinazy tyrozynowej, odpowiedzialne są za regulację wzrostu, różnicowania komórek, regulację cyklu komórkowego oraz regulację transkrypcji [24]. Celem niniejszej pracy była ocena poziomu ekspresji białka HER2 w raku żołądka za pomocą dwóch technik immunohistochemicznych wykorzystujących odmienne systemy do wizualizacji kompleksów immunologicznych oraz ocena amplifikacji genu dla receptora HER2 w raku żołądka metodą fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH). Materiał i metody Na przeprowadzenie niniejszych badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu o numerze: KB 470/2012. Badania zostały przeprowadzone na archiwalnym materiale tkankowym, który stanowiły wycinki tkankowe pochodzące z gastroskopii wykonanej w Zakładzie Endoskopii Gastroenterologicznej CM UMK oraz materiał pooperacyjny pochodzący z Kliniki Transplantologii i Chirurgii Ogólnej oraz Kliniki Ogólnej i Endokrynologicznej, Szpitala Klinicznego nr. 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy. Grupę badaną stanowiło 35 pacjentów, 25 mężczyzn w wieku od 54 do 78 lat (średnia wieku 66 lat) oraz 10 kobiet w wieku od 55 do 94 lat (średnia wieku 75 lat). W zgromadzonym materiale po dwukrotnej weryfikacji histopatologicznej przeprowadzonej przez lekarzy patologów postawiono ostateczne rozpoznanie gruczolakoraka żołądka (adenocarcinoma). Przygotowanie materiału tkankowego Ze zgromadzonego materiału tkankowego, wykonano macierze tkankowe poprzez wycięcie ze zgromadzonych pierwotnych archiwalnych bloczków parafinowych (bloczków dawcy) fragmentów tkanki zawierających reprezentatywne utkanie guza. Następnie tkanki zostały zatopione w nowych bloczkach parafinowych (bloczkach biorcy). Badanie immunohistochemiczne W celu lokalizacji białka HER2 w badanym materiale tkankowym przeprowadzono reakcję immunohistochemiczną wykorzystując swoiste pierwszorzędowe przeciwciała anty-her2, odpowiednio, królicze poliklonalne firmy (Hercept Test ) oraz królicze monoklonalne [4B5] firmy. Oznaczenia HER2 za pomocą testu przeprowadzono ręcznie wg procedury diagnostycznej dostarczonej przez producenta, natomiast oznaczenia za pomocą testu firmy przeprowadzono automatycznie w aparacie BenchMarkGX () wg protokołu przygotowanego przez firmę. W celu weryfikacji prawidłowości wykonywanych oznaczeń immunohistochemicznych przeprowadzono kontrolne reakcje dodatnie na wystandaryzowanych preparatach kontrolnych dostarczonych w zestawie odczynnikowym przez firmę (linie komórkowe: MDA 231, MDA 175, SK BR 3) oraz reakcje kontrolne ujemne, zastępując pierwszorzędowe przeciwciało roztworem 1% BSA w PBS. Ocena poziomu ekspresji białka HER2 Po wykonaniu reakcji immunohistochemicznej badane antygeny lokalizowane były na podstawie obecności brązowego zabarwienia. Wyniki analizowano w mikroskopie świetlnym Nikon Eclipse 400. Oceny dokonywano w oparciu o nasilenie odczynu błonowego białka HER2, według wystandaryzowanej skali oceny poziomów białka HER2 wg Hofmann i wsp. [11] zarówno w preparatach chirurgicznych jak i preparatach biopsyjnych. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ (FISH) Reakcje fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ, przeprowadzono na materiale tkankowym pochodzącym od czterech pacjentów, którzy uzyskali jednocześnie wynik IHC [1(+)] testem oraz wynik IHC [2(+)] testem firmy. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ została przeprowadzona z zastosowaniem specyficznej sondy HER2/ CEN 17 () według wystandaryzowanej procedury diagnostycznej dostarczonej przez producenta. Po wykonaniu reakcji fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ wyniki analizowano w mikroskopie fluorescencyjnym Nikon Eclipse 80i, przy pierwotnym powiększeniu obiekty- Rycina 1 Odczyny immunohistochemiczne białka HER2 wykonane z wykorzystaniem dwóch testów diagnostycznych. Pierwotne powiększenie obiektywu 10x. Immunohistochemical expression of HER2 protein detected by different diagnostic tests. Objective primary magnification 10x. 792 M. Bodnar i wsp.

3 wu 100x obliczając stosunek HER2/CEN 17 wg wystandaryzowanej skali oceny. Wyniki Immunohistochemiczna ocena ekspresji białka HER2 Do oceny ekspresji białka HER2 w gruczolakoraku żołądka wykorzystano dwa testy diagnostyczne, odpowiednio HerceptTest firmy, wykorzystujący królicze poliklonalne przeciwciało przeciwko białku HER2 oraz test firmy, wykorzystujący królicze monoklonalne przeciwciało [4B5]. Oba testy opierały się na odmiennych systemach do wizualizacji powstałych kompleksów immunologicznych. Wykazano brak ekspresji HER2 [0-1(+)] w 89% przypadków oznaczeń wykonanych za pomocą HerceptTest oraz 37% oznaczeń wykonanych za pomocą [4B5]. Wynik wątpliwy [(2(+)] uzyskano w 11% oznaczeń HerceptTest oraz 43% [4B5]. Natomiast wynik dodatni [3(+)] stwierdzono w 20% przypadków oznaczeń wykonanych przeciwciałem [4B5]. Wykazano zgodność oznaczeń immunohistochemicznych (IHC) w 23% oznaczeń. Na rycinie 1. przedstawiono reprezentatywne obrazy mikroskopowe odczynów immunohistochemicznych uzyskanych w wyniku przeprowadzenia reakcji IHC. Porównanie ekspresji białka HER2 w zależności od płci U kobiet analiza poziomu ekspresji białka HER2 wykazała wynik negatywny [0-1(+)] w 8 na 10 przypadków wykonanych za pomocą HerceptTest, oraz w 2 na 10 przypadków oznaczonych przeciwciałem [4B5]. Wynik wątpliwy [2(+)] otrzymano w 2 na 10 przypadków wykonanych testem HerceptTest i w 5 na 10 przypadkach z wykorzystaniem przeciwciała [4B5]. Wynik pozytywny [3(+)] nie został uzyskany w żadnym przypadku używając HerceptTest, oraz w 3 na 10 przypadków stosując test diagnostyczny z wykorzystaniem przeciwciała [4B5] (Tabela I). W przypadku mężczyzn, wynik negatywny stwierdzono w 23 na 25 przypadków przy użyciu testu firmy, oraz w 11 na 25 przypadków używając testu firmy. Wynik wątpliwy uzyskano w 2 na 25 przypadków wykonanych testem i w 10 na 25 przypadków wykonanych testem. Wynik pozytywny uzyskano w 4 na 25 przypadków używając test (Tabela I). Porównanie zgodności statusu ekspresji białka HER2 w zależności od zastosowanego testu diagnostycznego Po wykonaniu badania immunohistochemicznego wynik negatywny reakcji immunohistochemicznej [0-1(+)] stwierdzono jednocześnie w obu testach w 8 przypadkach. Zgodność oznaczeń pod względem statusu HER2 na poziomie [2(+)] oraz [3(+)] nie zostały wykazane w żadnym z analizowanych przypadków (Tabela IIA). W 27 przypadkach wystąpiła różnica wyników ekspresji w testach oraz. Zaobserwowano wyższe wartości ekspresji białka HER2 w odczynach wykonanych za pomocą testu firmy w porównaniu z odczynami wykonanymi testem firmy. W 8 przypadkach (23%) zaobserwowano Tabela I Ekspresja HER2 w raku żołądka w zależności od płci. HER2 in gastric cancer according to patients gender. IHC HER2 Negatywny [0-1(+)] Wątpliwy [2 (+)] Pozytywny [3 (+)] n liczba pacjentów w grupie, nc liczba pacjentów danej płci wzrost odczynu ekspresji białka HER2 z wartości (0) na [1(+)]. W 4 przypadkach (12%) różnica dotyczyła wzrostu odczynu ekspresji białka HER2 z [1(+)] na [2(+)]. Natomiast w 4 przypadkach (12%) zaobserwowano wzrost odczynu ekspresji z wartości [2(+)] na [3(+)] (Tabela IIB). Ponadto w 10 przypadkach zaobserwowano wzrost statusu HER2 z (0) na [2(+)], a w jednym przypadku z (0) na [3(+)]. Ocena amplifikacji genu receptora HER2 metodą fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ Przeprowadzono reakcję fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ z zastosowaniem specyficznej sondy HER2/CEN 17, w trzech wyselekcjonowanych przypadkach pacjentów, u których w badaniu immunohistochemicznym stwierdzono ekspresję białka HER2 na poziomie [1(+)] testem firmy i [2(+)] testem firmy. Dodatkowo wykonano reakcję kontrolną dodatnią, na materiale tkankowym pochodzącym od pacjenta, u którego w wyniku reakcji immunohistochemicznej uzyskano wynik [3(+)] białka HER2. Stwierdzono amplifikację genu dla receptora HER2 w dwóch (2/3) analizowanych przypadkach. Natomiast u jednego z analizowanych pacjentów nie stwierdzono amplifikacji genu dla receptora HER2. Omówienie Rak żołądka wciąż stanowi istotny problem diagnostyczny oraz terapeutyczny pomimo, iż w ciągu ostatnich 50 lat częstość diagnozowania raka żołądka w niektórych krajach wzrosła (Japonia), a śmiertelność związana z tym typem nowotworu znacząco się obniżyła [17]. Jednakże pomimo spadku zachorowalności, rak żołądka jest czwartym wśród mężczyzn oraz piątym wśród kobiet pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym na świecie [21]. Rak żołądka jest efektem działania czynników środowiskowych, podkreślając znaczenie infekcji Helicobacter pylori, palenia tytoniu oraz nadużywania wysokoprocentowych alkoholi w rozwoju tego nowotworu [6,10]. Problemy diagnostyczne są zazwyczaj wynikiem nieswoistych, bezobjawowych stanów zarówno we wczesnym okresie choroby. Niespecyficzne objawy powodują, iż rak żołądka często mylony jest z innymi schorzeniami, w szczególności chorobą wrzodową żołądka lub chorobą refluksową. Transbłonowa glikoproteina HER2 należy do klasy receptorów o aktywności kinazy tyrozynowej. Amplifikacja genu dla receptora HER2 oraz nadekspresja białka HER2, była obserwowana w przypadku wielu nowotworów złośliwych, przede wszystkim w raku Kobieta 8/10 2/10 2/10 5/10 0/10 3/10 Mężczyzna 23/25 11/25 2/25 10/25 0/25 4/25 Tabela IIA Zgodność w ekspresji białka HER2. Concordance between IHC HER2 scores. Liczba przypadków % /35 14% /35 9% /35 0% /35 0% Tabela IIB Różnice w poziomach ekspresji białka HER2. Discrepancies in IHC HER2 scores. Liczba przypadków % /35 23% /35 12% /35 12% n liczba pacjentów w grupie, nc liczba pacjentów w całej grupie badanej piersi, a także w przypadku raka jajnika, raka endometrium, raka przełyku oraz raka płuc [7]. Dotychczas ocena nadekspresji oraz amplifikacji HER2 dotyczyła głównie raka piersi. Status receptora HER2 w komórkach raka piersi oceniany jest jako niezależny czynnik prognostyczny i predykcyjny. Szereg doniesień wskazuje, że nadekspresja HER2 w raku piersi charakteryzuje bardziej agresywny przebieg choroby. Ponadto wykazano, że zmiany w ekspresji receptora HER2 związane są z innymi czynnikami rokowniczymi, m.in. stopniem złośliwości histologicznej oraz zajęciem węzłów chłonnych [2,3,14]. Większość badań potwierdza także niekorzystny wpływ HER2 na rokowanie u pacjentów, u których zaobserwowano przerzuty do węzłów chłonnych. Status receptora HER2, zarówno jego nadekspresji jak i amplifikacji, może stanowić niekorzystny czynnik rokowniczy, we wszystkich stopniach zaawansowania pacjentów z rakiem piersi. Ponadto powiązanie wyników badań dotyczących oceny statusu receptora HER2 ze standardowymi wskaźnikami rokowniczymi (stopień złośliwości histologicznej, wielkość guza, zajęcie węzłów chłonnych) pozwala na wyodrębnienie grupy pacjentów wysokiego ryzyka [3,12]. Wykazano także, iż w przypadku raka piersi nadekspresji białka HER2 towarzyszy amplifikacja genu HER2., a określenie statusu HER2 w przebiegu raka piersi stanowi obecnie standardową procedurę diagnostyczną oraz jest niezbędne do optymalnego zastosowania terapii [3]. Ocena statusu HER2 w przypadku raka 793

4 żołądka po raz pierwszy została opisana w 1986 r. [19]. Wykazano, nadekspresję i amplifikację HER2 w 7 34% przypadków raka żołądka [5,8,16,20,22]. Ponadto wykazano, iż ekspresja białka HER2 w raku żołądka, zależy od typu histopatologicznego nowotworu oraz od lokalizacji guza, wskazując iż może on stanowić niezależny czynnik prognostyczny w przebiegu tego nowotworu [8,22]. Wskazuje się, iż podobnie jak w przypadku raka piersi, w raku żołądka receptor HER2 może stanowić czynnik predykcyjny, wskazując na nowe strategie terapeutyczne. Liczni autorzy wykazali, iż w przypadku raka żołądka nadekspresja HER2 zależy od typu histologicznego oraz od lokalizacji zmiany. Ponadto wskazano na różnice w ocenie ekspresji białka HER2 w przypadku raka żołądka w porównaniu z rakiem piersi. Wykazano różnice zarówno w ocenie lokalizacji odczynów błonowych HER2 pomiędzy rakiem piersi a rakiem żołądka, jak również wskazano na odmienną ilość komórek wykazujących dodatni odczyn immunohistochemiczny pomiędzy rakiem piersi a rakiem żołądka [11,18]. Podobnie jak w przypadku raka piersi, algorytm postępowania diagnostycznego oceny statusu HER2 jest podobny. Jednakże w przeciwieństwie do raka piersi, nadekspresji białka HER2 nie zawsze towarzyszy amplifikacja genu dla receptora. Istnieje wiele przypadków raka żołądka, w których pomimo braku ekspresji obecna jest amplifikacja genu [15,23]. Jednakże istnieją także liczne doniesienia, które potwierdzają zgodność pomiędzy nadekspresją białka oraz amplifikacją genu w rakach żołądka. Yano i wsp. [25] stwierdził zgodność pomiędzy badaniami IHC a FISH, odpowiednio w 58,5% przypadków dla IHC [2(+)] oraz w 88% przypadkach dla IHC [3(+)]. Jednakże pomimo licznych doniesień, w których często wyniki nie są zbieżne, w przypadku raka żołądka aktualne zalecenia wskazują jednoznacznie na wykonywanie oznaczenia immunohistochemicznego a następnie reakcji FISH. Wykazano różnice w poziomach nadekspresji oraz amplifikacji HER2 wahającą się od 8,1% do 91%, podkreślając, iż różnice te mogą wynikać z różnic demograficznych oraz czynników społeczno-ekonomicznych pacjentów. Wykazano także, iż kolejnymi czynnikami warunkującymi rozbieżności w uzyskanych wynikach diagnostycznych są różne testy diagnostyczne, zróżnicowana skala oceny statusu HER2, a także subiektywność podczas oceny [7]. W niniejszej pracy wykazano nadekspresję HER2 w 20% analizowanych przypadków. Natomiast wynik wątpliwy wykazano w 11%-43% przypadków, w zależności od zastosowanego testu diagnostycznego oceniającego status HER2. W badaniach Grabsch i wsp. [9] przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie 924 przypadków raka żołądka wykazano nadekspresję HER2 jedynie w poniżej 10% przypadków. Autorzy podkreślili także wysokie zróżnicowanie ekspresji HER2 oraz wskazali, iż HER2 nie stanowi czynnika prognostycznego wskazującego na przeżycie pacjentów z rakiem żołądka. Ponadto Grabch i wsp. wskazali na ogromną heterogeniczność utkania guza i wykazali niewielki wpływ HER-2 na rokowanie pacjentów z rakiem żołądka. Autorzy wskazali, iż terapia celowana przeciwko HER2 i HER3 może być skierowana jedynie na ograniczonej grupie pacjentów, u których istnieje duże ryzyko uzyskania wyników fałszywie dodatnich materiału pochodzącego z biopsji [9]. Ponadto doniesienia dotyczące zgodności ekspresji HER-2 pomiędzy utkaniem guza pierwotnego a przerzutami w przypadku raka żołądka także są niejednoznaczne. Bozetti i wsp. wykazali wskaźnik zgodności amplifikacji w 98,5% i nadekspresji w 95% pomiędzy utkaniem guza pierwotnego a przerzutami [4]. Autorzy wykazali zgodność amplifikacji w 68 przypadkach utkania guza pierwotnego oraz odpowiadającym im przerzutom. Odpowiednio w 10/68 z nich stwierdzono amplifikację, natomiast jej brak wykazano w 57/68 przypadkach. Ponadto zaobserwowano, iż w jednym na 68 przypadków raka żołądka nie stwierdzono amplifikacji HER2, natomiast w przerzutach do węzłów chłonnych amplifikacja ta wystąpiła. Wyniki te zostały potwierdzone także w badaniu immunohistochemicznym. Autorzy wykazali, iż wysoka korelacja pomiędzy ekspresją i amplifikacją HER2 w utkaniu guza pierwotnego oraz w przerzutach wskazuje na niezmieniony status HER2 w wyniku progresji nowotworowej [4]. Rola HER2 jako czynnika prognostycznego w raku żołądka wciąż pozostaje niewyjaśniona. Doniesienia wskazują, iż w przypadku raka żołądka obserwowana jest nadekspresja HER2 i HER3, która wskazuje na złe rokowanie pacjentów, jednakże stanowi jednocześnie kierunek nowych strategii terapeutycznych [13,26]. Allgayer i wsp. [1] potwierdzili znaczenie statusu HER2 jako czynnika prognostycznego w raku żołądka. Wykazał istotny związek między poziomem ekspresji HER2 i krótszym okresem wolnym od choroby, a także okresem przeżycia pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem żołądka. Ocena statusu HER2 przebiega za pomocą dwóch zatwierdzonych przez FDA testów, do których należą odpowiednio, HerceptTest firmy zawierający przeciwciało królicze poliklonalne anty-her2 (, Glostrup, Dania) oraz przeciwciało królicze monoklonalne anty-her2 [4B5] firmy (, Pathway, Ventana). Jednakże przeciwciała te różnią się między sobą klonalnością, a testy systemami do wizualizacji powstałych kompleksów immunologicznych, co w konsekwencji może warunkować zróżnicowane odczyny immunohistochemiczne. Park i wsp. [17] przeprowadził badania na 1091 przypadkach raka żołądka wykorzystując technikę mikromacierzy tkankowych w celu porównania dwóch testów immunohistochemicznych, firmy i oraz hybrydyzacji in situ, odpowiednio FISH oraz CISH, w celu porównania tych technik diagnostycznych. Autorzy przeprowadzili analizę porównawczą ekspresji HER2 wykonując oznaczenia z wykorzystaniem przeciwciała poliklonalnego (, HerceptTest) oraz monoklonalnego [4B5]. W 41 przypadkach Park i wsp. wykazali różnice w poziomach ekspresji HER2 uzyskując wskaźnik zgodności na poziomie 96,1% (κ = 0,785, p < 0,001). Ponadto autorzy wykazali, iż w 1,9% przypadków HER2 na poziomie (0) oraz 34,0% przypadków na poziomie HER2 [1(+)] uzyskanych testem wykazało status HER2 na poziomie [2(+)] testem. Jednocześnie 17,2% przypadków sklasyfikowanych testem na poziomie [1(+)] oceniono na [2(+)] testem. Ponadto wykazano jeden przypadek, w którym uzyskano poziom HER2 na poziomie [3(+)] przy użyciu HercepTest, natomiast w teście HER2 był negatywny (0). W niniejszej pracy wykazano zgodność w oznaczeniach IHC w 23% przypadków. Potwierdzono stwierdzone wyższe wartości ekspresji HER2 w przypadku oznaczeń HER2 testem, w porównaniu do oznaczeń testem. Wnioski W wyniku przeprowadzonych w niniejszej pracy analiz wykazano zróżnicowany poziom ekspresji białka HER2 u pacjentów z rakiem żołądka. Wykorzystując technikę fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ potwierdzono amplifikację genu receptora HER2, u pacjentów z wątpliwym wynikiem badania immunohistochemicznego. Ponadto można stwierdzić, iż ocena statusu HER2 z wykorzystaniem różnych systemów diagnostycznych może skutkować zróżnicowanym poziomem ekspresji oznaczanego białka, jednakże stanowi niewątpliwie istotny element w diagnostyce w przypadku raka żołądka, wskazując na nowe strategie terapeutyczne. Jednakże, ze względu na braki w dokumentacji medycznej pacjentów, ocena wpływu palenia na status HER2 jest niemożliwa. Piśmiennictwo 1. Allgayer H., Babic R., Gruetzner K.U. et al.: c-erbb-2 is of independent prognostic relevance in gastric cancer and is associated with the expression of tumor-associated protease systems. J. Clin. Oncol. 2000, 18, Aoyama T., Yoshikawa T., Miyagi Y. et al.: Human epidermal growth factor receptor 2 (Her-2) and S-1 adjuvant chemotherapy in stage 2/3 gastric cancer patients who underwent D2 gastrectomy. Surg Today 2013, DOI /s Bighin C., Pronzato P., Del Mastro L.: Trastuzumab emtansine in the treatment of HER-2-positive metastatic breast cancer patients. Future Oncol. 2013, 9, Bozzetti C., V Negri F., Lagrasta C.A. et al.: Comparison of HER2 status in primary and paired metastatic sites of gastric carcinoma. Br. J. Cancer 2011, 104, Cho E.Y., Srivastava A., Park K. et al.: Comparison of four immunohistochemical tests and FISH for measuring HER2 expression in gastric carcinomas. Pathology 2012, 44, Dicken B.J., Bigam D.L., Cass C. et al.: Gastric adenocarcinoma: review and considerations for future directions. Ann. Surg. 2005, 241, Gasljevic G., Lamovec J., Contreras J.A., et al.: HER2 in Gastric Cancer: An Immunohistochemical Study on Tissue Microarrays and the Coressponding Whole-Tissue Sections with a Supplemental Fish Study. Pathol. Oncol. Res. 2013, DOI: / s Geng Y., Chen X., Qiu J. et al.: Human epidermal growth factor receptor-2 expression in primary and metastatic gastric cancer. Int. J. Clin. Oncol. 2013, DOI /s Grabsch H., Sivakumar S., Gray S., et al.: HER2 expression in gastric cancer: Rare, heterogeneous and of no prognostic value - conclusions from 924 cases of two independent series. Cell. Oncol. 2010, 32, M. Bodnar i wsp.

5 10. Guggenheim D.E., Shah M.: Gastric cancer epidemiology and risk factors. J. Surg. Oncol. 2013, 107, Hofmann M., Stoss O., Shi D., et al.: Assessment of a HER2 scoring system for gastric cancer: results from a validation study. Histopathology 2008, 52, Jelovac D., Emens L.A.: HER2-directed therapy for metastatic breast cancer. Oncology 2013, 27, Jørgensen J.T.: Targeted HER2 treatment in advanced gastric cancer. Oncology 2010, 78, Kovács A., Stenman G.: HER2-testing in 538 consecutive breast cancer cases using FISH and immunohistochemistry. Pathol. Res. Pract. 2010, 206, Lee S., de Boer W.B., Fermoyle S. et al.: Human epidermal growth factor receptor 2 testing in gastric carcinoma: issues related to heterogeneity in biopsies and resections. Histopathology 2011, 59, Nagini S.: Carcinoma of the stomach: A review of epidemiology, pathogenesis, molecular genetics and chemoprevention. World Gastrointest. Oncol. 2012, 4, Park Y.S., Hwang H.S., Park H.J. et al.: Comprehensive analysis of HER2 expression and gene amplification in gastric cancers using immunohistochemistry and in situ hybridization: which scoring system should we use? Hum. Pathol. 2012, 43, Rüschoff J., Dietel M., Baretton G. et al.: HER2 diagnostics in gastric cancer-guideline validation and development of standardized immunohistochemical testing. Virchows Archiv. 2010, 457, Sakai K., Mori S., Kawamoto T. et al.: Expression of epidermal growth factor receptors on normal human gastric epithelia and gastric carcinomas. J. Natl. Cancer Inst. 1986, 77, Shinohara H., Morita S., Kawai M. et al.: Expression of HER2 in human gastric cancer cells directly correlates with antitumor activity of a recombinant disulfide-stabilized anti-her2 immunotoxin. J. Surg. Res. 2002, Siegel R., Naishadham D., Jemal A.: Cancer statistics, CA Cancer J. Clin. 2013, 63, Thibault C., Khodari W., Lequoy M. et al.: HER2 status for prognosis and prediction of treatment efficacy in adenocarcinomas: A review. Crit. Rev. Oncol. Hematol. 2013, 1 11, doi: /j.critrevonc Tsapralis D., Panayiotides I., Peros G., et al.: Human epidermal growth factor receptor-2 gene amplification in gastric cancer using tissue microarray technology. World J. Gastroenterol. 2012, 18, Vasconcellos F.A., Aleixo P.B., Stone S.C., et al.: Generation and characterization of new HER2 monoclonal antibodies. Acta Histochemica 2013, 115, Yano T., Doi T., Ohtsu A., et al.: Comparison of HER2 gene amplification assessed by fluorescence in situ hybridization and HER2 protein expression assessed by immunohistochemistry in gastric cancer. Oncol. Rep. 2006, 15, Zhang X.L., Yang Y.S., Xu D.P. et al.: Comparative study on overexpression of HER2/neu and HER3 in gastric cancer. World J. Surg. 2009, 33, Zhuo W., Zhang L., Wang Y., et al.: CYP2E1 RsaI/ PstI polymorphism and gastric cancer susceptibility: meta-analyses based on 24 case-control studies. PloS One. 2012, 7, e