(19) PL (11) (13) B1 (12) OPIS PATENTOWY PL B1 A61K 38/13 A61K 9/113 A61K 47/22 A61P 37/06

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (19) PL (11) (13) B1 (51) Int.Cl.7 A61K 38/13 A61K 9/113 A61K 47/22 A61P 37/06 (54) Doustny środek farmaceutyczny (30) Pierwszeństwo: ,HU,P (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 11/96 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: W UP 02/02 (73) Uprawniony z patentu: BIOGAL Gyógyszergyar RT., Debrecen, HU (72) Twórcy wynalazku: Istvan Kovacs, Debrecen, HU Marta Jusztin, Debrecen, HU Erzsebet Takacs, Debrecen, HU Zoltan Balazs, Debrecen, HU lldikó Kiss, Ebes, HU Zsolt Varga, Debrecen, HU Sandor Jancsó, Debrecen, HU Csaba Heim, Debrecen, HU lldikó Kanya, Debrecen, HU Erzsebet Erdöhati, Konyar, HU Marta Jarabin, Debrecen, HU (74) Pełnomocnik: Buczyński Edward, POLSERVICE (57) 1. Doustny środek farmaceutyczny w postaci prekoncentratu emulsji wielokrotnej zawierającego cyklosporynę, etanol, środek powierzchniowo czynny, rozpuszczalnik lipofilowy i/lub amfifilowy i kotensyd, znamienny tym, że 5-30% wagowych cyklosporyny, 5-30% wagowych tokoferylo-polietylenoglikolowego estru kwasu karboksylowego (Vitaminy E TPGS), 5-20% wagowych etanolu i 20-55% wagowych rozpuszczalnika lipofilowego i/lub 10-20% wagowych kotensydu o wartości HLB 4-10 i ewentualnie 10-55% wagowych rozpuszczalnika amfifilowego. PL B1

2 Doustny środek farmaceutyczny Zastrzeżenia patentowe 1. Doustny środek farmaceutyczny w postaci prekoncentratu emulsji wielokrotnej zawierającego cyklosporynę, etanol, środek powierzchniowo czynny, rozpuszczalnik lipofilowy i/lub amfifilowy i kotensyd, znamienny tym, że 5-30% wagowych cyklosporyny, 5-30% wagowych tokoferylo-polietylenoglikolowego estru kwasu karboksylowego (Vitaminy E TPGS), 5-20% wagowych etanolu i 20-55% wagowych rozpuszczalnika lipofilowego i/lub 10-20% wagowych kotensydu o wartości HLB 4-10 i ewentualnie 10-55% wagowych rozpuszczalnika amfifilowego. 2. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jako rozpuszczalnik lipofilowy zawiera ester glicerydowy kwasu tłuszczowego. 3. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jako rozpuszczalnik amfifilowy zawiera farmaceutycznie dopuszczalny ester alkilowy kwasu C2-8 polikarboksylowego, a korzystnie cytrynian trietylu lub acetylocytrynian trietylu. 4. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jako kotensyd zawiera estry kwasów tłuszczowych z sorbitanem. 5. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jako kotensyd zawiera estry kwasu ortofosforowego z eterem alkilopoliglikolowym. 6. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jako środek pomocniczy i środek powierzchniowo czynny zawiera bursztynian d-α-tokoferylo-poliglikolu etylenowego Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera bursztynian d-α -tokoferylo-poliglikolu etylenowego 1000 w postaci roztworu w glikolu polietylenowym. * * * Przedm iotem wynalazku jest doustny środek farm aceutyczny w postaci prekoncentratu em ulsji wielokrotnej zaw ierającego środek powierzchniowo czynny, etanol i rozpuszczalnik lipofilowy, a także, gdy jest to pożądane, rozpuszczalnik amfifilowy. Cykliczne poli-n-metylowane undekapeptydy należące do grupy cyklosporyn, wykazują działanie obniżające odporność, przeciwzapalne, przeciw grzybicze i przeciw pasożytnicze. Od odkrycia cyklosporyny A będącej pierw szym przedstawicielem tej grupy związków wydzielono i zidentyfikowano wiele różnych cyklosporyn w ystępujących w przyrodzie, spośród których liczne wytworzono na drodze półsyntetycznej lub całkowicie syntetycznej. Podstawowym zadaniem cyklosporyny A jest zapobieganie odrzucaniu przeszczepionych organów. Terapia związana z obniżaniem odporności obejmuje leczenie poważnych przewlekłych chorób autoimmunizacyjnych (liszaj rumieniowaty, zapalenie kłębuszków nerkowych, niedokrwistość hemolityczna, ciężka miastenia, stwardnienie rozsiane). W przypadku przeszczepiania organu/tkanki leczenie pacjentów rozpoczyna się od dożylnego podawania odpowiedniego preparatu, a w późniejszym okresie terapii stosuje się doustne środki farmaceutyczne. W odniesieniu do takich preparatów trudno jest opracować optymalny skład, gdyż z uwagi na budowę chemiczną i małą rozpuszczalność w wodzie cyklosporyny jej wchłanianie przy podawaniu doustnym jest stosunkowo niezadowalające. Z tego względu przy opracowywaniu doustnych środków farmaceutycznych zawierających cyklosporynę najistotniejszy problem stanowi uzyskanie produktu o takim składzie, który zapewni lepsze wchłanianie substancji czynnej. Z literatury patentowej znanych jest szereg sposobów, zgodnie z którymi substancję czynną rozpuszcza się w mieszaninie naturalnych olejów roślinnych lub syntetycznych estrów kwasów tłuszczowych oraz różnych środków powierzchniowo czynnych takich jak transestryfikowane glikole polietylenowe, estry cukrowe kwasów tłuszczowych i estry kwasów tłuszczowych z sorbitanem, których rozpuszczalność można ewentualnie zwiększyć dodając etanol (opis patentowy szwajcarski nr ). Postaci środków farmaceutycznych wytworzonych w taki sposób i zawierających rozpuszczoną cyklosporynę wykazują następującą wspólną cechę: w przypadku roztworu do wypicia pacjent przed pobraniem go przyrządza emulsję olej w wodzie (o/w) bezpośrednio przed

3 użyciem, albo, w przypadku miękkiej kapsułki żelatynowej po jej rozpadzie pod wpływem soku żołądkowego tworzy się emulsja o/w, której faza olejowa utrzymuje substancję czynną w stanie rozpuszczonym. Oczywiście fakt, że substancja czynna jest rozpuszczona w fazie olejowej nie wystarcza do jego wchłonięcia, gdyż lek powinien również rozpuszczać się w soku żołądkowojelitowym. Zapewniają to stosowane środki powierzchniowo czynne, na co zwrócono uwagę w opisie patentowym niemieckim nr , w którym zastrzeżono sposób wytwarzania mikroemulsyjnego prekoncentratu. Preparat ten zawiera fazę hydrofilową i triglicerydy kwasów tłuszczowych jako fazę lipofilową, a także środek powierzchniowo czynny. Mikroemulsja o cząstkach koloidalnych zapewnia większą powierzchnię właściwą, co ułatwia przenikanie do płynów ustrojowych. Podstawowy problem związany z roztworem stosowanym przede wszystkim w roztworach do picia oraz w miękkich kapsułkach żelatynowych ujawnionych w różnych opisach patentowych oprócz ograniczonego wchłaniania stanowi niestabilność fazy olejowej; oleje tłuszczowe jełczeją, tak że nieprzyjemny smak leku przeszkadza w jego stosowaniu. Kolejną wadę może stanowić wytrącanie się substancji czynnej lub wypełniacza w obniżonej temperaturze. Uniemożliwia to przechowywanie środka w zimnym miejscu, co z drugiej strony mogłoby być pożądane ze względu na jego stabilność chemiczną. Ponadto środki powierzchniowo czynne stanowiące przeważającą część roztworu nie są kompatybilne z błoną żelatynową, co znacznie utrudnia wytwarzanie miękkich kapsułek żelatynowych. Problemów związanych ze stabilnością wypełniaczy i nośników można uniknąć, jeśli wykorzysta się sposób ujawniony w opisie patentowym węgierskim nr , zgodnie z którym substancję czynną rozpuszcza się w mieszaninie etanol/glikol propylenowy zawierającej poloksamer jako środek powierzchniowo czynny. Przy zastosowaniu tego roztworu jako roztworu do picia uzyskuje się zawiesinę zawierającą cząstki o wielkości zbliżonej do cząstek koloidalnych, w przypadku której stopień wchłaniania jest prawie taki sam jak w przypadku innych środków dostępnych w handlu. Przy wytwarzaniu środka pojawia się inny problem, gdyż wiadomo, że roztworami wytworzonymi z wykorzystaniem hydrofilowego rozpuszczalnika nie można napełniać kapsułek żelatynowych, tak że do wytwarzania układów tworzących zarówno zawiesinę jak i emulsję stosować można jedynie ośrodki lipofilowe i/lub amfifilowe. Kolejny warunek, który należy spełnić przy wytwarzaniu kapsułki żelatynowej związany jest z tym, że cały roztwór musi być kompatybilny z otoczką i nie może powodować jej mięknięcia lub pękania. Doustne środki według wspomnianych powyżej opisów patentowych, zawierające cyklosporynę w roztworze, tworzą emulsję w środowisku wodnym, a w szczególnym przypadku tworzą mikroemulsję przy stosowaniu terapeutycznym. Zazwyczaj środek farmaceutyczny zawiera w znacznej ilości niejonowe, a w pewnych przypadkach również anionowe środki powierzchniowo czynne, co umożliwia wchłanianie substancji czynnej w warunkach fizjologicznych. W zaburzeniach układu neurohumoralnego i wątrobowego, przy uwzględnieniu działania ubocznego cyklosporyny (zaburzenia żołądkowo-jelitowe i wątrobowe wchłanianie jednego lub więcej składników aktywnych z przewodu żołądkowo-jelitowego staje się problematyczne z uwagi na skąpe wydzielanie żółci. Obecność kwasów żółciowych i ich soli jest absolutnie niezbędna do zdegradowania i strawienia nośników o charakterze tłuszczowym, oraz do zapewnienia wchłaniania rozpuszczalnych w nich substancji czynnych. Jakkolwiek prekoncentraty emulsyjne i mikroemulsyjne przystosowane do doustnego podawania cyklosporyny (Sandimmun, Sandimmun Optoral, Sandimmun Neoral; producent - Sandoz AG, Szwajcaria) zapewniają lepsze wchłanianie substancji czynnej, nawet przy zmniejszonej ilości soli żółciowych, to nie zawierają one żadnego składnika, który mógłby te sole zastąpić (SCRIPT Np października 1993, str. 21, Aerzte Ztg , str. 2/4).

4 Celem wynalazku jest sposób wytwarzania zawierającego cyklosporynę, dobrze wchłaniającego się środka doustnego o biodostępności ponad 40-48%, czyli biodostepności wyżej opisanego środka. Poza zapewnieniem stabilności chemicznej cyklosporyny celem jest opracowanie takiego środka, z którego ani substancja czynna ani żaden z wypełniaczy nie wytrąca się przy przechowywaniu w zimnym miejscu (5-15 C), co zapewnia zwiększoną trwałość środka. Celem jest również opracowanie takiego środka, w którym wypełniacze są chemicznie stabilne, nie utleniają się i nie jełczeją, gdyż są odpowiednio dobrane, a utlenianie jest zahamowane dzięki zastosowaniu odpowiedniego wypełniacza. W czasie badań wypełniaczy ułatwiających rozpuszczanie i wchłanianie substancji czynnej przez płyn żołądkowo-jelitowy, nieoczekiwanie stwierdzono, że wchłanianie tokoferylopolietylenoglikolowych estrów kwasów polikarboksylowych nie wymaga obecności kwasów żółciowych, a ponadto wchłanianie leków, w danym przypadku cyklosporyny rozpuszczonej przez te estry, jest znacznie skuteczniejsze. W doświadczeniach użyto produktu z Eastman Fine Chemicals (Kingsport, NT , USA) o nazwie handlowej. Chemicznie stanowi bursztynian α-tokoferolo-glikolu polietylenowego 1000 i jest stechiometrycznie określonym jednorodnym środkiem powierzchniowo czynnym. Podobnie jak jego składowe, jest on farmaceutycznie dopuszczalny, nie wywołuje podrażnień i uczuleń oraz nie jest toksyczny (LD50> 5 g/kg w przypadku białych myszy). Wytworzono prekoncentraty emulsji wielokrotnej z wykorzystaniem środka oraz znanych roślinnych i syntetycznych olejów tłuszczowych. Takie roztwory różnią się zasadniczo np. od liposomów ujawnionych opisanych w międzynarodowym zgłoszeniu patentowym nr WO 87/02219, które stanowią pęcherzyki utworzone przez sól tris(hydroksymetylo)aminometanową hemibursztynianu tokoferylu, stosowane przede wszystkim pozajelitowo i miejscowo, a znacznie rzadziej doustnie. Liposomy wytwarza się w specjalnych warunkach z wykorzystaniem ultradźwięków z przenoszeniem znacznej energii. Celem było wytworzenie z wykorzystaniem rozpuszczalników roztworu cyklosporyny, który można łatwo zastosować w postaci roztworu do picia i/lub w kapsułkach żelatynowych. Gdy roztwór według wynalazku, zawierający substancję czynną, zmiesza się z wodą, herbatą, sokiem owocowym lub mlekiem (kakao), zależnie od życzeń pacjenta, samorzutnie tworzy się układ wieloemylsyjny (typu w/o/w), bez dostarczania energii. W przypadku kapsułek żelatynowych emulsja tworzy się w soku żołądkowym po rozpadzie kapsułki. Z uwagi na wytwarzanie szczególnie dogodny wydaje się roztwór o składzie: cyklosporyna A : : Miglyol 812 : etanol = 10:30:50:10. Po nalaniu 2-5 ml tego roztworu do około 50 ml wody uzyskuje się silnie zdyspergowany układ emulsji wielokrotnej o wielkości cząstek nm zbliżonych do koloidów. Takim roztworem o wysokiej lepkości można napełniać w temperaturze około 30 C miękkie lub twarde kapsułki żelatynowe (LICAPS); te ostatnie korzystnie hermetycznie zamyka się. Z układu emulsji wielokrotnej, wytworzonego lub tworzącego się podczas stosowania terapeutycznego, wchłanianie substancji czynnych takich jak cyklosporyna, jest wysoce korzystne. Równocześnie należy brać pod uwagę, że oprócz cyklosporyny w dziennej dawce 2,5-13 mg/kg podaje się w identycznej dawce witaminę E. Ostatnio w lecznictwie zwraca się coraz większą uwagę na witaminę E ze względu na jej korzystne działanie fizjologiczne. Oprócz zastosowania w leczeniu chorób związanych z ciążą, a także złego wchłaniania pokarmu i dystrofii mięśni, można ją z powodzeniem wykorzystywać jako środek wychwytujący wolne rodniki w zapobieganiu i leczeniu chorób serca i układu sercowo-naczyniowego, np. niewydolności serca (M.J. Stamfer i inni, New England J. of Med. 328, 1444 (1993)). W tym przypadku witamina E odgrywa istotną rolę w metabolizmie kwasu arachidonowego; wpływa ona na powstawanie prostaglandyny hamując uwalnianie kwasu arachidonowego i aktywność enzymatyczną lipoksygenazy, a w ten sposób hamując agregację płytek krwi (G.P. Ellis, Progress in Medicinal Chemistry 25. Elsevier, Amsterdam 1988). Takie działanie witaminy E

5 może osłabić nefrotoksyczne działanie cyklosporyny i z tego względu jest ona korzystniejszym środkiem niż olej rybi zawierający kwasy ω-3-nienasycone (opis patentowy WO nr 87/06463), gdyż jej skład jest określony i stały. Dzienna dawka doustnie podawanej witaminy E może dochodzić do mg. W związku z tym nie można uważać, że jest to dawka toksyczna. Pomimo to, zwłaszcza z uwagi na przedłużone podawanie wymagane przy stosowaniu w celu osłabienia odporności, ilość witaminy E, w danym przypadku stosowanej jako środek pomocniczy i wypełniacz, należy obniżyć. Przy obniżaniu udziału tego środka powierzchniowo czynnego pogarsza się także pożądany wysoki stopień dyspersyjności emulsji. Dlatego też z uwagi na wymagania fizykochemiczne i farmaceutyczne praktyczne wydaje się stosowanie złożonego układu emulgatorów. Fakt, że tokoferylo-polietylenoglikolowe estry kwasu bursztynowego w stosowanym układzie są niekompatybilne ze zwykle stosowanymi tensydami o niskich wielkościach HLB (równowagi hydrofilno-lipofilnej), takimi jak estry glikolu polietylenowego i kwasami tłuszczowymi i estry tego glikolu, stwarza poważne problemy. Jednakże nieoczekiwanie stwierdzono, że w odpowiednim lipofilowym rozpuszczalniku lub mieszaninie rozpuszczalników zastosowanie estrów kwasów tłuszczowych z sorbitanem charakteryzujących się niskimi wielkościami HLB, takich jak monolaurynian sorbitanu, monopalmitynian sorbitanu, monostearynian sorbitanu i monooleinian sorbitanu (o wielkościach HLB odpowiednio 8,6, 6,7, 4,7 i 4,3), a także estrów kwasu ortofosforowego z eterem alkilo-poliglikolowym (takich jak produkt dostępny w handlu pod nazwa handlową Hostapat), uzyskać można emulsje typu w/o/w, w których wielkość kropelek i grubość warstwy podwójnej w fazie wewnętrznej nie przekracza 0,2-1,0 μm, a średnica pełnej kropli emulsji w/o/w w układzie rozpuszczalnika lipofilowego i współrozpuszczalnika amfifilowego (opisanego poniżej) wynosi 10 μm, a samym rozpuszczalniku amfifilowym wynosi 30 μm. Znana z opisu patentowego EP kompozycja farmaceutyczna w postaci emulsyjnego prekoncentratu zawiera jako substancję aktywną - cyklosporynę oraz hydrofilowy, organiczny rozpuszczalnik taki jak mieszanina 1,2-glikolu propylenowego i etanolu; lipofilową fazę zawierającą mieszaninę mono-, di- lub trójglicerydów lub polietoksylowane i transestryfikowane oleje roślinne i jako surfaktant - polioksyetylenosorbitan estru kwasu tłuszczowego o wartości HLB (równowaga hydrofilowo-lipofilowa) co najmniej 10. W skład kompozycji farmaceutycznej w postaci prekoncentratu emulsji wielokrotnej, do podawania doustnego według wynalazku, wchodzi: cyklosporyna - jako substancja aktywna; witamina E TPGS (bursztynian α- tokoferolo-glikolu polietylenowego 1000); etanol; rozpuszczalnik amfifilowy i jako kotensyd - sorbitan estru kwasu tłuszczowego lub estry kwasu ortofosforowego z eterem alkiloglikolowym o wartości HLB pomiędzy Z samego porównania składu tych dwóch kompozycji farmaceutycznych wynika jasno, że są one różne. Publikacja - European Journal of Pharmaceutical Science, dotyczy badań na skalę laboratoryjną, wzrostu rozpuszczalności cyklosporyny w roztworze witaminy E TPGS w układzie zawierającym wodę. Rozważania naukowe dotyczą jedynie tego prostego układu zawierającego wodę/cyklosporynę/wit. E TPGS, przy bardzo małych stężeniach zarówno cyklosporyny jak i wit. E TPGS, w wysokich temperaturach, nie badając tej rozpuszczalności w warunkach in vivo tzn. nie badając absorpcji w warunkach fizjologicznych/patologicznych ani przy innych dużo wyższych stężeniach i przy niskich temperaturach. W związku z powyższym, publikacja ta jedynie daje pewne wskazówki dotyczące wpływu wit. E TPGS na rozpuszczalność cyklosporyny. Z przeprowadzonych przez twórców wynalazku badań porównawczych nie tylko składu ale i właściwości kompozycji farmaceutycznej w postaci prekoncentratu emulsji wielokrotnej, do podawania doustnego, zawierającego jako substancję czynną- cyklosporynę i dodatkowo wit. E TPGS zgodnie z wynalazkiem, z kompozycją znaną, zawierającą jako substancję czynną- cyklosporynę, używaną powszechnie pod nazwą SANDIMMUN, jasno wynika, że znany środek farmaceutyczny pod nazwą SANDIMMUN różni się jedynie od tego znanego z opisu patento-

6 wego EP tym, że zastosowano w nim zamiast transestryfikowanego oleju roślinnego - transestryfikowany kwas linolenowy a więc praktycznie jest to środek farmaceutyczny analogiczny do środka farmaceutycznego według opisu patentowego EP , w związku z tym przeprowadzone przez Zgłaszającego badania porównawcze dotyczące wykazania lepszego działania kompozycji farmaceutycznej według wynalazku i znanego środka SANDIMMUN będą odpowiednimi również do porównania środka farmaceutycznego według wynalazku ze środkiem farmaceutycznym według opisu patentowego EP i wykazania nieoczywistości rozwiązania będącego przedmiotem wynalazku w świetle znanego i cytowanego powyżej stanu techniki. Cyklosporyna jest składnikiem aktywnym leków stosowanych bardzo często do zapobiegania odrzucania przeszczepów, terapii związanej z obniżaniem odporności, do leczenia wielu poważnych chorób przewlekłych takich jak: liszaj rumieniowaty, zapalenie kłębuszków nerkowych, niedokrwistość, stwardnienie rozsiane i inne. Chociaż działanie terapeutyczne cyklosporyny jest bardzo ważne jednak nie można pominąć jej bardzo poważnych działań ubocznych, ponieważ powoduje ona zaburzenia żołądkowo-jelitowe i wątrobowe i skąpe wydzielanie żółci a do jej wchłaniania konieczna jest obecność kwasów żółciowych i ich soli, które również powodują degradację oraz trawienie nośników o charakterze tłuszczowym. Sandimmun nie zawiera składnika, który mógłby zastąpić sole żółciowe. Najbardziej korzystną formą podawania preparatów zawierających cyklosporynę są preparaty doustne w postaci emulsji do picia lub kapsułek. Ponieważ cyklosporyna jest słabo rozpuszczalna w wodzie, najczęściej jest rozpuszczana w tłuszczach np. w mieszaninie naturalnych olejów lub syntetycznych estrach kwasów tłuszczowych, ewentualnie z dodatkiem etanolu, w celu zwiększenia rozpuszczalności. W tym przypadku, pacjent musi sam przygotować roztwór do wypicia (tworzy się emulsja o/w), jest to duża niedogodność, poza tym oleje zawarte w zawiesinie mogą się utleniać i jełczeć podczas dłuższego przechowywania w normalnej temperaturze, natomiast w niższej temperaturze może wytrącać się substancja czynna - cyklosporyna lub wypełniacz chociaż niska temperatura byłaby korzystna dla stabilności preparatu. Przy przygotowaniu kapsułek zawierających taki preparat oprócz możliwości jełczenia tłuszczów, wytrącania się substancji czynnej lub wypełniacza, istnieje problem z kompatybilnością roztworu z substancją czynną z błoną żelatynową kapsułki tak by kapsułka nie pękała i nie miękła. Nieoczekiwanie okazało się, że wytworzone według wynalazku preparaty zawierające w składzie: cyklosporynę, Wit. E TPGS, etanol, kotensyd o wartości HLB 4-10, rozpuszczalnik lipofilowy i amfifilowy wykazują znakomite właściwości: 1. Wit. E TPGS nie tylko wpływa na wzrost rozpuszczalności cyklosporyny ale jej wchłanianie jest znacznie skuteczniejsze po rozpuszczeniu przez estry kwasów polikarboksylowych tokoferylopolietylenoglikolowych (Wit. E TPGS) i nie wymaga obecności kwasów żółciowych lub ich soli w organizmie człowieka, tak jak to było dotychczas; 2. biodostępność preparatu jest ponad 40-48%; 3. preparat jest bardzo stabilny chemicznie ponieważ może być przechowywany w niższych temperaturach (5-15 C) bez obawy, że wytrąci się substancja aktywna - cyklosporyna ani wypełniacz lub nośnik (przez odpowiedni dobór stosunku kotensydów do współrozpuszczalników) i wit. E TPGS zapobiega starzeniu się, utlenianiu i jełczeniu olejów, nie ma więc potrzeby dodawania antyutleniacza; 4. otrzymany według wynalazku układ emulsji wielokrotnej zaopatruje organizm nie tylko w substancję aktywną - cyklosporynę ale jednocześnie w tak bardzo potrzebną witaminę E, która jak wskazują ostatnie badania, odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie człowieka jako środek wychwytujący wolne rodniki w zapobieganiu i leczeniu chorób serca i układu sercowo-naczyniowego oraz chorób związanych z ciążą złym wchłania-

7 niem pokarmu oraz z dystrofią mięśni i to w dawce analogicznej do dawki cyklosporyny bez ryzyka hiper-witaminizacji; 5. emulsje typu w/o/w otrzymane według wynalazku są kompatybilne z otoczką kapsułki żelatynowej, w związku z tym nie pękają ani nie miękną nawet w czasie długiego przechowywania. Na załączonych do opisu porównawczych wykresach fig. 1 i fig. 2 widać wyraźnie jak przyswajany jest przez organizm preparat w postaci kapsułki ze znanym lekiem - Sandimmun (bez wit. E TPGS) i preparat w postaci kapsułki według wynalazku (zawierający wit. E TPGS). Badania przeprowadzono dla układu wieloemulsyjnego w/o/w otrzymanego w przykładach III i V i badano poziomy we krwi zwierząt. Z porównania tego wynika, że: 1. poziomy we krwi cyklosporyny są w przypadku kapsułek według wynalazku znacznie wyższe niż w znanym leku; 2. maksymalny poziom we krwi jest osiągnięty szybciej (już po 1 godzinie po podaniu); 3. jest znacznie wyższa biodostępność; 4. poziom cyklosporyny we krwi obniża się znacznie wolniej co powoduje, że działanie cyklosporyny trwa dłużej a więc jest możliwość utrzymania stałego poziomu we krwi przez dłuższy czas. Przeprowadzono również testy stabilności emulsji wielokrotnej według wynalazku. Okazało się, że mogą być przechowywane przez długi czas np. 12 miesięcy bez specjalnych warunków np. w 25 C a w temperaturach niższych nawet kilka lat bez zmiany zawartości związku czynnego. Te wszystkie badania porównawcze wskazują, że doustny środek farmaceutyczny w postaci prekoncentratu emulsji wielokrotnej zawierający zwłaszcza cyklosporynę jak i wit. E TPGS oraz etanol, kotensyd lub tensyd i rozpuszczalniki lipofilowe i/lub amfifilowe wykazuje nieoczekiwanie dobre właściwości. W związku z tym przedmiotem wynalazku jest doustny prekoncentrat emulsji wielokrotnej cyklosporyny zawierający środek powierzchniowo czynny, etanol, rozpuszczalnik lipofilowy oraz, gdy jest to pożądane, rozpuszczalnik amfifilowy, w takich ilościach, że środek zawiera około 5-30% wagowych cyklosporyny, około 5-30% wagowych tokoferylo-polietylenoglikolowego estru kwasu karboksylowego, około 5-20% wagowych etanolu oraz około 20-55% wagowych lipofilowego rozpuszczalnika i/lub około 10-20% wagowych kotensydu, a ponadto, gdy jest to pożądane, około 10-55% wagowych amfifilowego rozpuszczalnika. Zastosowane oleje tłuszczowe są znane zarówno z literatury jak i ze wspomnianych opisów patentowych. W danym przypadku rozpuszczalniki zastosowano jako nośniki, co umożliwiło zrealizowanie celu wynalazku, który stanowi wieloemulsyjny prekoncentrat z tensydami i kotensydami. służy nie tylko jako emulgator i środek pomocniczy, ale również hamuje starzenie wyżej wspomnianych olejów tłuszczowych i zapobiega ich jełczeniu. W związku z tym w danym przypadku nie ma potrzeby zwiększać ilość składników środka o antyutleniacz. Wadą dostępnych w handlu środków jest to, że w niskich temperaturach (5-15 C) środki powierzchniowo czynne zestalają się, a czasami substancja czynna wytrąca się z roztworu. Uniemożliwia to przechowywanie środka w zimnym miejscu, gdyż mimo iż wytrącony materiał można ponownie rozpuścić przez podgrzanie, to podważa to zaufanie pacjenta do takiego środka. Z tego względu dostępne w handlu preparaty należy przechowywać w temperaturze pokojowej. Ogranicza to jednak znacznie możliwość długotrwałego przechowywania. Opracowany prekoncentrat emulsji wielokrotnej według wynalazku jest stabilnym roztworem, z którego przy przechowywaniu w zimnym miejscu (5-15 C) nie wytrąca się ani środek powierzchniowo czynny ani substancja czynna. Osiągnięto to poprzez odpowiedni dobór stosunku kotensydów do współrozpuszczalników. Prekoncentrat emulsji wielokrotnej w postaci roztworu do picia może zawierać ewentualnie 20% etanolu, aby utrzymać stałe lub półstałe składniki w roztworze. Taka zawartość etanolu nie stwarza problemów w przypadku roztworu do picia, natomiast w przypadku kapsułki zmniej-

8 sza się wówczas stabilność osłony, tak że wysoka zawartość etanolu wymaga specjalnego, hermetycznie szczelnego opakowania kapsułki. Wysokie stężenie etanolu można obniżyć stosując cytrynian trietylu (Citroflex 2) lub acetylocytrynian trietylu (Citroflex 2A), przy czym zaletą takich środków jest to, że kompensują one działanie zmiękczające materiału wypełniającego o względnie wysokiej zawartości kotensydu, a ponadto nadają się one do wytwarzania stabilnych, zachowujących kształt kapsułek o wymaganej twardości. Szczególną zaletą wyżej opisanych dwóch współrozpuszczalników, czyli etanolu i cytrynianu trietylu, jest to, że w układzie wieloemulsyjnym w/o/w zwiększają one rozpuszczanie się substancji czynnej w fazie wodnej czyli przy wprowadzaniu do przewodu żołądkowo-jelitowego, a tym samym zwiększają jej wchłanianie. W związku z tym, że w układzie wieloemulsyjnym typu w/o/w fazę wewnętrzną stanowi również woda lub roztwór wodny, etanol i ewentualnie cytrynian trietylu lub jego pochodna dyfundują do tej fazy wewnętrznej z podwójnej warstwy z oleju i amfifilowego rozpuszczalnika. Dyfuzję taką ułatwia to, że etanol swobodnie miesza się z wodą, a cytrynian trietylu tworzy wodne roztwory o stężeniu 6,5%. W związku z tym, że cyklosporyna bardzo dobrze rozpuszcza się w obydwu współrozpuszczalnikach, jej rozpuszczanie się jest w związku z tym łatwiejsze; w przewodzie żołądkowo-jelitowym po rozszczepieniu bariery tłuszczowej substancja czynna w wyniku dyfuzji z tego bardziej stężonego roztworu dobrze rozprowadza się na błonie śluzowej żołądka oraz jelit i zostaje wchłonięta. Działanie środków według wynalazku zbadano przeprowadzając porównawcze próby na zwierzętach. Jako badane materiały zastosowano kapsułki wytworzone w przykładzie III i przykładzie V. Jako materiał wzorcowy wybrano dostępną w handlu kapsułkę Sandimmun zawierającą 25 mg cyklosporyny A (producent: Sandoz AG, Szwajcaria). W testach na zwierzętach wykorzystano 6 samców królika nowozelandzkiego, każdy o wadze w zakresie 2,1-2,8 kg. Zwierzętom podawano zwykłą karmę dla królików (LATI) i wodę wodociągową bez ograniczeń. Każde zwierzę trzymano oddzielnie w temperaturze 20 ± 2 C. Królikom od popołudnia w przeddzień testu nie podano żadnego jedzenia (okres głodzenia 12 godzin). Zwierzętom podano 3 kapsułki obydwu preparatów, co odpowiadało dawce około 30 mg cyklosporyny A/kg wagi ciała. Obróbkę wykonywano z podwójnie ślepą próbą, z dwutygodniową przerwą między testami. Do pomiarów z żyły usznej królika pobierano 0,5-1 cm3 krwi do gotowych do użycia probówek na krew zawierających EDTA (kwas etylenodiaminotetraoctowy) jako antykoagulant. Próbki krwi pobierano przed podaniem środka, a następnie po 0,5, 1, 2, 3, 4, 6, 8 i 24 godzinach po podaniu środka. Przed wykonaniem analizy próbki trzymano w temperaturze 4 C. Stężenie cyklosporyny oznaczano metodą TDx. Aparat i odczynniki dostarczone przez Abbott Laboratories (USA) umożliwiały oznaczanie poziomu substancji czynnej w pełnej krwi metodą fluorescencyjnej immuno-polaryzacji z wykorzystaniem monoklonalnych przeciwciał. Poszczególne poziomy we krwi zwierząt i wielkości średnie przedstawiono na wykresach na fig. 1 i 2, na których podano stężenie cyklosporyny (μg/l) w funkcji czasu. Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że poziomy we krwi w przypadku środka z przykładu III są znacznie wyższe niż w przypadku kapsułki Sandimmun, a na dodatek w przypadku środka z przykładu III maksymalny poziom we krwi osiągany jest szybciej, już w jedną godzinę po podaniu. Wielkości PPK (powierzchnia pod krzywą) dla okresu 0-24 godziny wyniosły 5,953 mg.godzina/litr (± BS (błąd standardowy) 1,322) w przypadku produktu według wynalazku oraz 1,611 mg.godzina/litr (± BS 0,280) w przypadku równolegle badanej kapsułki Sandimmun, co świadczy o znacznie wyższej biodostępności środka według wynalazku. Poziom we krwi w przypadku środka wytworzonego w przykładzie V był również wyższy niż dla kapsułki Sandimmun. Wielkości PPK dla okresu 0-24 godziny wyniosły 5,52 mg.godzina/litr (± BS 0,784) w przypadku produktu według wynalazku oraz 2,978 mg.godzina/litr (± BS 0,509) w przypadku kapsułki Sandimmun. Inną istotną cechą środka według wynalazku jest to, że poziom we krwi przy stosowaniu środka

9 według wynalazku obniża się wolniej, co świadczy o tym, że jej działanie trwa dłużej, co z kolei stwarza możliwość utrzymywania stałego poziomu we krwi przez dłuższy czas. Przeprowadzono także testy przyspieszonej i długotrwałej stabilności kapsułek według wynalazku. Zawartość substancji czynnej oznaczano m etodą HPLC (wysokosprawnej chromatografii cieczowej) zgodnie z Ph. Eur. druga. V Warunki: kolumna LiChrosorb RP-18; 5 pm, 200 x 4,6 mm. Eluent: acetonitryl:metanol:bufor = 59:10:31. Bufor: 0,2 ml 85% kwasu fosforowego rozpuszczone w 500 ml wody destylowanej. Szybkość przepływu: 1 ml/minutę. Temperatura kolumny: 70 C. Detekcja: w zakresie UV przy 210 nm. Uzyskane wyniki zamieszczono w poniższej tabeli. Wyniki testu stabilności środka według wynalazku z przykładu III i zawartości substancji czynnej w % wagowych podano w tabeli (wyjściowa zawartość substancji czynnej 10,4% wagowych). 1 miesiąc 2 miesiące 3 miesiące 12 miesięcy 60 C 9,90 10,00 10,10-50 C 10,00 10,10 10,10-40 C 10,10 10,20 10,20 10,10 25 C ,20 10,12 25 C ,20 10,20 Na podstawie wyników podanych wyżej można przyjąć, że środki według wynalazku nie wymagają specjalnych warunków przechowywania. Na podstawie zmierzonych wielkości można wyciągnąć wniosek, że zawartość substancji czynnej w środkach przechowywanych w zimnym miejscu (5-15 C) będzie wystarczająca nawet po 4-5 latach, tak że środek można będzie wykorzystać w celach terapeutycznych. Wynalazek ilustrują następujące przykłady, nie ograniczające jego zakresu. Przykład I Cyklosporyna A Miglyol g 500 g rozpuszczono w środku Miglyol 812 w C, dodano etanol absolutny, po czym w roztworze rozpuszczono w 35 C cyklosporynę A. Roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy Sartorius SM Przesączonym roztworem napełniono w 30 C owalne miękkie kapsułki żelatynowe nr 5 lub twarde kapsułki żelatynowe nr 3, po czym kapsułki uszczelniono. Napełniana ilość wynosiła 250 mg, co odpowiadało zawartości substancji czynnej 25 mg. Przykład II Cyklosporyna A 96 g 192 g Monolaurynian sorbitanu 192 g Miglyol 812 do 1000 ml

10 rozpuszczono w środku Miglyol 812 w C, dodano etanol absolutny, po czym w roztworze rozpuszczono w 35 C cyklosporynę A i mieszaninę zhomogenizowano z monolaurynianem sorbitanu. Roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy Sartorius SM 11604, po czym napełniono nim butelki umożliwiające dozowaniu roztworu do picia, które potem szczelnie zamknięto. Wszystkie fazy procesu technologicznego prowadzono w warunkach aseptycznych. Roztwór o gęstości 0,96 g/cm3 zawierał 100 mg/ml cyklosporyny A. Przykład III Cyklosporyna A Monooleinian sorbitanu Miglyol g 200 g 395 g Roztwór otrzymano w sposób opisany w przykładzie II. Roztwór przygotowano jako roztwór do picia, zgodnie z przykładem II lub napełniono nim owalne miękkie kapsułki żelatynowe nr 5. Roztwór o gęstości 0,95 g/cm3 zawierał 100 mg/ml cyklosporyny A lub w przypadku miękkiej kapsułki żelatynowej przy napełnieniu 0,25 ml zawartości cyklosporyny A wynosiła 25 mg. Przykład IV Cyklosporyna A Etanol 96% objętościowych Monostearynian sorbitanu Mirystynian izopropylu 200 g 350 g i monostearynian sorbitanu rozpuszczono w mirystynianie izopropylu w C, po czym dodano 96% - objętościowo etanol i w roztworze rozpuszczono w 35 C cyklosporynę A. Jednorodny roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy Sartorius SM Przesączonym roztworem napełniono owalne miękkie kapsułki żelatynowe nr 6. Napełniana ilość wynosiła 333 mg, co odpowiadało zawartości cyklosporyny 50 mg. Przykład V Cyklosporyna A Monooleinian sorbitanu Miglyol 812 Citroflex g 350 g rozpuszczono w środku Miglyol 812 w C, dodano etanol absolutny i Citroflex-2, po czym w roztworze rozpuszczono w 35 C cyklosporynę A. Mieszaninę zho-

11 mogenizowano z monooleinianem sorbitanu. Roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy Sartorius SM Przesączonym roztworem napełniono w 30 C owalne miękkie kapsułki żelatynowe nr 5. Jedna kapsułka zawierała 25 mg cyklosporyny. Przykład VI Cyklosporyna G Monoplamitynian sorbitanu Citroflex-2A 450 g i monopalmitynian sorbitanu wymieszano z etanolem absolutnym, po czym w uzyskanym roztworze rozpuszczono w 35 C cyklosporynę G. Mieszaninę zhomogenizowano ze środkiem Citroflex-2A. Uzyskany roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy o porach 0,80 μm. Roztworem napełniono miękkie kapsułki żelatynowe nr 10. Każda kapsułka zawierała 50 mg cyklosporyny G. Przykład VII Cyklosporyna A Hostaphat KL 340 N Olej sezamowy 300 g 200 g 250 g rozpuszczono w oleju sezamowym w C. Roztwór wymieszano z etanolem absolutnym, po czym w uzyskanej mieszaninie rozpuszczono cylosporynę A i całość zhomogenizowano ze środkiem Hostaphat KL 340 N. Uzyskany roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy o porach 0,80 μm. Roztworem napełniono miękkie kapsułki żelatynowe nr 6. Każda kapsułka zawierała 100 mg cyklosporyny A. Przykład VIII Cyklosporyna G Monooleinian sorbitanu Oliwa 50 g 50 g 200 g 250 g rozpuszczono w oliwie w C. Roztwór wymieszano z etanolem absolutnym, po czym w uzyskanej mieszaninie rozpuszczono cyklosporynę G i całość zhomogenizowano z monooleinianem sorbitanu. Uzyskany roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy o porach 0,45 μm. Roztworem napełniono miękkie kapsułki żelatynowe nr 5. Każda kapsułka zawierała 12,5 mg cyklosporyny G.

12 Przykład IX Postępowano w sposób opisany w przykładzie VIII, ale produktem napełniono nie kapsułki, ale butelki umożliwiające dozowanie roztworu do picia. Wszystkie fazy procesu technologicznego prowadzono w warunkach aseptycznych. Przykład X Cyklosporyna A 60% objętościowo roztwór w glikolu polietylenowym 2000 Monooleinian sorbitanu Citroflex-2 50 g 550 g rozpuszczoną w glikolu polietylenowym wymieszano z etanolem absolutnym i środkiem Citroflex-2. W mieszaninie rozpuszczono cyklosporynę A w 35 C i całość zhomogenizowano z monooleinianem sorbitanu. Uzyskany roztwór przesączono przez membranę z regenerowanej celulozy Sartorius SM i roztworem napełniono owalne miękkie kapsułki żelatynowe nr 5. Każda kapsułka zawierała 25 mg cyklosporyny A.

13

14 Fig. 1 Fig. 2 Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 60 egz. Cena 4,00 zł.