ZASTOSOWANIE METOD FORESIGHT DO PROGNOZOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW TRANSPORTOWYCH W DU YCH AGLOMERACJACH MIEJSKICH

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 86 Transport 2012 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik Politechnika lska, Wydzia Transportu ZASTOSOWANIE METOD FORESIGHT DO PROGNOZOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW TRANSPORTOWYCH W DUYCH AGLOMERACJACH MIEJSKICH Rkopis dostarczono, stycze 2012 Streszczenie: W obliczu ograniczonych rodków finansowych moliwych do wykorzystania w celu poprawy jakoci i warunków ycia ludzi oraz w zwizku z duym ryzykiem, jakim s obarczone strukturalne projekty innowacyjne, istnieje potrzeba racjonalnego podejmowania decyzji. Poszukiwanie najbardziej prawdopodobnej wizji rozwoju jest jednym z powodów, dla których coraz wikszym powodzeniem oraz uznaniem ciesz si nauki nad prognozowaniem przyszoci (tzw. future studies), do których zaliczana jest take metoda foresight. W artykule poruszono problemy zwizane z metodologi poszukiwania racjonalnych wizji i scenariuszy rozwoju systemów transportowych w duych aglomeracjach miejskich. Sowa kluczowe: prognozowanie, zrównowaony rozwój, technologie transportowe, foresight 1. CO TO JEST FORESIGHT? Foresight jest procesem kreowania metodologii mylenia o przyszoci, w którym zarówno naukowcy, inynierowie, jak i przedstawiciele przemysu czy pracownicy administracji publicznej bior udzia w wyznaczaniu strategicznych kierunków rozwoju technologii oraz bada, w celu przysporzenia jak najwikszych korzyci ekonomicznych i spoecznych w gospodarce. Uczestnicy projektu foresight ustalaj priorytetowe kierunki bada, wspólnie tworzc wizj przyszych osigni. Poza celami doranymi (budowanie scenariuszy rozwojowych) foresight ma równie due znaczenie dla zaspokajania zapotrzebowania na know-how: naukowe, biznesowe i kulturowe. Foresight technologiczny to proces zaangaowany w systematyczne (naukowe) spojrzenie na dugoterminow przyszo: techniki, nauki, gospodarki oraz spoeczestwa, majcy na

2 72 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik celu identyfikacj obszarów bada strategicznych oraz powstajcych technologii generycznych, które maj potencja przyniesienia najwyszych korzyci gospodarczych i spoecznych w okrelonej perspektywie czasowej. A wic, ogólnym celem foresightu technologicznego jest identyfikacja powstajcych technologii kluczowych, które posiadaj potencja wytworzenia najwyszych korzyci gospodarczych oraz spoecznych. Jako kluczowe technologie uwaa si technologie posiadajce wysoki potencja wpywania na konkurencyjno danego przedsibiorstwa, regionu lub kraju oraz na jako ycia spoeczestwa. Wymieni mona szereg wanych aspektów powyej przytoczonych definicji metodologii foresightu [1]: jako próby spojrzenia na przyszo musz by one systematyczne, aby nazwa je foresight ; foresight musi odnosi si do duszego okresu, który zazwyczaj postrzega si jako duszy od normalnego horyzontu planowania. Horyzonty czasowe foresightu tym samym wynosz od 5 do 30 lat. Horyzont czasowy foresightu jest zawsze daleko poza zainteresowaniami decydentów (zarówno w administracji publicznej, jak i w yciu politycznym). Dotyczy to w szczególnoci foresightów zwizanych z problematyk rozwoju transportu, gdzie wszelkie dziaania inwestycyjne wymagaj dugiego okresu czasu, znacznie wybiegajcego poza okres jednej kadencji polityka lub samorzdowca; postp nauki/technologii powinien by zbalansowany zapotrzebowaniem rynku. Foresight technologiczny nie powinien by jednak zdominowany wycznie przez nauk i technologi. Naley powici uwag take czynnikom spoecznogospodarczym, które równie wpywaj na ksztatowanie innowacji technicznych; foresight skupia si na powstajcych technologiach generycznych, gdzie istnieje prawna podstawa do wsparcia rzdowego. Jest to spowodowane faktem, i przedsibiorstwa s czsto niechtne do finansowania bada strategicznych, które wspieraj powstajce nowe technologie generyczne. Powysze aspekty byy czsto modyfikowane definicjami foresightu kadcymi wikszy nacisk na budowanie systemu oraz korzyci wynikajce z tego procesu. Programy foresight obejmuj wic pi kluczowych elementów [1]: strukturalne przewidywanie dugoterminowych: spoecznych, gospodarczych oraz technologicznych postpów oraz potrzeb, interaktywne metody badawcze, analizy oraz badania, zawierajce szeroki zakres stron zainteresowanych, które s charakterystyczne dla foresightu (w przeciwiestwie do wielu tradycyjnych bada przyszoci, które s raczej zarezerwowane dla ekspertów), interaktywne podejcie obejmuje tworzenie nowych sieci spoecznych. Nacisk na rol tworzenia sieci roni si w zalenoci od typu programu foresight, formalne produkty foresightu wykraczaj poza prezentacj scenariuszy oraz przygotowywanie ogólnych planów rozwojowych, wspólna wizja rozwojowa nie moe by utopijna, poniewa musi by stworzone wyrane uznanie oraz wyjanienie implikacji dla dzisiejszych decyzji oraz przyszych dziaa. Naley zauway, i foresight nie zastpuje prognozowania, bada nad przyszoci czy planowania strategicznego. Kade z tych dziaa ma swoj rol. Wielu przypadkach role tych dziaa mog si wzajemnie wspiera. Pogld, e nie mona przewidzie

3 Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów 73 przyszoci, wynika z niezrozumienia idei foresightu, który nie ma na celu przewidywania przyszoci. Foresight dotyczy gównie uprzedzania rónych moliwych wariantów przyszoci. Skupia si take na tworzeniu podanej wizji przyszoci przez propozycje dziaa podejmowanych aktualnie. Programy typu Foresight umoliwiaj wic i s pomocne w tworzeniu planów zrównowaonego rozwoju danych regionów. Termin zrównowaony rozwój transportu zosta zdefiniowany w 1987 roku (w Raporcie wiatowej Komisji rodowiska i Rozwoju Nasza wspólna przyszo) jako rozwój, odpowiadajcy potrzebom dnia dzisiejszego, który nie ogranicza zdolnoci transportowych przyszych pokole do zaspokajania ich potrzeb w zakresie mobilnoci. Z punktu widzenia zrównowaonego rozwoju regionu bardzo istotn rol peni nastpujce aspekty: poziom ycia spoeczestwa, energia, ekologia, technologie na rzecz ochrony rodowiska, wzrost gospodarczy i infrastruktura. Z kolei na rozwój tych wszystkich elementów ma wpyw sprawny lokalny system transportowy. Transport bowiem by, jest i bdzie nadal jednym z najwaniejszych dziaów gospodarki narodowej przesdzajcym o sprawnoci funkcjonowania wszystkich dziedzin spoeczno-ekonomicznych kraju [4]. Ocena wyników foresightu wymaga zrozumienia, i jest to tylko jeden z czynników wpywajcych na polityk publiczn lub strategi rozwoju poszczególnych firm. Ze wzgldu na terytorialny zasig zainteresowania, programy foresight mona podzieli na: - regionalne, - ponadnarodowe, - krajowe - tworzone przez organizacje ogólnokrajowe lub midzynarodowe. W wikszoci regionalnych i krajowych przypadkach foresightu, gównym celem jest identyfikacja najbardziej obiecujcych kwestii w rozwoju nauki, technologii i edukacji na okrelonym terenie. Owe kwestie s identyfikowane w celu oceny priorytetów, które otrzymuj dodatkowe wsparcie od wadz regionalnych, krajowych lub przedsibiorstw, w których s identyfikowane oraz wybrane do przyszej realizacji. Foresight regionalny jest usystematyzowanym procesem gromadzenia wiedzy dotyczcej przyszoci w krótszym lub duszym okresie czasu, podejmowania decyzji i zachcania do przyszych dziaa gospodarczych na okrelonym (i cile zdefiniowanym) obszarze geograficznym. Konfiguracja uytych metod w tego rodzaju badaniach foresight zaley od specyfiki regionalnej i celu podejmowanych dziaa. Std mona mówi o wielu rodzajach foresight regionalnego (np. foresight skoncentrowany na problemach wzrostu innowacyjnoci, rozwoju systemów transportowych itd.). Foresight regionalny wypenia zapotrzebowanie na sposoby odpowiedzi na kwestie strategiczne w sposób geograficznie ograniczony lub spoecznie kompletny. Foresight regionalny moe [1]: zidentyfikowa zasoby lokalne oraz potencja, dostarczy platform, na której systemy innowacji regionalnych mog by ustanowione i utrzymane, wyjani i uzasadni kompetencje instytucjonalne oraz uprawnienia w regionie w nawizaniu do krajowych i europejskich polityk innowacji oraz sieci. W kontekcie tworzenia odpowiedniej polityki transportowej regionu najwaniejsze jest: zwikszenie moliwoci wyboru rozwoju systemów transportowych w regionie, wyznaczenie priorytetów ich rozwoju oraz ocena wzajemnych wpywów,

4 74 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik przewidywanie wpywów aktualnej polityki bada i rozwoju technologii transportowych, stwierdzenie nowych potrzeb i zachowa komunikacyjnych spoeczestwa, nowego zapotrzebowania i nowych moliwoci popytu na rodki transportowe, zdefiniowanie podanego i niepodanego w przyszoci rozwoju systemów transportowych w regionie. 2. ORGANIZACJA PROGRAMU TYPU FORESIGHT TECHNOLOGICZNY (FT) Foresight technologiczny (FT), transportowy regionalny, to proces zaangaowany w systematyczne (naukowe) spojrzenie na dugoterminow przyszo rozwoju systemów transportowych, majcy na celu identyfikacj obszarów bada strategicznych, potrzeb spoecznych oraz powstajcych technologii transportowych, adekwatnych dla danego regionu. Analiza zakresu Foresightu technologicznego (FT) obejmuje trzy gówne zadania [1]: zbieranie informacji ogólnych nie naley rozpoczyna FT bez zbadania przeszych oraz biecych dziaa o podobnej naturze. Badanie zazwyczaj wykonywane jest w formie przegldu literatury, tzn. ksiek, periodyków, raportów oraz stron internetowych; pozyskiwanie pogldów oraz rad od ekspertów. Czsto szuka si rad praktyków zaangaowanych w podobne zadania FT. Odbiorcy FT, wcznie z tymi, od których oczekuje si uczestnictwa w procesie i/lub dziaania w oparciu o wyniki, te musz by skonsultowani. Mona tego dokona poprzez warsztaty analizy zakresu, a nawet otwarte konferencje, jednak najczciej najpierw odbywaj si prywatne, dwustronne rozmowy z kluczowymi stronami zainteresowanymi. Celem tych spotka jest zebranie pomysów, uzyskanie zaangaowania w przysze wsparcie i uczestnictwo, oraz rozpoczcie procesu zabezpieczania wykorzystania wyników zadania; artykuowanie oraz przedstawianie opinii. Po zebraniu informacji ogólnych oraz pozyskaniu pogldów opcje FT naley przedstawi w formie raportu. Moe on by otwarcie opublikowany, przykadowo jako dokument do konsultacji, lub moe pozosta prywatnym dokumentem przeznaczonym do rozpowszechnienia wycznie pomidzy sponsorami i kluczowymi stronami zainteresowanymi. Metodologia postpowania przy projektach typu Foresight Technologiczny - transportowy jest analogiczna jak metodyka w klasycznym Foresight i zawiera (rys.1) [3]: a) szczegóowe okrelenie celu projektu; b) agregacja danych wybranych w wyniku oceny eksperckiej istniejcych systemów transportowych w badanej aglomeracji, c) przewidywanie uwarunkowa zrównowaonego rozwoju transportu w regionie, d) koncepcje scenariuszy zrównowaonego rozwoju transportu oraz klastrów technologii transportowych dla danej aglomeracji.

5 Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów 75 Analizaaktualnegostanutransportu wbadanejaglomeracji AnalizaczynnikówmetodSEEP AnalizaotoczeniametodSWOT Analizastrukturalnawpywów Wygenerowanienowychobszarów tematycznych Wygenerowanielistymoliwych systemówtransportowych Metodatechnologiikrytycznej Listaczynnikówkluczowych Listasystemówkluczowych Opracowaniewariantów zachowaniasiotoczenia Tezydelfickie Ankietyzacjatezdelfickich Opracowaniewizjirozwoju systemówtransportowych Metodawielokryterialna wybórscenariuszy rozwojusystemówtransportowychdla danejaglomeracji Rys. 1. Schemat blokowy tworzenia scenariuszy rozwoju technologii transportowych dla aglomeracji miejskiej w procedurze foresight ródo: Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska 2009 Specyfika transportowa duych aglomeracji miejskich o znacznej populacji ludnoci (np.: lsk), nakazuje uwzgldnia przy analizie rozwoju systemów transportowych uwarunkowania: spoeczne, ekonomiczne, rodowiskowe i polityczno-prawne, tzw. SEEP. Opracowane w oparciu o czynniki SEEP wskaniki, a nastpnie tezy do ich weryfikacji dotyczce kierunków rozwoju zrównowaonego transportu, uwzgldnia powinny: czynnik czasowy (termin realizacji tezy), wag zagadnienia (wpyw realizacji tezy na rozwój zrównowaony transportu); Przykadem takiej metodologii postpowania, wykorzystanej do prognozowania systemów transportowych jest zrealizowany w latach Projekt Foresight: Priorytetowe Technologie dla Zrównowaonego Rozwoju Województwa lskiego [2]. Zawarto w nim zestawienia systemów transportowych dla zrównowaonego rozwoju województwa lskiego, charakteryzujcych si wysok sprawnoci, akceptowalnoci spoeczn oraz wysokim prawdopodobiestwem wykonalnoci na lata do Opracowane w tym projekcie scenariusze rozwoju transportu dla lska do roku s aktualnie wykorzystywane w budowanej Strategii Rozwoju województwa lskiego. Zasady organizacyjne tego projektu przedstawiono na rys.1. Moliwa struktura organizacyjna zespoów roboczych (paneli technicznych) realizujcych Foresight Technologiczny transportowy zostaa przedstawiona na rys.2.

6 76 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik Zespótworzcy studium KomitetSterujcy Zespózarzdzajcy projektem Recenzenci Komisja odbiorów Zewntrzni konsultanci PANELE ROBOCZE EKSPERTÓW PanelI Panel II Panel III Panel IV Panel V Panel VI PanelVII Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Eksperci konsultanci Analizysystemu transportowego waglomeracji Liniowej infrastruktury transportowej Punktowej infrastruktury transportowej Rozwoju systemów transportowych Inteligentnych systemów transportowych (ITS) Bada modelowych Analiz ekonomicznych ispoecznych GRUPY TEMATYCZNE EKSPERTÓW 1. Transportukoowego 2. Transportuszynowego 3. Transportulotniczego 4. Transportuwodnegoródldowego 5. Ekonomikitransportu 6. Ochronyrodowiskaorazsprawspoecznych Rys. 2. Schemat organizacyjny przykadowego Projektu Foresight Technologiczny transportowy dla duej aglomeracji miejskiej ródo: opracowanie wasne Komitet sterujcy (rys.2), bdzie zatwierdza cele, punkty centralne, metodologi, program roboczy, nadawa wano strategii i narzdziom komunikacji oraz pomaga promowa wyniki projektu. Bdzie definiowa/dostraja kryteria oceny oraz przeglda elementy realizacji projektu. Bdzie równie monitorowa proces zapewniania jakoci dla caego projektu. Komitet sterujcy moe by take kluczowym uczestnikiem w realizacji projektu, aby zwikszy wiadomo, zmobilizowa ekspertów oraz nominowa ich do rónych paneli tematycznych. Najwaniejsze zadania Zespou zarzdzajcego projektem to (rys.2): 1) codzienne administrowanie projektem, 2) utrzymanie regularnych kontaktów ze stronami zainteresowanymi i komitetem sterujcym w celu zapewnienia, i kierunek projektu jest utrzymywany, 3) utrzymywanie ewidencji kosztów, zasobów oraz realizacji czasowej projektu, 4) zapewnienie integracji Raportów poszczególnych paneli tematycznych oraz ich prezentacja Komitetowi Sterujcemu, 5) kontrola utrzymania technicznych celów i zada projektu,

7 Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów 77 6) zapewnienie utrzymania relewancji projektu z szerszymi dziaaniami, inicjatywami oraz rodowiskiem politycznym i samorzdowym. W kadym zrealizowanym w przeszoci projekcie typu foresight korzystano z wiedzy eksperckiej poprzez utworzenie tzw. paneli roboczych. Jest to przewanie grupa 6-15 osób, kompetentnych i upowanionych do rozwizania konkretnego problemu w okrelonym z góry terminie, wynoszcym 3 18 miesicy, którzy powinni rozway przyszo danego obszaru zagadnie, tj. technologii (np. transportowych), obszaru zastosowania (np. lsk) lub sektora gospodarki (np. transport szynowy). Tematyka postawionego problemu dotyczy kwestii przyszociowych okrelonego obszaru tematycznego, np. rozwoju transportu szynowego w danym regionie. Eksperci z danej grupy tematycznej mog pracowa w wicej ni w jednym panelu roboczym, np. ekspert ds. transportu intermodalnego moe pracowa w Panelu Roboczym: I, II oraz III (rys.2). Kierownik Panelu Eksperci specjalici rozwoju technologii Eksperci ds. ekonomii, ochrony rodowiska, spraw spoecznych nominacja przez Panel Gówny ekspertów - konsultantów nauka przemys samorzdy organizacje lokalne pozarzdowe Rys. 3. Struktura organizacyjna panelu ekspertów ródo: Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska 2009 Kryteriami wyboru poszczególnych ekspertów do grup tematycznych jest nie tylko ich specjalistyczna wiedza i dowiadczenie z zakresu danej dziedziny transportu, ale równie znajomo problematyki oraz specyfiki regionu. Praca ekspertów, najczciej zorganizowana jest wokó paneli roboczych. Praca ekspertów jest bardzo wana w odniesieniu do: zbierania odpowiednich informacji oraz wiedzy, stymulacji nowych wgldów oraz kreatywnych pogldów strategii przyszoci, jak równie oceny moliwoci rozwoju nowych systemów transportowych, rozpowszechnienia procesu foresight oraz jego wyników wród szerokiej grupy decydentów oraz zwolenników i sympatyków rozwoju danego regionu, cakowitego wpywu foresightu w kontekcie dalszych dziaa i zamierze zwizanych z projektem. Reasumujc: panel roboczy organizuje prac i przeprowadza peny cykl bada w projekcie foresight w swoim zakresie tematycznym w oparciu o wiedz ekspertów

8 78 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik pochodzcych z poszczególnych grup tematycznych. Zadania panelu s realizowane poprzez bezporednie spotkania robocze poszczególnych jej czonków (ekspertów z grup roboczych powoanych do danego panelu przez Komitet Sterujcy), take z wykorzystaniem Internetu, a w zasadzie poczty elektronicznej. Wyniki poszczególnych etapów prac bd reprezentowane przez poszczególne panele na forum caego konsorcjum w czasie zorganizowanych w tym celu okresowych konferencji lub warsztatów roboczych. Struktur organizacyjn poszczególnych paneli przedstawia rysunek 3. Panele Robocze przygotowuj list technologii rozwojowych, które su do wytypowania technologii kluczowych (krytycznych). Jako definicj technologii kluczowej mona przyj [2]: technologia, która w najwyszym stopniu spenia kryteria wanoci (atrakcyjnoci) oraz wykonalnoci, zapewniajc rozwój gospodarczy regionu. Do kryterium wanoci (atrakcyjnoci) technologii naley przyporzdkowa: wano ekonomiczn, spoeczn, rodowiskow oraz moliwo kreowania nowych kierunków bada i wdroe. Jako kryterium wykonalnoci uwaa si: potencja aplikacyjny i wdroeniowy technologii (rys.4). Wano ekonomiczna Wano spoeczna Wano dla rodowiska Wano (atrakcyjno) technologii Moliwoci kreowania nowych kierunków bada i wdroe systemów transportowych Potencja aplikacyjny Potencja wdroeniowy Wykonalno technologii Rys. 4. Kryteria wanoci technologii kluczowych ródo: opracowanie wasne Wynikiem tego typu projektów foresight s scenariusze zrównowaonego rozwoju transportu (Road maps) w badanych aglomeracjach miejskich oraz klastrów technologii transportowych (np. dla lska). S to po prostu listy dziaa, które powinny nastpowa od momentu identyfikacji problemów transportowych regionu oraz moliwych rozwiza przez cay trwania procesu foresight. Scenariusze rozwoju (plany dziaania) nie powinny by listami ycze, lecz nie powinny równie tylko okrela punktów kocowych i celów ostatecznych. Powinny wskazywa dziaania oraz odpowiednie osoby do monitorowania postpu projektu, a take wskaniki oceniajce stopie osignitego sukcesu (tzw. cele weryfikowalne ) [7].

9 Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów BUDOWA PLANÓW ROZWOJU STRATEGICZNEGO TRANSPORTU W AGLOMERACJACH MIEJSKICH Jako strategi logistyczn mona uwaa zbiór wytycznych, czynników sprawczych oraz ugruntowanych postaw, które pomagaj w koordynacji celów, planów i zasad postpowania, a ulegaj wzmocnieniu na skutek wiadomych i niewiadomych zachowa przejawianych w wymiarze wewntrz i midzyorganizacyjnym przez partnerów tworzcych plan rozwoju okrelonej brany, np. transportu [5]. Plan rozwoju strategicznego dotyczy procesu ksztatowania polityki transportowej, stanowicej jeden z kluczowych dokumentów programowych dla danego miasta bd aglomeracji. Celem takiego planu jest okrelenie uwarunkowa, zasad i instrumentów, a wic podstawowych skadników polityki transportowej obszaru terytorialnego, którego on dotyczy. Przygotowanie planu rozwoju strategicznego rozszerza istniejc ju obecnie podstaw informacyjn procesu programowania rozwoju systemu transportowego aglomeracji. W planie naley podda analizie dotychczasow polityk transportow aglomeracji oraz istniejcy tam system transportowy. Wskaza przy tym naley na obecne i przysze uwarunkowania oraz przesanki procesu formuowania polityki transportowej dla tej aglomeracji. Wanym zagadnieniem takiego planu jest problem kontekstu polityki transportowej aglomeracji w stosunku do regionalnego przez ogólnokrajowy po europejski. Traktujc polityk transportow jako narzdzie w programowaniu obecnego i perspektywicznego rozwoju systemu transportowego aglomeracji lub regionu, w planie naley omówi zasady ksztatowania rozwoju systemu transportowego tego obszaru, odnoszc si do wszystkich najwaniejszych podsystemów funkcjonalnych i gaziowych (podzia modalny, transport zbiorowy, transport adunków, ukady drogowo-uliczny i kolejowy, infrastruktura parkingowa, strefy ruchu uspokojonego i pieszego oraz sie dróg rowerowych). Dokonujc analizy realnej (realizowanej) polityki transportowej aglomeracji lub regionu oraz przygotowanie zaoe aktywnej polityki w zakresie transportu naley oprze na klasycznym ukadzie rozróniajcym w zakresie polityki transportowej nastpujce problemy (obszary formuowania celów) [1]: dostpno zewntrzna, dostpno wewntrzna, rozwój potencjau logistycznego miasta lub regionu, ograniczenie negatywnych efektów rozwoju transportu. Jednak nie sposób dokona zawenia tematyki planu rozwoju strategicznego wycznie do transportu zbiorowego, bez zuboenia jego wyników - transport zbiorowy jest czci systemu transportowego miasta lub regionu, przemieszczenia mieszkaców dokonywane s tam take transportem indywidualnym oraz pieszo. Plan rozwoju strategicznego transportu w danej aglomeracji miejskiej powinien zawiera: analiz ogóln stanu transportu,

10 80 Bogusaw azarz, Sylwester Markusik wizj rozwoju w perspektywie czasowej okrelonej w programie foresight, bilans strategiczny regionu oparty o analiz SWOT, priorytety, cele strategiczne, kierunki dziaa oraz przedsiwzicia, ramy wdroenia i finansowania planu, monitoring i ewaluacja planu. Transport zbiorowy w planach rozwoju strategicznego systemów transportowych duych aglomeracji i metropolii musi odgrywa kluczow rol std konieczno podejmowania dziaa zwikszajcych jego konkurencyjno i efektywno wykorzystania w obsudze potrzeb transportowych. Kreujc strategi rozwoju transportu zbiorowego naley uwzgldni wiele czynników w szczególnoci znaczenie rozwoju technologicznego dla przyszoci transportu, konieczno ograniczania emisji zanieczyszcze oraz zmiany demograficzne [4]. Ograniczenie energochonnoci, w warunkach powszechnej deficytowoci dóbr, stanowi jeden z kluczowych celów w zakresie gospodarowania zasobami. W tym kontekcie zaoenie zrównowaonego rozwoju technologicznego transportu wynika z przekonania e, rozwój techniczny rodków transportu bdzie posiada dominujcy wpyw na popraw jakoci usug transportowych oraz umoliwi zaspokojenie potrzeb transportowych spoeczestwa w przyszoci. Aglomeracje o rozwinitej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, odgrywajce kluczow rol w pastwie i posiadajce duy potencja rozwojowy (wynikajcy z charakterystyki spoecznej, lokalizacji oraz szybko poprawiajcej si dostpnoci transportowej) powinny sta si przykadem w zakresie innowacyjnego, efektywnego i zrównowaonego planu rozwoju transportu miejskiego. Due znaczenie dla prawidowego funkcjonowania transportu posiada cz planu dotyczca zagospodarowania przestrzennego, w tym dotyczca lokalizacji obiektów infrastruktury punktowej i liniowej, co powoduje e wikszo dziaa w zakresie transportu pasaerskiego powinno by wynikiem wieloletniej wizji mobilnoci mieszkaców, zaspokajania potrzeb transportowych, zrównowaonego i efektywnego rozwoju systemu transportowego [6]. Wdroenie strategii rozwoju transportu zbiorowego wymaga wielu dziaa o charakterze strukturalnym, jest to proces dugotrway, std te powinien by waciwie ukierunkowany. Zoono realizacji strategii rozwoju transportu wynika równie z faktu, e transport jest sektorem sieciowym, skadajcym si z wielu elementów (infrastruktury, pojazdów, podmiotów, regulacji prawnych, przyjtych rozwiza ekonomicznych i organizacyjnych), które s w kompetencjach administracji rónych szczebli. Elementy systemu transportu s finansowane z rónych róde i wg rónych zasad, stosuje si do nich czsto róne regulacje prawne. Wiele regulacji stanowionych jest wg gazi transportu, czy zakresu wiadczonych usug, np. zasady uprawnie do przejazdów ulgowych okrelone w ustawach, s inne dla miejskiego transportu zbiorowego, a inne dla przewozów kolejowych, mimo, e usugi wiadczone s na tym samym obszarze. Powoduje to, e dane aglomeracje maj wpyw jedynie na wybrane elementy systemu transportu pasaerskiego, co w rezultacie ogranicza moliwo skutecznego i efektywnego ich dziaania. Wszystkie elementy skadowe planu rozwoju transportu w danym regionie powinny by konfrontowane z aktualnym prawem (wasnoci gruntów pod inwestycje infrastrukturalne) i moliwociami finansowymi (lub podaniem potencjalnych róde finansowania), które zawarte s w tzw. Studium wykonalnoci.

11 Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów PODSUMOWANIE Na podstawie przeprowadzonej w artykule analizy moliwoci zastosowania metody foresight do prognozowania strategii rozwoju systemów transportowych w duych aglomeracjach miejskich mona sformuowa nastpujce wnioski: Przeprowadzenie bada przy uyciu metodologii foresight pozwala na wygenerowanie kluczowych systemów i technologii transportowych oraz scenariuszy ich rozwoju dla aglomeracji miejskich w perspektywie do 2030 roku. Wyszczególnione w badaniach foresight przyszociowe technologie transportowe dla aglomeracji miejskich, bd wymagay skoncentrowania na nich dziaa zwizanych z badaniami podstawowymi oraz wdroeniowymi, które s moliwe do realizacji w jednostkach uczelnianych bd w podmiotach badawczo-rozwojowych danego regionu. Plan rozwoju strategicznego dotyczcy procesu ksztatowania polityki transportowej, stanowicy jeden z kluczowych dokumentów programowych dla danej aglomeracji miejskiej powinien uwzgldnia strategi zrównowaonego rozwoju w zakresie mobilnoci spoeczestwa lokalnego. Bibliografia 1. Praca zbiorowa: Jak realizowa projekty FORESIGHT na potrzeby zrównowaonego rozwoju regionu. Orodek Przetwarzania Informacji. Przemysowy Instytut Automatyki i Pomiarów. Warszawa Priorytetowe Technologie dla Zrównowaonego Rozwoju Województwa lskiego. Panel nr.6: Transport i infrastruktura transportowa, Wydawnictwo GIG, Katowice Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska Polityka Transportowa Pastwa na lata Ministerstwo Infrastruktury. Warszawa Harrison A.,Remko van Hoek R. :Zarzdzanie logistyk; PWE, Warszawa Markusik S.: Infrastruktura logistyczna w transporcie; t.i rodki transportu, t.ii Infrastruktura punktowa. Wydawnictwo Pol. lskiej. Gliwice 2009 i azarz B., Markusik S.: Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów transportowych na przykadzie Aglomeracji Górnolskiej. Materiay Konferencyjne V Midzynarodowa Konferencja Systemy Logistyczne-Teoria i Praktyka, Warszawa APPLICATION OF THE FORESIGHT METHODOLOGY TO PROGNOSIS OF DEVELOPMENT TRANSPORTATION SYSTEMS IN LARGE AGLOMERATIONS Abstract: In the fact of financial sources constraint, possible to used for correction of quality and conditions people s life join with big risk, that are in structural innovation projects, we see needs efficient take on decision for that. Looking for best reality vision of development are one of cause, for that with bigger success and good opinion have now sciences of future prognosis (future studies), for that we to counting foresight methodology, too. In the article take under consideration joint problems of looking methodology for efficient visions and scenarios for development of transportation systems in large urban aglomerations. Keywords: prognosis, well-balanced development, transportation technology, foresight