Jak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach?

Transkrypt

1 Jak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach? Jarosław Oczki Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

2 Skutki reformy z 1999 r. Celem reformy polskiego systemu emerytalnego z 1999 r. było zapewnienie stabilności finansów publicznych w obliczu niekorzystnych tendencji demograficznych Wprowadzenie systemu zdefiniowanej składki (defined contribution) spowodowało jednak obniżenie oczekiwanej stopy korzyści (benefit ratio) stopy zastąpienia (replacement rate) i radykalne ograniczenie redystrybucyjnej funkcji systemu Mężczyzna osiągający dochody na poziomie średniego wynagrodzenia, po przepracowaniu i opłacaniu składek emerytalnych przez 35 lat, przechodząc na emeryturę w wieku 65 lat ze starego systemu otrzymałby świadczenie emerytalne na poziomie 73% ostatniego wynagrodzenia Mężczyzna osiągający 50% średniego wynagrodzenia w systemie zdefiniowanego świadczenia mógłby liczyć na stopę zastąpienia 96%

3 Przerwy w składkowaniu powodują w nowym systemie odpowiednio większy spadek stopy korzyści i stopy zastąpienia (od momentu wejścia w życie reformy setki tysięcy osób pracowało na umowach nieoskładkowanych, obecnie pół miliona osób jest zatrudnionych na podstawie umów o dzieło) Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja kobiet, które na ogół osiągają niższe dochody w okresie aktywności zawodowej i mają częstsze przerwy związane z opieką nad dziećmi czy swoimi rodzicami, niższy wiek emerytalny oraz dłuższe oczekiwane trwanie życia.

4 Oczekiwane skutki obniżenia wieku emerytalnego Negatywny wpływ na stabilność finansów publicznych - dodatkowe środki budżetowe ok. 0,4% 0,9% PKB rocznie do 2050 r. Przy założeniu pracy do 67 lat, przeciętna stopa zastąpienia brutto spadnie z 53% w 2013 r. do 28,7% w 2060 r. Przy założeniu wieku emerytalnego 60/65 stopa zastąpienia w 2060 r. może wynosić nawet 18,7% Występuje zagrożenie ubóstwem w wieku emerytalnym Obniżenie wieku emerytalnego do 60/65 lat spowoduje że: - osoba 60-letnia (kobieta) dostanie 77% emerytury przysługującej osobie przechodzącej w wieku 67 lat spadek o niemal 1/4 - osoba 65-letnia dostanie 92% emerytury przysługującej osobie w wieku 67 lat.

5 Stopa zastąpienia w latach Źródło: Komisja Europejska.

6 Znaczna liczba emerytów będzie uzyskiwała bardzo niskie świadczenia Wysokość prognozowanego na 2050 r. świadczenia emerytalnego nie przekracza jednej czwartej ostatniego wynagrodzenia Przy średniej wartości wynagrodzenia w Polsce na poziomie powyżej 4 tys. zł brutto świadczenie emerytalne będzie prawdopodobnie zbliżone do minimalnej emerytury wynoszącej obecnie 1000 zł 2/3 pracowników otrzymuje wynagrodzenie niższe niż średnia W przyszłości nawet połowa świadczeń emerytalnych będzie wymagała dotowania z budżetu, aby wyrównać ich wysokość do minimalnego poziomu Dotacje będą dotyczyły głównie kobiet, osób ubezpieczonych w KRUS oraz osób, które przez znaczną część aktywności zawodowej były bezrobotne lub zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych

7 Sposoby zabezpieczenia osób o niskich dochodach Pewnym zabezpieczeniem jest emerytura minimalna Problemy: 1) relatywnie niska 2) obecnie niemal 80 tys. osób otrzymuje świadczenia poniżej emerytury minimalnej i liczba takich osób będzie w przyszłości rosła Osoby, które z różnych nie wypracują minimalnych okresów składkowych, nie będę miały prawa do emerytury minimalnej. Mogą one otrzymać zasiłek z opieki społecznej na poziomie zbliżonym do minimum egzystencji

8 Rozwiązania zabezpieczające osoby o niskich dochodach przed ubóstwem w podeszłym wieku zwiększenie składki, zmiana waloryzacji subsydiowanie składek osób, które nie pracują lub pracują na umowach nieoskładkowanych lub oskładkowanie wszystkich umów emerytura obywatelska Większość z tych działań wymaga finansowania z budżetu państwa Wprowadzenie powszechnej emerytury byłoby krokiem w kierunku zdefiniowanego świadczenia (systemu DB) i solidarności społecznej (redystrybucji) W polskim systemie emerytalnym brakuje tzw. filaru zerowego gwarantującego minimalny dochód na starość chroniący przed ubóstwem Filar zerowy jest uzasadniony zwłaszcza w systemach opartych o zdefiniowaną składkę

9 Stabilność finansowa Kluczowym problemem w przypadku przechodzenia w stronę systemu zdefiniowanego świadczenia jest stabilność finansowa, która jest uzależniona od obecnej i przyszłej sytuacji demograficznej Szybki wzrost produktywności? Imigracja? Zwiększenie/nieobniżanie wieku emerytalnego?

10 Struktura wiekowa ludności Polski 2017 r.

11 Struktura wiekowa ludności Polski 2049 r.

12 Wskaźnik obciążenia demograficznego wiekiem (65+/15-64) 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 Poland OECD-Europe OECD 0,10 0,00 Źródło: OECD.

13 Dwa warianty wieku emerytalnego 67 (N) oraz 60/65 (S) Zmiany populacji w wieku produkcyjnym (N) oraz 18-60/65-200,0-400,0 (S) -600,0-589,7-800,0 0,0-1000,0-727,4-886,5-197,9-374,3-325,5-520,2 wiek produkcyjny (N) wiek produkcyjny (S) -1200,0-1400,0-1227, ,0 Zmiany podaży pracy przy założeniu wieku produkcyjnego (N) oraz 18-60/65 (S) oraz stałego współczynnika aktywności zawodowej -100,0-200,0-300,0-400,0-500,0-600,0-700,0-800,0-900,0-1000,0-148,4-280,7-244,1-442,2-390,1-545,5-664,9-920, podaż pracy (N) podaż pracy (S) Zmiany podaży pracy przy założeniu wieku produkcyjnego (N) oraz 18-60/65 (S) oraz rosnącego współczynnika aktywności zawodowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 200,0 100,0 0,0-100,0-200,0-300,0-400,0-500,0-600,0-700,0-800,0 76,6-73,5-28,2-204,0-196,3-321,9-455,3-693, podaż pracy (N') podaż pracy (S')

14 Wnioski i rekomendacje W ciągu najbliższych dekad w Polsce wystąpią bardzo niekorzystne tendencje demograficzne W przyszłości zabezpieczeniem przed ubóstwem osób starszych może być emerytura obywatelska - element zdefiniowanego świadczenia. Wysokość emerytury powszechnej mogłaby odpowiadać poziomowi obecnej emerytury minimalnej Wzmocniona funkcja redystrybucyjna na podobnych zasadach na jakich funkcjonuje obecnie składka zdrowotna Dodatkowo - oskładkowanie wszystkich umów, odejście zasady niepobierania kolejnych składek emerytalnych po osiągnięciu 30-krotnści wynagrodzenia W celu zagwarantowania stabilności finansowej powinna ona jednak być świadczeniem wypłacanym wyłącznie osobom, które są niezdolne do dalszej pracy. Nie powinno się jej łączyć z pracą. Pożądane jest wprowadzenie zachęt, które spowodują utrzymywanie aktywności zawodowej po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego

15 Wnioski i rekomendacje Wiek przejścia na emeryturę musi zostać powiązany co do zasady ze spodziewaną długością życia. W praktyce będzie to oznaczało konsekwentne wydłużanie okresu pracy Należy przeciwdziałać spadkowi aktywności ekonomicznej, w szczególności kobiet PPE, IKE i IKZE wskazywane często jako narzędzia poprawy adekwatności świadczeń emerytalnych nie są skutecznym rozwiązaniem dla osób o niskich dochodach

16 Jak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach? Jarosław Oczki Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu