SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W POLSCE WOBEC ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH

Transkrypt

1 SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W POLSCE WOBEC ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH ZBIGNIEW DERDZIUK Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

2 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Powszechny system ubezpieczeń społecznych w Polsce obejmuje m.in.: pracowników osoby prowadzące pozarolniczą działalność duchownych osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych 2

3 System zabezpieczenia społecznego w Polsce W POLSCE OPRÓCZ POWSZECHNEGO SYSTEMU UBEZPIECZENIOWEGO WYSTĘPUJĄ TAKŻE: system ubezpieczeń społecznych rolników (KRUS) liczba świadczeń emerytalno-rentowych system emerytalny służb mundurowych - policjantów, żołnierzy zawodowych, strażaków, funkcjonariuszy więziennictwa (MON, MSWiA) liczba świadczeń emerytalno-rentowych system emerytalny sędziów i prokuratorów (MS) liczba świadczeń emerytalno-rentowych

4 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2009 Nr 205, poz ze zm.). Jednakże w swojej działalności ZUS zobowiązany jest stosować przepisy innych ustaw, w tym: ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.) ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U z 2008 r. Nr 237, poz ze zm.) ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U z 2008 r. Nr 228, poz ze zm.) ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.) ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U z 2009 r. Nr 167, poz ze zm.) 4

5 System zabezpieczenia społecznego w Polsce ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U z 2009 r. Nr 157, poz ze zm.) ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.) ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U z 2009 r. Nr 152, poz ze zm.) ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U z 2010 r., Nr 113, poz. 759 ze zm.) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego umowy bilateralne o zabezpieczeniu społecznym np. USA, Kanada, Australia, Korea Południowa, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Chorwacja 5

6 ZUS nie tylko emerytury i składki Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną ZUS zajmuje się: przyznawaniem i wypłatą: emerytur i rent zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, pogrzebowych innych świadczeń np. świadczeń przedemerytalnych, dodatków kombatanckich gromadzeniem i ewidencjonowaniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli prowadzeniem egzekucji składek względem dłużników składek przekazywaniem co roku informacji o składkach zgromadzonych na kontach dla każdego ubezpieczonego urodzonego po r. wykonywaniem zadań powierzonych z dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczenia społecznego. ZUS m.in. gromadzi dane osobowe płatników składek dla Narodowego Funduszu Zdrowia, identyfikuje składki przesyłane na indywidualne konta w Otwartych Funduszach Emerytalnych. 6

7 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Powszechny system ubezpieczeń społecznych to: ubezpieczeni świadczeniobiorcy płatnicy 14,9 mln ubezpieczonych dla których ZUS prowadzi konta, odprowadza składki (OFE/NFZ), orzeka w sprawach niezdolności do pracy/rentowych 7,4 mln świadczeniobiorców, w, dla których ZUS ustala uprawnienia, oblicza wysokość ść,, dokonuje przeliczeń i wypłaty emerytur i rent 2,2 mln płatników w składek, od których ZUS pobiera i rozlicza składki na wyodrębnione fundusze Liczba dni zasiłków w macierzyńskich , 9 tys. dni Liczba dni zasiłków w chorobowych , 2 tys. dni Liczba zasiłków w pogrzebowych 304, 7 tys. (2010 r.). Liczba orzeczeń wydanych przez lekarzy orzeczników w w 2010 roku: 1. łączna liczba orzeczeń , w tym: w sprawach dotyczących cych długotrwad ugotrwałej niezdolności do pracy , w sprawach czasowej niezdolności do pracy liczba zawiadomień o skierowanie na rehabilitację leczniczą

8 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Systemy emerytalne można sklasyfikować według kryterium sposobu wyliczania i finansowania świadczenia emerytalnego: system zdefiniowanej składki (NDC notional defined contributions), wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek, system zdefiniowanego świadczenia (DB defined benefits), wysokość emerytury ustalana jest w oparciu o określoną formułę, często jako procent ostatniego wynagrodzenia pobieranego przez osobę przechodzącą na świadczenie oraz od stażu emerytalnego. Po reformie, w powszechnym systemie emerytalnym opartym o zasadę PAYG (Pay-As-You-Go) nastąpiło przejście z modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki. 8

9 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Trójfilarowy system emerytalny Kryteria klasyfikacji I filar II filar III filar obowiązkowe Uczestnictwo w systemie obowiązkowe (dla urodzonych po 1968 r.) dobrowolne dobrowolne, uzupełniające (dla urodzonych po 1948 r. a przed 1969 r.) Zarządzanie systemem publiczne prywatne prywatne Finansowanie z bieżących składek (PAYG) kapitałowe (OFE) kapitałowe 9

10 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Wędrówka składki emerytalnej 19,52 % 9,76 % 9,76 % Ubezpieczony 9,76 % Płatnik 2,3 % 5,0 % 12,22 % 10

11 Finansowanie systemu przychody FUS (w PLN) wydatki FUS (w PLN) PLN Dotacje z budżetu państwa w 2010 r PLN Refundacja z tytułu składek do OFE PLN Fundusz wypadkowy Fundusz chorobowy Fundusz rentowy Fundusz emerytalny Składki przekazane do OFE w 2010 r PLN

12 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Ustalanie wysokości emerytury STARY system: Gdzie: 24% KB + (1,3%*S skł + 0,7%*S nskł )*KB*WWP KB kwota bazowa (przeciętne wynagrodzenie w poprzednim roku kalendarzowym, pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne), od 1 marca 2011 r. kwota bazowa wynosi 2 822,66 zł S skł liczba lat okresów składkowych, S nskł liczba lat okresów nieskładkowych, WWP wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, tj. relacja procentowa wynagrodzeń świadczeniobiorcy do przeciętnych wynagrodzeń z okresu, jaki brany jest do ustalenia podstawy wymiaru w momencie przyznania lub przeliczania emerytury Stare zasady uzależniały wysokość emerytury od wynagrodzeń ubezpieczonego, stażu pracy ubezpieczonego i poziomu przeciętnego wynagrodzenia w Polsce. 12

13 System zabezpieczenia społecznego w Polsce Ustalanie wysokości emerytury - zdefiniowana składka NOWY system (I filar - FUS): Gdzie: (K S + K KP ) ŚDTŻ K s kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji, K KP kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem jego waloryzacji, ŚDTŻ średnie dalsze trwanie życia w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę, zgodnie z tablicami trwania życia ogłoszonymi przez Prezesa GUS Wysokość emerytury według nowych zasad w myśl reguły moja składka pracuje na moją emeryturę ustala się przez podzielenie indywidualnej kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego przez średnie dalsze trwanie życia w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. 13

14 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Przeobrażenia demograficzne w Polsce, tak jak i w wielu innych krajach to istotne zmiany w tzw. piramidzie wieku będące następstwem: zmniejszającej się liczby urodzeń zmniejszającej się śmiertelności wydłużającego się dalszego trwania życia po przejściu na emeryturę Prognozy demograficzne wskazują na pogłębianie się obserwowanych od lat tendencji. Procesy demograficzne, poprzez swój bezpośredni wpływ na populacje świadczeniobiorców i ubezpieczonych, oddziałują istotnie na sytuację finansową systemu ubezpieczeń społecznych, a zwłaszcza na sytuację finansową ubezpieczenia emerytalnego. 14

15 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Piramida wieku ludności Polski kobiety mężczyźni OGÓŁEM OGÓŁEM kobiety mężczyźni ,1 mln 30,6 mln ,8% populacji ,4 mln 11,4 mln ,3% populacji ,5% populacji ,6 mln 14,8 mln ,3% populacji ,7% populacji ,1 mln ,4 mln ,4% populacji w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

16 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym Na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypada: osób w wieku poprodukcyjnym. źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. 16

17 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Prognozowana ewolucja przeciętnego trwania życia osoby w wieku 60 lat ,42 27, , ,44 Lata życia ,25 19, ,29 15, Rok Mężczyźni Kobiety źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy demograficznej GUS do 2035 oraz prognozy ZUS w zakresie wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do

18 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Ubezpieczeni 14,9 mln Ubezpieczeni Emeryci tys. Emeryci

19 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 r. Wykorzystując prognozę demograficzną oraz założenia makroekonomiczne, takie jak: inflacja, stopa bezrobocia, wzrost wynagrodzeń, Zakład Ubezpieczeń Społecznych opracował Prognozę wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 r., która pozwala przeanalizować skutki wprowadzonych reform w długim horyzoncie czasowym. 19

20 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych 120% 100% Wydolność funduszu emerytalnego max =107% (2060 r.) 107% 80% 82% 60% 40% 20% 0% 61% 55% 49% 55% (2022 r.) 47% (2024 r.) min =36% (2026 r.) wydolność = 55% wpływy składkowe wydatki wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3 20

21 System zabezpieczenia społecznego w Polsce STOPY ZASTĄPIENIA KONWENCJA Nr 102 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego stopa zastąpienia powinna wynosić 40 proc. na przykładzie emerytur z dwóch filarów (obliczanych według nowych zasad) dla przykładowych emerytur przyznawanych w latach wg obecnych przepisów Założenia: Od 2010 r. stała relacja stopy zwrotu z OFE do stopy waloryzacji kapitału początkowego i składek w I filarze (na średnim poziomie z lat ). Przy wyliczaniu wysokości emerytur z I filara uwzględniano zarówno roczne jak i kwartalne waloryzacje składek, przy czym założono, że wskaźniki waloryzacji składek za każdy kwartał danego roku są sobie równe i wynoszą pierwiastek czwartego stopnia z rocznego wskaźnika waloryzacji składek w tym danym roku. Emerytura z II filara wyliczana analogicznie jak emerytura z I filara. Średnie dalsze trwanie życia z roku przejścia na emeryturę brane jest z prognozy demograficznej na lata GUS i przedłużonej w ZUS do 2060 r. 21

22 System zabezpieczenia społecznego w Polsce STOPY ZASTĄPIENIA Dana osoba urodziła się w styczniu i przechodzi na emeryturę w styczniu. Cały staż składkowy wypracowywany jest bezpośrednio przed przejściem na emeryturę. Dana osoba rozpoczyna pracę w styczniu roku, a kończy pracę w grudniu roku poprzedzającego przejście na emeryturę i pracuje nieprzerwanie (np. osoba, która przechodzi na emeryturę w styczniu 2040 r. o stażu składkowym 25 lat będzie pracować w latach ). Dana osoba przez cały okres ubezpieczenia zarabia stały procent przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przy czym wynagrodzenie tej osoby (wyrażone w zł) jest w danym roku stałe. Wszystkie prezentowane przykłady dotyczą osób, które są członkami otwartych funduszy emerytalnych. Dla wszystkich prezentowanych przykładów wiek przejścia na emeryturę wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 22

23 Stopa zastąpienia dla emerytur nowosystemowych wynagrodzenie 40% PW obecny poziom minimalnego wynagrodzenia wyrażonego w procencie przeciętnego wynagrodzenia Mężczyźni Kobiety 120% 120% 100% 100% 80% 80% 60% 60% 40% 40% 20% 20% 0% rok 0% rok obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat obecne - staż 40 lat obecne - staż 20 lat obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat 23

24 Stopa zastąpienia dla emerytur nowosystemowych wynagrodzenie 100 % PW obecny poziom minimalnego wynagrodzenia wyrażonego w procencie przeciętnego wynagrodzenia Mężczyźni Kobiety 80% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% rok obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat obecne - staż 40 lat 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% rok obecne - staż 20 lat obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat 24

25 System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Wyzwania W celu zapewnienia efektywności systemu emerytalnego w perspektywie 50 lat należy rozważyć następujące rozwiązania: Aktywizacja zawodowa polskiego społeczeństwa Efektywne podwyższenie wieku emerytalnego (nie tylko w systemie powszechnym) Stopa zastąpienia 25

26 ZUS w procesie zmiany Strategia przekształceń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na lata Cel strategiczny: Zwiększenie satysfakcji klientów poprzez projektowanie procesów i organizację zasobów, przy zachowaniu przejrzystości i efektywności gospodarowania środkami publicznymi 26

27 ZUS w procesie zmiany Strategia ZUS w czterech perspektywach Procesy Klient ZUS Finanse Perspektywa klienta rozwój elektronicznych kanałów usług Rozwój Perspektywa procesów wprowadzenie zarządzania procesowego i optymalizacja procesów Perspektywa rozwoju zmiany organizacyjne przy wykorzystaniu efektów skali i specjalizacji Perspektywa finansowa - powiązanie kosztów z informacją o realizacji poszczególnych zadań 27

28 Dziękuj kuję za uwagę prezentacja dostępna na stronie: 28