PROGNOZA WPŁYWÓW I WYDATKÓW FUNDUSZU EMERYTALNEGO

Transkrypt

1 ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI PROGNOZA WPŁYWÓW I WYDATKÓW FUNDUSZU EMERYTALNEGO DO 2050 ROKU WARSZAWA, LISTOPAD 2003

2 SPIS TREŚCI Spis treści...2 Wstęp...3 Najważniejsze zmiany wprowadzone w modelu...4 Najważniejsze założenia...4 Prognoza demograficzna...4 Założenia modelowe...4 Parametry...5 Wyniki prognozy...8 Zastrzeżenie...8 Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce. Starzenie się społeczeństwa...8 Uwagi do wyników prognozy...13 Syntetyczne omówienie wyników prognozy...13 Spis tabel i wykresów...15 Wyniki tabele i wykresy...16 Dodatek A Analiza wrażliwości...44 Dodatek B Prognoza ludności Polski do 2050 roku, I.E. Kotowska, R. Serek

3 Wstęp Zgodnie z zapisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych istnieje obowiązek sporządzania wieloletniej prognozy wpływów i wydatków funduszu emerytalnego wyodrębnionego w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prognoza ta ma stanowić podstawę gospodarki finansowej Funduszu Rezerwy Demograficznej. Prezentowana w opracowaniu prognoza została sporządzona w oparciu o aktuarialny model wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (model FUS03) stworzony w Departamencie Statystyki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Prognoza, której wyniki zawiera niniejsza publikacja jest drugą z kolei prognozą mającą spełnić wymagania art. 61 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wyniki poprzedniej prognozy zostały przedstawione w listopadzie 2002 r. Bieżącą edycję prognozy wzbogacono o analizę wrażliwości na zmiany najważniejszych założeń makroekonomicznych i parametrów. Dodatkowo powiększono zakres wyników o stan Funduszu Rezerwy Demograficznej na koniec roku. 3

4 Najważniejsze zmiany wprowadzone w modelu W modelu FUS03 w porównaniu do poprzedniego modelu uwzględniono zmiany przepisów wprowadzone ustawami: - ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (...) (Dz. U. Nr 56 poz. 498); - ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199 poz. 1673); - ustawą z dnia 11 października 2002 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (...) (Dz. U. Nr 181 poz. 1515). Ponadto uwzględniono dane z 2002 r. oraz częściowe dane z roku Najważniejsze założenia Prognoza demograficzna W modelu wykorzystane zostały dwie prognozy demograficzne: Prognoza ludności Polski do 2050 roku, I.E. Kotowska, R. Serek, prognoza demograficzna do 2030 r., Główny Urząd Statystyczny. Pierwsza z wymienionych prognoz wykorzystywana jest w trzech wariantach: podstawowym, fertility (wersja autorska) oraz mortality (szczegóły: patrz dodatek B), druga natomiast - pełni w modelu rolę pomocniczą. Założenia modelowe W modelu przyjęto następujące założenia: 1. stały w czasie stosunek stopy bezrobocia dla mężczyzn do stopy bezrobocia dla kobiet; 2. jednostajny rozkład urodzeń w ciągu roku; 3. dla każdego rodzaju świadczenia emerytalno-rentowego: jednostajne rozkłady prawdopodobieństwa utraty w ciągu roku statusu uprawnionego do tego świadczenia z powodu: dokonania zamiany, utraty uprawnień i śmierci, pod warunkiem, że dane zdarzenie nastąpi; 4. rozłączność zdarzeń, o których mowa w punkcie 3; 4

5 5. prawdopodobieństwo, że osoba w wieku stu lat przeżyje jeszcze rok wynosi zero; zatem 101 lat jest w modelu nieprzekraczalnym wiekiem; 6. dla każdego rodzaju świadczenia emerytalno-rentowego: jednostajny rozkład przejścia na to świadczenie w ciągu roku pod warunkiem, że przejście w danym roku nastąpi; 7. fundusz emerytalny zasilany jest wyłącznie wpływami składkowymi; 8. wskaźnik waloryzacji składek ustalany jest w oparciu o wartości roczne wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz wskaźnika przyrostu sumy podstaw wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne; 9. dla potrzeb wyliczania wysokości nowoprzyznanej emerytury z tzw. nowego systemu zakłada się, że składka płacona jest raz w roku (jednorazowa składka roczna). Parametry Wyniki uzyskane w efekcie przeliczenia modelu zależą w sposób zasadniczy od parametrów scenariusza takich jak: stopa bezrobocia, wskaźnik wzrostu wynagrodzeń, wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, ściągalność składek i in. Oprócz wymienionych powyżej, model zasilany jest przez szereg parametrów o charakterze technicznym. Szczególnym parametrem jest wybór scenariusza prognozy demograficznej jednego z trzech dostępnych scenariuszy ze wspomnianej wcześniej Prognozy ludności Polski do 2050 roku (patrz dodatek B). W poniższych tabelach (Tabele od 1.1 do 1.3) zestawiono najważniejsze parametry poszczególnych wariantów: parametry makroekonomiczne, ściągalność składek na ubezpieczenia społeczne, roczny wskaźnik waloryzacji składek, a także scenariusz prognozy demograficznej. Założenia na lata dotyczące inflacji, wzrostu wynagrodzeń i bezrobocia przygotowano na podstawie prognoz Ministerstwa Finansów. 5

6 Tabela 1.1 Wybrane parametry - wariant nr 1 wersja prognozy demograficznej: Scenariusz Podstawowy rok stopa bezrobocia *) 20,4% 19,8% 18,3% 16,8% 16,3% 15,8% 15,3% 14,8% 14,4% 13,9% 13,4% 12,9% 12,4% 10,0% 8,0% 7,1% 6,7% 6,4% 6,2% 6,0% 2. wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych 100,7% 102,0% 102,8% 102,9% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 3. wskaźnik realnego wzrostu wynagrodzeń 102,5% 102,0% 101,8% 102,2% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 101,5% 101,5% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 4. ściągalność składek 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 97,5% 5. roczny wskaźnik waloryzacji składek 102,59% 104,76% 106,03% 106,65% 105,30% 104,98% 104,86% 104,83% 104,71% 104,44% 104,28% 104,05% 103,47% 103,13% 102,55% 102,55% 102,35% 102,06% 101,73% 101,70% Tabela 1.2 Wybrane parametry - wariant nr 2 wersja prognozy demograficznej: Scenariusz Mortality rok stopa bezrobocia *) 20,4% 20,8% 20,6% 20,4% 20,1% 19,8% 19,5% 19,2% 18,8% 18,4% 17,8% 17,2% 16,4% 12,2% 10,3% 10,0% 10,0% 10,0% 10,0% 10,0% 2. wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych 100,7% 102,0% 102,8% 102,9% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 3. wskaźnik realnego wzrostu wynagrodzeń 102,5% 101,5% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 101,0% 100,5% 100,5% 100,5% 100,5% 100,5% 100,5% 4. ściągalność składek 97,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 96,5% 5. roczny wskaźnik waloryzacji składek 102,71% 104,19% 104,77% 104,93% 104,08% 104,21% 104,13% 104,12% 104,02% 103,78% 103,67% 103,50% 103,39% 103,00% 102,31% 102,26% 102,08% 101,79% 101,44% 101,37% *) stopa bezrobocia zdefiniowana zgodnie z Badaniem Aktywności Ekonomicznej Ludności GUS 6

7 Tabela 1.3 Wybrane parametry - wariant nr 3 wersja prognozy demograficznej: Scenariusz Podstawowy rok stopa bezrobocia *) 20,4% 19,8% 18,3% 16,8% 15,3% 14,1% 13,1% 12,2% 11,5% 10,8% 10,3% 9,8% 9,4% 7,8% 6,7% 6,0% 5,5% 5,1% 4,8% 4,5% 2. wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych 100,7% 102,0% 102,8% 102,9% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 3. wskaźnik realnego wzrostu wynagrodzeń 102,5% 102,1% 101,9% 102,3% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,5% 102,0% 102,0% 102,0% 102,0% 4. ściągalność składek 97,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 98,5% 5. roczny wskaźnik waloryzacji składek 102,46% 104,61% 105,84% 106,43% 105,76% 105,69% 105,41% 105,26% 105,04% 104,71% 104,50% 104,24% 104,01% 103,56% 103,44% 103,50% 102,96% 102,69% 102,38% 102,35% *) stopa bezrobocia zdefiniowana zgodnie z Badaniem Aktywności Ekonomicznej Ludności GUS 7

8 Wyniki prognozy Zastrzeżenie Model prognostyczny opracowany został zgodnie z metodami matematyki aktuarialnej. Generowane przez niego wyniki bardzo silnie zależą od przyjętych założeń oraz od jakości dostępnych danych. Odchylenia przyszłych realizacji od wyników prognozy będą konsekwencją przyjętych założeń oraz będą wynikały z istoty zjawisk losowych. Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce. Starzenie się społeczeństwa. Procesy demograficzne, poprzez swój bardzo silny, bezpośredni wpływ na liczby emerytów i ubezpieczonych - oddziałują istotnie na sytuację finansową funduszu emerytalnego. Wyniki pięćdziesięcioletniej prognozy demograficznej (I.E. Kotowska, R. Serek) należy w tym kontekście uznać za co najmniej niepokojące. Przy względnie stabilnym poziomie liczebności całej populacji Polski (we wszystkich scenariuszach liczba ludności rośnie do około 2020 r., po czym spada osiągając w 2050 r % poziomu z roku 2002) istotnie zmienia się jej struktura wiekowa. We wszystkich wariantach przez cały okres prognozy liczba ludności w wieku poprodukcyjnym rośnie i w 2050 r. osiąga poziom przeszło dwukrotnie większy niż w 2002 r. Populacja osób w wieku produkcyjnym do 2010 r. wzrasta, po czym zaczyna maleć. W ostatnim roku prognozy liczba ludności w wieku produkcyjnym w porównaniu do roku 2002 jest mniejsza o 25% w scenariuszu podstawowym, o 21% w scenariuszu fertility, o 24% w scenariuszu mortality. W zależności od wariantu udział populacji w wieku poprodukcyjnym w całej populacji rośnie z 15% w 2002 r. do 31-35% w 2050 r. Udział ludności w wieku produkcyjnym rośnie z 62% w 2002 r. do około 64,5% w 2009 r., po czym zmienia się osiągając w 2050 r. poziom około 50%. Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym w 2050 r. w stosunku do analogicznej liczby z roku 2002 jest mniejsza (w zależności od scenariusza) o 22-36%, przy czym najmniejszy spadek obserwujemy w scenariuszu fertility. Niekorzystne zmiany w strukturze populacji dobrze obrazuje stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym. We wszystkich scenariuszach począwszy od 2006 r. iloraz ten rośnie. W 2002 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadały średnio 243 osoby w wieku poprodukcyjnym. W 2050 r. liczba ta w zależności od scenariusza wynosi 650 w scenariuszu podstawowym, 617 w scenariuszu fertility oraz 697 w scenariuszu mortality. We wszystkich scenariuszach przez większość lat rośnie także 8

9 współczynnik obciążenia ekonomicznego (rozumiany jako iloraz liczby osób w wieku nieprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym) i w 2050 r. osiąga poziom przeszło półtorakrotnie większy niż w 2002 r. W scenariuszu mortality w ostatnim roku prognozy liczba osób w wieku nieprodukcyjnym jest większa od liczby osób w wieku produkcyjnym (na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypada średnio 1012 osób w wieku nieprodukcyjnym). Bardziej szczegółowe informacje zawierają Tabele 2. i 3. W Tabeli 2. przedstawiono w trzech wariantach prognozę liczby osób w podziale na ekonomiczne grupy wieku: przedprodukcyjny (poniżej 18 lat), produkcyjny (mężczyźni od 18 do 64 lat, kobiety od 18 do 59 lat) i poprodukcyjny (mężczyźni powyżej 64 lat, kobiety powyżej 59 lat) patrz również Wykres 1a oraz Wykres 1b. Tabela 3 ukazuje natomiast udziały grup ekonomicznych w całej populacji. 9

10 Tabela 2. Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku *) [tys.] a) Scenariusz podstawowy Populacja ogółem z tego: -w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym b) Scenariusz "fertility" Populacja ogółem z tego: -w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym c) Scenariusz "mortality" Populacja ogółem z tego: -w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym *) w 2002 r. bez wieku nieustalonego źródło: Prognoza ludności Polski do 2050 roku, I.E. Kotowska, R. Serek z wyjątkiem 2002r. - Ludność. Stan i Struktura Demograficzno-Społeczna (Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Powszechny Spis Rolny), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, sierpień 2003 Tabela 3. Udziały poszczególnych grup ekonomicznych w całej populacji a) Scenariusz podstawowy Populacja: -w wieku przedprodukcyjnym 23% 19% 19% 18% 16% 16% -w wieku produkcyjnym 62% 65% 59% 57% 56% 51% -w wieku poprodukcyjnym 15% 16% 21% 25% 28% 33% b) Scenariusz "fertility" Populacja: -w wieku przedprodukcyjnym 23% 19% 20% 19% 18% 19% -w wieku produkcyjnym 62% 64% 59% 57% 55% 50% -w wieku poprodukcyjnym 15% 16% 21% 24% 27% 31% c) Scenariusz "mortality" Populacja: -w wieku przedprodukcyjnym 23% 19% 19% 18% 15% 16% -w wieku produkcyjnym 62% 65% 59% 57% 55% 50% -w wieku poprodukcyjnym 15% 16% 21% 25% 29% 35% 10

11 Wykres 1a. Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku scenariusz podstawowy [mln] scenariusz "fertility" [mln] scenariusz "mortality" [mln] w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

12 Wykres 1b. Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku - wykres dla wybranych lat scenariusz podstawowy [mln] rok scenariusz "fertility" [mln] rok scenariusz "mortality" [mln] rok w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

13 Uwagi do wyników prognozy 1. Saldo roczne jest różnicą wpływów i wydatków funduszu emerytalnego w danym roku, jest to zatem wynik finansowy z wyłącznie rocznej działalności funduszu. 2. W wynikach prognozy po stronie wpływów uwzględniono wyłącznie wpływy składkowe. Przy obliczeniach wpływów wzięto pod uwagę: odpływ części składek do otwartych funduszy emerytalnych, odpływ części składek do Funduszu Rezerwy Demograficznej, ograniczenie rocznej podstawy wymiaru składek do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, przekazywanie z budżetu państwa składek za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i pobierające zasiłki macierzyńskie. 3. W wydatkach funduszu emerytalnego obok wydatków na emerytury uwzględniono odpis na działalność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. 4. Liczba osób podlegających ubezpieczeniu emerytalnemu nie obejmuje osób przebywających na urlopach wychowawczych i pobierających zasiłki macierzyńskie. 5. Liczba emerytów obejmuje wszystkie osoby, które pobierają emerytury finansowane z funduszu emerytalnego wyodrębnionego w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 6. Przez współczynnik obciążenia systemowego należy rozumieć iloraz liczby emerytów do liczby osób objętych ubezpieczeniem emerytalnym. 7. Wydolność systemu emerytalnego zdefiniowano jako iloraz wpływów i wydatków funduszu. Kategoria ta (zaproponowana przez autorów modelu prognostycznego) ma charakter jakościowy, w czytelny sposób opisuje w jakim stopniu bieżące potrzeby systemu emerytalnego są zaspokajane bieżącymi składkami. Syntetyczne omówienie wyników prognozy Istota zjawisk losowych, długi horyzont czasowy prognozy, przyjęte założenia, a także dostępne dane powodują, że prezentowane wyniki należy traktować jako realizacje trzech scenariuszy. W dwóch wariantach (warianty nr 1 i 3) od pewnego momentu aż do końca horyzontu prognozy fundusz emerytalny generuje nadwyżkę. Dodatnie saldo roczne najwcześniej 13

14 osiągane jest w wariancie nr 3 w 2036 roku. W wariancie nr 1 dodatnie saldo roczne po raz pierwszy odnotowuje się w 2049 r. W wariancie nr 2 fundusz emerytalny przez cały okres prognozy generuje deficyt. Należy dodać, że we wszystkich wariantach obserwujemy najpóźniej od 2027 r. (wariant nr 2) rosnącą tendencję salda rocznego zdyskontowanego 1 na rok Podobnie wzrost zdyskontowanego salda występuje we wszystkich wariantach w latach Natomiast we wszystkich wariantach w latach oraz zdyskontowany deficyt funduszu emerytalnego pogłębia się. Wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny spadają z poziomu około 23 24% w 2005 r. do 11,61% w wariancie nr 1, 17,27% w wariancie nr 2 oraz 8,88% w wariancie nr 3 w 2050 r. Analogicznie mierzone wpływy wykazują we wszystkich wariantach tendencję malejącą (oprócz roku 2009) i osiągają w ostatnim roku prognozy poziom około 12%. Wzrost wpływów (mierzonych jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny) w 2009 r. związany jest z zaprzestaniem odprowadzania części składki na ubezpieczenie emerytalne do Funduszu Rezerwy Demograficznej. Miarą efektywności systemu emerytalnego, zaproponowaną przez autorów, jest jego wydolność. We wszystkich prezentowanych wariantach wydolność systemu emerytalnego w ostatnim roku prognozy jest wyższa niż w roku Największy wzrost wydolności obserwujemy w wariancie nr 3 wzrost o 76 punktów procentowych w 2050 r. w porównaniu do 2005 r., a najmniejszy w wariancie nr 2 o 12 punktów procentowych. W wariancie nr 1 wzrost ten wynosi 44 punkty procentowe. Warto dodać, że we wszystkich wariantach najpóźniej od 2027 r. wydolność systemu emerytalnego rośnie aż do ostatniego roku prognozy. Najniższą wydolność w latach obserwujemy w roku 2007 w wariancie nr 2 54%, a najwyższą w roku 2050 w wariancie nr 3 blisko 136%. We wszystkich wariantach liczba ubezpieczonych (ubezpieczenie emerytalne) w latach rośnie, a w latach maleje osiągając w 2050 r. poziom 12,2 12,7 mln ubezpieczonych. Liczba emerytów w ostatnim roku prognozy jest większa w porównaniu do roku 2005 o około 40% w wariancie nr 1, o około 69% w wariancie nr 2 oraz o około 37% w wariancie nr 3. We wszystkich publikowanych wariantach współczynnik obciążenia systemowego w latach maleje, a w latach rośnie osiągając w 2050 r. poziom wyższy niż w roku Największy wzrost omawianego współczynnika obserwujemy w wariancie nr 2 wzrost o blisko 83% w stosunku do 2005 r., a najmniejszy w wariancie nr 3 o około 1 Jako stopę dyskontową przyjęto założoną uprzednio stopę inflacji. 14

15 45%. W 2005 r. na 1000 ubezpieczonych przypada, w zależności od wariantu, średnio osób pobierających emeryturę. W ostatnim roku prognozy liczba ta wynosi 454 osoby w wariancie nr 1, 564 osoby w wariancie nr 2 oraz 433 osoby w wariancie nr 3. Szczegółowe wyniki prognozy zestawiono w tabelach oraz zilustrowano na wykresach. Spis tabel i wykresów Tabela 4. Saldo roczne funduszu emerytalnego Tabela 5. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego Tabela 6. Wydatki funduszu emerytalnego Tabela 7. Saldo roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Wykres 2. Saldo roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Tabela 8. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Tabela 9. Wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Wykres 3. Wpływy i wydatki roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Tabela 10. Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Wykres 4. Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Tabela 11. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Tabela 12. Wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Wykres 5. Wpływy i wydatki roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Tabela 13. Wydolność systemu emerytalnego Wykres 6. Wydolność systemu emerytalnego Tabela 14. Liczba ubezpieczonych (ubezpieczenie emerytalne) - stan na koniec roku Tabela 15. Liczba emerytów - stan na koniec roku Wykres 7. Liczby ubezpieczonych i emerytów Tabela 16. Współczynnik obciążenia systemowego Wykres 8. Współczynnik obciążenia systemowego Tabele , Wykresy wyniki dla poszczególnych wariantów wraz z wykresami Tabela 18. Stan Funduszu Rezerwy Demograficznej na koniec roku 15

16 Wyniki tabele i wykresy 16

17 Tabela 4. Saldo roczne funduszu emerytalnego [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

18 Tabela 5. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

19 Tabela 6. Wydatki funduszu emerytalnego [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

20 Tabela 7. Saldo roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr ,69% -10,55% -9,34% ,56% -11,04% -9,11% ,37% -11,24% -8,70% ,77% -10,80% -7,84% ,82% -9,97% -6,71% ,12% -9,37% -5,89% ,52% -8,85% -5,20% ,17% -8,60% -4,77% ,94% -8,45% -4,47% ,93% -8,52% -4,40% ,14% -8,71% -4,46% ,82% -9,39% -4,62% ,55% -10,03% -3,93% ,35% -9,54% -2,17% ,58% -8,50% -0,31% ,90% -7,46% 1,34% ,66% -6,64% 2,43% ,31% -5,47% 3,15% 20

21 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% -12% Wykres 2. Saldo roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

22 Tabela 8. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr ,72% 13,58% 13,87% ,52% 13,37% 13,66% ,32% 13,18% 13,47% ,15% 13,00% 13,29% ,37% 13,22% 13,52% ,26% 13,11% 13,40% ,15% 13,01% 13,30% ,05% 12,91% 13,19% ,95% 12,81% 13,09% ,85% 12,71% 12,99% ,75% 12,61% 12,89% ,36% 12,23% 12,50% ,12% 11,99% 12,25% ,99% 11,86% 12,11% ,93% 11,81% 12,05% ,92% 11,80% 12,04% ,92% 11,80% 12,04% ,92% 11,80% 12,04% 22

23 Tabela 9. Wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr ,41% 24,14% 23,21% ,07% 24,41% 22,77% ,70% 24,42% 22,16% ,92% 23,79% 21,13% ,19% 23,19% 20,22% ,38% 22,48% 19,29% ,67% 21,86% 18,49% ,22% 21,50% 17,96% ,89% 21,26% 17,56% ,78% 21,23% 17,39% ,89% 21,32% 17,35% ,19% 21,63% 17,12% ,67% 22,02% 16,18% ,34% 21,40% 14,28% ,52% 20,31% 12,36% ,82% 19,26% 10,70% ,58% 18,44% 9,61% ,61% 17,27% 8,88% 23

24 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wykres 3. Wpływy i wydatki roczne funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny wpływy wydatki wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3 wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

25 Tabela 10. Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

26 Wykres 4. Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. [mld zł] wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

27 Tabela 11. Wpływy składkowe do funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

28 Tabela 12. Wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. [mln zł] rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

29 Wykres 5. Wpływy i wydatki roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. [mld zł] wpływy wydatki wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3 wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

30 Tabela 13. Wydolność systemu emerytalnego rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr % 56% 60% % 55% 60% % 54% 61% % 55% 63% % 57% 67% % 58% 69% % 60% 72% % 60% 73% % 60% 75% % 60% 75% % 59% 74% % 57% 73% % 54% 76% % 55% 85% % 58% 98% % 61% 113% % 64% 125% % 68% 136% 30

31 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Wykres 6. Wydolność systemu emerytalnego wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

32 Tabela 14. Liczba ubezpieczonych (ubezpieczenie emerytalne) [tys.] - stan na koniec roku rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

33 Tabela 15. Liczba emerytów [tys.] - stan na koniec roku rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr

34 Wykres 7. Liczby ubezpieczonych i emerytów ubezpieczeni emeryci [mln] wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3 wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

35 Tabela 16. Współczynnik obciążenia systemowego rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr ,30 0,31 0, ,30 0,31 0, ,29 0,30 0, ,28 0,29 0, ,27 0,29 0, ,26 0,28 0, ,26 0,27 0, ,26 0,27 0, ,26 0,27 0, ,26 0,28 0, ,27 0,28 0, ,29 0,31 0, ,31 0,34 0, ,32 0,36 0, ,33 0,38 0, ,36 0,43 0, ,41 0,50 0, ,45 0,56 0,43 35

36 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Wykres 8. Współczynnik obciążenia systemowego wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3

37 Tabela 17.1 Zbiorcze zestawienie wyników dla wariantu nr 1 Kwoty nominalne Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Wydolność systemu emerytalnego 59% 59% 59% 60% 63% 65% 67% 68% 69% 68% 67% 64% 65% 69% 77% 86% 95% 103% Kwoty wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Saldo roczne -9,69% -9,56% -9,37% -8,77% -7,82% -7,12% -6,52% -6,17% -5,94% -5,93% -6,14% -6,82% -6,55% -5,35% -3,58% -1,90% -0,66% 0,31% Wpływy składkowe 13,72% 13,52% 13,32% 13,15% 13,37% 13,26% 13,15% 13,05% 12,95% 12,85% 12,75% 12,36% 12,12% 11,99% 11,93% 11,92% 11,92% 11,92% Wydatki 23,41% 23,07% 22,70% 21,92% 21,19% 20,38% 19,67% 19,22% 18,89% 18,78% 18,89% 19,19% 18,67% 17,34% 15,52% 13,82% 12,58% 11,61% Kwoty zdyskontowane na 2002 r. Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Liczby - stan na koniec roku Ubezpieczeni [tys.] Emeryci [tys.] Współczynnik obciążenia systemowego 0,30 0,30 0,29 0,28 0,27 0,26 0,26 0,26 0,26 0,26 0,27 0,29 0,31 0,32 0,33 0,36 0,41 0,45 37

38 Wykres 9.1 Wykresy dla wariantu nr 1 80 Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r [mld zł] saldo roczne wpływy wydatki 18 Liczby ubezpieczonych i emerytów [mln] ubezpieczeni emeryci Wydolność systemu emerytalnego i współczynnik obciążenia systemowego 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% saldo roczne wpływy wydatki wydolność wsp. obciążenia

39 Tabela 17.2 Zbiorcze zestawienie wyników dla wariantu nr 2 Kwoty nominalne Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Wydolność systemu emerytalnego 56% 55% 54% 55% 57% 58% 60% 60% 60% 60% 59% 57% 54% 55% 58% 61% 64% 68% Kwoty wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Saldo roczne -10,55% -11,04% -11,24% -10,80% -9,97% -9,37% -8,85% -8,60% -8,45% -8,52% -8,71% -9,39% -10,03% -9,54% -8,50% -7,46% -6,64% -5,47% Wpływy składkowe 13,58% 13,37% 13,18% 13,00% 13,22% 13,11% 13,01% 12,91% 12,81% 12,71% 12,61% 12,23% 11,99% 11,86% 11,81% 11,80% 11,80% 11,80% Wydatki 24,14% 24,41% 24,42% 23,79% 23,19% 22,48% 21,86% 21,50% 21,26% 21,23% 21,32% 21,63% 22,02% 21,40% 20,31% 19,26% 18,44% 17,27% Kwoty zdyskontowane na 2002 r. Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Liczby - stan na koniec roku Ubezpieczeni [tys.] Emeryci [tys.] Współczynnik obciążenia systemowego 0,31 0,31 0,30 0,29 0,29 0,28 0,27 0,27 0,27 0,28 0,28 0,31 0,34 0,36 0,38 0,43 0,50 0,56 39

40 Wykres 9.2 Wykresy dla wariantu nr 2 80 Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r [mld zł] saldo roczne wpływy wydatki 16 Liczby ubezpieczonych i emerytów [mln] ubezpieczeni emeryci Wydolność systemu emerytalnego i współczynnik obciążenia systemowego 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% saldo roczne wpływy wydatki wydolność wsp. obciążenia

41 Tabela 17.3 Zbiorcze zestawienie wyników dla wariantu nr 3 Kwoty nominalne Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Wydolność systemu emerytalnego 60% 60% 61% 63% 67% 69% 72% 73% 75% 75% 74% 73% 76% 85% 98% 113% 125% 136% Kwoty wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny Saldo roczne -9,34% -9,11% -8,70% -7,84% -6,71% -5,89% -5,20% -4,77% -4,47% -4,40% -4,46% -4,62% -3,93% -2,17% -0,31% 1,34% 2,43% 3,15% Wpływy składkowe 13,87% 13,66% 13,47% 13,29% 13,52% 13,40% 13,30% 13,19% 13,09% 12,99% 12,89% 12,50% 12,25% 12,11% 12,05% 12,04% 12,04% 12,04% Wydatki 23,21% 22,77% 22,16% 21,13% 20,22% 19,29% 18,49% 17,96% 17,56% 17,39% 17,35% 17,12% 16,18% 14,28% 12,36% 10,70% 9,61% 8,88% Kwoty zdyskontowane na 2002 r. Saldo roczne [mln zł] Wpływy składkowe [mln zł] Wydatki [mln zł] Liczby - stan na koniec roku Ubezpieczeni [tys.] Emeryci [tys.] Współczynnik obciążenia systemowego 0,30 0,30 0,28 0,27 0,26 0,25 0,25 0,25 0,25 0,25 0,25 0,28 0,30 0,30 0,32 0,34 0,39 0,43 41

42 Wykres 9.3 Wykresy dla wariantu nr Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r [mld zł] saldo roczne wpływy wydatki 18 Liczby ubezpieczonych i emerytów [mln] ubezpieczeni emeryci Wydolność systemu emerytalnego i współczynnik obciążenia systemowego 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Saldo roczne, wpływy i wydatki funduszu emerytalnego wyrażone jako procent sumy rocznych podstaw wymiaru składek na fundusz emerytalny 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% saldo roczne wpływy wydatki wydolność wsp. obciążenia

43 Tabela 18. Stan Funduszu Rezerwy Demograficznej *) na koniec roku [mln zł] w zależności od wariantu prognozy funduszu emerytalnego i technicznej nominalnej rocznej stopy zwrotu netto (po uwzględnieniu kosztów zarządzania) rok wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr techniczna nominalna roczna stopa zwrotu netto (po uwzględnieniu kosztów zarządzania) 8% 5% 4% 3% *) przy założeniu, że Fundusz Rezerwy Demograficznej zasilany jest wyłącznie wpływami ze składek, odsetkami od kapitału i ewentualnie środkami, o których mowa w art. 58 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych 43

44 Dodatek A - Analiza wrażliwości W ostatnim etapie prac nad tegoroczną edycją modelu przetestowano wrażliwość generowanych przez model wyników na zmiany zarówno założeń makroekonomicznych jak i parametrów technicznych. Wykonano blisko sto przebiegów modelu, dla których zbiory parametrów tworzono na jeden z dwóch sposobów: albo dokonując niewielkiej zmiany wartości tylko jednego parametru w porównaniu z ustalonym wariantem bazowym, albo budując od początku cały nowy scenariusz różniący się od wariantu bazowego w wielu istotnych miejscach. Na poniższym wykresie (Wykres A.1) zebrano wyniki wszystkich wariantów jakie uzyskano dla kategorii Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 rok. Wykres A.1 Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Analiza wrażliwości [mld zł] Co typowe dla długoterminowego prognozowania zjawisk losowych, stopień niepewności wyników, a co za tym idzie - ich dyspersja, rośnie wraz z wydłużającym się horyzontem czasowym. Przekłada się to graficznie na charakterystyczny "ogon komety" na wykresie. Obserwujemy jednocześnie silne skupienie wyników wokół wariantu bazowego, co świadczy o niskiej wrażliwości modelu na niewielkie zmiany znacznej liczby parametrów (głównie technicznych). Spośród wariantów testowych wybrano arbitralnie trzy i opisano w zasadniczej części publikacji (dla ułatwienia późniejszych odwołań w tekście, nazwijmy te trzy warianty 44

45 wariantami publikowanymi). Wykres A.2 przedstawia zmiany w czasie zdyskontowanego salda rocznego funduszu emerytalnego dla trzech publikowanych wariantów na tle pozostałych wariantów testowych. Wykres A.2 Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowane na 2002 r. Analiza wrażliwości. Wyróżniono trzy publikowane warianty [mld zł] Przeprowadzona analiza wrażliwości wykazała silne zróżnicowanie wpływu, jaki na wyniki modelu wywierają zmiany poszczególnych parametrów. Obok parametrów, których nawet bardzo małe odchylenia powodują istotne zmiany wyników (na przykład wskaźnik realnego wzrostu wynagrodzeń), istnieją parametry o marginalnym wpływie na ostateczny wynik generowanej prognozy. Na podstawie zamieszczonych na następnej stronie tabel A.1 i A.2 można prześledzić fluktuacje wpływów i wydatków funduszu emerytalnego w zależności od zmian wartości najważniejszych parametrów o charakterze demograficzno-gospodarczym. Liczby umieszczone w tabelach należy rozumieć jako procentowe odchylenia zdyskontowanych wpływów i wydatków od odpowiednich wartości uzyskanych dla wariantu publikowanego nr 1. Zdecydowano się na wartości zdyskontowane a nie nominalne, aby zapewnić porównywalność z wariantami, gdzie analizie podlegał wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. 45

46 Tabela A.1 Analiza wrażliwości - wpływy zmiana względem wariantu nr scenariusz prognozy demograficznej - fertility 0,0% 0,0% 0,1% 0,3% 1,4% 3,8% scenariusz prognozy demograficznej - mortality 0,0% -0,2% -0,5% -0,2% 0,6% 1,2% stopa inflacji większa o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% stopa inflacji mniejsza o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% stopa bezrobocia większa o 1 pp -0,9% -0,9% -0,9% -0,9% -0,8% -0,9% stopa bezrobocia mniejsza o 1 pp 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% 0,8% 0,9% realny wzrost wynagrodzeń większy o 1 pp 2,0% 7,0% 18,0% 30,2% 43,7% 58,5% realny wzrost wynagrodzeń mniejszy o 1 pp -1,9% -6,6% -15,4% -23,4% -30,6% -37,2% ściągalność składek większa o 1 pp 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% ściągalność składek mniejsza o 1 pp -1,0% -1,0% -1,0% -1,0% -1,0% -1,0% wskaźnik waloryzacji składek większy o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% wskaźnik waloryzacji składek mniejszy o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela A.2 Analiza wrażliwości - wydatki zmiana względem wariantu nr scenariusz prognozy demograficznej - fertility 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 0,2% 0,9% scenariusz prognozy demograficznej - mortality 0,0% -0,2% -0,5% 0,6% 5,9% 9,9% stopa inflacji większa o 1 pp -1,1% -1,1% -0,9% -0,7% -0,5% -0,4% stopa inflacji mniejsza o 1 pp 1,1% 1,1% 0,9% 0,7% 0,5% 0,4% stopa bezrobocia większa o 1 pp 0,0% 0,0% -0,3% -0,5% -0,6% -0,7% stopa bezrobocia mniejsza o 1 pp 0,0% 0,0% 0,3% 0,5% 0,6% 0,7% realny wzrost wynagrodzeń większy o 1 pp 0,2% 1,6% 7,0% 14,1% 23,0% 35,5% realny wzrost wynagrodzeń mniejszy o 1 pp -0,2% -1,5% -6,5% -12,2% -18,4% -25,9% ściągalność składek większa o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% ściągalność składek mniejsza o 1 pp 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% wskaźnik waloryzacji składek większy o 1 pp 0,0% 0,0% 4,8% 11,9% 18,6% 23,3% wskaźnik waloryzacji składek mniejszy o 1 pp 0,0% 0,0% -4,3% -10,1% -15,0% -18,0% Uwaga: wpływy i wydatki funduszu emerytalnego zdyskontowane na rok

47 Dodatek B Prognoza ludności Polski do 2050 roku, I.E. Kotowska, R. Serek, materiał informacyjny Prof. I. E. Kotowska, mgr R. Serek Prognoza ludności Polski do 2050 roku. INFORMACJA DLA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Niniejsza prognoza została wyznaczona na podstawie danych pochodzących z GUS. Metoda prognozowania różni się jednak od metody przyjętej w projekcji GUS. Podstawową różnicą jest schemat wyznaczania prognoz. W GUS ogólna liczba ludności Polski w kolejnych latach jest wynikiem projekcji wyznaczonej kolejno dla województw z uwzględnieniem podziału terytorialnego oraz według płci. Natomiast prezentowana prognoza została wyznaczona na podstawie współczynników płodności dla kobiet w wieku lat oraz współczynników zgonów dla jednorocznych grup wieku otrzymanych z GUS. Za dane wejściowe przyjęliśmy strukturę ludności Polski w 1998 roku, a następnie dokonaliśmy postarzania ludności według powszechnie stosowanego schematu wykorzystując współczynniki zgonów oraz wyznaczając liczbę urodzeń dla poszczególnych lat dla okresu prognozy. Ogólna liczba ludności Polski jest sumą liczby kobiet i mężczyzn. Procedura prognozowania 1. Opracowanie scenariusza podstawowego prognozy demograficznej do 2050r. metodą składnikową (cohort-component method) Wykorzystano dane o współczynnikach płodności i zgonów dla lat dostarczone przez GUS. Populację wyjściową stanowiła ludność Polski według jednorocznych grup wieku i płci. Prognoza demograficzna obejmowała: prognozę liczby ludności Polski według jednorocznych grup wieku i płci, prognozę liczby urodzeń według wieku matki, prognozę liczby zgonów według wieku i płci, 47

48 obliczenie współczynników dzietności dla kolejnych lat prognozy, obliczenie tablic trwania życia oraz dalszego oczekiwanego trwania życia kobiet, mężczyzn oraz dla obu płci łącznie. (...) 2. Opracowanie scenariusza FERTILITY prognozy demograficznej według następujących ustaleń: wzrost współczynników płodności (fertility rates) dla poszczególnych grup wieku kobiet taki, by współczynnik dzietności całkowitej (total fertility rate) był w 2029 roku wyższy o 15% od wartości współczynnika wyznaczonej w scenariuszu podstawowym, a następnie pozostaje na tym poziomie do końca okresu prognozy. W pierwszym roku prognozy współczynnik dzietności wzrasta o 2%, by osiągnąć w roku 2030 wzrost o 15%. Zmienione wartości współczynników płodności przy pozostałych parametrach utrzymanych na poziomie zakładanym w scenariuszu podstawowym są podstawą wyznaczenia elementów prognozy demograficznej wymienionych w punkcie 1. Zgodnie z sugestiami OECD użyto hermitowskiej interpolacji dla współczynnika dzietności ogólnej posługując się wielomianem postaci: TFR (t)= t t t dla t=1,2,...,31. Jednak uzyskana w ten sposób ocena zmian współczynnika dzietności ogólnej jest trudna do zaakceptowania dla Polski, szczególnie dla lat Zaproponowaliśmy więc inną formułę opisu zmian w czasie tego miernika, która prowadzi do osiągnięcia w końcowym roku projekcji przewidzianej wartości. Dla lat wartości współczynnika dzietności są opisywane następującym wielomianem: TFR (t)= t t t t t dla t=1,2,...,16 Od 2015r. do 2030 r. zakładamy stały średnioroczny wzrost według stopy (...) 3. Opracowanie scenariusza MORTALITY prognozy demograficznej według następujących ustaleń: spadek współczynników zgonów (mortality rates) dla poszczególnych grup wieku prowadzący do współczynników w roku 2050 niższych o 30% dla mężczyzn oraz o 20% dla kobiet. Oznacza to wzrost e(0) o 3 lata dla mężczyzn oraz zwiększenie się e(65) o mniej niż 2 lata. Osiągnięcie założonych zmian współczynników zgonów dokonuje się poprzez stopniowy spadek tych miar o 3% rocznie dla mężczyzn i 2% dla kobiet. Wyznaczone wartości współczynników zgonów przy pozostałych parametrach 48