Zakres badań demograficznych

Transkrypt

1

2 Zakres badań demograficznych wskaźnik rodności wskaźnik dzietności RUCH NATURALNY STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI wskaźniki umieralności wskaźniki zgonów przeciętny dalszy czas trwania życia wskaźnik małżeństw wskaźnik rozwodów liczba mieszkańców struktura względem wieku, płci, miejsca zamieszkania wskaźnik obciążenia MIGRACJE wskaźnik emigracji wskaźnik imigracji saldo migracji 2

3 Wskaźnik dzietności definicje i własności WSKAŹNIK DZIETNOŚCI wyraża średnią liczbę dzieci, jaką urodziłaby kobieta w ciągu swojego życia, przy założeniu, że skłonność do posiadania dzieci będzie kształtowała się na poziomie z danego roku kalendarzowego. Choć z powyższej definicji wynika, że współczynnik dzietności odnosi się do przyszłości i jest w pewnym sensie wielkością hipotetyczną (prognozą liczby posiadanych dzieci), jest też najlepszą syntetyczną miarą aktualnego natężenia urodzeń w poszczególnych grupach wiekowych kobiet. Współczynnik dzietności gwarantujący tzw. PROSTĄ ZASTĘPOWALNOŚĆ POKOLEŃ wynosi około 2,1 dziecka na 1 kobietę. W sytuacji, gdy współczynnik ten jest niższy, dana populacja będzie się zmniejszała. Oczywiście to ostatnie stwierdzenie będzie prawdziwe przy założeniu, że mamy do czynienia z populacją zamkniętą przy obliczaniu wskaźnika zastępowalności pokoleń nie bierzemy pod uwagę procesów migracyjnych. 3

4 DANE DLA POLSKI Z ROKU 2009 Wskaźnik dzietności przybliżony sposób wyliczania WSKAŹNIKI PŁODNOŚCI (dla grup wiekowych) wyliczane jako liczbę urodzeń na 1 tys. kobiet w danym wieku. WSKAŹNIK DZIETNOŚCI (dla całej hipotetycznej populacji kobiet) wyliczane jako suma wskaźników płodności dla poszczególnych grup wiekowych. WSKAŹNIK DZIETNOŚCI 2009 = = 1396,1 / 1000 = 1,40 UWAGA! Dokonując wyliczania wskaźnika dzietności, dokonujemy projekcji wskaźników płodności z jednej kohorty kobiet na inne kohorty, co jest pewnym uproszczeniem. 4

5 Poziom wskaźnika dzietności w Polsce Wskaźnik dzietności w Polsce jest, nieprzerwanie od roku 1990 poniżej poziomu zastępowalności pokoleń. Dzietność kobiet jest wyższa na wsi niż w miastach, choć różnica ta systematycznie się zmniejsza. 5

6 Wskaźnik rodności definicje i własności WSKAŹNIK RODNOŚCI opisuje faktyczny poziom urodzeń w danym roku kalendarzowym w przeliczeniu na 1 tys. mieszk. Wskaźnik rodności pokazuje aktualne natężenie liczby urodzeń, lecz nie pozwala w łatwy sposób przewidzieć przyszłych tendencji, gdyż jego wartość zależy w istotny sposób od struktury wiekowej społeczeństwa. Względna liczba urodzeń (wskaźnik rodności) Struktura wiekowa społeczeństwa Wzorce zachowań poziom wskaźnika dzietności 6

7 Poziom wskaźnika rodności w Polsce W latach 50-tych ubiegłego wieku rocznie w Polsce rodziło się niemal 800 tys. dzieci. Obecnie liczba ta wynosi ok. 400 tys. (w roku 2011 już tylko niespełna 390 tys.). Ponieważ liczba mieszkańców Polski wzrosła z 23 do 38 mln, więc spadek relatywnego wskaźnika rodności jest jeszcze wyraźniejszy. 7

8 Oczekiwany czas trwania życia kobiet i mężczyzn w momencie urodzenia (LE K0, LE M0) definicje i własności OCZEKIWANY DALSZY CZAS TRWANIA ŻYCIA (przeciętne dalsze trwanie życia) średnia liczba lat, jaka przy poziomie umieralności z danego roku, przeżyje osoba w określonym wieku. Jeżeli wiek ten nie jest sprecyzowany, mamy do czynienia z oczekiwanym czasem trwania całego życia (od momentu urodzenia). Z powyższej definicji wynika, że miara ta ma charakter hipotetyczny i w pewien sposób syntetyzuje informacje o stanie zdrowotności danego społeczeństwa. W literaturze angielskojęzycznej (i nie tylko) stosuje się często skrót LE (ang. Life Expectancy oczekiwany czas trwania życia). 8

9 Oczekiwany czas trwania życia w Polsce W latach oczekiwany czas trwania życia kobiety w Polsce wzrósł o niemal 18 lat, wynosząc w 2010 roku prawie 81 lat. Statystyczny czas trwania życia mężczyzny w Polsce był w 2010 roku o prawie 9 lat krótszy niż czas trwania życia kobiety. 9

10 Oczekiwany czas trwania życia kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat (LE K60, LE M60) definicje i własności OCZEKIWANY DALSZY CZAS TRWANIA ŻYCIA W WIEKU 60 LAT (przeciętne dalsze trwanie życia) średnia liczba lat, jaką przy poziomie umieralności z danego roku, przeżyje osoba w wieku 60 lat. Z powyższej definicji wynika, że miara ta ma charakter hipotetyczny i w pewien sposób syntetyzuje informacje o stanie zdrowotności ludzi w starszym wieku w danym społeczeństwie. Wielkość ta, a także jej warianty dotyczące innych grup wiekowych (np. czas trwania życia po 67 roku życia) jest bardzo ważna ze względu na funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych dotyczy to zarówno instytucji państwowych (ZUS) jak i prywatnych (OFE). 10

11 Oczekiwany czas trwania życia osób w wieku 60 lat Statystyczna kobieta w wieku 60 lat, ma przed sobą niemal 24 lata życia, a statystyczny mężczyzna ponad 18 lat. Wielkości te wzrosły po 1990 roku o ok. 4 lata zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn. 11

12 Wskaźnik rozwodów definicje i własności WSKAŹNIK ROZWODÓW miara obrazująca faktyczną intensywność rozwodzenia się w danym roku. Wyznaczana jest jako iloraz liczby rozwodów i liczby mieszkańców pomnożony przez 1000, obrazuje więc przeciętną liczbę rozwodów na 1 tys. ludności. Sposób wyznaczania wskaźnika rozwodów powoduje, iż na jego wartość, poza rzeczywistą tendencją do rozpadania się małżeństw, wpływa mają też inne czynniki takiej jak: struktura wiekowa populacji czy liczba istniejących małżeństw. Wskaźnik rozwodów, podobnie jak omawiany wcześniej wskaźnik urodzeń, jest wielkością zależną w oczywisty sposób od liczby istniejących małżeństw. Niska wartość wskaźnika rozwodów nie musi więc być dowodem dobrej kondycji rodziny w danej społeczności, może być po prostu efektem niewielkiej liczby istniejących małżeństw. Dużo lepszą, ale trudniejszą do wyznaczenia miarą, byłaby liczba rozwodów przeliczona na liczbę istniejących małżeństw. 12

13 Rozwody w Polsce Liczba rozwodów wzrosła w Polsce w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat niemal 8-krotnie. W roku 2011 rozwiodło się 64 tys. małżeństw, zaś wskaźnik rozwodów na 1000 osób wynosił ok. 1,7. 13

14 Wskaźnik małżeństw definicje i własności WSKAŹNIK MAŁŻEŃSTW miara wyznaczana w analogiczny sposób jak wskaźnik rozwodów obrazuje przeciętną liczbę małżeństw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Miara ta posiada te same wady, co wskaźnik rozwodów przede wszystkim jest mocno uzależniona od struktury wiekowej danego społeczeństwa. 14

15 Małżeństwa w Polsce W roku 2011 zawarto w Polsce około 200 małżeństw. W stosunku do danych sprzed 40 lat, wskaźnik małżeństw obniżył się z ponad 9 do nieco ponad 5 na 1000 mieszkańców. 15

16 Wskaźnik feminizacji definicje i własności WSKAŹNIK FEMINIZACJI jest miarą pokazującą relacje pomiędzy liczbą kobiet i liczbą mężczyzn w danej społeczności. Z przyczyn, mających przede wszystkim charakter biologiczny, zwykle na 100 mężczyzn przypada nieco więcej kobiet (w Polsce 107). Warto jednak wiedzieć, że w młodszych grupach wiekowych dominują mężczyźni (statystycznie rzecz biorąc rodzi się więcej chłopców). Zbyt duże i zbyt niskie wartości wskaźnika feminizacji świadczą o niekorzystnej strukturze danego społeczeństwa ze względu na płeć, co może mieć poważne konsekwencje demograficzne, społeczne i ekonomiczne. 16

17 Wskaźnik feminizacji W roku 2009 w Polsce na 100 mężczyzn, przypadało 107 kobiet. Relatywnie więcej kobiet zamieszkuje w miastach, gdzie wskaźnik feminizacji wynosi 111, podczas gdy na wsi liczba mężczyzn i kobiet jest niemal równa na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet. Na wykresie przedstawiono wielkość populacji kobiet i mężczyzn w poszczególnych grupach wiekowych. 17

18 Wskaźnik migracji definicje i własności WSKAŹNIK MIGRACJI jest miarą pokazującą relacje pomiędzy liczbą osób zmieniających swoje miejsce zamieszkania a poziomem ludności. W stosunku do osób wyjeżdżających używa się terminu emigracja, zaś osoby przybywające do nowego miejsca zamieszkania to imigranci. Różnica pomiędzy poziom emigracji i imigracji, stanowi saldo migracji. Jeśli jego wartość jest ujemna, świadczy to o ubytku ludności z danego obszaru. O poziomie życia, sytuacji społecznej i politycznej w danym państwie świadczy zwłaszcza saldo migracji zagranicznych. Migracje wewnętrzne świadczą z kolei o atrakcyjności poszczególnych regionów. 18

19 Migracje zagraniczne w Polsce W roku 2011 z Polski wyjechało na pobyt stały za granicę niemal dokładnie 20 tys. osób, zaś przybyło do Polski 15,5 tys. osób. Saldo migracji wyniosło więc -3,5 tys. osób. Jak wynika z poniższego wykresu, przez niemal cały okres po 1950 roku, Polska notuje ujemny bilans migracyjny. Po 1990 roku z Polski wyemigrowało na pobyt stały 521 tys. osób (to niemal tyle, ile liczy Poznań). Do Polski przybyło jedynie 203 tys. osób. Niestety, wiele wskazuje na to, że liczba ta jest mocno zaniżona i nie uwzględnia migracji zarobkowych, które często trwają wiele lat i są nieformalnymi migracjami na pobyt stały. 19

20 Wskaźnik obciążenia definicje i własności WSKAŹNIK OBCIĄŻENIA miara pokazująca relację pomiędzy liczbą osób w wieku poprodukcyjnym i w wieku produkcyjnym (dokładnie: liczba osób w wieku emerytalnym na 100 osób pracujących). Podawane są też inne, równoważne określenia wskaźnika obciążenia np. OECD definiuje go, jako liczbę osób w wieku produkcyjnym na jedną osobę w wieku poprodukcyjnym. Zbyt wysokie wartości wskaźnika obciążenia, skądinąd korzystnie świadczące o zamożności i zdrowotności danego społeczeństwa (ludzie żyją długo!), są jednak niekorzystne z punktu widzenia finansów publicznych (mała liczba osób płacących podatki przy dużej liczbie osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, ochrony zdrowia itp.). 20

21 Wskaźnik obciążenia W roku 2011 na jedną osobę w wieku poprodukcyjnym (65 lat lub więcej wg OECD) przypadało mniej niż 5 osób w wieku produkcyjnym (20-64 lata wg OECD). Relacja pomiędzy licznością tych dwóch grup społecznych ulega systematycznej zmianie. 21

22 Wskaźnik zgonów definicje i własności WSKAŹNIK ZGONÓW miara pokazująca relację pomiędzy liczbą zgonów a całkowitą wielkością populacji zamieszkującej na danym obszarze. Wskaźnik zgonów nie jest doskonałą miarą stanu zdrowia czy też poziomu życia danego społeczeństwa, gdyż jest zależny od jego struktury wiekowej. Z tego względu, w źródłach specjalistycznych, podawane są też wskaźniki zgonów dla poszczególnych grup wiekowych. 22

23 Zgony w Polsce W roku 2011 w Polsce umarło ok. 375 tys. osób. Liczba zgonów utrzymuje się na podobnym poziomie od kilkunastu lat. W kolejnych latach można spodziewać się pewnego wzrostu tej wielkości, co wynika z postępującego procesu starzenia się polskiego społeczeństwa i nie musi być wynikiem pogorszenia się warunków życia. 23

24 Wartościowanie wskaźników demograficznych Analizując zjawiska demograficzne należy umieć ocenić, czy wysokie wartości danego współczynnika są korzystne czy też na odwrót. Taką cechę, dla której korzystne są wysokie wartości nazywa się STYMULANTĄ (przykłady: wynagrodzenia, czas trwania życia, ocena z egzaminu ). W przeciwnym razie, jeżeli dobre są niskie wartości używa się określenia DESTYMULANTA (stopa bezrobocia, wskaźnik rozwodów).!!! Niejednokrotnie określenie charakteru danej cechy zależy od przyjętego punktu widzenia!!! STYMULANTY dzietność rodność czas trwania życia wskaźnik małżeństw wskaźnik obciążenia DESTYMULANTY wskaźnik rozwodów wskaźnik obciążenia 24