Jerzy Jakubowski Zarys teorii osobowości Karola R. Rogersa. Studia Philosophiae Christianae 6/1, 68-91

Transkrypt

1 Jerzy Jakubowski Zarys teorii osobowości Karola R. Rogersa Studia Philosophiae Christianae 6/1,

2 S tudia Phil. C hristianae ATK 6/1970/1 JERZY JAKUBOW SKI ZARYS TEORII OSOBOWOŚCI KAROLA R. ROGERSA W stęp, I. Ogólna charakterystyka system u: 1. Miejsce teorii osobowości w całości system u, 2. Podstaw ow e założenia teorii: a. subiektyw ny p unkt w idzenia, b. dobroć n atu ry ludzkiej, c. tendencja aktualizująca, d. o r ganizm reaguje na pole fenom enologiczne jako zorganizow ana całość. II. S tru k tu ra i dynam ika osobowości: 1. Postulow ane cechy dziecka, 2. Rozwój jaźni, 3. Potrzeba pozytywnego odniesienia, 4. Rozwój potrzeby ustosunkow ania się do siebie, 5. Rozwój w arunkow ego system u w artości, 6. Rozwój niezgodności pomiędzy jaźnią a doświadczeniem, 7. Rozwój rozbieżności w zachow aniu, 8. Dośw iadczenie zagrożenia i proces ob rony, 9. Proces załam ania i dezorganizacji, 10. Proces reintegracji. Idee am erykańskiego psychoterapeuty K arola R. R ogersa1 są dziś szeroko znane nie tylko w Stanach Zjednoczonych AP, lecz rów nież daleko poza ich granicam i. Cieszą się dużym zainteresow aniem i są uznaw ane także w Europie, zwłaszcza w B elgii, Holandii, Francji. Jego nowe podejście do psychoterapii, zwane orientacją niekierowaną lub skoncentrowaną na pacjencie okazało się bardzo kontrow ersyjne 1 K arol R. Rogers urodził się 8. II r. w Oak P ark w stanie Illinois w Stanach Zjednoczonych AP. W 1924 r. uzyskał dyplom w dziedzinie nauk biologicznych na U niw ersytecie w Wisconsin. D w a la ta spędził w Zjednoczonym Sem inarium Teologicznym w Nowym Jorku. Po tych dwóch latach przeniósł się do Teachers College U niw ersytetu Colum bia, gdzie pozostaw ał pod w pływ em m yśli Johna D ew ey a

3 [2] Zarys osobowości К. Rogersa 69 wzbudziło wiele sprzeciwów i sporów. Pomimo tego jednak liczba stosujących w p rak ty ce zasady jego psychoterapii ciągle rosła i rośnie. (za pośrednictw em W illiam a H. K ilpatrick). Tam też został w prow adzony w dziedzinę psychologii klinicznej przez I. H allingw orth. Stopień m agistra w dziedzinie psychologii uzyskał w 1928 r. a doktorski w 1931 r. na U niw ersytecie Columbia. Pracow ał ju ż w tedy jako psycholog kliniczny i psychoterapeuta w Instytucie W ychow ania Dzieci w R ochester (Now y Jonk). Po uzyskaniu doktoratu został dyrektorem w spom nianego In stytutu. Jednym z owoców jego kilkuletniej pracy w tej placówce była książka Clinical treatm en t of the problem -child, w ydana w r W drugiej połowie swego pobytu w R ochester Rogers uległ wpływom Otto Ranka, psychoterapeuty filadelfijskiego. W 1940 r. przyjął profesurę psychologii na U niw ersytecie Stanow ym w Ohio.Dostrzegłszy, że ujęcie psychoterapii, jakie proponuje, jest czymś rzeczywiście now ym, w yjaśnił szerzej sw oje poglądy w dziele Counseling and psychotherapy (1942). W r obejm uje stanow isko p ro fesora psychologii na U niw ersytecie w Chicago i funkcję kierow nika P oradni Psychologicznej. W latach piastow ał urząd prezesa A m erykańskiego tow arzystw a Psychologicznego. W 1951 r. ukazuje się n astępne jego dzieło pt. C lient-centered th e rapy its, current practice, im pilications and theory, które zaw iera dokładny w ykład zasad psychoterapii skoncentrow anej n a pacjencie. W 1954 r. w ydaje w raz z Rosalind F. Dymond zbiór sprow adzeń różnych autorów z badań prow adzonych w ram ach jego teorii pt. Psychotherapy and personality change; coordinated studies in the clien t-centered approach. W 1959 r. publikuje w dziele redagow anym przez S. Kocha ( Psychology: A study of science, t. III) zwięzłe ujęcie całej swej teorii pt. A theory of therapy, personality and in terp erso nal re lationships, as developed in the client-centered fram ew o rk. Rogers opublikow ał dużo artykułów. W iele z nich zebrał później i w ydał razem w książce pt. On becoming a person. A th erapist s view of psychotherapy w r Od 1957 r. był profesorem psychologii i : psychiatrii na U niw ersytecie w W isconsin a w ostatnich latach w Zachodnim Instytucie N auk Behaw ioralnych w La Jolla w K alifornii. Od 1928 r. Rogers pośw ięca godzin w tygodniu n a psychoterapie. Godziny te, jak w yznaje, są w ielkim bodźcem dla jego psychologicznego m yślenia. Z tych godzin i z mego kontaktu z tym i ludźm i uzyskałem w gląd w znaczenie terapii, dynam izm ów, relacji m iędzyosobowych, stru k tu ry i funkcji osobowości (15 s. 188).

4 70 J. Jakubowski [3] W ostatnich latach coraz bardziej zaczynają interesow ać się jego m yślam i niektórzy polscy psychologowie. Nie m am y jednak jeszcze w języku polskim jakiegoś ogólnego, system atycznie ujętego zarysu jego te o rii2. I. Ogólna chrakterystyka System u 1. M iejsce teorii osobowości w całości system u. Koncepcje K arola Rogersa cechuje ciągły rozwój. Widać to w yraźnie w kolejnych jego dziełach. Coraz bardziej uściśla on swoją teorię w m iarę rozszerzania badań prowadzonych w jej ram ach. Przestrzega przy tym przed traktow aniem odkrytej praw dy jako skończonej i zam kniętej księgi (15 s. 190). Jestem strapiony pisze sposobem, w jaki um ysły małego kalibru akceptują natychm iast teorię, praw ie każdą, jako dogm at (15 s. 191). Dlatego podkreśla tym czasow y charakter swoich sform u łowań, konieczność ich ulepszania i celowość poddawania ich em pirycznym badaniom. Po tej ogólnej uwadze rzućm y okiem na schem at wzajem nych powiązań jego system u i na m iejsce jakie w nim zajm uje teoria osobowości. Podstaw ową teorią w system ie K. Rogersa jest teoria psychoterapii i zmian osobowości. Ta część jego system u w yrosła bezpośrednio z jego klinicznego doświadczenia i jest najpełniej poparta licznymi badaniam i naukowym i. Hipotezy zaw arte w teorii psychoterapii i zmian osobowości, a odnoszące się do n a tu ry osobowości i dynam izm ów zachow a nia się, rozw inął K. Rogers w teorię osobowości, pozw alającą lepiej zrozum ieć ludzki organizm i jego zachow anie. Podobnie pow stały n astęp n e dw ie teorie: teoria osoby funkcjonującej w pełni jako teoretyczny punkt docelowy te 2 Dotychczasowe artykuły: H. B ortnow skiej (1 i <!), E. Ewczyńskiego (3) oraz Sokolika (20) poruszają tylko w ybrane zagadnienia z teorii Rogersa.

5 [4] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 71 rapii, oraz teoria stosunków m iędzyludzkich, wśród których zw iązek terap eu ty czn y jest tylko specjalnym przypadkiem. Rogers podaje rów nież pew ne im plikacje zastosow ań pow yższych' teorii w pew nych dziedzinach życia, takich jak rodzina, w ychow anie, kierow anie grupą, k o n flik ty grupow e. Załączony rysunek ukazuje schem atyczne ujęcie zależności pom iędzy w szystkim i częściam i system u K. Rogersa. TEORIA OSOBOWOŚCI ä l s» w и p H s SYSTEM PSYCHOTERAPII Щ t-3 «о я и *rl > i fes S o и Нм «о Δoreiyezne im p lik acje/ \ l l a rôànÿch \ d ziisu ziar^ lu d z k ie j as i& ł& lnośei ży cie wychowanie prxywôdz- k o n flik ty ro d zin n e i uczen ie two g ru - grupowe powe Teorie powstałe drugorzędnie i w oparciu o podstawową w ca: lym system ie teorię psychoterapii i zm ian osobowści, nie są oczywiście tak silnie jak ona oparte o bazę em piryczną. Dlatego też, patrząc na załączony rysunek, trzeb a pam iętać, że im b a r dziej oddalone od środka rysunku jest jakieś twierdzenie, tym w iększa istnieje możliwość błędu. W przedstaw ianiu system u Rogersa należałoby więc zacząć od om aw iania teorii tera p ii i przejść następnie do pozostałych

6 72 J. Jakubowski [5J jego części. Takie postępow anie w ydaje się celowe jednak tylko w tedy, gdybyśm y chcieli ukazać drogi rozw oju całego system u w porządku chronologicznym. A rtykuł ten jednak m a na celu przedstaw ienie już uform ow anego system u jako pew nej logicznie pow iązanej całości. D latego też zostanie p rz y ję ty inny porządek. Teraz omówię teorię osobowości z ukazaniem w łaściw e go i niewłaściwego rozwoju człowieka, a w następnym artykule system psychoterapii, m ający na celu doprowadzenie jednostki o zaburzonej osobowości do stan u m ożliw ie pełnego funkcjonowania. 2. Podstaw ow e założenia teorii. Założenia, k tó re zostaną om ówione w tym punkcie, są podstawowymi dla teorii Rogersa. Na nich opiera się jego system tw ierdzeń. Bez nich niem ożliw e jest zrozum ienie tego system u. a. Subiektywistyczny punkt widzenia. K ażdy człowiek żyje w łaściw ie w swoim w łasnym subiektyw nym świecie. D ecydujący dla niego jest nie obiektyw ny fakt, zdarzenie, lecz to w jaki sposób on ten fakt, to zdarzenie postrzega. Istn ieje praw d a obiektyw na, lecz n aw et przy użyciu d efinicji operacyjnych, m etod eksperym entalnych, dowodów m atem a tycznych, k tóre są najlepszym sposobem uniknięcia oszukiw a nia siebie, do tej praw dy nigdy nie dojdziemy. Stąd nie ma takiej rzeczy jak wiedza naukow a, istnieją tylko indyw idualne percepcje tego, co jaw i się każdej osobie jako wiedza (15 s. 192). Zachowanie więc człowieka może być zrozum iane tylko z jego własnego obserw acyjnego punktu widzenia. Dlatego tw ierdzenia Rogersa odnoszą się do reakcji obserw owanych subiektyw nie. P ercepcje bow iem faktów a nie sam e fak ty d e te rm in u ją postępowanie. W C lient-centered th erap y ujęte jest to w krótkim stw ierdzeniu: O rganizm reaguje na pole tak, jak je dośw iadcza i postrzega. To postrzeżone pole jest dla jednostki rzeczyw istością (10 s. 484).

7 [6] Zarys teorii osobowości K. Ilogersa 73 b. Dobroć natury ludzkiej D rugą fundam entalną koncepcją Rogersa jest jego mocne przekonanie, że n ajbardziej w ew nętrzne jądro n a tu ry człowieka, najgłębsza w arstw a jego osobowości, baza jego,,zwierzęcej n a tu ry jest w istocie pozytyw na je st zasadniczo uspołeczniona, zm ierzająca naprzód, rozum na i realisty czn a (15 s. 91). Rogers zdaje sobie spraw ę z rew olucyjnego charakteru tego tw ierdzenia wobec zakorzenionych głęboko przekonań tradycji protestanckiej o tym, że człowiek jest z gruntu rzeczy grzeszny, jak również wobec szeroko rozpowszechnionych poglądów Freuda o destrukcyjnych instynktach id. Pomimo to kładzie mocny nacisk na tę gruntow ną dobroć n a tu ry ludzkiej. Tw ierdzi, że jego przekonanie nie zostało przejęte od Rousseau, lecz jest wynikiem głębokiego w glądu w człowieka, osiągniętego w długich godzinach psychoterapii. Jeżeli uwolni się jednostkę od postaw y obronnej, stanie się ona o tw arta i w rażliw a na sw oje w łasne potrzeby oraz w ym a gania społeczeństw a. I nie trzeb a m artw ić się o to, co ją uspołeczni, gdyż jedną z najgłębszych jej potrzeb jest afiliacja i łą czenie się z innym i. c. Tendencja aktualizująca. Jest to wrodzona dążność organizm u do rozwoju wszystkich jego możliwości w sposób, k tó ry służy zachow aniu czy udoskonaleniu tegoż organizm u (15 s. 196). W szystkie organiczne i psychologiczne potrzeby są częściowym i aspektam i tej podstaw ow ej potrzeby. W pojęciu tym zaw iera ją się nie tylko takie pojęcia psychologii m otyw acji ja k re dukcja potrzeby, redukcja napięcia, redukcja popędu, lecz rów r nież pojęcie w zrostu m otywacji, szukanie przyjem nych napięć, dążność do tego, by być twórczym. Ta tendencja aktualizująca m a swoje w yraźne ukierunkow a nie. Zam ierza do coraz większego zróżnicowania organów oraz ich funkcji, do wzrostu, do rozszerzania możliwości człowieka przez użycie narzędzi, a dalej do autonom ii, do odpow iedział-

8 74 J. Jakubowski [7] ności, do unikania zależności czy kontroli ze strony sił zew nętrznych, a także do szeroko pojętego uspołecznienia. Odnosi się to tak samo do całkowicie nieśw iadom ych procesów organicznych, takich np. jak reg u lacja ciepłoty ciała, ja k rów nież do w łaściwych jedynie człowiekowi czynności intelektualnych, takich np. jak w ybór celów życiowych. D ośw iadczenie uzyskane w tera p ii skłania R ogersa do um ieszczenia tej tezy na naczelnym miejscu. Dla każdego terapeuty ta w łaśnie tendencja jest bazą, do której może mieć najgłębsze zaufanie. I właśnie w terapii widać dobrze, że ten rozwój organizm u nie cechuje się wcale jakim ś spokojem. Organizm zm ierza do ciągłego w zrostu i doskonalenia się często poprzez zm aganie i ból. d. Organizm reaguje na pole fenomenologiczne jako zorganizowana całość. Jedną z najbardziej podstawowych cech żywego organizm u jest tendencja do reakcji całościowych, zorganizowanych i ukierunkow anych na cel. Odnosi się to zarów no do fizjologicznych, ja k i psychologicznych reakcji. O rganizm je st system em zorganizowanym w jedną całość i zm iana w jakiejś jednej części pow oduje zm iany w innych jego częściach. T a kie pojęcie działania organizm u przejął Rogers z teorii organizm icznych. II. Struktura i dynamika osobowości W C lient-centered th erap y (1951 r.) przedstaw ił Rogers teo rię osobowości w postaci 19 zw ięzłych propozycji. W następnych latach ciągle ją rozw ijał zm ierzając w k ieru n k u coraz większego jej usystem atyzow ania. W r przedstaw ił zwięzłe ujęcie całego swego system u w Theory of therapy, personality, and interpersonal relationships, as developed in client-centered fram ew ork (15). Tego ujęcia dotychczas nie zmienił. Rośnie natom iast coraz bardziej liczba badań tak R ogersa jak i jego uczniów i zw olenników k tó re w sposób

9 [8] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 75 em piryczny w ykazują słuszność poszczególnych tw ierdzeń tej teorii. Osobowość Rogers ujm uje dynamicznie. Jego teoria mówi o rozw oju osobowości i jej dynamizmów, a przedstaw iona jest w dziesięciu etapach rozw ojow ych: 1. Postulowane cechy dziecka. Jednostka przychodzi na św iat z pew nym już wyposażeniem. Czymś najw ażniejszym w tym w yposażeniu jest tendencja aktualizująca, k tó ra jako system m otyw acyjny będzie głów nym m otorem rozw oju w szystkich m ożliwości organizm u i m o torem doskonalenia go. Dziecko żyje w środowisku i to środowisko oddziaływuje na nie. Rzeczywistością jednak, która skutecznie w pływ a na jego zachowanie jest rzeczywistość postrzegana, a więc to, jak dziecko coś postrzega, a nie jakie to jest w rzeczywistości. Tak więc istotnym dla dziecka jest środowisko postrzegane, czyli istniejące w nim, albo naw et w ytw orzone przez nie w jego um yśle. ( Dziecko postrzega sw oje dośw iadczenie 3 jako rzeczywistość. Jego dośw iadczenie jest jego rzeczyw istością (15 3 Pew ne term iny są szczególnie w ażne w system ie K, Rogersa i n a leży je tak rozumieć, jak on je pojm uje. Dlatego będzie podane jego rozum ienie w ażniejszych term inów. W yjaśnienia te będą czynione w przepisach, żeby n ie zacierać przejrzystości tekstu. Doświadczenie je st to to wszystko, co zachodzi w obrębie organizm u w każdym m om encie, który jest potencjalnie osiągalny dla świadom ości (15 s. 197). Pojęcie to zaw iera w szystkie zjaw iska, które zachodzą w świadomści, a także te zjaw iska nieśw iadom e, k tóre mogą być uśw iadom ione (a więc pojęcie to nie obejm uje np. zm ian poziomu cukru w e krw i, bo nie je st to dla św iadom ości osiągalne). Je st to pojęcie psychologiczne a nie fizjologiczne. Pole dośw iadczalne, pole zjaw iskow e są to synonim y tego pojęcia. We wcześniejszych swych pism ach używał Rogers zam iast doświadczenie, pojęcia doświadczenie -organizmiczne albo zmysłowe i w isceralne dośw iadczenie. Doświadczać znaczy po prostu doznawać w organiście działania zmysłowych czy fizjologicznych zjaw isk, które zachodzą w danym m om encie (15 s. 197).

10 76 J. Jakubowski [9] s. 222). N ajbardziej więc świadome 4 swej rzeczywistości jest samo dziecko, ponieważ nikt inny nie może w pełni przejąć jego w ew nętrznego u k ład u odniesienia 5. Dziecko i ujm ow ana przez nie rzeczywistość oddziaływują w zajem nie na siebie w ram ach ten d en cji ak tu alizującej. D latego m ożna o jego zachow aniu powiedzieć, że jest nastaw ionym na cel usiłow aniem organizm u zaspokojenia dośw iadczalnych potrzeb aktualizacji w takiej rzeczywistości, jaką postrzega 6 (15 s. 222). W tej interakcji jednostka zachowuje się oczywiście jako zorganizow ana całość. Dziecko przynosi ze sobą n a św iat nie tylko siłę a k tu a lizującą, ale rów nież pew ien system dokonujący ocen o r g a niczny proces wartościujący7. Ocenia on doświadczenie w aspekcie tendencji ak tu alizującej. To, co je st postrzegane jako zachow ujące czy rozw ijające organizm, ocenia pozytyw nie. To natom iast co jest postrzegane jako przeciw działające rozw ojow i organizm u, ocenia negatyw nie. Jed n o stk a w y k azuje oczywiście skłonność do pozytyw nie ocenianych doświadczeń, a unika ocenianych negatyw nie. 4 Na oznaczenie świadomości Rogers używa trzech term inów : awareness, symbolization oraz consciousness jako sy nonimów. Świadomość, to symboliczna reprezentacja (nie koniecznie w sym bolach w erbalnych) pew nej części naszego doświadczenia... K iedy jakieś doświadczenie może zostać usym bolizowane w sposób wolny, bez obrony, w ypierania czy w ypaczania, w tedy jest ono osiągalne dla św iadom ości (15 s. 197). 5 W ewnętrzny układ odniesienia jest to subiektyw ny św iat jednostki. Jedynie ona zna go w pełni. D ruga osoba nie może go nigdy poznać inaczej, jak tylko dzięki emipatyeznemu w nioskow aniu i dlatego nie może on nigdy być poznany w sposób doskonały (15 s. 210). 0 Percepcja jest tym, co pow staje w świadomości, gdy bodźce, szczególnie światło, dźwięk działają na organizm z zew nątrz (15 s. 199). P ercepcja i świadomość są synonim am i wg Rogersa. Używ ając term inu percepcja podkreślam y znaczenie bodźca zew nętrznego, przy słowie n atom iast uśw iadam ianie zw racam y uw agę n a sym bolizację i znaczen ia pow stające dzięki różnym w ew nętrznym bodźcom. 7 Pojęcie to opisuje rozw ijający się proces, w którym w artości nie są nigdy sztyw ne czy ostatecznie ustalone (15 s. 210).

11 [10] Zarys teorii osobowości K. Rogersa Rozwój jaźni (self). Początków rozw oju jaźni należy szukać w doświadczeniu oraz in te rak c ji jednostki ze środow iskiem. Na sk utek działania tendencji do różnicowania, która jest częścią tendencji aktualizującej, część dośw iadczenia jednostki zostaje w yróżniona i usymbolizowana w świadomość bycia, w świadomość funkcjonow ania (15 s. 223). Jednostka zaczyna odróżniać siebie od innych bytów, zaczyna m ieć poczucie w łasnego istnienia i działania. I to w łaśnie je st dośw iadczenie siebie. Ta świadom ość istnienia i funkcjonow ania jest dopiero surow ym m ateriałem, k tó ry zostaje przepracow any poprzez in te rakcję ze środow iskiem. Szczególnie w ażnie jest, jeśli to środowisko składa się z osób m ających znaczenie dla danej je d nostki. W ynikiem tego procesu jest obraz swojej jaźni, czyli koncepcja samego siebie8, traktow ana jako przedm iot w dośw iadczalnym polu jednostki. W m iarę rozw oju s tru k tu ry jaźni, ogólna tendencja a k tu a lizująca w yraża się w aktualizacji tej części doświadczenia, k tó ra jest usymbolizowana w jaźni. Jeżeli w jednostce istnieje względna zgodność pomiędzy jaźnią a doświadczeniem, w tedy ogólna tendencja aktualizująca i tendencja do aktualizacji sw ojej jaźni pozostają w zględnie zjednoczone. W w ypadku n a tom iast niezgodności pom iędzy jaźnią a doświadczeniem, ogól 8 Jaźń, pojęcie o sobie, obraz siebie, struktura jaźni (self, concept of self, self-structure). Term iny te odnoszą się do zorganizow anej, zw artej postaci (Gestalt) pojęciow ej, złożonej z p e r cepcji cech posiadanych przez ja i z percepcji związków ja z innym i ludźm i oraz z różnym i aspektam i życia, łącznie ze znaczeniam i przyw iązanym i do tych percepcji. Jest to postać osiągalna dla świadomości, choć nie koniecznie będąca w świadomości. Je st to stru k tu ra płynna i zm ienna, proces, ale w każdym danym mom encie jest ona szczególnym bytem, który jest co najm niej częściowo określalny w operacyjnych te r m in ach przy pomocy techniki sortow ania (Q-sort) oraz innych in stru m entów i m iar. T erm iny jaźń, obraz siebie, pojęcie o sobie są częściej używane, gdy mowa o w idzeniu osoby przez siebie sam ą; stru k tu ra jaźni natom iast, gdy patrzym y n a tę postać z zewnętrznego układu odniesienia (15, s. 200).

12 78 J. Jakubowski fil] na tendencja aktualizująca może działać sprzecznie z tendencją do ak tualizacji swej jaźni. 3. Potrzeba pozytywnego odniesienia. Pozytyw ne odniesienie (positive regard) zaw iera takie postaw y jak serdeczność, lubienie, szacunek, sym patia, akceptacja (15 s. 208). Można je rozpatryw ać w dwóch aspektach. Jeżeli m oja percepcja tego, co druga jednostka doświadcza o sobie, pow oduje pozytyw ną zm ianę w m oim polu dośw iadczalnym, w ted y dośw iadczam pozytyw nego odniesienia w zględem tej osoby (15 s. 208). Jeżeli natom iast postrzegam, że powoduję pozytyw ne zm iany w polu doświadczalnym innej osoby, to. znaczy, że doznaję (jestem przedm iotem ) pozytyw nego odniesienia ze stro n y tej osoby. P o trzeb a pozytyw nego odniesienia pojaw ia się jako n a stę p ny etap w rozw oju jednostki po w ynurzeniu się jaźni. Jest czymś, co przenika człowieka i odznacza się stałością oraz powszechnością. Zaspokojenie jej jest oczywiście uzależnione od innych ludzi, czyli oparte na w nioskach dotyczących dośw iadczalnego pola in n y ch (15 s) 223). Jed n o stk a zaspakajając czyjąś potrzebę pozytyw nego odniesienia odczuw a je d nocześnie zaspokojenie w łasnej p o trzeb y pozytyw nego odniesienia. Potrzeba ta działa więc na zasadzie wzajem ności...n ag rad zające jest zarów no zaspakajanie tej potrzeby u in nych, jak i doświadczanie zaspokojenia własnej potrzeby ze strony innych (15 s. 223). Szczególnie wżną rolę w zaspokojeniu tej potrzeby odgrywa pozytyw ne odniesienie względem jakiejś jednostki ze strony osób społecznie dla niej w ażnych (o ile jest ono postrzegane przez nią jako pozytwne) i to do tego stopnia, że jednostka jest bardziej skłonna do kierow ania się ich pozytyw ną oceną, aniżeli w artością danego dośw iadczenia dla aktu alizacji sw o jego organizm u. Nie ma zgodności wśród psychologów czy jest to potrzeba w rodzona, czy w yuczona. R ogers uw aża, że problem ten nie

13 [12] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 79 m a znaczenia dla teorii. Sam przychyla się raczej do zdania właściwego autora koncepcji owej potrzeby Stan dala, który sądzi, że jest ona w yuczona. 4. Rozwój potrzeby ustosunkowania się do siebie. W interakcjach ze środowiskiem jednostka doświadcza siebie i doświadcza zaspokojenia lub fru s tra c ji potrzeby pozytyw nego odniesienia. Łącząc te doświadczenia, uczy się i rozw ija potrzebę ustosunkow ania się względem siebie potrzebę pozytyw nej sam ooceny. Podstaw ow e dla w łaściw ego rozw oju osobowości jest tra k towanie dziecka przez rodziców oraz przez inne ważne dla niego osoby. Jeżeli rodzice odnoszą się do niego w sposób bezwarunkowo pozytywny9 i jeżeli dziecko odczuwa, że jest przyjm ow ane przez te osoby w sposób b ezw arunkowo pozytyw ny, a więc, że je st kochane, darzone serdecznością i zaufaniem bez względu na to, jakim jest i jak postąpi, w tedy uczy się odnosić do siebie jako do kogoś, kto je st kochany i w a rt m iłości i zaufania. Tak trak to w an e dziecko rozwija względem siebie postawę bezwarunkowo pozytywnego odniesienia10 postaw ę akceptacji sie- 9 Bez-watunkowo pozytywne odniesienie jest to jedna z kluczowych konstrukcji teorii. Można ją określić w następujący sposób: jeżeli czyjeś doświadczenia siebie są postrzegane przeze mnie w taki sposób, że żadnego z nich nie m ożna w yróżnić jako bardziej lub m niej zasługującego na pozytyw ne odniesienia w stosunku do tej je d nostki. Postrzegać siebie jako obdarzonego bezw arunkow o pozytywnym odniesieniem znaczy postrzegać, że żadne z moich doświadczeń siebie nie może być w yróżnione przez inną jednostkę jako bardziej lub m niej zasługujące n a pozytyw ne odniesienie... A kceptacja jest innym term i nem, który jest często używ any dla w yrażania tej sam ej treści, ale może się on wiązać z bardziej zwodnym i pojęciam i, niż fraza, k tórą Ukuł Standal. Na ogół jednak akceptacja i cenienie,są synonim am i bezw arunkowo pozytyw nego odniesienia (15 s. 208). 10 Bezwarunkowo pozytywne ustosunkowanie się do siebie Kiedy jednostka postrzega siebie w taki sposób, że

14 '80 J. Jakubowski [13] bie. To stw arza w dziecku poczucie bezpieczeństw a. Nie p rze żyw a ono zagrożenia u tra ty pozytyw nego odniesienia ze stro n y rodziców czy innych w ażnych dla niego osób. Ten klim at bezwarunkow o pozytywnego odniesienia jest jedynym, w którym jednostka może rozw ijać się zgodnie z w rodzonym i ten d en cjam i organizm u i oceniać dośw iadczenie siebie, jak i doświadczenia płynące ze środowiska według ich stosunku do tendencji aktualizującej. Jeżeli natom iast dziecko dośw iadcza negatyw nego tra k to wania ze strony osób dla niego znaczących, uczy się w tedy także negatyw nego ustosunkow ania się do siebie. Należy tu zaznaczyć, że tak pozytyw ne odniesienie jak i negatyw ne ustosunkow ania się do siebie odczuw ane w każdym dośw iadczeniu siebie lub grupie doświadczeń jest włączane do całego kom pleksu ustosunkow ania się do siebie. W yuczona pozytyw na postaw a wobec siebie lub jej brak cechuje się niezależnością od interakcji z innym jednostkam i w społeczeństwie. Osoba sam a dla siebie jest w ted y kim ś społecznie w ażnym i oceniającym. 5. Rozwój warunkowego systemu wartości. Zdarza się jednak, że rodzice nie darzą dziecka bezw aru n kowo pozytyw nym odniesieniem, lecz dają m u do zrozum ienia słowami lub czynami, że jeśli będzie źle postępowało, to utraci ich miłość i zaufanie (np. Jesteś niedobrym chłopcem, jeżeli tak będziesz dalej robił, nie będę cię kochać )- Taka postaw a rodziców czy innych znaczących dla jednostki osób stw a rza pow ażne zagrożenie u tra ty ich pozytyw nego odniesienia. Dziecko tw orzy sobie pewien całościowy obraz odniesienia rodziców do siebie tak, że dezaprobata z ich stro n y jakiegoś żadna z jej doświadczeń siebie nie może być uw ażane za bardziej lub m niej zasługujące na pozytywne odniesienie niż jakiekolw iek inne, w tedy doświadcza ona bezw arunkow o pozytywnego ustosunkow ania się względem siebie,, (15 s. 209).

15 [14] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 81 jednego zachow ania dośw iadczana jest przez dziecko jako dezaprobata jego całego. W konsekw encji uczy się ono kierować w swoim postępow aniu nie oceną zachowania w edług tego, czy to zachowanie przyczynia się do podtrzym ania lub rozw oju organizm u, lecz w edług tego, czy pozwoli ono zachow ać m i łość i zaufanie rodziców. Na podstaw ie tego uczy się dziecko patrzeć na siebie i na swoje zachowanie w podobny sposób jak to czynią rodzice to znaczy lubi albo nie lubi całego siebie. I ta wyuczona postaw a wobec siebie, obraz siebie, ma już tendencję do niezależności od postaw innych ludzi. W procesie oceny zochowania u tak ukształtow anej jednostki zachodzi isto tn a różnica w porów naniu z jednostką, k tó ra ro zw ijała się w atm osferze bezw arunkow o pozytyw nego odniesienia. Jed n o stk a ta tra k tu je pew ne zachow ania jako pozyty w n e,. choć one wcale nie służą rozwojowi jej organizmu. D zieje się tak dlatego, że k ieru je się ona nie k ry te riu m organicznego procesu w artościującego, lecz w artościam i p rz y ję tym i z zew nątrz nabytym i w arunkam i w artości (nabytym system em wartości). G dyby jednostka dośw iadczała jed y n ie bezw arunkow o pozytyw nego odniesienia, w ted y nie rozw inąłby się u w aru n k o w any system w artości, sam oocena b y łab y bezw arunkow a, potrzeby pozytyw nej oceny i samooceny nie byłyby nigdy w sprzeczności z ocenianiem organizmicznym, a jednostka byłaby stale p rz y sto so w a n a 11 i w pełni funkcjonująca. Ten 11 Optymalne przystosowanie istnieje w tedy, gdy koncepcja siebie je st taka, że w szystkie dośw iadczenia są lub mogą być zasym ilow ane na poziomie sym bolicznym w postać stru k tu ry jaźni. Optym alne psychologiczne przystosow anie jest stąd synonim em całkow itej zgodności między jaźnią a doświadczeniem, albo całkowitego otw arcia na doświadczenie. N a poziomie praktycznym polepszenie w przystosow aniu je st rów noznaczne z postępem w k ieru nk u tego w łaśnie celu 15 s. 206). Należy tu rów nież w yjaśnić pojęcie otwarcia na doświadczenie. Kiedy jednostka.w żaden sposób nie je st zagrożona, w tedy jest ona o tw arta na doświadczenie. O tw arcie n a dośw iadczenie jest 6 S tudia P hil. C hristianae N r 1/70

16 82 J. Jakubowski łańcuch zjaw isk jest hipotetycznie możliwy i stąd teoretycznie ważny, choć nie w ydaje się, żeby zachodził w rzeczywistości (15 s. 224)) 6. Rozwój niezgodności pomiędzy jaźnią a doświadczeniem. K lim at bezwarunkow o pozytywnego odniesienia spraw ia, że jednostka dokonuje dokładnej symbolizacji w świadomości całego swego doświadczenia, również tych jego części, które są niezgodne z jej obrazem siebie. Nie potrzebuje bowiem obawiać się u tra ty miłości, szacunku i zaufania. Dokładna symbólizacja doświadczenia sprzecznego z jej stru k tu rą jaźni powoduje jej reorganizację, która czasem może być bolesna. Jednostka ta jednak akceptuje to, ponieważ to ją prowadzi do ciągłego rozw oju w ram ach tendencji aktualizującej. Tak więc stru k tu ra jaźni jednostki właściwie rozw ijającej się jest płynna zm ienia się w m iarę przeżyw ania now ych dośw iadczeń. Jednostka taka charakteryzuje się zgodnością pomiędzy s tru k tu rą swej jaźni a dośw iadczeniem, czyli jest kongruentna 12. przeciw ieństw em postaw y obronnej. T erm inu tego m ożna używać w odniesieniu do pew nych sfer doświadczenia lub w odniesieniu do całości dośw iadczenia organizm u. Oznacza to, że każdy bodziec czy zapoczątkow any w organiźm ie, czy w środow isku, je st w sposób swobodny p rzekazyw any przez system nerw ow y bez w ypaczania czy zm iany dokonanej przez m echanizm y obronne (15 s. 206). 12 Zgodność pomiędzy jaźnią a doświadczeniem. Jest to podstaw ow e pojęcie w yrosłe z terapeutycznego doświadczenia. Je d nostka jaw i się w nim jako rew idująca swój obraz siebie, aby uzgodnić go ze swym dośw iadczeniem dokładnie symbolizowanym... Ona reo rg a nizuje obraz siebie, jak i posiada, ab y w łączyć te w łaściw ości, które poprzednio były niezgodne z jaźnią... W tedy m am y do czynienia ze sta nem zgodności m iędzy jaźnią a doświadczeniem. Jeśli to będzie praw da w stosunku do w szystkich doświadczeń siebie, jednostka w inna być osobą w pełn i funkcjonującą... Jeśli to jest p raw dą w stosunku do pew nych, specyficznych aspektów doświadczenia, ta

17 ;Ц6] Zarys teorii osobowości К. Rogersa 83 Proces ten inaczej w ygląda u osoby, która na skutek braku bezwarunkowo pozytywnego odniesienia w ytw orzyła w sobie w arunkow y (nabyty) system wartości. Może ona dokładnie symbolizować i włączać do swej stru k tu ry jaźni tylko doświadczenia zgodne z p rzy ję ty m system em w artości. Dośw iadczenia natom iast niezgodne z przyjętym system em w artości nie mogą być dopuszczone do świadomości i wejść do stru k tu ry jaźni. Doświadczenia te są albo niedopuszczane do świadomości, albo wypaczane, żeby przynajm niej pozornie zgadzały się z w arunkow ym system em w artości i dopiero w tedy zostają w łączone do s tru k tu ry jaźni. I tak, na sk utek przyjęcia u w a runkow anego system u w artości, od chw ili pierw szej w ybiórczej percepcji zaczynają pow staw ać w jednostce stan y niezgodności pomiędzy jaźnią a doświadczeniem. Zachowanie w tedy czasami kierow ane jest przez jaźń a czasami przez te aspekty doświadczenia, które nie zostały włączone do jaźni. Na skutek tego osobowość jest podzielona. Działa w napięciu i nieadekwatnie., I to jest podstawowy rozdźwięk w człowieku, pow odujący podatność (vulnerability) 13 na lęk, poczucie zagrożenia i dezorganizację oraz nieprzystosow anie14. D rogą rozw oju do psychicznej d o jrz a ło śc i15, drogą terapii, kich ja k dośw iadczenie jednostki w danym kontekście czy danym m o m encie czasu, w tedy możemy powiedzieć, że je st tylko do danego stopnia kongruentną. Inne term iny są na ogól synonim am i: osoba zintegrow ana, scalona, autentyczna (15 s ). 13 Podatność na lęk (vulnerability) jest to term in używany w odniesieniu do stanu niezgodności pomiędzy jaźnią a doświadczeniem, gdy pragnie się podkreślić możliwości tego stan u do stw orzenia psychologicznej dezorganizacji. Gdy zachodzi niezgodność, a jednostka nie jest tego świadoma, w tedy jest ona potencjalnie podatna (vulnerable) n a lęk, poczucie zagrożenia i dezorganizację (15 s ). 14 Nieprzystosowanie. Jeżeli jednostka je st w stanie niezgodności pom iędzy jaźnią a doświadczeniem, a m y patrzym y na nią ze społecznego p u n k tu w idzenia, w tedy ta niezgodność jest psychologicznym nieprzystosow aniem. 15 Jednostka przejaw ia dojrzałe zachow anie, gdy postrzega w sposób realistyczny i w sposób ekstensjonalny, gdy nie je st w postaw ie

18 84 J. Jakubowski [17] jest zlikwidowanie tego rozdźwięku w działaniu człowieka, w yzbycie się w arunkow ego system u w artości, osiągnięcie zgodności jaźni z doświadczeniem oraz restytuow anie jednolitego organizm icznego procesu w artościującego, ja k reg u la to ra zachow ania (15 s. 227). 7. Rozwój rozbieżności w zachowaniu. Można spotkać się nieraz z powiedzeniami: Sam nie wiem, dlaczego to robię. Nie chcę tego robić, a jednak robię, albo Nie jestem sobą, kiedy ta k p o stę p u ję, albo Nie kontrolow ałem swoich re a k c ji (10 s. 510). D zieje się tak dlatego, poniew aż jednostka nie dopuszcza do świadomości dośw iadczeń obronnej, akceptuje fa k t swej różności od innych, -przyjmuje odpow iedzialność za swoje zachowanie, ocenia doświadczenie w term inach dowodów pochodzących z jej w łasnych zmysłów, zm ienia swoje oceny dośw iadczenia jedynie w oparciu o nowe dowody, akceptuje innych jako odrębne indyw idualności różne od niej, docenia siebie oraz innych. (Jeżeli jej zachowanie m a takie właściwości, w tedy autom atycznie w ystąpią w szystkie typy zachow ania, które bardziej popularnie uw ażane są jaki k onstytuując psychiczną dojrzałość) (15 s. 207). Ekstensjonalność. T erm in ten w zięty jest z sem antyki ogólnej. Osoba reagująca czy postrzegająca W sposób ekstensjonalny dąży, do ujm ow ania doświadczenia w ściśle określonych, ostro zarysowanych term inach, do tego by być św iadom ą przestrzenno-czasow ego zakotw i czenia faktów, by być pod w pływ em fak tó w a nie koncepcji, do oceniania w różnorodny sposób, by być św iadom ą różnych poziomów abstrakcji, do spraw dzania sw ych w niosków i abstrakcji z rzeczyw i stością (15 s ). W ydaje się celowym ukazanie pow iązania pom iędzy pojęciam i zw iązanym i z koncepcją kongruencji. K ongruencja jest term inem, który określa stan. O tw arcie n a doświadczenie jest sposobem, dzięki którem u w ew nętrznie zintegrow ana jednostka spotyka nowe doświadczenie. P sychologiczne przystosow anie jest zgodnością (kongruencją) ze społecznego punktu widzenia. Ekstensjonalność to term in, który opisuje specyficzne typy zachow ania jednostki kongruentnej. Dojrzałość jest to szerokie pojęcie opisujące właściwości osobowości i zachowanie osoby, która jest na ogół kongruentna (15 s. 207).

19 [18] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 85 niezgodnych z jej jaźnią. W konsekw encji bow iem niezgodności pom iędzy jaźnią a dośw iadczeniem pojaw ia się rozbieżność w zachowaniu jednostki. Rogers tak. to wyjaśnia: Pew ne zachowania są zgodne z koncepcją siebie, podtrzym ują ją ak tu alizu ją i rozw ijają. Takie zachow ania są dokładnie sym bolizow ane w świadomości. Pew ne zachow ania albo nie są uznaw ane za dośw iadczenia w łasne albo są postrzegane w w ypaczony czy wybiórczy sposób tak, aby stały się zgodne z jaźnią (15 s. 227). Na bazie opisanego tu procesu rozw oju rozbieżności w zachow aniu p ow staje zachow anie neurotyczne. 8. Doświadczenie zagrożenia i proces obrony. Kiedy jednostka doświadcza czegoś, co jest niezgodne z jej stru k tu rą jaźni i włączonym do niej w arunkow ym system em wartości, w tedy jej organizm subpostrzega16 to jako zagrożenie 17. Jeżeliby bowiem takie doświadczenie było dokładnie symbolizowane w świadomości, w tedy obraz siebie nie ostałby się jako zw arta postać, lecz uległby rozbiciu; uw arunkow any system w artości zostałby zniszczony, a skutkiem tego potrzeba pozytyw nej samooceny uległaby frustracji. (To jest właśnie istota zagrożenia). Dlatego w takiej jednostce pow staje stan n iep o k o ju 18. Reaguje ona na zagrożenie postaw ą obronną. 10 Je st to pojęcie utw orzone przez McOleavy i L azarusa dla oznaczenia rozróżnienia bez udziału świadomości... W ydaje się, że organizm może rozróżniać bodźce o raz ich znaczenie dla siebie bez używ ania w yższych ośrodków nerw ow ych, zw iązanych ze świadomością. Je st to ta zdolność, k tó ra w naszej teorii pozw ala jednostce w yróżniać pew ne dośw iadczenia jako zagrożenie, bez sym bolizacji w św iadom ości tego w łaśnie zagrożenia (15 s ). 17 Pojęcie zagrożenia może być używ ane jako zew nętrzny aspekt tego samego zjaw iska, które z w ew nętrznego układu odniesienia jest niepokojem (15 s. 204). 18 Gdy doświadczenie jest w sposób oczywisty rozbieżne z obrazem siebie, reak cje obronne na zagrożenie stają się coraz bardziej trudne.

20 86 J. Jakubowski [19] W tym procesie obrona polega na niedopuszczeniu do rozbicia stru k tu ry jaźni i do następstw z tym związanych. Może to być osiągnięte przez uzgodnienie dośw iadczenia z koncepcją siebie i uw arunkow anym system em wartości. To uzgadnianie dokonuje się przez: 1. w ybiórczą percepcję doświadczenia, 2. wypaczanie go w świadomości, 3. w ypieranie ze świadomości całego dośw iadczenia albo pew nej jego części. U trzym anie względnej zgodności pomiędzy stru k tu rą jaźni a dośw iadczeniem nie jest jed y n y m skutkiem procesu obronnego. Takie fałszowanie doświadczenia powoduje sztywność percepcji spowodowaną koniecznością wypaczania postrzeżeń, niedokładność percepcji rzeczywistości na skutek wypaczania pew nych danych oraz in ten sjonalność 19 (15 s. 227). Postaw a obronna obejm uje różne zachowania: takie m iamowicie, które zwykle traktow ane są jako neurotyczne (np. racjonalizację, fantazjow anie, projekcję, n a trę ctw a itp.), a ta k że pewne z zachowań uw ażanych za psychotyczne (zwłaszcza zachow ania paranoidalne). Niepokój jest reakcją organizm u na subpostrzeżenie, że tak a rozbieżność może dostać się do św iadom ości i w ten sposób w ym usić zm ian ę w obrazie siebie (15 s. 204). 19 Intensjonalność. T erm in ten wzięto z sem antyki Oigólnej. Jeżeli osoba reaguje albo postrzega w pew ien intensjonalny sposób, skłonna jest widzieć doświadczenie w absolutnych i bezw arunkow ych term inach, ma tendencję do generalizow ania, do łatw ego poddaw ania się jak iejś koncepcji lub przekonaniu, skłonna jest do błędnego p rzejaw iania reakcji w czasie i przestrzeni, do m ieszania faktów z oceną, do polegania bardziej na abstrakcjach niż na spraw dzaniu rzeczywistości. T erm in ten pokryw a się z często używ anym pojęciem sztywności, ale zaw iera może szerszą różnorodność zachowań niż pojęcie sztyw ności (15 s. 205). Dla lepszego w yjaśnienia rożna podać, że pojęcie to w iąże się z re a k cjam i organizm u n a zagrożenie. O brona jest najbardziej ogólnym te r m inem, w ypaczanie i w ypieranie są m echanizm am i obrony, inten sjonalność jest term inem, który pokryw a się z właściwościam i zachowania się jednostki, która znajduje się w stanie obrony (15 s. 205).

21 [20] Zarys teorii osobowości K. Rogersa Proces załamania i dezorganizacji. P rzedstaw iona na poprzednich stronach część teorii osobowości odnosi się w m niejszym lub.w iększym stopniu do każdej osoby. Procesy natom iast, które zostaną omówione w tym i następnym punkcie, mogą zaistnieć w tedy, gdy będą m iały m iejsce pew ne określone w arunki. Opisana poprzednio niezgodność pomiędzy stru k tu rą jaźni a doświadczeniem może trw ać bardzo długo. Może jednak zajść w sposób nagły albo z wielką oczywistością jakieś znaczące dla jednostki doświadczenie niezgodne z jej jaźnią. Jeżeli przy tym obszar niezgodności pom iędzy s tru k tu rą jaźni a dośw iadczeniem jest w jednostce duży i wyraźny, w tedy organiczny proces obronny może okazać się niew ystarczający. Nasila się niepokój, którego stopień zależy od w ielkości obszaru zagrożonej jaźni. Proces obrony w tych w aru n k ach nie p o trafi p rzeszkodzić w dokładnym usym bolizow aniu w świadom ości jed nostki niezgodnego z jaźnią dośw iadczenia i n a stę p u je załam a nie, rozbicie dotychczasowej stru k tu ry jaźni. Pow staje stan dezorganizacji. Zachowanie organizm u w stanie dezorganizacji może być różne. Czasem może być zupełnie zgodne z doświadczeniami dotąd w ypaczanym i lub w ypieranym i. Czasami może odzyskiwać panow anie dotychczasow a jaźń i może kierow ać zachowaniem. 10. Proces reintegracji. Proces ponownej integracji osobowości, opisany w tym punkcie, jest właściwie bardzo skrótow ym ujęciem procesu psychoterapeutycznego, k tó ry zostanie przedstaw iony w n a stępnym arty k u le. Są to te same procesy, k tó re zachodzą w te rapii, z tym, że raczej w m niejszych rozm iarach i mogą być osiągnięte w kontakcie z rozum iejącym przyjacielem lub kimś innym bliskim (np. kimś z rodziny). Należy podkreślić, że zm iany w osobowości zachodzą zawsze i tylko wtedy, gdy zaistnieją pew ne określone w arunki.

22 88 J. Jakubowski [21] Proces reintegracji polega na wzroście zgodności pomiędzy jaźnią a doświadczeniem. Im większa będzie ta zgodność i w iększy obszar dośw iadczenia będzie obejm ow ała, tym w iększy stopień reintegracji zostanie osiągnięty. Proces ten jest m ożliwy, gdy n a sk u tek niezgodności pom iędzy jaźnią a doświadczeniem w ystępuje rozbieżność w zachowaniu człowieka (opisane w p. 7.), oraz gdy człow iek subpostrzega dośw iadczenie niezgodne z jego obrazem siebie jako zagrożonie i p rz y j m uje postaw ę obronną (p. 8.). Jest również prawdopodobnie możliwy w w ypadku załam ania i dezorganizacji stru k tu ry jaźni opisanym w punkcie 9., ale nie jest to zupełnie pew ne. Zgodność pom iędzy jaźnią a dośw iadczeniem m oże być osiągnięta tylko wtedy, gdy zostanie odwrócony proces obrony. Doświadczenia (głównie zagrażające) będą m ogły być wtenczas dokładnie symbolizowane w świadomości jednostki i włączane do stru k tu ry jaźni. Żeby to jednak mogło nastąpić, m usi zm niejszyć się uw arunkow any system wartości. To z kolei uzależnione jest od w zrostu bezw arunkow o pozytyw nej sam o oceny. Wg Rogersa, jedynym sposobem na osiągnięcie tego jest bezwarunkow o pozytyw ne odniesienie jakiejś znaczącej dla danej jednostki osoby. M usi ono jed n ak nastąpić w kontakcie em patycznego20 zrozumienia. I w tedy, gdy jednostka dostrzeże to bezwarunkow o pozytyw ne odniesienie, osłabnie i rozpłynie się w arunkow y system wartości oraz wzrośnie w łasne bezw arunkow o pozytyw ne trak to w an ie siebie. W następstw ie tego zostaje zredukow ane zagrożenie, zostaje odw rócony proces obrony, a doświadczenia zwykle zagrażające będą dokładnie sym bolizow ane i w łączane do obrazu siebie. 20 Stan empatii lub być empatycznym znaczy postrzegać dokładnie w ew nętrzny układ odniesienia innego człowieka z em ocjonalnym i kom ponentam i oraz treściam i, które się z nim wiążą, jak gdyby było się tym człowiekiem, ale bez opuszczenia tego w arunku jakgdyby... Jeżeli opuści się ten w arunek jak gdyby, w tedy taki stan jest id en ty fikacją (15 s ). Em patyczne rozum ienie jest konieczne zawsze, jeżeli bezw arunkow o pozytyw ne odniesienie m a być w pełni przekazane (15 s. 231).

23 [22] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 89 W ten sposób przebiegający proces zm ian pozostaw ia w osobowości człowieka pewne trw ałe skutki. W ym ieńm y tutaj w sposób bardzo skrótow y najw ażniejsze z nich: jednostka n ap o ty k a praw dopodobnie m niej zagrażających doświadczeń, proces obrony w y stęp u je rzadziej, a jego sk u tk i są z redukow ane, jaźń i dośw iadczenie są bardziej zgodne, w zrasta ocena siebie samego, polepsza się trak to w an ie innych, w zrasta przystosow anie, organizmiczny proces w artościujący m a coraz większy -w pływ na reg u lację zachow ania, jednostka staje się bliską pełnego funkcjonow ania. W artykule tym przedstaw iłem podstawowe elem enty teorii osobowości K arola R. Rogersa. W następnym num erze Studia Philosophiae C hristianae zostanie omówiona druga część jego system u koncepcje dotyczące procesu psychoterapii i zmian osobowości. LITERATURA 1. B ortnow ska H., C arl Rogers: O staw aniu się osobą, Z nak 1968, nr 171, B ortnow ska H., C arl Rogers: Psychologia a przyszłość św iata, Znak, 1968, n r , Ew czyński E., Ogólne w prow adzenie do poglądów psychoterapeutycznych C arla R. Rogersa, P roblem y Psychoterapii, 't. II, 1969 (w druku). 4. F ord D. H., and U rban H. B., System s of psychotherapy, A com parativ e study, New Y ork H all C. S., and Lindzey G., Theories of personality, New York Rogers C. R., The clinical treatm ent of the problem child, Boston Rogers C. R., Counseling and psychotherapy, Boston Rogers C. R., Significant aspects of client-centered therapy, A m er. Psychologist, 1946, 1,

24 90 J. Jakubowski [23] 9. Rogers C. R., The significance of the self-regarding attitudes and perception, w: Reym ort, M. S., (Ed.), Feelings and emotions, New York, M cg raw H ill Rogers C. R., C lient-cetered therapy, Boston Rogers C. R., C lient-centered psychotherapy, Am er. Psychologist, 1952, 7, Rogers C. R., and D ymond R. F. (Eds), P sychotherapy and personality change, Chicago Rogers C. R., P ersonality change in psychotherapy, Intern. J. of Soc. P sychiatry, 1955, 1, Rogers C. R., A note on The n atu re of m an, J. consult. Psychol., 1957, 4, Rogers C. R., A theory of therap y, personality and in terp erso nal re lationships, as developed in the client-centered fram ew ork, w: Koch S. (Ed.), Psychology: A study of a science, vol. Ill, New Y ork 1959, Rogers C. R., On becoming a person, Boston Rogers C. R., The ch aracteristics of a halping relationship, w: Stein M. I. (Ed.), C ontem porary psychotherapies, New Y ork 1961, Rogers C. R., and K inget G. M., P sychotherapie et relations h u m aines, vol. I i II, Louvain Rogers C. R., C lient-centered theory, J. consult. Psychol., 1966, 3, Sokolik, Doświadczenia nad psychoterapią C. R. Rogersa, Zdrowie Psychiczne, 1964, 4, JERZY JAKUBOW SKI AN OUTLINE OF CARL R. ROGERS THEORY OF PERSOLITY The pap er presents a body of Carl R. Rogers theory o f personality. The first p a rt of the paper treats about the fundam ental concepts of his system, the second one discusses the developm ent of hum an personality and behavior. The basic concepts Carl R ogers system are: subjective point of view, goodness of hum an nature, actualizing tendency, disposition of organism to reacting as a w hole to phenom enological field. A child is coming into the w orld w ith 'actualizing tendency, w hich is a m otor of developm ent of all organism s possibilities, and w ith an organism ic valuing process. Tendency tow ard differentiation w hich is a p art of actualizing tendency, causes th a t a portion of the child s ex-

25 [24] Zarys teorii osobowości K. Rogersa 91 perience becomes sym bolized in aw areness of being. As a subsequent stage in individual s developm ent a need for positive regard comes into existence. T hat need (in interaction w ith an environm ent) develops in th e individual the need for positive self regard. If this need is satisfied w ith unconditional positive regard of significant others, the child learns positive regard tow ard him self learns self-acceptance. In the atm osphere of unconditional positive regard the 'individual behaves according to organism ic valuing process, w hat is a condition of developm ent his organism in egreem ent w ith an actualizing te n dency. However, w hen the individual dosn t experience unconditional positive regard of others, he assumes the conditions of w orth from significant others lest to lose love and w arm th of them. Consequently experiences w hich run contrary to th e condition of w o rth are p erceived selectively and distortedly or denied in aw areness. Some self- -experiences are not symbolized and not organized in self-structure. In such a w ay there develops incongruence betw een self and experience, th a t is a fu nd am en tal discrepancy in hum an personality. T hat discrepancy causes vulnerability to anxiety, threat, and disorganization. Experiences w hich are incongruent w ith the self-stru ctu re are subceived as threatening. The individual responds to this th re a t w ith process of defense. The state of anxiety grows, and the behavior of individual comes to disorganization. The path of the reintegration of personality is the dissolving of the condition of w orth, the achievem ent of self s congruence w ith experience, and restoration of unified organism ic valuing process as a regulator of behavior. The paper is the first p a rt of Rogers concepts. The second one w hich is to appear in the next issue of S tudia Philosopiae C hristianae w ill reg ard his system of psychotherapy.