A posteriori. Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

Transkrypt

1 1 A posteriori 1. Kryzys finansowy a sport, ta relacja interesuje nas nie tyle w wymiarze globalnym, co lokalnym, krajowym. W poprzednim numerze ledwie zarysowaliśmy problemy, jakie kryzys finansowy może wywołać. Minął kwartał i jesteśmy w lepszych nastrojach. Oficjalne komunikaty głoszą, że polska gospodarka, na tle innych państw europejskich, prezentuje się najkorzystniej. Nic tylko się cieszyć. Co do przyczyn takiego rozwoju sytuacji, to specjaliści, których co nie miara, podają różne wyjaśnienia. Podobnie gdy chodzi o perspektywy; nie wiemy na pewno, czy najgorsze mamy za sobą i możemy spać spokojnie. Eksperci mają na ten temat zdania podzielone, a niektórzy wciąż rysują czarne scenariusze. W takiej sytuacji jedyną rozsądną postawą jest zachować spokój nie panikować, ani nie ogłaszać zwycięskiego końca w walce z kryzysem. Jeśli potwierdzi się opinia, że najgorsze za nami będziemy się z tego cieszyć, bo oznaczać to będzie, iż udało się przejść ten okres dość małym kosztem, chociaż z budżetu, z działu sport, środków w imię oszczędności, trzeba było ująć. Ile i jaki był wskaźnik procentowy, Czytelnik może dowiedzieć się z rubryki W parlamencie o sporcie na stronie W tej sytuacji resort występuje z inicjatywą, którą sekretarz stanu Adam Giersz nazwał nową filozofią przygotowań olimpijskich. Z grubsza biorąc chodzi o to, żeby związkom sportowym, uczestniczącym we przygotowaniach do igrzysk olimpijskich, nie przydzielać subwencji w wysokościach ujętych globalnie, jak było dotychczas, a związki same będą wiedziały, kogo do tej grupy powołać i jak szkolenie poprowadzić, ale podwyższając kryteria kwalifikacyjne zapewnić środki finansowe na szkolenie tym zawodnikom, którzy aktualnie i w perspektywie startu na Igrzyskach w Londynie (sprawa przygotowań do Igrzysk Zimowych w Vancouver jest prostsza) mają realne szanse walki o medale. Jak było do przewidzenia, wybucha spór o kryteria. Zdaniem strony związkowej są one zbyt wysokie, co może grozić, iż część młodszych zawodników, Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

2 2 A posteriori A posteriori 3 dzisiaj nie spełniających tych wymagań i pozbawionych wsparcia finansowego, może nie trafić na arenę olimpijską. Odbędzie się to ze stratą dla nich samych i reprezentacji, gdyż wskutek tego obniży się jej potencjał i szanse wywalczenia wysokiej pozycji się zmniejszą. Problem jest trudny i należy chyba, obok kryteriów podstawowych, sporządzić kryteria dodatkowe. Uczynić to powinno grono specjalistów nie uwikłanych w bieżącą politykę na linii resort związki sportowe. Ale uwzględniając sytuację bieżącą, zasobność budżetu państwa oraz dotychczasowe przyzwyczajenia i sposób działania większości środowiska sportu zawodników, trenerów, działaczy (wszyscy utyskują na brak pieniędzy), ta inicjatywa resortu, w założeniu, wydaje się racjonalna. Zapewne to niestosowane, ale takie jest życie, taka prawda medal olimpijski ma także swój wymiar finansowy. Niektóre państwa medale olimpijskie zdobywają niższym kosztem, niż my. 3. W pracy Michała Lenartowicza, opartej na wynikach badań socjologicznych przeprowadzonych wśród zawodników i trenerów dyscyplin olimpijskich, wątek niedofinansowania sportu jest oczywiście obecny. Przy tym każda z grup uważa, że to ona jest pokrzywdzona, że to jej należy się więcej pieniędzy, że to ona powinna decydować o rozdziale środków itd. Należy wystrzegać się formułowania łatwych uogólnień, gdyż można kogoś skrzywdzić, ale nikt nie zaprzeczy, że rentierstwo, w rozumieniu życia w dobrych warunkach bez starań o wyższe osiągnięcia, bez walki o zajęcie wyższej pozycji, jest w sporcie patologią. Z natury sport jest terenem walki. Postawy rentierskie, jeśli występują zbiorowo, powodują zamulenie systemu, staje się on nieekonomiczny. I jeszcze jedna uwaga pieniądze nie decydują o wszystkim. 4. Dowodzą tego przebieg i wyniki naszej reprezentacji piłkarskiej w eliminacjach do mistrzostw świata, poziom rozgrywek ekstraklasy i pierwszej ligi. Klęskę reprezentacji piłkarskiej należy postrzegać jako fragment większej całości. Czy dojdzie do rzetelnej, gruntownej, analizy tej specyficznej rzeczywistości, nazywanej polską piłką? Dlaczego nasze przedsiębiorstwa piłkarskie, pracując pełną parą i w warunkach, o jakich inni sportowcy mogą tylko marzyć, wytwarzają produkt tak marnej jakości? 5. Jakąś cząstkę winy ponosi zapewne kadra szkoleniowców. Jak większość niedouczona. Ale też, trzeba o tym pamiętać, pracująca pod stałą, bieżącą presją wyniku. Właściciele drużyn i kibice nie byliby sobą, gdyby nie uważali, że ich zespół powinien wygrywać w każdym meczu. Ze wspomnianej ankiety przeprowadzonej przez Lenartowicza, a konkretnie z wypowiedzi trenerów wynika, że bardzo cierpią oni z powodu niestabilności zatrudnienia. W odpowiedzi dowiadują się, że to cecha zawodu, o ocenie pracy w pierwszym rzędzie rozstrzyga wynik. Uczciwość wymaga jednak, by zaznaczyć, iż jest on warunkowany szeregiem czynników i wszystkie trzeba wziąć pod uwagę. Właściciel klubu piłkarskiego, który co miesiąc wymienia trenerów, na sukces swojej drużyny raczej liczyć nie powinien. Trzeba się dobrze zastanowić przy podejmowaniu pierwszej decyzji o zatrudnieniu szkoleniowca. 6. Ciekawy fragment badań Lenartowicza dotyczy opinii, wyrażanych przez zawodników o swoich trenerach: wspominali o ich (trenerów) nie zawsze najwyższych kompetencjach (pojawiały się postulaty zmiany trenerów). O tyle ważne są to opinie, że dotyczą trenerów dyscyplin olimpijskich, a więc tej grupy, którą chciałoby się określać mianem elita. 7. Rejestracja meczów piłkarskich przebiegu gry, a następnie jej analizy prowadzone dla oceny skuteczności działań zawodników, formacji i całych zespołów, bardzo się upowszechniły. Pozwalają one coraz lepiej opisać grę w najlepszym wydaniu. Wyniki takich analiz, co jest zajęciem osób parających się teorią i metodyką treningu, można następnie odnosić do modeli, porównywać, na ile odbiegają od wzorca gry idealnej, uznawanej za nowoczesną i skuteczną itd., itd. Przykładem takiego podejścia i postępowania jest opracowanie Roberta Śliwowskiego, Mikołaja Laska i Andrzeja Wieczorka, w którym analizie poddane zostały działania drużyn Hiszpanii i Niemiec w finałowym meczu o mistrzostwo Europy w 2008 roku. Okazuje się, że pragnąc otrzymać rzetelną odpowiedź na pytanie: dlaczego wygrała drużyna Hiszpanii nie wystarczy posłużyć się jednym czy dwoma wskaźnikami. Trzeba zejść niżej, dotrzeć do głębszych warstw struktury gry. Co więcej zbadać zależności, jakie występują pomiędzy wskaźnikami charakteryzującymi grę. Mimo tych wysiłków gra w piłkę nożną broni się skutecznie nie pozwalając odsłonić wszystkich swych tajemnic. Zdarza się bowiem, że wskaźniki mówią o wyraźnej przewadze jednego zespołu, a wygrywa drużyna przeciwna. Ta gra bywa bowiem niesprawiedliwa. Ze szkoleniowego punktu widzenia najważniejsze jest, by wiedzieć jakie wymagania stawia ona zawodnikom, formacjom i zespołowi pod względem dyspozycji psychofizycznych, technicznych i taktycznych. Dopiero spełnienie ich wszystkich w kompleksie przez zawodników rywalizujących drużyn może stanowić zapowiedź, że mecz będzie atrakcyjnym popisem kunsztu piłkarskiego, a wynik do końca niewiadomą.

3 4 A posteriori A posteriori 5 8. Taper (tapering), termin z zakresu teorii treningu, dla którego do tej pory nie ma dobrego polskiego odpowiednika, wiąże się z postępowaniem w ostatniej, przedstartowej fazie treningu i ma na celu uzyskanie dodatkowego efektu w postaci poprawy dyspozycji startowej i osiągnięcia możliwie najwyższego wyniku. O korzyściach taperingu pierwsi przekonali się biegacze długodystansowcy. Próbowano, jak to w praktyce, posługując się metodą prób i błędów, uzyskać odpowiedzi na kilka podstawowych pytań: jaki model taperingu jest najbardziej skuteczny, tzn. jaki charakter zmian obciążeń treningowych oraz operowanie jakimi wskaźnikami obciążenia (objętość, intensywność, czas, rodzaj) przynosi najlepsze efekty. Na niektóre pytania poszukuje odpowiedzi nauka, początek ich badania przypada na lata 90. W większości powadzone są w sportach indywidualnych o charakterze wytrzymałościowym. Tu jest dużo łatwiej uchwycić zależności pomiędzy wielkościami środków treningowych, składających się na obciążenia treningowe, a reakcją fizjologiczną organizmu zawodnika i wynikiem. Na swoją kolej czekają zespołowe gry sportowe, sporty walki i inne. Nie ulega wątpliwości, że również w ich treningu tapering powinien mieć miejsce. Z tym, że posługiwanie się nim przez trenera jest bardziej sztuką niż wiedzą. 9. Zwykle zadaniem, jakie stawiają sobie socjologowie, jest opis i objaśnianie zjawisk społecznych. Ale można pójść krok dalej i z analiz starać się przewidywać kierunki rozwoju tych zjawisk. Tak postąpił Zbigniew Dziubiński, który w eseju Olimpizm i nowoczesność, oprócz analizy historycznej i opisu stanu sportu/olimpizmu w społeczeństwie nowoczesnym, wysuwa prognozy jaki będzie sport w okresie postnowoczesnym. Korzystając z przemyśleń Ralfa Dahrendorfa stwierdza: w przyszłości akcent w sporcie zostanie przeniesiony do sfery usług. Będzie to oznaczało przesuwanie struktury wytwarzania i zatrudnienia.... Dziubiński przewiduje, że sport w społeczeństwie informatycznym będzie odgrywał coraz większą rolę jako widowisko. Żeby tylko jakość tych widowisk była odpowiednia, bo dzisiaj z niektórymi jest pewien kłopot. Rola sportu, Dziubiński potwierdza wcześniejsze przewidywania, będzie rosła w związku ze zmieniającą się pozycją pracy w życiu człowieka i zwiększającą się ilością czasu wolnego oraz możliwościami samorealizacji. No cóż, w tym obrazie przyszłości sport może nieco ogranicza swoje funkcje, nie jest degradowany, ani tym bardziej nie znika z rzeczywistości społecznej. Chciałbym zahaczyć odrobinę o życie w postnowoczesnym świecie, z ciekawości, ale wątpię, bym doczekał. Nie jestem też pewien, że świat będą omijały rozmaite kryzysy, z ekonomicznymi na czele, a wówczas ludzie będą się troszczyć mniej o rozrywkę, a bardziej o byt. Ale może wszystko potoczy się ku szczęśliwej przyszłości. 10. Ile kosztuje życie młodego sportowca? Życie człowieka jest bezcenne! Ale w dzisiejszym realnym świecie wszystko można sprowadzić do wymiernej liczby, wartości. Oto przykład. Autorzy prezentowanej w tym numerze pracy na temat nagłych zgonów sercowych wśród sportowców ujawniają, że poszerzenie diagnostyki kardiologicznej o badanie ECHO serca zwiększyłoby wykrywalność patologii serca o kilka procent. To może oznaczać, że o taki procent zmniejszyłoby się ryzyko nagłej śmierci w grupie młodych sportowców. Ale poszerzenie diagnostyki kosztuje. To właśnie ze względu na koszty przyjęto, w Stanach i w Europie, model diagnostyki kardiologicznej o węższym zakresie. Tylko Włosi wyłamali się z tego ograniczenia. I chwała im za to. 11. Szokujące, zaskakująco liczne, rekordy, w jakie obfitowały tegoroczne Mistrzostwa Świata w pływaniu, tym bardziej potrzebują wyjaśnień, gdyż odbywały się w rok po igrzyskach olimpijskich i, zgodnie z dotychczasowym zwyczajem, powinny być ulgowe. W rozmowie z Ryszardem Karpińskim skupiliśmy uwagę na roli, jaką w tym przypadku mogły odegrać stroje pływackie nowej generacji. Panuje opinia, że tak istotnie zmieniają one warunki poruszania się pływaka w wodzie, że wynik jest w większym stopniu ich zasługą niż efektem poprawy dyspozycji pływaka. Ta kwestia, w szerszym widziana wymiarze, dotyczy relacji i wpływu nowoczesnej techniki i technologii na sport. Muszą gdzieś być wytyczone granice, bo inaczej ciężar rywalizacji przeniesie się do sfery pozasportowej. Wówczas zawody staną się rywalizacją producentów rozmaitego sprzętu i urządzeń, a nie sportowców. Należy liczyć się z tym, że firmy dołożą wszelkich starań, użyją wszelkich środków, aby zdobyć rynek i uzyskać wpływ, a jeszcze lepiej wziąć pod kontrolę decyzje sportowych władz federacji. W tej sytuacji działalność czysto sportowa, szkoleniowa schodzić musi na dalszy plan. Czy jest to zdrowa sytuacja? Bardzo wątpię.

4 6 Temat miesiąca 7 Temat miesiąca Kształcenie i dokształcanie specjalistów sportu Sport jest specyficzną dziedziną ludzkiej działalności, wyraża się uczestnictwem w procesie doskonalenia fizycznego i nabywania specjalnych umiejętności, po to, by je wykorzystać w warunkach współzawodnictwa. Sport występuje w formie zorganizowanej, tworząc wieloelementowy, wielopoziomowy system. Jedną z istotniejszych ról w tym systemie pełnią specjaliści kierujący procesem doskonalenia sportowego swoich podopiecznych trenerzy. Sport ma wymiar globalny, rywalizacja sportowa odbywa się na forum międzynarodowym. W ramach tego systemu dokonuje się też ocena wartości osiągnięć sportowych jednostek, zespołów, reprezentacji krajowych. Ta sportowa konfrontacja wymaga ze strony krajowych systemów sportu stałego usprawniania, doskonalenia. Kto tego nie czyni lub nie potrafi odpada z rywalizacji, spada na dalsze miejsca w klasyfikacjach. Ze względów, o których była mowa wyżej, zatrudnienie w sporcie, w coraz szerszym zakresie, znajdują wykształceni na sportowych uczelniach specjaliści. Uczelnie te zmieniają (jedne szybciej, inne wolniej) swój profil, wyodrębniają się nowe kierunki studiów. Obok tradycyjnego wychowania fizycznego sport, rekreacja, turystyka, rehabilitacja. Uczelnie nie kształcą, jak kiedyś, tylko na potrzeby szkolnictwa, tym bardziej, że niegdysiejsi absolwenci, nauczyciele wychowania fizycznego nie są w stanie podjąć i skutecznie wypełnić tych zadań, jakich wymaga dzisiaj praca w sporcie. Sport posiada wymiar społeczny (kulturowo-wychowawczy), a także gospodarczy (przemysł sportowy to dziś odrębna, wysoko specjalistyczna gałąź gospodarki, w niektórych państwach w stopniu zauważalnym uzupełnia dochód narodowy). Sport jest obszarem zatrudnienia pracowników o bardzo różnorodnych specjalnościach i wysokich kwalifikacjach. Efektywność działania systemu sportu, bo trzeba go rozpatrywać jako układ elementów, ułożonych wewnętrznie według określonego porządku, zależy, w pierwszym rzędzie, od jakości tych elementów. Jednym z podstawowych są kadry specjalistów. Cechą immanentną sportu, sprowadzając jego znaczenie do walki o najwyższe osiągnięcia, jest rozwój. Sport z natury i wewnętrznej potrzeby musi się rozwijać. Dlatego się zmienia. Widać ten proces najwyraźniej w postępie wyników, sportowych rekordów, ale przybywa także nowych form rywalizacji sportowej, pomiędzy dyscyplinami sportowymi toczy się walka o popularność. Zmiana profilu uczelni nie jest prostym zabiegiem formalnym. Wymaga, po pierwsze, dostosowania programu nauczania do potrzeb sportu (bieżących i przewidywanych) oraz kadry naukowo-dydaktyczniej. Te programy muszą być nowoczesne w tym sensie, że opierać się powinny na dzisiejszej wiedzy naukowej o sporcie. Jest ona na tyle bogata i ugruntowana, że pozwala w coraz większym stopniu w sposób racjonalny i skuteczny rozwiązywać zasadnicze problemy treningu sportowego. Ta wiedza powinna być gromadzona, przechowywana, systematyzowana, uzupełniana i upowszechniana przez uczelnie. Do tego potrzeba kompetentnych pracowników naukowo-dydaktycznych. Proces ich kształcenia, dojrzewania i rozwoju jest z natury dość wolny. Niezmiernie ważną rolę odgrywają w nim kryteria oceny jakości; jeśli są miękkie, efekt, wiadomo, będzie mierny; tytuły nie zastąpią wiedzy i mądrości. Trener, zwłaszcza ten, który prowadzi szkolenie na wysokim poziomie, musi być przygotowany do współpracy z innymi specjalistami. Jego pracę cechować powinna innowacyjność. Problemy, jakie niesie sport, trening Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

5 8 Temat miesiąca Temat miesiąca 9 sportowy, są niby stale te same, ale nie takie same. Tylko specjalista dobrze wykształcony, o szerokich horyzontach, wyzbyty myślenia schematycznego, zdolny jest do ich podejmowania i rozwiązywania z powodzeniem, we współpracy z innymi. Wiedza sportowa rozszerza się w szybkim tempie, przybywa nowych informacji, dzięki aktywności ośrodków badawczych, funduszom kierowanym na ten cel oraz, co świadczy o rozwoju nauki jako takiej, zastosowaniu nowoczesnych instrumentów badawczych. Dzięki temu pogłębia się rozumienie mechanizmów wielu zjawisk leżących u podstaw działalności sportowej. Pewna część zgromadzonej dotąd wiedzy zestarzała się, niektóre teorie trzeba zarzucić, gdyż nie wytrzymały próby czasu i nowych dowodów naukowych. Ale wystarczająco dużo pozostaje takiej wiedzy, która może stanowić solidny fundament przy rozwiązywaniu problemów sportu. Jak każdy inny specjalista, trener musi swą wiedzę uzupełniać, uaktualniać. Doświadczenie, jakie zdobywa w pracy, jest cenne, ale w wielu przypadkach nie wystarcza. Problem dokształcania jest więc równie ważny jak problem kształcenia specjalistów sportowych. Opinie na temat poziomu naszych specjalistów sportowych, przeciętnie biorąc, są dość zgodne i nie najlepsze, ale do tych ocen należy podchodzić w sposób rozważny; nie popadać w zbyt łatwe uogólnienia. Nie brakuje bowiem przykładów wysokich, najwyższych osiągnięć, na jakie zdobywają się trenowani przez naszych, polskich, trenerów ich podopieczni. Patrząc na całą zbiorowość szkoleniowców trzeba uczciwie stwierdzić, że poprawa ich jakości jest pilną potrzebą. A to oznacza poprawę zarówno kształcenia, jak i dokształcania. W ramach istniejących regulacji prawnych na rynku edukacyjnym działają różne podmioty, szkoły państwowe i uczelnie społeczne. Oferta studiów jest szeroka, dzięki czemu dostęp do zdobycia wykształcenia jest, jak nigdy dotąd, łatwy. Ci, którym warunki nie pozwalają na podjęcie studiów dziennych, mogą z powodzeniem, kontynuować je w trybie zaocznym. Absolwent studiów I stopnia czytamy w informacji jednej z uczelni otrzymuje tytuł zawodowy licencjata. Absolwent posiada ogólną wiedzę interdyscyplinarną z zakresu nauk społecznych, biologicznych i ekonomicznych. Posiada umiejętność projektowania, realizowania i kontrolowania procesu trenowania sportowca i zarządzania organizacją sportową. Wspaniale! Czegóż więcej trzeba?! Tym bardziej, że ten absolwent jest jakby niepełnym absolwentem, czeka go jeszcze rozszerzenie wiedzy i umiejętności na studiach magisterskich. A zatem, w czym problem? W rozbieżności ocen co do jakości kształcenia. Naszym zdaniem, powtórzmy to raz jeszcze, istnieje wyraźna potrzeba poprawy jakości naszych specjalistów sportu. Trudno oczekiwać, że tę sytuację zmienią szybko i radykalnie jakieś decyzje urzędowe. Są to procesy, które wymagają czasu. Ale decyzje są ważne, gdyż one uruchamiają te procesy i nadają im właściwy, lub niewłaściwy, kierunek. Sprawy mogą potoczyć się w ten sposób, że będziemy musieli poczekać, aż zadziałają prawa rynku i zatrudnienie znajdować będą, i piąć się w górę po szczeblach kariery zawodowej, ci, którzy ukończyli lepsze szkoły, którzy wiedzą i umieją więcej. Zanim to nastąpi, w stosunku do już pracujących w sporcie, może jednak warto poprawić ich fachową dyspozycję poprzez dokształcanie. Oczywiście pod warunkiem, że to dokształcanie nie będzie zabiegiem formalnym, jak to się zdarza obecnie, ale tylko prawdziwym wzbogacaniem w wiedzę i umiejętności warsztatowe. Ale tu znowu pytanie jak to zrobić, kto ma to zrobić? W wielu krajach wysoką aktywność na tym polu przejawiają organizacje sportowe. Przykładów można przytoczyć wiele, choćy taka Coaching Association of Canada. Reagując na sytuację Ministerstwo Sportu i Turystyki powołało Akademię Trenerską (oficjalne otwarcie miało miejsce 9 września). Ta placówka dydaktyczno-szkoleniowa funkcjonować będzie w strukturze Instytutu Sportu w Warszawie i ma mieć zapewnione wszelkie warunki, by stać się wzorcową. Pożyjemy zobaczymy. Przyszły rok już to pokaże.

6 10 11 Teoria treningu Gra piłkarzy światowej klasy dlatego jest tak atrakcyjna i skuteczna, gdyż ich wysokie umiejętności specjalne, techniczno-taktyczne, oparte są na solidnej bazie dyspozycji fizycznych i psychicznych. Profil wyszkolenia piłkarskiego jest modelowany pod kątem wymagań współczesnej gry, poddawanej analizie na podstawie danych pochodzących z obserwacji gry najlepszych zespołów. Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym o mistrzostwo Europy w 2008 r. Od wielu lat ustępujemy Europie i światu pod względem poziomu szkolenia. Poza brakiem dobrych warunków szkoleniowych, jak w innych krajach, nie potrafimy dobrze i szybko odczytać tendencji, jakie pojawiają się w grze najlepszych na świecie zespołów i natychmiast uwzględnić tych nowych wymogów w programach szkolenia zawodników ligowych i reprezentacyjnych. Prof. Janusz Czerwiński Fot. PAP/EPA Analiza przypadku, czyli droga do sukcesu w Mistrzostwach Europy 2009 polskiej reprezentacji w siatkówce, jeśli zostanie wykonana fachowo i dogłębnie, może posłużyć także innym w budowaniu i osiaganiu wysokich celów. Proces szkolenia w każdej dziedzinie sportu w sposób naturalny dąży do racjonalizacji. Zwykle oznacza to Robert Śliwowski i Andrzej Wieczorek Zakład Zespołowych Gier Sportowych AWF w Poznaniu, Mikołaj Lasek KKS Lech Poznań S.A. zastosowanie nowych środków w miejsce dotychczas wykorzystywanych, tak aby przygotowanie zawodnika pozwalało podnieść skuteczność jego działań w grze. Realizacja celów i zadań w zespołowej grze sportowej zależy od Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

7 12 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym takich czynników, jak sprawność działania, adaptabilność (zdolność szybkiego przystosowania się do zmieniających się warunków), odpowiedzialność, a także od zdolności podejmowania szybkich decyzji, niekiedy ryzyka przez jej uczestników. Światowa piłka nożna podlega procesowi stałej ewolucji, wzrosło tempo gry i szybkość przeprowadzanych akcji, wciąż ujawniają się nowe rozwiązania taktyczne. Rola i znaczenie działalności indywidualnej w grze zespołowej Pszczołowski (8) określa działanie jako celowe, świadome i dowolne zachowanie się ludzkie. Działania mogą być różnicowane ze względu na liczbę osób, stąd w przypadku gry sportowej możemy wyróżnić działania indywidualne (jednopodmiotowe) i grupowe (wielopodmiotowe). Naglak (2) w swojej koncepcji zespołowej gry sportowej działania indywidualne traktuje jako podstawowe. W ten sposób podkreśla potrzebę indywidualizacji treningu; trener przygotowuje zawodników o różnych uzdolnieniach do gry na różnych pozycjach. Proces treningu, w którym wszyscy zawodnicy wykonują tę samą pracę, w jednakowym czasie, z jednakowym natężeniem, jest nieprawidłowy. Zrozumienie gry zespołowej to przede wszystkim poznanie charakteru działania pojedynczego zawodnika w różnych sytuacjach taktycznych, w atakowaniu i w bronieniu. Poziom i sposób ich wykonania będzie zależał od możliwości zawodnika i warunków zewnętrznych. Powszechnie wiadomo, że działalność zawodnika podczas gry jest procesem, który łączy działalność fizyczną z psychiczną i umysłową. Tylko gracze o wysokich zdolnościach wolicjonalnych, z prawidłową antycypacją i postrzeganiem, są zdolni do mobilizacji pomimo niekorzystnego wyniku. Ich zdolność do koncentracji i prawidłowego działania w miarę upływu czasu gry nie słabnie, a decyzje w dalszym ciągu są przemyślane i skuteczne. Cel i materiał badań Celem badań była ocena działań indywidualnych zawodników reprezentacji Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym Euro poprzez udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: Jaka była aktywność i skuteczność działań defensywnych i ofensywnych poszczególnych zespołów? Jak wielu zawodników osiągnęło wartość modelową w działaniach defensywnych i ofensywnych? 1 W jaki sposób formacje obrony i pomocy ukierunkowują swoje działania? Czy poprzez analizę skuteczności działań ofensywnych i defensywnych, indywidualnych i zespołowych, w meczach o wysoką stawkę można wskazać zespoły elementów techniczno-taktycznych, które różnią zwycięzców od pokonanych? 1 Wskaźnik sprawności działania winien być bliski wartości 1. Materiał i metoda badawcza Do oceny skuteczności działań indywidualnych posłużyła obserwacja meczu finałowego Mistrzostw Europy 2008 pomiędzy zespołami Niemiec i Hiszpanii. W tym celu wykorzystano metodę obserwacji działań graczy w grze właściwej, zaproponowaną przez Panfila i Bacellę (5), pozytywnie zweryfikowaną pod kątem trafności i rzetelności, akceptowaną przez Wydział Szkolenia Polskiego Związku Piłki Nożnej. Przy ocenie skuteczności działania indywidualnego (technicznego) wzięto pod uwagę działania względnie zależne od partnerów (partnerzy nie wpływają w sposób bezpośredni, fizyczny na realizację celów gry). Ocena gracza dokonywana była ze względu na rodzaj i sposób realizacji działania ruchowego, a także ze względu na cel gry. Sposób realizacji oceniano na podstawie wybranych działań defensywnych i ofensywnych (takich, które według oceny ekspertów najistotniej wpływają na przebieg gry): Działania defensywne: 1. Gra ciałem odpychanie i blokowanie przeciwnika (zgodnie z przepisami) będącego w posiadaniu piłki lub w walce o piłkę. 2. Wybicie piłki wybicie piłki przeciwnikowi w kontakcie z nim (zgodnie z przepisami). 3. Wyprzedzenie ubiegnięcie (wyprzedzenie) zamiaru przeciwnika, który oczekuje na podanie piłki. 4. Wślizg wybicie piłki przeciwnikowi z jednoczesnym upadkiem na podłoże (zgodnie z przepisami). Działania ofensywne: 1. Prowadzenie piłki przemieszczanie piłki nogą (bliski kontakt). 2. Zwody z piłką, drybling prowadzenie piłki w bliskim kontakcie z przeciwnikiem z jednoczesnym wykonywaniem ruchów pozorowanych w celu wprowadzenia go w błąd. 3. Uderzenie piłki nogą czynność wykonywana dla przemieszczenia piłki lub zdobycia bramki. 4. Uderzenie piłki głową czynność wykonywana dla przemieszczenia piłki lub zdobycia bramki. Za skuteczne wykonanie wymienionych działań ruchowych uważano takie, których skutkiem była realizacja Tabela 1 Ogólna charakterystyka działań w meczu finałowym o mistrzostwo Europy 2008 Niemcy-Hiszpania. Działanie Reprezentacja Niemiec Hiszpanii Bramki zdobyte 0 1 Strzały 4 13 Strzały niecelne 2 5 Strzały celne 1 7 Strzały zablokowane 1 1 Faule Żółte kartki 2 2 Czerwone kartki 0 0 Spalone 5 4 Rzuty rożne 4 7 Posiadanie piłki (%) Dystans (km) 100,35 99,94 Liczba podań wykonanych

8 14 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym Tabela 2 Ukierunkowanie działań ofensywnych formacji obronnej reprezentacji Niemiec. Zawodnik Utrzymanie pola Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki F. Lahm Metzelder Mertesacker Jansen Friedrich Suma Ujęcie (%) Tabela 3 Tabela 5 Ukierunkowanie działań ofensywnych formacji pomocy reprezentacji Hiszpanii. Zawodnik Utrzymanie pola Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki Silva Xavi Fabregas Senna Cazorla Iniesta X. Alonso Suma Ujęcie (%) 59,4 32,4 8,2 0 Ukierunkowanie działań ofensywnych formacji pomocy reprezentacji Niemiec. Zawodnik Utrzymanie pola Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki Schweinsteiger Ballack Frings Podolski Hitzsperger Suma Ujęcie (%) 67,8 30,9 1,3 0 Tabela 4 Ukierunkowanie działań ofensywnych formacji obronnej reprezentacji Hiszpanii. Zawodnik Utrzymanie pola Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki Capdevilla Ramos Puyol Marchena Suma Ujęcie (%) 81,9 15,3 2,8 0 jednego z celów gry. Kryterium oceny była liczba pozytywnych i negatywnych działań w realizacji tych celów. Ocenę wykonano na podstawie analizy zapisu wideo (wielokrotne odtwarzanie). Sprawność działania zawodnika w grze próbowano określić za pomocą wskaźników: aktywności suma działań podejmowanych przez zawodnika, skuteczności suma wszystkich działań zakończonych realizacją celów gry, nieskuteczności suma wszystkich działań nie zakończonych realizacją celów gry, niezawodności stosunek działań skutecznych do wszystkich podejmowanych przez gracza, sprawności działania średnia wartość sumy współczynników niezawodności dla określonych działań (3, 4). Na podstawie wskaźników obserwowanych działań indywidualnych, zarówno defensywnych jak i ofensywnych, oceniono każdego zawodnika występującego w meczu (tab. 1-5). Wyniki badań i dyskusja Reprezentacja Niemiec Analiza gry defensywnej reprezentacji Niemiec (tab. 6) wykazała, że ich skuteczność kształtowała się na zmiennym poziomie, średnia wartość Ws dla całego zespołu wyniosła 0,38. Niektórzy zawodnicy uzyskali bardzo wysokie wartości, sięgające od 0,83 do 1,0 pkt., skuteczność działań obronnych innych graczy była zbliżona do zera (za- Tabela 6 Współczynniki aktywności i skuteczności działań defensywnych poszczególnych formacji drużyny Niemiec. Formacja aktywności Współczynnik skuteczności Obrona 1,70 0,57 Pomoc 0,75 0,38 Atak 0,33 0,08

9 16 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym wodnicy nr 6, 9, 11, 13 odpowiedzialni za grę ofensywną), co świadczy o ograniczonej realizacji celów gry niezgodnie z koncepcją 3xC, tj. Cała drużyna, na Całym boisku, przez Cały czas (8), jak również gry wszystkimi siłami (7) oraz tzw. futbolu totalnego (10). Wartości działań indywidualnych w defensywie były bardzo niskie. Podobnie jak średnie obliczone dla poszczególnych formacji: formacja obrony 0,57; formacja pomocy 0,38; formacja ataku 0,08. Modelowa charakterystyka wybitnego gracza zakłada wysoki wskaźnik sprawności działania bliski wartości 1 oraz wysoką aktywność w grze (4). Współczynnik aktywności w indywidualnych działaniach defensywnych reprezentacji Niemiec był bardzo niski i wynosił 1,02 (średnia wartość wskaźnika aktywności dla całego zespołu) oraz odpowiednio: 1,70 dla formacji obronnej, 0,75 dla formacji pomocy, 0,33 dla formacji ataku. Znaczący i negatywny wpływ na wartość wskaźników miała zerowa aktywność aż 4 spośród 13 zawodników Tabela 7 Współczynniki aktywności i skuteczności działań ofensywnych poszczególnych formacji drużyny Niemiec. Formacja aktywności Współczynnik skuteczności Obrona 8,20 0,84 Pomoc 10,05 0,74 Atak 1,67 0,40 (dwóch z nich było napastnikami, pozostała dwójka występowała w linii pomocy). Koncepcja futbolu totalnego zakłada, że napastnik w działaniach defensywnych staje się pierwszym obrońcą i często stara się odebrać piłkę przeciwnikowi już na jego połowie boiska. Rolą pomocnika we współczesnej grze w piłkę nożną jest angażowanie się na równi w działania defensywne, jak i ofensywne. U defensywnego pomocnika relacje te kształtują się jak 70 do 30% na rzecz działań defensywnych, odwrotnie dla pomocników grających ofensywnie. Skuteczność indywidualnych działań ofensywnych reprezentacji Niemiec (tab. 7) kształtowała się na zmiennym poziomie, a średnia wartość dla całego zespołu wyniosła 0,70. Jeden z napastników osiągnął zerowy wskaźnik aktywności ofensywnej. Skuteczność działań indywidualnych poszczególnych formacji przedstawia się następująco: formacja obrony 0,84, formacja pomocy 0,74, formacja ataku 0,40. Jak się okazało, najwyższą skuteczność w działaniach ofensywnych osiągnęli obrońcy. Zresztą zarówno formacja obrony, jak i pomocy wykazały się bardzo dużą aktywnością w działaniach ofensywnych (średni wskaźnik dla obrońców 8,20, dla pomocników 10,05), co należy ocenić pozytywnie. Jednak głębsza analiza (ryc. 1), że aż 70% ze 142 pozytywnych działań ofensywnych formacji obronnej skierowanych było na utrzymanie pola i w głównej mierze polegało na rozgrywaniu (utrzymywaniu) piłki w obrębie własnej połowy % utrzymanie pola zdobycie pola tworzenie sytuacji zdobycie bramki Ryc.1. Działania ofensywne reprezentacji Niemiec formacja obrony. boiska, co poniekąd wiązało się z taktyką przyjętą przez przeciwnika. Kolejne 29% działań skierowanych było na zdobywanie pola, a tylko 1% na tworzenie sytuacji do zdobycia bramki. Taka sama analiza procentowa w stosunku do działalności pomocników ujawniła ich wysoką aktywność (ryc. 2). Wśród 152 pozytywnych działań, jakie wykonali, ponad 67,8% miało na celu utrzymanie pola. Pomocnicy reprezentacji Niemiec w głównej mierze skupiali się na utrzymywaniu pola, nieco ponad 30% działań poświęcili na zdobywanie pola, a 1,3% % utrzymanie pola zdobycie pola tworzenie sytuacji zdobycie bramki Ryc.2. Działania ofensywne reprezentacji Niemiec formacja pomocy. na stwarzanie sytuacji do zdobycia bramki. Warto dodać, iż jedynym zawodnikiem formacji pomocy, który spośród wszystkich działań pozytywnych stwarzał sytuacje do zdobycia bramki był Bastian Schweinesteiger. Pozostali zawodnicy albo nie podejmowali takich prób, albo (w większości) były one niepomyślne Reprezentacja Hiszpanii Skuteczność działań defensywnych (tab. 8) kształtowała się na zmiennym poziomie, a średnia wartość Ws całego

10 18 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym zespołu wyniosła 0,72. Spośród 13 występujących zawodników aż 4 uzyskało najwyższą wartość = 1,0 (jeden obrońca, dwóch pomocników i jeden napastnik). Uzyskany przez jednego z napastników wskaźnik gry w defensywie = 0 można tłumaczyć po części krótkim czasem jego przebywania na placu gry. Wyniki dla poszczególnych formacji wyniosły odpowiednio: formacja obrony 0,78, formacja pomocy 0,75, formacja ataku 0,50. Wyniki te, w połączeniu z wartościami wskaźników aktywności, które wyniosły odpowiednio: formacja obrony 2,06, formacja pomocy 1,18, formacja ataku 0,13, świadczą, iż zespół Hiszpanii w większym stopniu Tabela 9. Współczynniki aktywności i skuteczności działań ofensywnych poszczególnych formacji drużyny Hiszpanii. Formacja aktywności Współczynnik skuteczności Obrona 5,31 0,85 Pomoc 8,89 0,82 Atak 2,38 0,45 Tabela 8 Współczynniki aktywności i skuteczności działań defensywnych poszczególnych formacji drużyny Hiszpanii. Formacja aktywności Współczynnik skuteczności Obrona 2,06 0,78 Pomoc 1,18 0,75 Atak 0,13 0, % utrzymanie pola zdobycie pola tworzenie sytuacji zdobycie bramki Ryc. 3. Działania ofensywne reprezentacji Hiszpanii formacja obrony % realizował koncepcję gry 3xC, gry wszystkimi siłami oraz futbolu totalnego. Na szczególną uwagę zasługuje formacja pomocy, która pomimo niskiej aktywności i zaangażowania w działalność defensywną osiągnęła wysoki wskaźnik skuteczności w defensywie = 0,75, nieznacznie tylko ustępując obrońcom. Średnia skuteczności działań ofensywnych (tab. 9) całego zespołu wyniosła 0,77, kształtowała się w przedziale 0,40-0,90, najniższą średnią zanotowali napastnicy, odpowiednio: 0,40 i 0,50. Analiza skuteczności działań poszczególnych formacji przedstawia się następująco: obrona 0,85, pomoc 0,82, atak 0,45. Wysoki wskaźnik ofensywnych działań obrońców i pomocników skonfrontowano z aktywnością formacji: obrony 5,31 i pomocy 8,89, a także ukierunkowaniem działań (ryc. 3). Hiszpanie, pomimo przeprowadzenia tylko 72 działań pozytywnych (przy 142 drużyny niemieckiej), ponad 80% z nich skierowali na utrzymanie pola, nieco ponad 15% na jego zdobywanie i niecałe 3% na stwarzanie sytuacji do zdobycia bramki (ryc. 4). utrzymanie pola zdobycie pola tworzenie sytuacji zdobycie bramki Ryc. 4. Działania ofensywne reprezentacji Hiszpanii formacja pomocy. Piłkarze pomocy wykonali 207 działań pozytywnych przy 152 działaniach drużyny niemieckiej. Na utrzymanie piłki skierowanych było 60% działań ofensywnych, ponad 30% na zdobywanie pola, a 8% na tworzenie sytuacji do zdobycia bramki. Zawodnikami szczególnie wyróżniającymi się w tworzeniu sytuacji dogodnych do zdobycia bramki byli Xavi i Iniesta, którzy byli autorami aż 11 (odpowiednio 6+5) spośród 17 wszystkich, sytuacji podbramkowych stworzonych przez drużynę hiszpańską. Formacja obronna drużyny hiszpańskiej wykazała większą aktywność i skuteczność w działaniach defensywnych. Porównując działania defensywne pomocników można łatwo zauważyć większą aktywność i dwukrotnie wyższy współczynnik skuteczności zawodników hiszpańskich. Realizacja koncepcji totalnego futbolu, gdzie pomocnik na równi angażuje się w działania defensywne i ofensywne, w wydaniu zespołu Hiszpanii była pełniejsza. Natomiast niskie współczynniki działań defensywnych, jakie uzyskały formacje ataku obu reprezentacji, można wytłumaczyć faktem, iż obie drużyny (początkowo) grały z jednym nominalnym napastnikiem. Porównanie działań poszczególnych formacji finalistów Wyniki analizy porównawczej działań ofensywnych poszczególnych formacji obu zespołów zawierają tabele 10 i 11.

11 20 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym Tabela 10. Ocena działań indywidualnych graczy reprezentacji Niemiec w meczu z Hiszpanią, Euro Działania defensywne Działania ofensywne Sprawność For- Za- wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik działania ma- wod- skutecz- niesku- aktyw- niezawod- działania skutecz- niesku- aktyw- niezawod- działania w cja nik sności teczności ności ności w def. ności teczności ności ności w ofe. def.+ofe. (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) 1 0,75 0,75 1,50 0,50 0,50 8,75 0,75 9,50 0,92 0,92 0,71 2 1,00 1,50 2,50 0,40 0,40 9,00 1,75 10,75 0,84 0,84 0,62 O 3 1,75 0,50 2,25 0,78 0,78 10,25 1,25 11,50 0,89 0,89 0,83 4 1,25 0,25 1,50 0,83 0,83 3,25 1,25 4,50 0,72 0,72 0,78 5 0,25 0,50 0,75 0,33 0,33 4,00 0,75 4,75 0,84 0,84 0,59 6 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 8,75 4,25 13,00 0,67 0,67 0,34 7 0,50 0,50 1,00 0,50 0,50 4,75 3,50 8,25 0,58 0,58 0,54 P 8 1,00 1,50 2,50 0,40 0,40 12,75 0,75 13,50 0,94 0,94 0,67 9 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 6,50 2,00 8,50 0,76 0,76 0, ,25 0,00 0,25 1,00 1,00 5,25 1,75 7,00 0,75 0,75 0, ,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,75 2,25 4,00 0,44 0,44 0,22 N 12 0,25 0,75 1,00 0,25 0,25 0,75 0,25 1,00 0,75 0,75 0, ,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 średnia 0,54 0,48 1,02 0,38 0,38 5,83 1,58 7,40 0,70 0,70 0,59 Tabela 11 Ocena działań indywidualnych graczy reprezentacji Hiszpanii w meczu z Niemcami, Euro Działania defensywne Działania ofensywne Sprawność For- Za- wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik wskaźnik działania ma- wod- skutecz- niesku- aktyw- niezawod- działania skutecz- niesku- aktyw- niezawod- działania w cja nik sności teczności ności ności w def. ności teczności ności ności w ofe. def.+ofe. (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) (średnia) O 1 1,00 0,25 1,25 0,80 0,80 4,50 1,00 5,50 0,82 0,82 0,81 2 2,25 1,25 3,50 0,64 0,64 5,00 1,00 6,00 0,83 0,83 0,74 3 1,25 0,00 1,25 1,00 1,00 3,25 0,50 3,75 0,87 0,87 0,93 4 1,50 0,75 2,25 0,67 0,67 5,25 0,75 6,00 0,88 0,88 0,77 5 1,25 1,00 2,25 0,56 0,56 6,25 2,00 8,25 0,76 0,76 0,66 6 0,75 0,00 0,75 1,00 1,00 17,00 2,25 19,25 0,88 0,88 0,94 7 0,50 0,25 0,75 0,67 0,67 5,75 1,50 7,25 0,79 0,79 0,73 P 8 2,00 0,75 2,75 0,73 0,73 9,00 1,00 10,00 0,90 0,90 0,81 9 0,25 0,00 0,25 1,00 1,00 4,00 1,25 5,25 0,76 0,76 0, ,50 0,25 0,75 0,67 0,67 6,75 2,00 8,75 0,77 0,77 0, ,50 0,25 0,75 0,67 0,67 3,00 0,50 3,50 0,86 0,86 0,76 N 12 0,25 0,00 0,25 1,00 1,00 1,50 2,25 3,75 0,40 0,40 0,70

12 22 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek Skuteczność działań piłkarzy Niemiec i Hiszpanii w meczu finałowym Ujawniła ona, że wysoka aktywność i skuteczność formacji obronnych obu drużyn w większości była pochodną rozgrywania piłki w obrębie własnej połowy boiska (często przy dość biernej postawie przeciwnika). Poziom aktywności formacji pomocy obu drużyn był podobny, jednak drużyna hiszpańska wykazała się wyższym współczynnikiem skuteczności 0,82 (drużyna niemiecka 0,74). Pomimo wyrównanego poziomu aktywności i nieco tylko większej skuteczności w działaniach ofensywnych drużyna hiszpańska wykonała 207 pozytywnych działań ofensywnych, przy 152 drużyny niemieckiej. Ponadto zdecydowana większość działań reprezentacji Niemiec (patrz tabele 4 i 5) skierowana była na utrzymywanie pola i jego zdobywanie, a nie tworzenie sytuacji umożliwiających zdobywanie bramek. Spośród wszystkich pozytywnych działań drużyny Hiszpanii aż 17 tworzyło sytuacje do zdobycia bramki, drużyny niemieckiej tylko 2. Niewątpliwie zdecydowana przewaga, zarówno pod względem liczby działań pozytywnych jak i ich ukierunkowania, była jedną z głównych przyczyn sukcesu reprezentacji Hiszpanii w finale Euro Postawa linii pomocy w znaczący sposób wpłynęła na zachowanie, aktywność oraz skuteczność napastników. Najdobitniej świadczy o tym liczba strzałów oddanych przez obie drużyny 13:4 na korzyść Hiszpanów. Wydaje się, że właśnie charakter i jakość działań linii pomocy i ataku miały decydujący wpływ na końcowy rezultat spotkania finałowego. Dyskusja Obie reprezentacje charakteryzowały się niskimi wskaźnikami aktywności Niemcy 1,02; Hiszpania 1,29. Niska aktywność oraz brak angażowania się niektórych graczy reprezentacji Niemiec w działania defensywne ułatwiały prowadzenie działań ofensywnych graczom drużyny przeciwnej. Natomiast niską aktywność defensywną Hiszpanów można tłumaczyć umiejętnym ustawieniem zespołu, wysoką zdolnością utrzymywania się przy piłce, a także wąskim repertuarem działań graczy niemieckich, którzy skupili się na utrzymywaniu pola, a nie jego zdobywaniu. Sprawność działań ofensywnych obu finalistów była zbliżona. Wskaźnik dla drużyny niemieckiej wyniósł 0,70, a hiszpańskiej 0,77. Gracze obu reprezentacji charakteryzowali się dużą aktywnością w działaniach ofensywnych, dotyczyło to zwłaszcza formacji obrony i pomocy. Głębsza analiza wykazała natomiast, co jest istotne, różne ukierunkowanie tej działalności przez poszczególne reprezentacje. O ile działania ofensywne formacji obronnych skupiały się na utrzymywaniu pola, to formacja pomocy reprezentacji Hiszpanii wykazała dużą większą aktywność w tworzeniu sytuacji do zdobywania bramek niż drużyna Niemiec, której ubogi repertuar ograniczał możliwość sforsowania bloku defensywnego Hiszpanów. Skromną porażkę w meczu finałowym Niemcy zawdzięczają dobrej postawie bramkarza i niskiej skuteczności zawodników hiszpańskich w kluczowych sytuacjach do zdobycia bramek. Warto także zwrócić uwagę na przemyślaną, elastyczną taktykę Hiszpanów, po strzeleniu bramki starali się oni długo utrzymywać przy piłce, prowadzić grę z kontrataku wykorzystując szybkość napastników. Mecze finałowe rządzą się swoimi prawami. Oczywiste jest, że drużyny nie rzucają się do ataku od pierwszej minuty, gdyż często zdarza się, że jedna akcja, jeden błąd w konsekwencji jedna bramka, decyduje o końcowym sukcesie lub porażce. Niemniej jednak łatwo zauważyć, że u czołowych graczy aktywność w działaniach obronnych idzie w parze z wysoką ich skutecznością. Świadczy to również o wysokich dyspozycjach psychofizycznych i umysłowych gracza, umożliwiających właściwe postrzeganie i ocenę zdarzeń na boisku, a także antycypację w podejmowaniu decyzji. Uwagi końcowe Współczesna gra w piłkę nożną, w wykonaniu najlepszych zespołów, różni się znacznie od tej sprzed dekady czy lat wcześniejszych. Wysokie tempo gry i szybkość przeprowadzanych akcji powodują, że na podjęcie decyzji pozostają ułamki sekund. Totalny futbol wymaga równomiernego angażowania się graczy wszystkich formacji w działania defensywne i ofensywne. By odnosić sukcesy, gracze zespołu nie mogą być tylko dobrze przygotowani motorycznie, muszą dysponować nienaganną techniką, rozwiniętym zmysłem taktycznym i przygotowaniem mentalnym. Prowadzenie skutecznej gry ofensywnej w różnych strefach i sektorach boiska, wykonywanie działań w krótkim czasie, na małej przestrzeni i pod stałą presją przeciwnika, jest możliwe tylko przy wysokim poziomie indywidualnych dyspozycji sprawnościowych, techniczno-taktycznych, wolicjonalnych i umysłowych gracza. Współczesna gra w piłkę nożną wymaga graczy uniwersalnych. Wnioski Pogłębiona analiza uzyskanych w drodze obserwacji meczu finałowego EURO 2008 pomiędzy drużynami Niemiec i Hiszpanii wskaźników aktywności i skuteczności działań indywidualnych oraz w ramach poszczególnych formacji defensywnych i ofensywnych pozwoliła głębiej scharakteryzować system gry obu zespołów, wyłowić różnice, także te, które wpłynęły na końcowy wynik. Modele odwzorowujące sprawność działania w grze w piłkę nożną najlepszych drużyn światowych mogą być pomocne w racjonalizacji i optymalizacji procesu treningowego zawodników na różnym poziomach zaawansowania sportowego.

13 24 Robert Śliwowski, Mikołaj Lasek, Andrzej Wieczorek 25 Piśmiennictwo 1. Duda H.: Skuteczność działań indywidualnych zawodników polskiej reprezentacji z uwzględnieniem formacji drużyny w meczach Euro Trener 2008, nr 5, Naglak Z : Zespołowa gra sportowa. Studia i Monografie 45, Wrocław Paluszek K.: Nowoczesne nauczanie gry w piłkę nożną. Wrocław Wydawnictwo BK. 4. Panfil R.: Edukacja uzdolnionego gracza i zarządzanie zespołem sportowym. Wrocław AWF. 5. Panfil R., Bacella Ł.: Metody oceny efektywności zawodników w grze w piłkę nożną na przykładzie meczu eliminacyjnego Anglia-Polska. Trener 2006, nr 3, Panfil R.: Prakseologia gier sportowych, Studia i Monografie 82, Wrocław AWF. 7. Panfil R., Żmuda W.: Nauczanie gry w piłkę nożną. Wrocław Wydawnictwo BK. 8. Pszczołowski T.: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław Ossolineum. 8. Stępiński M. : Taktyka współczesnej piłki nożnej. Warszawa Wydawnictwo Zysk i S-ka. 9. Szwarc A.: Metody oceny techniczno-taktycznych działań piłkarzy nożnych. Gdańsk AWFiS. 10. Wrzos J.: Wielki futbol. Poznań Oficyna Wydawnicza G & P. 11. Zaczyński W.: Praca badawcza nauczyciela. Warszawa Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Wyd Technical Report UEFA EURO 2008, Austria-Switzerland. Obserwacja gry w piłkę nożną w wykonaniu najlepszych zespołów klubowych i reprezentacji ma na celu uchwycenie podstawowych jej charakterystyk techniczno-taktycznych. Jej wyniki mają istotne znaczenie praktyczne wskazują, jakie elementy w wyszkoleniu piłkarza mają priorytetowe znaczenie. Większość takich obserwacji i analiz dotyczyła gry zespołów męskich. Od niedawna podobne badania obejmują także zespoły kobiece. Porównawcza analiza gry w piłkę nożną mężczyzn i kobiet może przynieść bardzo interesujące wyniki. Tym celom służyły badania opisane w poniższej pracy. Józef Bergier, 1,2 Tomasz Buraczewski, 1 Andrzej Soroka 2 Zróżnicowanie efektywności wykonania wybranych elementów technicznych w grze w piłkę nożną kobiet i mężczyzn Wstęp Analiza gry najlepszych zespołów piłkarskich w najważniejszych turniejach mistrzostwa świata i Europy, igrzyska 1 AWF Warszawa, ZWWF w Białej Podlaskiej, 2 PWSZ w Białej Podlaskiej. olimpijskie, podejmowane od wielu lat (jeszcze w ubiegłym wieku) pozwoliły poznać profil aktywności ruchowej, odpowiedzi organizmu na obciążenia meczowe i treningowe jak również czynniki wpływające na efektywność działań technicznych tak indywidualnych, jak Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

14 26 Józef Bergier, Tomasz Buraczewski, Andrzej Soroka Zróżnicowanie efektywności wykonania wybranych elementów technicznych również grupowych. Badania takie prowadzono za granicą (2, 3, 17, 21, 22, 25) oraz na zespołach krajowych (3, 9, 15, 18, 20). Przeważająca ich ilość, ze zrozumiałych względów, dotyczyła mężczyzn. Natomiast ekspansja piłki nożnej kobiet to zjawisko stosunkowo nowe, na świecie i w Europie. Obserwacje gry kobiet i analizy badawcze były już w naszym kraju podejmowane, ale jest ich niewiele (6, 8, 10-14, 20). Równolegle poszukuje się coraz lepszych, bardziej obiektywnych i dostępnych, metod rejestracji i analizy gry dla wypracowania kryteriów oceny działań indywidualnych i grupowych (1). Cel badań Dotychczas zgromadzony materiał badawczy, charakteryzujący efektywność gry w piłkę nożną mężczyzn i kobiet, wręcz narzuca potrzebę dokonania analizy porównawczej, która ukazałaby podobieństwa i różnice. Na tej podstawie można by ocenić, jakie elementy gry są uniwersalne (muszą być respektowane w procesie treningu i mężczyzn i kobiet), a jakie specyficzne dla danej płci. Celem pracy było poznanie efektywności wykonania podań piłki z uwzględnieniem kierunku, zasięgu i sposobu wykonania oraz strzałów z techniką i sposobem uderzenia piłki przez mężczyzn i kobiety. Hipotezy badawcze 1. W strukturze gry w piłkę nożną kobiet i mężczyzn występują zróżnicowania podstawowych elementów technicznych, jakimi są podania piłki i strzały do bramki. 2. Efektywność wykonania podań i strzałów jest różna u mężczyzn i kobiet (wyższą efektywność prezentują mężczyźni). Materiał i metody Materiału badawczego dostarczyła obserwacja 15 (wszystkich) spotkań rozegranych w czasie VI Mistrzostw Europy w piłce nożnej kobiet w Anglii w 2005 roku oraz 27 meczów rozegranych podczas Mistrzostw Świata w piłce nożnej mężczyzn w 2002 roku w Korei i Japonii. W analizach statystycznych uwzględniono tylko mecze rozstrzygnięte (bez remisowych): 12 rozegranych przez kobiety i 19 przez mężczyzn. Analizie poddano podania piłki z uwzględnieniem kierunków, długości i sposobów wykonania oraz wyznaczono ich parametry ilościowo-jakościowe. Przy analizie strzałów uwzględniono te same parametry co przy podaniach, dodatkowo wykorzystano technikę strzałów do bramki. Systematyczną obserwację gry, z zapisem badanych elementów, prowadzono przy użyciu autorskiego arkusza obserwacji w trakcie odtwarzania meczów, wcześniej zarejestrowanych na płytach DVD z przekazu telewizyjnego. Analiza statystyczna wyników badań została przeprowadzona przy użyciu programu Statistica. Zastosowano ocenę różnic pomiędzy średnimi wartościami współczynników celności podań i strzałów oraz ich elementów technicznych. Sprawdzano normalność rozkładu i jednorodność wariancji zmiennych. Przy spełnieniu tych warunków zastosowano Test t Studenta dla grup niezależnych. W sytuacji niespełnienia założeń wymaganych dla testu parametrycznego stosowano nieparametryczny odpowiednik testu t Studenta dla dwóch niezależnych prób test U Manna-Whitneya. Wyniki badań Charakterystyka zróżnicowania podań piłki Podania piłki są podstawowym środkiem w prowadzeniu gry. Mają na celu konstruowanie akcji, które prowadzą do Tabela 1 Charakterystyka podań. Efektywność podań Kobiety Mężczyźni Liczba podań ogółem Średnia liczba podań w meczu Liczba podań celnych Średnia liczba podań celnych w meczu Współczynnik celności (%) ,5 79,1 umożliwienia oddania strzału i zdobycia bramki. Charakterystyka podań piłki (tab. 1) pokazuje, że kobiety w meczu wykonywały średnio więcej podań od mężczyzn, lecz celniej wykonywali je panowie. Potwierdzeniem częstszego popełniania błędów w podaniach przez kobiety jest istotne zróżnicowanie celności podań i to na poziomie p<0,001 na korzyść zespołów męskich. Analizując wyniki podań piłki ze względu na kierunek zauważamy, że pomiędzy obiema grupami wystąpiły tylko niewielkie różnice w podaniach poprzecznych (kobiety 27,3%, mężczyźni 27,6%) (tab. 2). Dotyczy to także celności, która nie różnicuje istotnie kobiet od mężczyzn. Różnice wystąpiły w podaniach prostopadłych, które częściej były wykonywane przez zespoły kobiece 51,3% niż męskie 40,9% i w podaniach ukośnych, które częściej były stosowane w grze mężczyzn 31,5% niż kobiet 21,4%. Również różnice, i to istotne, wystąpiły w celności wykonywania zarówno podań prostopadłych, jak i ukośnych. W obu przypadkach zróżnicowanie było na po- Tabela 2 Zróżnicowanie podań pomiędzy kobietami a mężczyznami ze względu na kierunek zagrania. Kobiety Mężczyźni Kierunek udział współczynnik udział współczynnik w strukturze celności w strukturze celności (%) (%) (%) (%) Prostopadły 51,3 66,3 40,9 74,0 Ukośny 21,4 66,8 31,5 88,8 Poprzeczny 27,3 82,6 27,6 86,9

15 28 Józef Bergier, Tomasz Buraczewski, Andrzej Soroka Zróżnicowanie efektywności wykonania wybranych elementów technicznych ziomie istotności p<0,001, z wyższą celnością wykonania przez zespoły męskie. Podania piłki na krótkie odległości znacznie częściej wykonywali mężczyźni 46,5% niż kobiety 19,4%. Miały one celność 77,7%, która była bardzo zbliżona do celności podań wykonanych przez kobiety 76,4%. Zespoły żeńskie częściej natomiast podawały piłkę na średnie i dalekie odległości, odpowiednio: 57,6% i 23,0%. Kobiety dokładniej wykonywały podania ukośne i to istotnie na poziomie p<0,05. Mężczyźni natomiast na poziomie istotności p<0,001 z większą precyzją stosowali podania piłki na odległości ponad 25 metrów. Tabela 4 Zróżnicowanie podań pomiędzy kobietami a mężczyznami ze względu na sposób zagrania. Sposób Kobiety Mężczyźni Tabela 3 Zróżnicowanie podań pomiędzy kobietami a mężczyznami ze względu na zasięg zagrania. Zasięg Kobiety Mężczyźni udział współczynnik udział współczynnik w strukturze celności w strukturze celności (%) (%) (%) (%) Krótkie do 10 m 19,4 76,4 46,5 77,7 Średnie od 10 do 25 m 57,6 74,0 40,7 70,2 Długie powyżej 25 m 23,0 52,7 12,8 70,2 udział współczynnik udział współczynnik w strukturze celności w strukturze celności (%) (%) (%) (%) Bez przyjęcia piłki 54,7 63,8 41,4 73,7 Po przyjęciu piłki 28,9 78,2 33,1 84,0 Po dryblingu lub prowadzeniu 15,8 74,5 22,5 81,5 Zespoły kobiece więcej stosowały podań bez przyjęcia piłki 54,7% niż czyniły to drużyny męskie 41,4%. Natomiast mężczyźni częściej wykorzystywali podania piłki po jej przyjęciu 33,1%, a zwłaszcza po prowadzeniu lub dryblingu 22,5%. Zespoły kobiece czyniły to odpowiednio: po przyjęciu 28,9%, po prowadzeniu lub dryblingu 15,8% (tab. 4). We wszystkich sposobach zagrań istotnie dokładniej podania piłki wykonywali mężczyźni. Przy podaniach bez przyjęcia i po przyjęciu piłki była ona na poziomie istotności p<0,001, a przy podaniach po prowadzeniu lub dryblingu na poziomie p<0,01 (tab. 5-6). Charakterystyka zróżnicowania techniki wykonania strzałów do bramki W strukturze ilościowej elementów technicznych gry meczowej zespoły kobiece wykonały 11,8 strzałów do bramki, a męskie 11,4. Różnice na korzyść kobiet wystąpiły w skuteczności, u których wartość współczynnika Tabela 5 Zróżnicowanie elementów technicznych podań zespołów męskich i kobiecych (test U Manna-Whitneya). Elementy techniczne podań Suma Suma Wartość rang rang testu U Dokładne zespoły zespoły Manna- p męskie kobiece -Whitneya Kierunek - podania prostopadłe 1848,0 498,0 33,0 ***0,001 Kierunek - podania poprzeczne 1181,0 1165,0 440,0 0,108 Sposób - bez przyjęcia piłki 1700,0 646,0 181,0 ***0,001 Sposób - po przyjęciu 1649,0 697,0 232,0 ***0,001 Sposób - po prowadzeniu lub dryblingu 1547,0 799,0 334,4 **0,003 ** oznacza poziom istotności p<0,01; *** oznacza poziom istotności p<0,001 Tabela 6 Zróżnicowanie celności elementów technicznych podań zespołów męskich i kobiecych (test t - Studenta). Elementy Współczynnik celności Test t - Studenta techniczne drużyny drużyny wartość poziom podań męskie kobiece t - Studenta istotności p Celność podań ogółem 79,1±4,4 71,5±6,4 6,144 ***0,001 Kierunek podania ukośne 88,8±9,4 66,8±8,5 9,905 ***0,001 Zasięg podania krótkie 77,5±6,5 76,4±7,3 0,694 0,489 Zasięg podania średnie 70,2±7,9 74,0±5,9-2,163 *0,034 Zasięg podania długie 70,2±7,9 52,7±12,4 6,439 **0,001 osiągnęła wartość 14,2%, przy 9,6% u mężczyzn. Różnice wykazano także w celności strzałów i w tym przypadku przewaga była po stronie zespołów kobiecych 49,3%, przy 44,9% zespołów męskich (tab. 7). Potwierdzeniem większej szybkości gry piłką przez zespoły kobiece jest częstsze wykonywanie strzałów bez przyjęcia piłki 61,2%, mężczyźni

16 30 Józef Bergier, Tomasz Buraczewski, Andrzej Soroka Zróżnicowanie efektywności wykonania wybranych elementów technicznych Efektywność strzałów Liczba strzałów Tabela 7 Ogólna charakterystyka strzałów do bramki. Kobiety Mężczyźni ogółem celnych skutecznych Współczyn- celności 49,3 44,9 nik (%) skuteczności 14,2 9,6 Średnio strzałów w meczu (liczba) 11,8 11,4 47,0%. Zawodnicy męskich zespołów natomiast częściej stosowali uderzenia piłki po prowadzeniu lub po dryblingu 24,5%, kobiety 13,3%. Również mężczyźni blisko dwukrotnie częściej decydowali się na strzały do bramki po stałym fragmencie gry 9,7%, kobiety 5,1% (ryc. 1 i tab. 8). W strukturze techniki strzału obserwujemy znaczne różnice, zwłaszcza przy wykonywaniu uderzeń wewnętrznym podbiciem (kobiety 54,5%, mężczyźni 19,8%) i prostym podbiciem (kobiety 14,7%, mężczyźni 42,9%). Częściej miały zastosowanie strzały wykonywane zewnętrznym podbiciem w grze mężczyzn 10,4%, niż kobiet 2,5%. Przy strzałach-uderzeniach piłki wewnętrzną częścią stopy i strzałach głową lub inną częścią ciała większych różnic pomiędzy płciami nie wykazano (ryc. 2 i tab. 9) % 61,2 47,0 20,4 18,8 13,3 24,5 zespoły kobiece zespoły męskie Ryc. 1. Zróżnicowanie sposobów strzałów do bramki zespołów kobiecych i męskich. 5,1 9,7 bez po po po stałym przyjęcia przyjęciu prowadzeniu fragmencie piłki piłki lub dryblingu gry % 54,5 19,8 2,5 10,4 14,7 42,9 zespoły kobiece zespoły męskie 8,8 7,9 19,5 19,0 wew- zew- proste wew- głową i inną nętrzne nętrzne podbicie nętrzna częścią podbicie podbicie część stopy ciała Ryc. 2. Zróżnicowanie techniki strzałów do bramki zespołów kobiecych i męskich. Tabela 8 Zróżnicowanie strzałów do bramki zespołów żeńskich i męskich w zależności od sposobu ich wykonania. Sposób strzału Struktury po po bez po ilościowe i jakościowe dryblingu stałym przyjęcia przyjęciu strzału lub pro- fragmencie piłki piłki wadzeniu gry Kobiety Liczba strzałów Udział w strukturze strzałów (%) 61,2 20,4 13,3 5,1 Liczba strzałów skutecznych Udział w strukturze skutecznych (%) 74,0 12,0 6,0 8,0 Współczynnik skuteczności (%) 17,1 8,3 6,4 22,2 Mężczyźni Liczba strzałów Udział w strukturze strzałów (%) 47,0 18,8 24,5 9,7 Liczba strzałów skutecznych Udział w strukturze skutecznych (%) 61,0 13,5 15,5 6,0 Współczynnik skuteczności (%) 12,4 6,9 7,3 10,0 Tabela 9 Zróżnicowanie strzałów do bramki zespołów żeńskich i męskich w zależności od techniki ich wykonania. Technika strzału Struktury wew- głową wew- zewprostym nętrzną i inną ilościowe i jakościowe nętrznym nętrznym strzału podbiciem częścią częścią podbiciem podbiciem stopy ciała Kobiety Liczba strzałów Udział w strukturze strzałów (%) 54,5 2,5 14,7 8,8 19,5 Liczba strzałów skutecznych Udział w strukturze skutecznych (%) 38,0 8,0 6,0 26,0 22,0 Współczynnik skuteczności (%) 9,9 44,4 5,0 40,4 16,0 Mężczyźni Liczba strzałów Udział w strukturze strzałów (%) 19,8 10,4 42,9 7,9 19,0 Liczba strzałów skutecznych Udział w strukturze skutecznych (%) 11,9 3,4 27,1 28,8 29,2 Współczynnik skuteczności (%) 5,7 3,1 6 34,7 14,5

17 32 Józef Bergier, Tomasz Buraczewski, Andrzej Soroka Zróżnicowanie efektywności wykonania wybranych elementów technicznych Najwyższą skutecznością w obu grupach drużyn odznaczały się strzały wykonane wewnętrzną częścią stopy (kobiety 40,4%, mężczyźni 34,7%). Blisko dwukrotnie skuteczniej kobiety uderzały piłkę wewnętrznym podbiciem (kobie- Tabela 10 Zróżnicowanie celności strzałów do bramki zespołów męskich i kobiecych w zależności od techniki i sposobów wykonania (test U Manna-Whitneya). Suma rang Suma rang Elementy techniczne strzału zespołów zespołów męskich kobiecych Wartość testu U Manna- -Whitneya Dokładne p Skuteczność strzału ogółem 1176,5 1169,5 435,5 0,096* Technika wewnętrzne podbicie 1241,5 969,5 504,5 0,647* Technika zewnętrzne podbicie 416,0 179,0 38,8 0,016* Technika wewnętrzna część stopy 459,0 402,0 206,0 0,937* Sposób bez przyjęcia 1285,5 1060,5 544,5 0,752* Sposób po przyjęciu 948,5 1004,5 353,5 0,083* Sposób po prowadzeniu lub dryblingu 824,5 660,5 296,5 0,328* Sposób po stałym fragmencie gry 675,0 271,0 166,0 0,337* *oznacza poziom istotności p<0,05 ty 9,9%, mężczyźni 5,7%) (tab. 9). Największe różnice, istotne na poziomie p<0,05, wystąpiły przy strzałach wykonywanych zewnętrznym podbiciem (kobiety 44,4%, mężczyźni 3,1%) (tab. 10 i 11). Tabela 11 Zróżnicowanie celności strzałów do bramki zespołów męskich i kobiecych w zależności od techniki wykonania (test t Studenta). Drużyny zwycięskie Drużyny pokonane Test t - Studenta średnia średnia Elementy wartość wartość wartość wartość techniczne współ- odchylenia współ- odchylenia wartość t poziom strzału czynnika standar- czynnika standar- - Studenta istotności skutecz- dowego skutecz- dowego p ności ności Celność strzałów ogółem (%) 45,1 16,7 48,0 13,4-0,784 0,437 Technika proste podbicie 42,3 27,2 33,3 39,7 1,033 0,305 Wnioski 1. Potwierdziły się założenia badawcze zakładające zróżnicowanie struktury podstawowych elementów technicznych, tzn. podań i strzałów, zespołów kobiecych i męskich. Kobiety wykonywały w meczu więcej (średnio) podań piłki niż mężczyźni. Preferowały podania o kierunku prostopadłym, o zasięgu średnim i długim, bez przyjęcia piłki. Mężczyźni natomiast częściej wykonywali podania ukośne, o zasięgu krótkim i po prowadzeniu piłki lub dryblingu. Przy strzałach kobiety częściej uderzały piłkę wewnętrznym podbiciem i bez jej przyjmowania, natomiast mężczyźni prostym podbiciem po przyjęciu lub prowadzeniu piłki. 2. Istotne zróżnicowanie wystąpiło w celności podań piłki i to w większości elementów technicznych. W każdym analizowanym przypadku korzystniej prezentowały się zespoły męskie. Nie wystąpiły (za wyjątkiem efektywności strzałów wykonanych zewnętrznym podbiciem) istotne różnice w celności strzałów do bramki. Z tego można by wnioskować, że gra w piłkę nożną kobiet i mężczyzn, gdy idzie o wykonanie podstawowych elementów technicznych (podania, strzały) różni się, ale nie tak istotnie (statystycznie istotne różnice zanotowano tylko w przypadku niewielu elementów). Taki wniosek były jednak pochopny. Wydają się konieczne pełniejsze i systematyczne badania strukturalnych elementów gry (elementów techniczno-taktycznych) na materiale aktualnym, albowiem gra w pikę nożną i mężczyzn i kobiet ulega szybkim zmianom. Piśmiennictwo 1. Bergier J.: Piłka nożna kobiet jako nowe wydarzenie sportowe. Trener 2005, nr 2, s Bergier J.: The structure of the game in final football match of women during the Olympic games Atlanta`96 [w:] Woman and Sport. Gdańsk University School of Physical Education. 3. Bergier J.: Wzorce strzałów na bramkę analiza zawodów piłkarskich najwyższej rangi. Sport Wyczynowy 2000, nr 5-6, s Bergier J., Buraczewski T.: Symmetry of shots as an indication of coordinating abilities at World Cup in female football U-19 [w:] Coordination motor abilities in scientific research. Red. J. Sadowski. Faculty of Physical Education in Biala Podlaska. 2005, s Bergier J., Soroka A.: Analiza akcji bramkowych w II Mistrzostwach Świata kobiet do lat 19 Tajlandia 2004 [w:] Żak S., Spieszny M., Klocek T., (red.) Gry zespołowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie nr 33. Kraków 2005, AWF, s Bergier J., Soroka A., Buraczewski T.: Analysis of actions ended with shots at goal in Women s European Football Championships. Journal of Sports Science & Medicine 2007, vol. 6 supplementum 10. Ed. F. Korkusuz, E. Ergen. VI World Congress on Science and Football, Bergier J., Soroka A.: Wielokierunkowa analiza symetrii i asymetrii strzałów czołowych europejskich kobiecych drużyn piłkarskich w Mistrzostwach Europy Anglia Wybrane zagadnienia treningu

18 34 Józef Bergier, Tomasz Buraczewski, Andrzej Soroka 35 sportowego piłkarzy nożnych. Red. A. Stuła. Gorzów Wlkp. 2005, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej, Międzynarodowe Towarzystwo Naukowe Gier Sportowych, s Carey D. P.: Footedness in world soccer: an analysis of France`98. Journal of Sports Sciences 2001, 19, Hewitt A., Withers R., Lyons K.: Match analyses of Australian international women soccer players using an athlete tracking device. Journal of Sports Science & Medicine 2007, suppl., 10, s Jin C. J.: Research on goals in during European Football Championship in Journal of Beijing University of Physical Education 2002, 25, Jurij I., Sporis G., Vatroslav M.: Analysis of morphological features and played team positions in elite female soccer players. Journal of Sports Science & Medicine 2007, suppl., 10, s Konstadinidou X., Tsigilis N.: Offensive playing profiles of football teams from the 1999 Women s World Finals. International Journal of Performance Analysis in Sport Kunh W.: Changes in professional soccer: a qualitative and quantitative study [w:] T. Reilly, J. Cabri, D. Araujo (red.) Science and Football. V. Routledge, Taylor & Francis Group. London and New York 2005, s Loy R.: Systematische Spielbeobachtung im Fussball. Leistungssport 1995, 3, s Naglak Z.: Zespołowa gra sportowa. Studia i Monografie nr 45. Wydawnictwo AWF we Wrocławiu. 1996, Panfil R.: Metoda oceny działań startowych piłkarza. Sport Wyczynowy 1989, nr 8-9, s Reilly T.: Physiological aspects of soccer. Biology of Sport 1994, 11, s Socha S.: Sport kobiet w Polsce potrzeby a rzeczywistość. Sport Wyczynowy 2005, nr 1-2, 19. Soroka A., Bergier J.: Charakterystyka działań juniorek i seniorek grających na pozycji bramkarza na przykładzie gry w piłkę nożną kobiet [w:] Bergier J. (red.) Piłka nożna kobiet. Biała Podlaska 2006, PWSZ, s Soroka A.: Charakterystyka akcji ofensywnych zakończonych zdobyciem bramki w młodzieżowej piłce nożnej kobiet. Trener 2007, nr 2, s Śledziewski D.: Efektywność gry ofensywnej. Trening 1989, nr 1, s Szwarc A.: Różnice w skuteczności gry w piłkę nożną między drużynami o najwyższym poziomie zaawansowania sportowego. Wychowanie Fizyczne i Sport 2004, t. 48, s Wrzos J.: Wielki futbol. Poznań Oficyna Wydawnicza G&P. Mistrzowie różnią się od siebie, ale posiadają również zbiór względnie stałych cech i właściwości, które ich wyróżniają na tle danej zbiorowości. Obserwacja walk najlepszych zawodników/zawodniczek ma na celu m.in. wyłowienie tych cech, które bezpośrednio i w najwyższym stopniu decydują o wyniku walki. Artur Kruszewski, Władysław Jagiełło, Ewelina Kucharska Charakterystyka działań techniczno-taktycznych zapaśniczek w turnieju olimpijskim w Pekinie Przygotowanie sportowca do współzawodnictwa jest procesem długotrwałym i złożonym. Podczas zawodów wszystkie elementy (przygotowanie Praca wykonana w ramach badań statutowych DS-100 Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Z tej Uczelni są Artur Kruszewski i Ewelina Kucharska (studenckie koło naukowe), trzeci Autor Władysław Jagiełło z Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku. sprawnościowe/fizyczne, technicznotaktyczne, psychiczne, i inne) tworzą jedną całość (7). Kierunek i treść procesu szkolenia wyznacza model zawodnika-zwycięzcy. Mistrzowie różnią się od siebie, posiadają jednak zbiór względnie stałych cech i właściwości, które ich wyróżniają na tle danej zbiorowości. Dla stworzenia takiego wzorca, np. w zapasach, niezbędna jest obserwacja walk najlepszych zawodników/zawod- Sport Wyczynowy 2009, nr 3/531

19 36 Artur Kruszewski, Władysław Jagiełło, Ewelina Kucharska Charakterystyka działań techniczno-taktycznych zapaśniczek w turnieju niczek i wyłowienie tych cech, które bezpośrednio i w najwyższym stopniu decydują o wyniku walki. Obserwacja zachowań zawodnika w czasie walki może też służyć ewentualnej korekcie treści procesu treningu. W przypadku objęcia nią jego rywala pozwala na poznanie jego skuteczności i zasobu techniki, ulubionego sposobu działania i prowadzenia walki, dzięki czemu można obrać odpowiednią taktykę walki, czyli celowy, racjonalny, ekonomiczny i planowy sposób prowadzenia walki uwzględniający poziom umiejętności i możliwość własnych oraz przeciwnika, teren i warunki walki, a także regulaminy i przepisy obowiązujące w danej dyscyplinie sportu (9). Trudno jest rejestrować i analizować wszystkie elementy walki, dlatego należy określić teoretycznie (a także na podstawie wiedzy i doświadczenia trenerskiego) pewne założenia. W obserwacji walk w zapasach kobiet podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie celem była analiza wykorzystywanych technik. Miała ona przynieść odpowiedzi na następujące pytania: 1. W jaki sposób dochodziło do zakończenia pojedynków zapaśniczek w poszczególnych rundach walki: a) przez tzw. tusz [VT] b) przez przewagę punktową [PP] c) przez przewagę punktową bez utraty własnych punktów [PO]? 2. Jaka była struktura punktowa wykonanych akcji technicznych w poszczególnych rundach walki? 3. Jaka była ilość wybranych akcji technicznych w poszczególnych kategoriach wagowych? Materiał i metody badań Analizowano zapis wideo walk zapaśniczych kobiet rozegranych podczas turnieju olimpijskiego w Pekinie 78 walk w czterech kategoriach wagowych (do 48 kg, do 55 kg, do 63 kg oraz do 72 kg). Łącznie wystartowało 66 zawodniczek z 28 państw. W pracy wykorzystano metodę wtórnej analizy bezpośredniej, pozwalającą na zatrzymanie i cofanie zapisanego materiału badawczego w dowolnym momencie. Odpowiednie ustawienie kamery umożliwiło weryfikację oceny działań technicznych oraz czasu trwania pojedynku na tablicy punktowej. W analizie pod uwagę brano: kategorie wagowe, narodowość zawodników, czas trwania walki, stosowane techniki, liczbę punktów zdobytych w poszczególnych rundach za akcje techniczne. Omówienie wyników badań Charakterystyka fazy końcowej pojedynków (ryc. 1) Celem walki zapaśniczej jest położenie rywala na łopatki. Najbardziej cenne jest zwycięstwo przez tzw. tusz. Wystarczy przez 1 sekundę przetrzymać przeciwnika tak, aby dotykał on dwoma łopatkami maty. Walki zapaśnicze zakończone takim zwycięstwem stanowiły aż 22% wszystkich pojedynków podczas turnieju olimpijskiego kobiet w Pekinie (ryc. 2). Najwięcej zwycięstw przez tusz zanotowano w kategorii wagowej do 63 kg (na 19 stoczonych walk VT zwycięstwo przez tusz PO zwycięstwo przez przewagę punktową bez utraty własnych punktów PP zwycięstwo przez przewagę punktową kg 55 kg 63 kg 72 kg 5 zostało zakończonych przez położenie rywalki na łopatki, 26%). Za wykonanie różnych działań techniczno-taktycznych sędziowie przyznają I runda 25% III runda 10% Ryc. 2. Zwycięstwa przez tusz w poszczególnych rundach walki II runda 65% Ryc. 1. Sposoby zakończenia pojedynków w poszczególnych kategoriach wagowych. punkty w zależności od wykonanego chwytu, tj. 1, 2, 3 lub 5 punktów. Kto zdobędzie w sumie więcej punktów technicznych, odnosi zwycięstwo na punkty. Walka składa się z 3 rund, które trwają po 2 minuty z 30-sekundową przerwą między nimi. Jeżeli zawodnik uzyska przewagę 6 punktów technicznych odnosi zwycięstwo na skutek wysokiej przewagi punktowej. Walki wygrane przez przewagę techniczną bez utraty punktu stanowiły 24% stoczonych walk. Najwięcej pojedynków bez straty punktowej dotyczyło kategorii do 55 kg (32% wszystkich zwycięstw). Zwykła przewaga punktowa świadczy o wyrównanym poziomie zawodników. Najwięcej, bo aż 41 pojedynków zakończyło się w ten sposób 54% rozegranych walk. Uznawane za najcenniejsze zwycięstwa położenie przeciwniczki na łopatki

20 38 Artur Kruszewski, Władysław Jagiełło, Ewelina Kucharska Charakterystyka działań techniczno-taktycznych zapaśniczek w turnieju obejmowały aż 26% wszystkich pojedynków. Wygrana już w pierwszej rundzie świadczy o bardzo wysokiej przewadze zawodniczki nad rywalką. Tym sposobem w pierwszej rundzie zakończyło się 6% walk. W drugiej rundzie na 50 pojedynków 13 walk, tj. 17% pojedynków, zakończyło się zwycięstwem przez tusz. W trzeciej odsetek zwycięstw przez tusz wyniósł 3%. Najwięcej wygranych przez tusz miało miejsce w drugiej rundzie (65% wszystkich wygranych w ten sposób pojedynków). Analiza akcji technicznych w poszczególnych rundach walki We wszystkich kategoriach wagowych większość akcji technicznych zawodniczki wykonały w parterze 316 akcje w stójce akcje w parterze inne Ryc. 5. Liczba skutecznych akcji technicznych przeprowadzonych w poszczególnych kategoriach wagowych kat. 48 kg kat. 55 kg kat. 63 kg kat. 72 kg akcje w stójce akcje w parterze inne kat. 48 kg kat. 55 kg kat. 63 kg kat. 72 kg Ryc. 6. Suma zdobytych punktów technicznych w poszczególnych kategoriach wagowych. 77 2% minuta % minuta 40 75% Ryc. 3. Skuteczne działania techniczne wykonane w różnych pozycjach walki (%) kg 55 kg 63 kg Ryc. 4. Liczba skutecznych działań techniczno-taktycznych pomiędzy 1. a 2. minutą danej rundy kg 55 kg 63 kg 72 kg nieważ zawodniczki chcąc być pewne zwycięstwa atakują od samego początku. Mimo fizycznego i psychicznego wyczer Ryc. 7. Liczba działań technicznych wykonywanych w różnych pozycjach w poszczególnych kategoriach wagowych. na 420 wszystkich akcji technicznych (75%). W pozycji stojącej wykonały 98 akcji 23%. Sytuacje, w których zawodniczki nagradzane były punktami za pasywność, faule oraz ostrzeżenia przeciwniczki, stanowiły najmniej liczną grupę (2% wszystkich akcji zarówno w stójce, jak i w parterze ) (ryc. 3). Analiza liczby przeprowadzonych akcji technicznych w kolejnych minutach poszczególnych rund wykazała, że jest ona największa w 2. minucie danej rundy (ryc. 4). Zawodniczki najczęściej podejmowały akcje w 2. minucie, gdyż w większości przypadków ostatnie sekundy decydowały o wygranej. Wyjątek stanowi runda trzecia, decydująca, popania, aż 14% wszystkich akcji zostało przeprowadzonych właśnie w tej rundzie. Stosunek podjętych działań techniczno-