Sport dzieci i młodzieży

Transkrypt

1 Sport dzieci i młodzieży 33 Pomiędzy szybkością i dokładnością spostrzegania a skutecznością gry siatkarza występuje silny związek. Szybkość i dokładność spostrzegania a skuteczność działań siatkarzy podczas gry W artykule opisano wyniki badań, mających na celu określenie związku pomiędzy szybkością i dokładnością spostrzegania a skutecznością gry młodych siatkarzy. Do oceny skuteczności działań wykonywanych w czasie gry zastosowano metodę pośredniej obserwacji gry J. Wołyńca, natomiast poziom percepcji wzrokowej oceniono za pomocą testu G. Grimsleya, F. L. Rucha, N. D. Warrena. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż poziom szybkości i dokładności spostrzegania siatkarzy wyraźnie korelował ze wskaźnikami skuteczności gry. Ujawniono także istotne statystycznie korelacje pomiędzy poziomem percepcji wzrokowej a skutecznością konkretnych działań siatkarskich. SŁOWA KLUCZOWE: piłka siatkowa spostrzeganie skuteczność wybranych działań. Sport Wyczynowy 2004, nr 1-2/

2 34 Założenia wstępne Według Naglaka (8) czynnikiem zdecydowanie odróżniającym wielopodmiotowe gry sportowe od innych dyscyplin sportu jest to, że działanie podejmowane przez gracza wpływa na powstanie nowej sytuacji, określającej zachowania zarówno jego partnerów, jak i konkurentów. Gra stanowi dla jej uczestników otwarty, złożony i dynamiczny system informacyjny (5). W związku z tym można zakładać, że atrybutem sportowców specjalizujących się w wielopodmiotowych grach sportowych powinien być wysoki poziom spostrzegawczości, rozumianej jako zdolność do szybkiego i dokładnego odbioru oraz rozpoznawania sygnałów z otoczenia (boiska). Uczestnicy gier z piłką ciągle zmieniające się sytuacje spostrzegają przede wszystkim za pośrednictwem sygnałów wzrokowych, dochodzących z zewnątrz. Dzięki analizatorowi optycznemu, jakim jest oko, otrzymują informacje o ruchach piłki, ruchach własnego ciała, warunkach zewnętrznych, w jakich się znajdują, zachowaniach partnerów i przeciwników. Badań nad szybkością, dokładnością, jakością i przetwarzaniem przez graczy informacji płynących z zewnątrz jest niewiele. I tak Dziąsko (1) stwierdził, że piłkarze spostrzegają szybciej i dokładniej niż osoby ze sportem nie związane, a Machnacz (5) ujawnił istotne różnice w poziomie orientacji spostrzeżeniowej zarówno sportowców z różnych dyscyplin, jak i młodzieży nie uprawiającej sportu. W innych badaniach (6) doszedł on do wniosku, iż czynnikiem pozytywnie wpływającym na wzrost efektywności spostrzegania są zawody sportowe. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w tym, iż piłkarze ręczni z podstawowego składu osiągnęli lepsze rezultaty w testach badających szybkość i dokładność spostrzegania od graczy rezerwowych. Może to dowodzić, iż wyższy poziom percepcji wzrokowej sprzyja wyższemu poziomowi mistrzostwa sportowego w grze w piłkę ręczną. W naszych badaniach poszukiwaliśmy odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy poziom szybkości i dokładności spostrzegania ma związek ze wskaźnikami skuteczności gry młodych siatkarzy? 2. Które z obserwowanych działań ma największy związek z szybkością i dokładnością spostrzegania? Materiał i metoda badawcza Obserwacjami objęto 23 siatkarzy, członków dwóch zespołów: Gwardii Wrocław 15 zawodników i Olawii Oława 8, uczestniczących w rozgrywkach o mistrzostwo makroregionu dolnośląskiego juniorów starszych (zespół Gwardii zajął w tych rozgrywkach II miejsce). Wszyscy badani byli uczniami szkół średnich, w większości liceów ogólnokształcących i techników zawodowych. Średnia ich wieku wynosiła 17,4 lat, staż zawodniczy 5,4 lat. Zajęcia treningowe, trwające po około minut, odbywali 4 razy w tygodniu.

3 Szybkość i dokładność spostrzegania a skuteczność działań siatkarzy Oceniano skuteczność wybranych działań, tj. zagrywki, przyjęcia zagrywki, zastawiania i atakowania, stosując metodę obserwacji pośredniej gry, opracowaną przez Wołyńca (14). Każdy zawodnik był obserwowany w 10 meczach. Ponadto każda gra była rejestrowana kamerą VHS-C i analizowana w czasie odtwarzania taśmy w zwolnionym tempie. Obliczono wskaźniki Inicjały Tabela 1 Wartości wskaźników poziomu percepcji oraz skuteczności gry Wskaźniki percepcji Średni wskaźnik WSK 1 WSK 2 WSK 3 skuteczności gry K. P ,5 59,5 0,37 S. P ,2 135,3 0,52 M. SZ ,1 111,8 0,60 T. M ,2 126,0 0,41 R. S ,0 63,4 0,42 M. G ,0 85,1 0,33 S. Ł ,7 72,7 0,35 P. D ,1 59,5 0,39 T. K ,6 73,4 0,35 K. K ,0 96,0 0,34 Ł. P ,0 85,1 0,39 P. DZ ,0 60, 2 0,26 B. S ,3 128, 7 0,45 M. K , 0 68,7 0,25 J. C ,1 103,3 0,35 W. S ,6 76,2 0,25 M. P ,1 122,4 0,34 Ł. SZ , ,33 S. Z ,0 56,4 0,32 A. M ,2 88,9 0,35 J. W ,0 109,2 0,33 Średnia 113,1 109,0 90,5 0,37

4 36 skuteczności zagrywki, przyjęcia zagrywki, zastawiania i atakowania oraz średni wskaźnik skuteczności gry (ze średnich wartości tych wskaźników). Percepcję wzrokową oceniono za pomocą testu G. Grimsleya, F. L. Rucha, N. D. Warrena (9), zawierającego 150 zadań, polegających na porównaniu liczb, liter lub znaków, ułożonych w dwóch kolumnach obok siebie. Testy przeprowadzano przed meczami, przeznaczając na ich rozwiązanie 5 minut. Wyniki opracowano w Pracowni Metod Badań Psychologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Na podstawie uzyskanych wyników obliczono liczbę odpowiedzi dobrych (D) i złych (Z) u każdego badanego. Następnie utworzono trzy wersje wskaźników pozwalających na porównanie wyników testu: WSK 1 = D - Z Wskaźnik ten określa różnicę pomiędzy liczbą dobrych i złych odpowiedzi u każdego badanego, ale nie daje pełnego obrazu rezultatów badania, gdyż nie uwzględnia pytań, na które nie udzielono odpowiedzi. WSK 2 = (D - Z) x (1 - Z/D) Wskaźnik ten pozwala na zweryfikowanie uzyskanych wyników dzięki zastosowaniu wagi (1 - Z/D), którą jest udział dobrych odpowiedzi w liczbie wszystkich skreśleń. WSK 3 = (D - Z) x (D/1500) Wskaźnik ten, poprzez zastosowaną wagę (D/1500), uwzględnia udział prawidłowych odpowiedzi w liczbie wszystkich pytań. Analiza wyników Średni wskaźnik skuteczności gry badanych siatkarzy osiągnął wartość Ryc. 1. Związek pomiędzy średnią wartością wskaźnika skuteczności gry a wartością wskaźnika poziomu percepcji WSK 1 u każdego z zawodników.

5 Szybkość i dokładność spostrzegania a skuteczność działań siatkarzy Ryc. 2. Związek pomiędzy średnią wartością wskaźnika skuteczności gry a wartością wskaźnika poziomu percepcji WSK 2 u każdego z zawodników. Ryc. 3. Związek pomiędzy średnią wartością wskaźnika skuteczności gry a wartością wskaźnika poziomu percepcji WSK 3. 0,37, przy rozpiętości od 0,25 do 0,60 (tab. 1). Zawodnik M. Sz., który uzyskał najwyższy wskaźnik skuteczności gry (0,60), przekroczył średnie wartości wskaźników poziomu percepcji. Zawodnik S. P., który uzyskał najwyższe śred-

6 38 Tabela 2 Związek wskaźnika skuteczności gry ze wskaźnikami percepcji Wskaźniki Wskaźnik Poziom percepcji skuteczności gry istotności WSK 1 0,68 0,001 WSK 2 0,65 0,002 WSK 3 0,69 0,001 Tabela 3 Związek wybranych średnich wartości wskaźników działań w grze ze średnimi wartościami wskaźników percepcji wzrokowej Wskaźniki Wskaźniki skuteczności działań percepcji zagrywka przyjęcie atakowanie zastawianie WSK 1 0,27 0,49 0,69 0,26 WSK 2 0,24 0,47 0,64 0,25 WSK 3 0,30 0,51 0,69 0,26 Wyróżnione wskaźniki istotność na poziomie 0,05. nie wartości 3 wskaźników percepcji, osiągnął średni wskaźnik skuteczności gry na poziomie 0,52. U trzech zawodników, którzy uzyskali najniższe wartości wskaźnika skuteczności, na poziomie 0,25-0,26, wartości wskaźników percepcji były również znacznie poniżej średniej. W każdym przypadku wyższym wartościom wskaźnika skuteczności gry odpowiadały wyższe wskaźniki percepcji (ryc. 1-3). Dane tabeli 2 wskazują, iż wskaźniki oceniające szybkość i dokładność spostrzegania wyraźnie korelują ze skutecznością gry. Korelacja ta zachodzi przy wybitnie wysokim poziomie istotności (0,001 i 0,002) i jest bliska 0,7. Analizując korelacje pomiędzy wskaźnikami percepcji wzrokowej a poszczególnymi wskaźnikami skuteczności działań w grze, stwierdzono, że istotność statystyczna występuje jedynie w przyjęciu zagrywki i atakowaniu, przy czym wyższy jej poziom stwierdza się dla ataku (korelacja ta jest istotna statystycznie na poziomie istotności 0,05). Zagrywka i zastawianie okazały się słabo skorelowane z szybkością i dokładnością spostrzegania (korelacja nieistotna statystycznie) (tab. 3). Wnioski 1. Stwierdzono występowanie silnego związku pomiędzy poziomem szybkości i dokładności spostrzegania a wskaźnikiem skuteczności gry. Wszystkie trzy wskaźniki percepcji wzrokowej (WSK 1, WSK 2, WSK 3) okazały się silnie skorelowane ze wskaźnikami skuteczności działań siatkarskich. 2. Przyjęcie zagrywki i atakowanie wykazuje istotny statystycznie związek z szybkością i dokładnością spostrzegania. Wyższą korelację stwierdzono dla ataku.

7 Szybkość i dokładność spostrzegania a skuteczność działań siatkarzy Piśmiennictwo 1. Dziąsko J.: Szybkość wykonywania zadania ruchowego w sytuacji niepewnej. Biblioteka AWF Wrocław. Praca doktorska (1980). 2. Gaj P.: Obiektywna metoda oceny skuteczności elementów technicznych w piłce siatkowej. Sport Wyczynowy 1981, nr Grabowska A., Buduhoska W.: Procesy percepcji. [w:] T. Tomaszewski (red.), Psychologia ogólna. Warszawa PWN. 4. Grymsley G., Ruch F. L., Warren N. D.: Employee Aptitude Survey. Test 4 Visual Speed and Accuracy. Examiner s Manual, Psychological Services 1958, Los Angeles. 5. Machnacz W.: Związki typów aktywności fizycznej z poziomem orientacji spostrzeżeniowej. [w:] P. Kowalski (red.). Prace Naukowe AWF we Wrocławiu Machnacz W.: Relacyjne podejście do percepcji wzrokowej na przykładzie zawodników specjalizujących się w grze w piłkę ręczną. Człowiek i Ruch, nr 1 (3), suplement. Wrocław Wydawnictwo AWF we Wrocławiu. 7. Naglak Z.: Zespołowa gra sportowa. Studia i Monografie nr 45. Wrocław Wydawnictwo AWF we Wrocławiu. 8. Naglak Z.: Teoria zespołowej gry sportowej, kształcenie gracza. Wrocław 2001.Wydawnictwo AWF we Wrocławiu. 9. Szafraniec H.: Podręcznik do testu szybkość i dokładność spostrzegania G. Grimsleya, F. L. Rucha, N. D. Warrena. Warszawa PWN. 10. Strelau J., Jurkowski A., Putkiewicz Z.: Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa PWN. 11. Ważny Z., Kowalczyk K., Oleszewski A.: Modele analizy gry (piłka siatkowa) II. Sport Wyczynowy 1995, nr Wołyniec J., Saryczew H.: Metoda przyczynowej analizy wyniku gry w piłkę siatkową. Sport Wyczynowy 1982, nr Wołyniec J.: Komputerowo wspomagana metoda analizy i oceny przebiegu gry w piłkę siatkową z zastosowaniem elementów teorii gier wielochodowych Rozprawy Naukowe AWF we Wrocławiu XXII, Wołyniec J.: Ocena skuteczności wyróżnionych działań podczas gry w piłkę siatkową. Metoda została pokazana na Seminarium Zakładu Dydaktyki Gier Sportowych AWF we Wrocławiu, Wrocław Zimbardo P. G.: Psychologia i życie. Warszawa PWN.