METODY BADANIA PAMIĘCI ROBOCZEJ

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "METODY BADANIA PAMIĘCI ROBOCZEJ"

Transkrypt

1 METODY BADANIA PAMIĘCI ROBOCZEJ Krzysztof T. Piotrowski 1,2 Zbigniew Stettner 1 Robert Balas 3 1 Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego 2 Studium Pedagogiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego 3 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

2 STRESZCZENIE W artykule zaprezentowane zostały podstawowe metody i procedury eksperymentalne wykorzystywane w badaniach nad pamięcią roboczą. Wyróżniono metody pozwalające na badanie różnych aspektów pamięci roboczej: pojemności oraz czasu przechowywania informacji, funkcji wykonawczych pamięci roboczej i różnic w przechowywaniu i przetwarzaniu informacji różnych modalności. Przedstawiona metodologia została opisana w odniesieniu do dwóch koncepcji pamięci roboczej: modelu Alana Baddeleya i Nelsona Cowana. 2

3 WPROWADZENIE W artykule tym przedstawimy niektóre metody badania różnych aspektów pamięci roboczej. Wybór metody stosowanej przez badacza zależy od postawionych przez niego pytań, a co za tym idzie, także od przyjętego modelu pamięci roboczej. Na wstępie przedstawimy zatem podstawowe informacje o dwóch, ujęciach pamięci roboczej. Jako pierwszy zaprezentujemy rozwijany przez Baddeleya i współpracowników (Baddeley i Hitch 1974; Baddeley 1986; Baddeley i Logie 1999; Baddeley 2000) model strukturalny, zawierający oddzielne moduły odpowiedzialne za różne funkcje pamięci roboczej. Drugie ujęcie przedstawimy na przykładzie modelu zaproponowanego przez Cowana (1995) i rozwijanego przez wielu autorów (Conway i Engle 1996; Cowan 1999; Oberauer 2002), którzy opisują pamięć roboczą jako strukturę dynamiczną, opierającą się na chwilowej aktywacji śladów pamięciowych w pamięci długotrwałej. Oprócz dociekania struktury pamięci roboczej, niezwykle istotnym elementem rozważań są funkcje, które spełnia ona w systemie poznawczym. Badacze stosunkowo zgodnie wskazują na dwie podstawowe jej funkcje (Daneman i Carpenter 1980; Baddeley i Logie 1999). Pierwszą z nich jest przechowywanie ograniczonej ilości informacji potrzebnych ze względu na bieżąco wykonywane operacje poznawcze, drugą zaś jest przetwarzanie informacji. W dalszej części zajmiemy się tymi dwiema funkcjami ujmowanymi z 3

4 perspektywy dwóch wcześniej wspomnianych podejść teoretycznych dotyczących struktury pamięci roboczej. POJEMNOŚĆ PAMIĘCI ROBOCZEJ Pojemność pamięci roboczej stanowi ważną zmienną zarówno dla zrozumienia funkcjonowania poznawczego człowieka, jak i ze względu na istnienie różnic indywidualnych. Wielu badaczy wykorzystuje podział na osoby o wyższej i niższej pojemności pamięci roboczej (low span i high span) dla określenia związków sprawności pamięci roboczej z innymi miarami funkcjonowania poznawczego (Conway i Engle 1996). Problem pojemności można rozpatrywać na dwa sposoby. Po pierwsze, można próbować określić liczbę przechowywanych elementów (por. Miller 1956), po drugie zaś, czas zanikania dostępu do informacji (Baddeley i Logie 1999; Cowan 2001). Oba podejścia często są łączone, Cowan (1995), Engle, Kane i Tuholski (1999), Oberauer (2000) a także Baddeley i Logie (1999) twierdzą, że liczba elementów w pamięci roboczej jest zależna od ich aktywacji, która z czasem zanika. Przedstawimy zatem metody pozwalające na określanie pojemności w obu ujęciach teoretycznych. PRZETWARZANIE INFORMACJI Jedną z podstawowych kwestii, obecnych w koncepcjach pamięci roboczej, są różnice w przechowywaniu i przetwarzaniu informacji różnych modalności. Różnice te podkreśla Baddeley (1986, 2000; Baddeley i Logie 1999), wprowadzając w swoim modelu odrębne struktury dla informacji werbalnych i wzrokowoprzestrzennych. W modelu EPIC (Executive-Process Interactive- 4

5 Control; Kieras i Meyer 1994; Kieras, Meyer, Mueller i Seymour 1999) autorzy wyróżniają trzy magazyny pamięci roboczej przechowujące informacje wzrokowe, słuchowe i dotykowe, a także magazyn przechowujący informacje motoryczne. Istnieje cała grupa badań stworzonych do analizy różnic w przechowywaniu i przetwarzaniu informacji angażujących różne zmysły lub kody pamięciowe. Baddeley (1986) podzielił pamięć roboczą na trzy komponenty: dwa magazyny pamięciowe (fonologiczny i wzrokowoprzestrzenny) oraz system zarządzający zasobami uwagi i pracą tych magazynów. Podsystem fonologiczny został podzielony na pasywny magazyn, odpowiedzialny za przechowywanie śladów pamięciowych, oraz aktywną pętlę artykulacyjną, której rolą jest powtarzanie informacji przechowywanych czasowo w magazynie fonologicznym. Drugi podsystem to magazyn wzrokowoprzestrzenny, przechowujący informacje o kształtach, kolorach, wielkości lub położeniu przestrzennym obiektów. Jest to struktura znacznie słabiej poznana od pętli artykulacyjnej. Trudno jednoznacznie określić czy magazynowanie w tym podsystemie ma charakter statyczny, czy, analogicznie do pętli artykulacyjnej, dynamiczny (Baddeley i Logie 1999; Logie 1995). Trzecim komponentem jest centralny system wykonawczy, czyli podsystem kontrolny. Jego zadaniem jest, między innymi, przydział zasobów pozostałym podsystemom (Baddeley i Logie 1999). W kilku wcześniejszych, wersjach teorii pamięci roboczej, centralny system wykonawczy był opisywany jako ogólny 5

6 mechanizm kontrolny (por. Towse i Houston-Price 2001). Oryginalna wersja teorii Baddeleya (Baddeley i Hitch 1974) określa go jako centralny procesor, którego zadaniem jest przetwarzanie informacji, a w sytuacji dużego obciążenia pamięci roboczej, zarządzanie przetargiem miedzy przetwarzaniem i przechowywaniem informacji. W późniejszych pracach Baddeley (1996a, 1997, Baddeley i Logie 1999) próbował wyizolować jego pojedyncze, bardziej szczegółowe funkcje i badać je oddzielnie. Baddeley i inni autorzy zajmujący się pamięcią roboczą wymieniają cały katalog funkcji, które wykonuje centralny system wykonawczy, jak: a) koordynacja informacji z różnych źródeł bądź z różnych modalności (Baddeley, Bressi, Della Sala, Logie i Spinnler 1991; Baddeley i Logie 1999), b) koordynacja dwóch jednocześnie wykonywanych zadań (Baddeley 1986). c) integracja kolejnych operacji w większe sekwencje (Oberauer, Süß, Schulze, Wilhelm, i Wittmann 2000; Oberauer, Süß, Wilhelm i Wittmann 2003; Mayr, i Kliegl 1993) d) integracja elementów zadania w większe całości, lub tworzenie z nich nowych struktur (Mayr, i Kliegl 1993; Oberauer i in. 2000, 2003), e) nadzorowanie (supervision) operacji umysłowych, czyli monitorowanie czy w trakcie ich wykonywania nie pojawiają 6

7 się błędy (Baddeley 1996a, 1997, Miyake, Friedman, Emerson, Witzki i Howeter 2000), f) planowanie, wybór strategii działania (Baddeley, 1996a). g) umożliwianie dostępu do informacji w pamięci długotrwałej i manipulowania nią (Baddeley i Logie 1999). W jednej z nowszych wersji teorii Baddeley wprowadził nowy podsystem bufor epizodyczny (Baddeley 2000), mający przez krótki czas przechowywać złożone informacje. Ma być on krótkotrwałym odpowiednikiem pamięci epizodycznej (Tulving 1972). Aktualna wersja modelu pamięci roboczej Baddeleya wraz z połączeniami z pamięcią długotrwałą przedstawiona jest poniżej (Ryc. 1). Tu wstawić Ryc. 1. Alternatywny wobec teorii Baddeleya model pamięci roboczej został zaproponowany przez Nelsona Cowana (1995). W tym ujęciu, pamięć robocza jest zaktywowaną częścią pamięci długotrwałej. Cowan nie określa ani liczby podsystemów WM, ani specyficznych dla nich kodów. To bardziej procesualne ujęcie pamięci roboczej opisane jest szczegółowo w artykule Orzechowskiego i Balasa (w tym tomie). METODY BADANIA POJEMNOŚCI PAMIĘCI ROBOCZEJ Paradygmat zadań mierzących pojemność (span task) obejmuje procedury szacowania ilości informacji przechowywanych w pamięci roboczej lub i operacji wykonywanych na tych 7

8 elementach. Procedury wykorzystywane w tym paradygmacie badawczym opierają się na ustalaniu maksymalnego obciążenia pamięci roboczej, nie powodującego przeładowania WM. Paradygmat span task wykorzystuje się nie tylko do mierzenia pojemności pamięci krótkotrwałej (simple span task), ale także sprawności przetwarzania informacji (complex span task). Najprostsze wersje span task, używane do pomiaru pojemności pamięci krótkotrwałej, polegają na prezentowaniu liczb (digit span) lub wyrazów (word span) i przypominaniu ich przez badanych w kolejności prezentacji. Bardziej skomplikowaną odmianę tego rodzaju zadań stanowią zadania dostosowujące trudność (liczbę elementów) do indywidualnych możliwości osób badanych. Kiedy osoba badana wykonuje poprawnie zadanie łatwiejsze, prezentuje się jej zadania z wyższego poziomu. Jeśli badany nie potrafi udzielić poprawnej odpowiedzi na trzy zadania z jednego poziomu, procedura zostaje przerwana. Za maksymalną pojemność pamięci roboczej uznaje się pojemność określoną przez ostatni poprawnie rozwiązany poziom trudności. Wykorzystanie span tasks w badaniach pamięci roboczej spowodowało zmianę ich charakteru. Wprowadzono procedury wymagające dokonywania operacji na przechowywanym materiale i jednoczesnego zapamiętywania ich wyników. W jednym z pierwszych zadań mierzących pojemność pamięci roboczej badani mieli czytać zdania ze zrozumieniem i na prośbę eksperymentatora przypomnieć sobie ostatnie słowo tych zdań (reading span task: Daneman i Carpenter 1980). Modyfikację tego zadania stworzyli Turner i 8

9 Engle (1989). W ich procedurze (sentence-word span task) badani słuchali zdań i dodatkowo mieli określać ich prawdziwość. Modyfikacja ta miała na celu upewnienie się, że badani słuchają zdań ze zrozumieniem. Ci sami autorzy wprowadzili zadanie operation-word span task. W tej procedurze badani rozwiązują zadania arytmetyczne i zapamiętują słowo towarzyszące temu zadaniu. Przykładowy fragment może wyglądać następująco: 8/4-1=1? Port. Kiedy wymagają tego hipotezy, w zadaniach tego typu wykorzystuje się także materiał niewerbalny (np. klocki Corsiego zadanie opisane dalej w tekście). Odmianą span task jest często wykorzystywana w zadaniach podwójnych procedura supra span (Vandierendonck, De Vooght i Van der Goten 1998). Badanym prezentowany jest materiał, który przekracza możliwości pamięciowe. Ma to na celu obciążenie systemu poznawczego w czasie wykonywania zadania konkurencyjnego (o zadaniach podwójnych - poniżej). Towse, Hitch i Hutton (2000) wskazują na pewien problem w interpretacji wyników zadań badających pojemność pamięci roboczej metodą span task. Ponieważ zadania zawierają złożony materiał (wymagający zarówno przechowywania jak i przetwarzania informacji), osoby badane mogą nie tyle dzielić dostępne zasoby pamięci i uwagi, co przełączać się między zadaniami. Poprawność wykonywania zadania może zatem być zależna nie od pojemności pamięci, ale od szybkości przełączania się między różnymi zadaniami. METODY BADANIA CZASU PRZECHOWYWANIA INFORMACJI 9

10 Baddeley (1986) określał czas przechowywania informacji słownych mierząc czas ich artykulacji. Przegląd metod badania czasu artykulacji można znaleźć w tekście Mueller, Seymoura, Kierasa i Meyera (2003). Badania nad ograniczeniami czasowymi pamięci roboczej najczęściej prowadzone są z wykorzystaniem sekwencyjnej prezentacji bodźców. Pozwala to na analizę tempa zanikania informacji (decay). Należy tu wymienić paradygmat szybkiej, sekwencyjnej prezentacji wzrokowej (rapid serial visual presentation; RSVP. Paradygmat ten obejmuje metody, w których czasy prezentacji bodźców i przerw między nimi są krótkie (od kilkudziesięciu do ok. 300 milisekund). Przykładami metod wykorzystywanych w paradygmacie RSVP są np. zadania span task, przeszukiwania pamięci lub n-back (o dwóch ostatnich metodach piszemy w dalszej części artykułu). Szybka prezentacja zapobiega powtarzaniu materiału, przez co daje możliwość sprawdzenia tempa zanikania śladu pamięciowego. Do szacowania czasu przechowywania wykorzystuje się często metodę stworzoną przez Saula Sternberga (1966, 1969). W zadaniu Sternberga, osobom badanym prezentowane są bodźce w układzie sekwencyjnym (Ryc. 2), po których pojawia się jeden bodziec testowy. Badani mają odpowiedzieć czy bodziec testowy był we wcześniej prezentowanym zbiorze czy nie. Jako bodźców używa się zazwyczaj liczb lub liter, ale bywają także warianty zadania wykorzystujące materiał niewerbalny (por. Balas, Stettner i Piotrowski w tym tomie). 10

11 Tu wstawić Ryc. 2. Zadanie Sternberga daje dość duże możliwości manipulacji. Można zmieniać np. wielkość zbioru, czas prezentacji bodźców, czas przerw między bodźcami, położenie przestrzenne bodźców, kolor czcionki itd. Metoda ta, w różnych modyfikacjach, wykorzystywana jest również do analizy funkcjonowania uwagi skierowanej na reprezentacje informacji w pamięci (Oberauer 2001; Piotrowski 2004), pozwala także na analizę procesów pamięciowych w terminach teorii detekcji sygnałów (Yonelinas 1994, 2002). METODY BADANIA FUNKCJI WYKONAWCZYCH PAMIĘCI ROBOCZEJ Główny problem w badaniu centralnego systemu wykonawczego polega na ogromnej trudności w skonstruowaniu takich zadań, które minimalizowałyby wpływ podsystemów pamięci roboczej, zarządzanych i kontrolowanych przez centralny system wykonawczy. Badacze próbują sobie radzić z tym problemem na kilka sposobów. W dalszej części omówione zostaną trzy takie sposoby: (a) proste zadania mające badać procesy kontrolne w minimalnym stopniu angażujące pozostałe podsystemy, (b) klasyczne zadania wykorzystywane w badaniach nad uwagą a zaadaptowane do badania funkcji kontrolnych pamięci roboczej oraz (c) tzw. zadania podwójne (dual-tasks). Na koniec zostaną omówione złożone zadania, przeznaczone do badania funkcjonowania pamięci roboczej jako całości, które, jak się 11

12 wydaje, dotyczą przede wszystkim działania centralnego systemu wykonawczego (tzw. n-back task: McElree 2001) i zadanie Horyzont (Nęcka 2000). Badacze starają się projektować proste zadania minimalizujące wymagania wobec podległych podsystemów a jednocześnie badające funkcje kontrolne. Przykładem takiego zadania jest generowanie losowych interwałów czasowych (GIL) (Vandierendonck 2000a). Zadanie to polega na nierytmicznym, losowym stukaniu w klawisz komputera lub myszki. Zadanie wykorzystuje trudności, jakie sprawia przełamanie automatycznej tendencji do generowania regularnych rytmów. Aby tego uniknąć badany musi przez cały czas monitorować swoje reakcje. W przeciwieństwie do podobnych zadań (np. GLL, Towse i Neil, 1998), wydaje się, że zadanie to nie obciąża prawie wcale pamięciowych podsystemów pamięci roboczej (Vandierendonck, De Vooght i Van der Goten 1998). Zauważając podobieństwo funkcji centralnego systemu wykonawczego i funkcji przypisywanych uwadze próbuje się też wykorzystywać proste zadania uwagowe do badania pojedynczych aspektów tej struktury i ich wzajemnych zależności. Na przykład Miyake i współpracownicy (2000) wyróżnili szereg funkcji, jakie może pełnić centralny system wykonawczy: a) przełączanie (np. między różnymi modalnościami, operacjami, zadaniami bądź schematami), b) monitorowanie napływających informacji i uaktualnianie pamięci roboczej, c) hamowanie (np. narzucających się reakcji, schematów reagowania). Zmierzyli je za pomocą 12

13 prostych zadań eksperymentalnych koncentrujących się na wybranej funkcji a następnie przeprowadzili szereg analiz, które pozwoliły im na zbudowanie modelu podsystemu kontrolnego w pamięci. I tak do badania pierwszej z tych funkcji wykorzystali, między innymi, prostą wersję zadania Navona (tzw. local-global task, Navon 1977). W zadaniu tym badanym prezentowane są figury złożone z innych, mniejszych figur (np. kwadraty złożone z kółek). Badany musi przełączać się między warunkami, w których musi udzielić odpowiedzi dotyczących dużych (warunek globalny) bądź małych figur (warunek lokalny). Przykładem zadania badającego monitorowanie i uaktualnianie treści pamięci roboczej może być zadanie zapamiętywania liter (letter memory tak, por. Morris i Jones 1990). W zadaniu tym badanym prezentuje się pojedynczo litery. Za każdym razem badany musi powtórzyć cztery ostatnie litery. Do badania trzeciej grupy funkcji wykorzystano, między innymi zadanie Stroopa (Stroop 1935). Jest to zadanie, w którym badani muszą nazywać kolory, jakimi są napisane prezentowane im słowa. W warunku eksperymentalnym kolor słowa jest niezgodny z jego treścią (np. słowo zielony jest napisane kolorem czerwonym). Poprawne nazwanie koloru atramentu w tym warunku wymaga wyhamowania automatycznego procesu dekodowania znaczenia słów. W badaniach mających na celu analizę centralnego systemu wykonawczego wykorzystuje się też paradygmat badawczy podwójnego zadania. W tym paradygmacie osoby badane wykonują dwa zadania jednocześnie, co powoduje pogorszenie poziomu 13

14 wykonania jednego lub obu zadań. Zadania podwójne wykorzystywane są głównie w badaniach nad podsystemami pamięciowymi odpowiedzialnymi za przechowywanie materiału werbalnego lub wzrokowo-przestrzennego (w ujęciu Baddeleya), lub nad funkcjami wykonawczymi (przetarg o zasoby uwagi, centralny system wykonawczy). Najczęściej zadania są tak dobierane, aby sprawiały problemy z ich jednoczesnym sprawnym wykonywaniem. Zadania podwójne różnią się między sobą także ze względu na priorytet. Zazwyczaj jedno z zadań jest traktowane jako ważniejsze (zadanie główne), zaś drugie jako zadanie dodatkowe (zadanie dystrakcyjne lub obciążające pamięć roboczą). Najczęściej analizuje się poziom wykonania zadania głównego, w porównaniu do grupy kontrolnej (Baddeley 1986), która nie wykonuje drugiego zadania. Nierówną wagę zadań można także wykorzystać manipulując instrukcją w celu uzyskania informacji o wpływach dwustronnych (Wierzchoń i Piotrowski, 2003). Z kolei w niektórych zadaniach, np. z wykorzystaniem procedury generowania interwałów losowych (Vandierendonck, De Vooght i Van der Goten 1998; Piotrowski 1999) analizuje się wyniki uzyskane w zadaniu dystrakcyjnym, korzystając z faktu, że badani nie traktują go jako zadania głównego. Analiza wyników zadań dystrakcyjnych pozwala na określenie stopnia zaangażowania zasobów pamięci roboczej w zadania główne. Jeśli zaangażowanie tych zasobów jest duże, to niewiele pozostaje na wykonanie zadania dodatkowego. 14

15 W zależności od postawionych przez badaczy problemów badawczych w zadaniach podwójnych zestawia się różnego rodzaju procedury. W badaniach nad problemem jednorodności pamięci roboczej pod względem rodzaju przechowywanego i przetwarzanego materiału (modalności) zestawia się zadania na przechowywanie i obserwuje się interferencję między różnymi modalnościami (problematyka ta zostanie poruszona poniżej). Paradygmat zadania podwójnego daje bardzo duże możliwości analizowania różnego rodzaju wskaźników funkcjonowania pamięci roboczej. Najpowszechniej analizowanymi zmiennymi, podobnie jak w poprzednich metodach, są liczba błędów i czas wykonania. W przypadku badań z wykorzystaniem metod generowania reakcji losowych, określa się także odchylenie wyników od poziomu losowego dla zadań dystrakcyjnych (dokładny opis testów odchyleń: Vandierendonck 2000b; Stettner i Nęcka 2003). W badaniach weryfikujących model Baddeleya stosuje się zadania dystrakcyjne angażujące wyróżnione przez niego systemy pamięci roboczej. Wcześniej wspomniane zostały przykłady stosowania procedur związanych z dwoma modułami: procedura wypierania artykulacyjnego (pętla fonologiczna) i śledzenia (notatnik wzrokowo-przestrzenny). Przykładem zadania dystrakcyjnego bezpośrednio angażującego centralny system wykonawczy (por. Vandierendonck, De Vooght i Van der Goten 1998) jest omówione wcześniej zadanie GIL. Na koniec rozdziału o metodach badania funkcji kontrolnych należy wspomnieć o zadaniach, które mają mierzyć funkcjonowanie 15

16 pamięci roboczej jako całości, ale w ich wykonywanie zaangażowany jest głównie centralny system wykonawczy. Pierwszym z takich zadań jest zadanie n-wstecz (n-back task, McElree 2001). W zadaniu tym badanym prezentuje się kolejno bodźce (np. litery), zaś badany ma udzielić odpowiedzi czy prezentowany bodziec jest identyczny z prezentowanym wcześniej (np. w warunku n-2 podpowiedź twierdząca powinna być udzielona jeżeli aktualnie prezentowany bodziec jest taki sam, jak prezentowany dwie próby wcześniej). Zadanie to stawia bardzo duże wymagania wobec funkcji kontrolnych pamięci roboczej. Zawartość tzw. ogniska uwagi w pamięci roboczej (McElree 2001) musi być cały czas uaktualniana przy jednoczesnym usuwaniu z pamięci informacji już niepotrzebnych. Po każdej próbie zmienia się też status poszczególnych bodźców przechowywanych w pamięci te, które do tej pory były dystraktorami, stają się bodźcami docelowymi i na odwrót. Podobne zadanie o nazwie Horyzont zaproponował Nęcka (2000). Różnica między nimi polega na tym, że w zadaniu Nęcki od badanego wymaga się jedynie odpowiedzi czy prezentowany bodziec pojawił się już wcześniej (bez względu na to jak dawno temu). Nie ma więc potrzeby usuwania informacji z pamięci. Wydaje się, że jest to zadanie nieco prostsze i mniej obciążające centralny system wykonawczy. METODY BADANIA RÓŻNIC W PRZECHOWYWANIU I PRZETWARZANIU INFORMACJI RÓŻNYCH MODALNOŚCI Wraz z tą koncepcją Baddeleya (Baddeley i Hitch 1974) rozwinęły się także metody badań różnic w wykonywaniu zadań 16

17 wykorzystujących materiał werbalny i wzrokowo-przestrzenny. Metody te w większości wykorzystują procedurę zadania podwójnego, zestawiając ze sobą zadania obciążające różne podsystemy. Analizy pojemności i sprawności pętli fonologicznej dokonuje się na podstawie jednoczesnego wykonania dwóch zadań angażujących ten podsystem (np. reading span task wraz z zadaniem wypierania artykulacyjnego; por. opis poniżej). Dla badania pojemności i sprawności podsystemu wzrokowoprzestrzennego badani mogą wykonywać dwa zadania na materiale wzrokowym, dwa zadania na materiale przestrzennym lub jedno na materiale przestrzennym a drugie na materiale wzrokowym. Badacze wskazują na istnienie różnic między przetwarzaniem informacji wzrokowych (np. kolor) i przestrzennych (relacje: na, pod, obok, itd.), jednak uznają istnienie jednego wspólnego podsystemu pamięci roboczej (Logie 1995; Baddeley i Logie 1999). Można także porównywać sprawność wykonywania zadań, z których jedno angażuje podsystem fonologiczny, a drugie wzrokowo przestrzenny. Taka procedura pozwala na określenie zakresu autonomii tych podsystemów lub ich zależności od centralnych zasobów. Jedna z rozwiniętych przez Baddeleya metod badania podsystemu fonologicznego wykorzystuje zjawisko wypierania artykulacyjnego (articulatory suppression). Metoda ta wywodzi się z paradygmatu Browna i Petersonów (Brown 1958; Peterson i Peterson 1959) i opiera się na wprowadzaniu równoczesnego wykonywania dwóch zadań wykorzystujących materiał werbalny. 17

18 Zgodnie z koncepcją Baddeleya wypowiadanie słów (nawet bezgłośne) obciąża moduł pamięci werbalnej pętlę fonologiczną. W paradygmacie wypierania artykulacyjnego, osoby badane mają, w trakcie zapamiętywania materiału werbalnego (np. listy słów) lub wykonywania operacji na takim materiale (np. wykonywania zadań arytmetycznych w pamięci), wypowiadać słowa lub sylaby, zazwyczaj pozbawione sensu. Baddeley wykorzystywał powtarzanie słowa the. Analogicznym pod względem założeń teoretycznych, lecz opierającym się na materiale wzrokowoprzestrzennym, jest zadanie śledzenia (tracking task: Baddeley 1996b). Badani w trakcie wykonywania zadań związanych z zapamiętywaniem lub przetwarzaniem informacji niewerbalnej mają śledzić poruszający się bodziec (np. punkt na ekranie). Jedną z najczęściej wykorzystywanych procedur w badaniach nad przechowywaniem materiału wzrokowo-przestrzennego (także dla oszacowania pojemności tego modułu pamięci roboczej) są klocki Corsiego (Corsi blocks; Milner 1971). Zadanie to polega na zapamiętywaniu i odwzorowywaniu przestrzennego układu klocków (Ryc.3). Badani obserwują planszę, na której w ustalonych odstępach czasu (np. raz na sekundę) pojawiają się sześcienne klocki w układzie i tempie zadanym przez eksperymentatora. Po zakończeniu prezentacji badani mają odtworzyć ułożenie i kolejność klocków. Tu wstawić Ryc

19 W literaturze można spotkać liczne modyfikacje tego zadania. Manipulowano m.in. czasem prezentacji, kolorem, wielkością i liczbą klocków, układem klocków na planszy, kolejnością przypominania (por. Berch, Krikorian i Huha 1998; Vandierendonck, Kemps, Fastame i Szmalec 2004). Zmodyfikowane zadanie (goal search task) można wykorzystać także do badań nad udziałem pamięci roboczej w procesach decyzyjnych (Lehto 1996). UWAGI KOŃCOWE Przedstawione powyżej metody badań stanowią tylko przykłady. W artykule nie zostały opisane dwie, niezwykle istotne i dynamicznie rozwijające się grupy metod badawczych: badania różnic indywidualnych w zakresie pamięci roboczej oraz badania psychofizjologiczne. Jednak obie grupy metod najczęściej wykorzystują zadania opisane w artykule, lub ich modyfikacje. Autorzy mają nadzieję, że powyższy zbiór ułatwi dobór metod, zwłaszcza młodym badaczom, oraz stanowić będzie inspirację do powstawania nowych procedur. 19

20 LITERATURA CYTOWANA Baddeley A. D. (1986). Working memory. Oxford: Oxford University Press. Baddeley A. D. (1996a) Exploring the central executive. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 49A, Baddeley A. D. (1996b). The franctionation of working memory. 9. Baddeley, A. (1996) Proceedings of the National Academy of Sciences of USA, 93, Baddeley A. D. (1997). Human memory: Theory and Practise. Needham Heights, Mass: Allyn and Bacon. Baddeley A. D. (2000) The episodic buffer: A new component of working memory? Trends in Cognitive Sciences, 4(11), Baddeley A. D., Bressi S., Della Sala S., Logie R. i Spinnler H. (1991). The decline of working memory in Alzheimer's disease: a longitudinal study. Brain, 114, Baddeley A. D. i Hitch G. (1974). Working memory. W: G. A. Bower (Red.), The psychology of learning and motivation: Advances in research and theory, 8 (s ). New York: Academic Press. Baddeley A. D. i Logie R. H. (1999). Working memory: The multiple component model. W: A. Miyake i P. Shah (Red.), Models of working memory: Mechanisms of active maintenance and executive control (s ). Cambridge: Cambridge University Press. 20

21 Berch D., Krikorian R. i Huha, E. (1998). The Corsi Block- Tapping task: Methodological and theoretical considerations. Brain and Cognition, 38, Brown J. (1958). Some Tests of the Decay Theory of Immediate Memory. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 10, Conway A. R. A. i Engle R. W. (1996). Individual differences in working memory capacity: More evidence for a general capacity theory. Memory, 4, Cowan N. (1995). Attention and memory: an integrated framework. Oxford: Oxford University Press. Cowan N. (2001) The magical number 4 in short-term memory: A reconsideration of mental storage capacity. Behavioral and Brain Sciences, 24(1), Daneman M. i Carpenter P. A. (1980). Individual differences in working memory and reading. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 19, Engle R. W., Kane M. J., i Tuholski S. W. (1999). Individual differences in working memory capacity and what they tell us about controlled attention, general fluid intelligence, and functions of the prefrontal cortex. W A. Miyake, i P. Shah (Red.), Models of working memory: Mechanisms of active maintenance and executive control (pp ). Cambridge: Cambridge University Press Kieras D.E. i Meyer D.E. (1994). The EPIC architecture for modeling human information-processing: A brief 21

22 introduction. (EPIC Tech. Rep. No. 1, TR-94/ONR-EPIC-1). Ann Arbor, University of Michigan, Department of Electrical Engineering and Computer Science. Kieras D. E., Meyer D. E., Mueller S. i Seymour T. (1999) Insights into working memory from the perspective of the EPIC architecture for modeling skilled perceptual-motor and cognitive human performance. W A. Miyake i P. Shah (Red.), Models of working memory: Mechanisms of active maintenance and executive control (s ). Cambridge: Cambridge University Press. Lehto J. (1996). Are Executive Functioning Tests Dependent Upon Working Memory Capacity. Quarterly Journal of Experimental Psychology. 49A(1), Logie R. H. (1995). Visuo-spatial working memory. Hove, UK: Lawrence Erlbaum Associates Ltd. Mayr U. i Kliegl R. (1993). Sequential and coordinative complexity: Age-based processing limitations in figural transformations. Journal of Experimental Psychology. Learning, Memory and Cognition, 19, McElree B. (2001). Working Memory and Focal Attention. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 27(3), Milner B. (1971). Interhemispheric differences in the localisation of psychological processes in man. British Medical Bulletin, 27,

23 Miyake A., Friedman N. P., Emerson M. J., Witzki A. H. i Howerter A. (2000). The Unity and Diversity of Executive Functions and Their Contributions to Complex Frontal Lobe Tasks: A Latenet Variable Analysis. Cognitive Psychology, 41, Mueller S. T., Seymour T. L., Kieras D. E. i Meyer D. E. (2003). Theoretical Implications of Articulatory Duration, Phonological Similarity, and Phonological Complexity in Verbal Working Memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, & Cognition, 29(6), Navon D. (1977). Forest before trees: The precedence of global features in visual perception. Cognitive Psychology, 9, Nęcka E. (2000). Pobudzenie umysłu zarys formalnej teorii inteligencji. Kraków: TAIWPN Universitas Miller G. A. (1956). The Magical number seven plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63, Oberauer K. (2001). Removing irrelevant information from working memory: A cognitive aging study with the modified sternberg task. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 27(4), Oberauer K. (2002). Access to information in working memory. Exploring the focus of attention. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 28(3),

24 Oberauer K., Süß H-M., Schulze R., Wilhelm O. i Wittmann W. W. (2000). Working memory capacity - facets of a cognitive ability construct. Personality and Individual Differences, 29, Oberauer K., Süß H-M., Wilhelm O. i Wittmann W. W. (2003). The Multiple Faces of Working Memory" Storage, Processing, Supervision, and Coordination. Intelligence, 31, Peterson L. R. i Peterson M. J. (1959). Short-term retention of individiual verbal items. Journal of Experimental Psychology, 58, Stroop J. R. (1935). Studies on interference in serial verbal reactions. Journal of Experimental Psychology, 18, Piotrowski K. T. (1999). Zadania konwergencyjne i dywergencyjne a pamięć robocza: Badanie metodą generowania interwałów losowych. Czasopismo Psychologiczne, 5(2), Piotrowski K. T. (2004). Rola centralnego systemu wykonawczego pamięci roboczej w krótkotrwałym przechowywaniu informacji: badanie metodą generowania interwałów losowych. Niepublikowana rozprawa doktorska. Sternberg S. (1966). High-Speed Scanning in Human Memory. Science, 155, Towse, J. N., Hitch, G. J. i Hutton, U. (2000). On the interpretation of working memory span in adults. Memory & Cognition, 28(3), Towse J. N. i Houston-Price C. M. T. (2001). Reflections on the concept of the central executive. W: J. Andrade (Red.), 24

25 Working memory in perspective (s ). Hove, UK: Psychology Press. Towse J. N. i Neil D. (1998). Analyzing human random generation behavior: A review of methods used and a computer program for describing performance. Behavior Research Methods, Instruments & Computers, 30(4), Tulving E. (1972). Episodic and semantic memory. W: E. Tulving i W. Donaldson (Red.), Organisation of memory (s ). New York: Academic Press. Vandierendonck A. (2000a). Is judgement of random time intervals biased and capacity-limited? Psychological Research, 63, Vandierendonck A. (2000b). Analyzing human random time generation behavior: A methodology and computer program. Behavior Research Methods, Instruments & Computers, 32(4), Vandierendonck A., De Vooght G. i Van der Goten K. (1998). Does random time interval generation interfere with working memory executive functions? European Journal of Cognitive Psychology, 10, Vandierendonck A., Kemps E., Fastame M. C. i Szmalec A. (2004). Working memory components involved in the Corsi block test. British Journal of Psychology, 95, Wierzchoń M. i Piotrowski K. T. (2003). O nie-inteligentnym uczeniu się: Poznawcza analiza badań nad związkami uczenia 25

26 mimowolnego z inteligencją. Studia Psychologiczne, 41, Yonelinas A. (1994). Receiver-operating characteristics in recognition memory: Evidence for a dual-process model. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 20, Yonelinas A. (2002). The Nature of Recollection and Familiarity: A review of 30 Years of Research. Journal of Memory and Language, 46,

27 PODPISY POD RYCINAMI Ryc. 1. Model Alana Baddeleya (cytowanie?). Ryc. 2. Schemat zadania Saula Sternberga (1966). Ryc. 3. Przykład zadania wykorzystującego klocki Corsiego. 27

28 Ryc. 1 centralny system wykonawczy Pętla fonologiczna Pętla artykulacyjna Magazyn fonologiczny Bufor epizodyczny Brudnopis wzrokowo-przestrzenny Wewnętrzny system piszący Podręczny magazyn wzrokowy Język Znaczenia Pamięć epizodyczna informacji wzrokowych P a m i ę ć d ł u g o t r w a ł a 28

29 Ryc

30 Ryc

31 ABSTRACT The paper reviews methods of investigation into the structure and functional role of working memory (WM). The methodology of working memory studies are comprehensively analyzed from the perspective of two main theoretical approaches. Firstly, Alan Baddeley s multiple-systems model of WM serves as a ground for the review and analysis of different methodologies aimed at determining the capacity and functions of two slave subsystems (phonological loop and visual sketchpad) dedicated to storing and processing verbal and visual information, respectively. The advantages and limits of these are concerned as well. Secondly, Cowan s single-system model of WM based on activation mechanism is analyzed. We present also methods aimed at investigating control and executive functions of the working memory system. 31

UWAGA W PASYWNYM PRZECHOWYWANIU INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ.

UWAGA W PASYWNYM PRZECHOWYWANIU INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ. Krzysztof T. Piotrowski Studia Psychologiczne, t. 49 (2011), z. 3, s. 29 42 PL ISSN 0081 685X DOI: 10.2478/v10167-010-0025-9 Uniwersytet Jagielloński: Studium Pedagogiczne, Instytut Psychologii UWAGA W

Bardziej szczegółowo

Pamięć i uczenie się Pamięć przemijająca: krótkotrwała, robocza

Pamięć i uczenie się Pamięć przemijająca: krótkotrwała, robocza Pamięć i uczenie się Pamięć przemijająca: krótkotrwała, robocza W 5 Pamięć krótkotrwała George Miller - pojemność pamięci krótkotrwałej 7 (+/-2) pytanie: 7 (+/-2) czego? 7 (+/-2) elementów (ang. chunks).

Bardziej szczegółowo

Pamięć operacyjna. Paulina Ziomkowska Kognitywistyka 3 rok

Pamięć operacyjna. Paulina Ziomkowska Kognitywistyka 3 rok Pamięć operacyjna Paulina Ziomkowska Kognitywistyka 3 rok Pamięć operacyjna (WM) cześć pamięci krótkotrwałej Jest definiowana jako system, który aktywnie przechowuje informacje w umyśle aby wykonać werbalne

Bardziej szczegółowo

Inteligencja. Skala inteligencji Davida Wechslera (WISC R)

Inteligencja. Skala inteligencji Davida Wechslera (WISC R) Inteligencja Skala inteligencji Davida Wechslera (WISC R) Co to jest inteligencja? Inteligencja to ogólna zdolność jednostki do rozumienia otaczającego świata i radzenia sobie z nim Iloraz inteligencji

Bardziej szczegółowo

Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze

Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze Wykład II: Modele pojęciowe Gwoli przypomnienia: Kroki w modelowaniu kognitywnym: teoretyczne ramy pojęciowe (modele pojęciowe) przeformułowanie

Bardziej szczegółowo

Rola mediów w proceduralizacji wiedzy deklaratywnej

Rola mediów w proceduralizacji wiedzy deklaratywnej Jolanta Zielińska jzielin@up.krakow.pl Katedra Pedagogiki Specjalnej, Instytut Techniki Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN Kraków Rola mediów w proceduralizacji wiedzy deklaratywnej 1. Inteligencja jako

Bardziej szczegółowo

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA II - ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE rok akademicki 2016/2017

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA II - ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE rok akademicki 2016/2017 PSYCHOLOGIA POZNAWCZA II - ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE rok akademicki 2016/2017 prowadzący zajęcia: dr hab. Jarosław Orzechowski mgr Konrad Kulikowski mgr Patrycja Maciaszek mgr Rafał Szewczyk Zajęcia wprowadzające

Bardziej szczegółowo

Ocena rozprawy doktorskiej Pani mgr Agaty Kopacz nt.: Trening poznawczy u seniorów jako sposób kompensacji trudności związanych z wielozadaniowością

Ocena rozprawy doktorskiej Pani mgr Agaty Kopacz nt.: Trening poznawczy u seniorów jako sposób kompensacji trudności związanych z wielozadaniowością dr hab. Marek Nieznański, prof. UKSW Warszawa, 28 czerwca 2018 r. Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Ocena rozprawy doktorskiej Pani mgr Agaty Kopacz

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ: PSYCHOLOGIA KIERUNEK:

WYDZIAŁ: PSYCHOLOGIA KIERUNEK: Lp. I Introductory module 3 Academic skills Information Technology introduction Intellectual Property Mysterious Code of Science Online surveys Personal growth and social competences in the globalizedintercultural

Bardziej szczegółowo

Pamięć. Wstęp. Daria Woźniak Kognitywistyka III rok

Pamięć. Wstęp. Daria Woźniak Kognitywistyka III rok Pamięć Wstęp Daria Woźniak Kognitywistyka III rok Pamięć polega na utrwalaniu (zapamiętywaniu), przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu (przypominaniu) treści doznawanych uprzednio spostrzeżeń, myśli,

Bardziej szczegółowo

oceny moralne dylematy moralne teoria podstaw moralno ci diadyczna teoria moralno ci potocznej

oceny moralne dylematy moralne teoria podstaw moralno ci diadyczna teoria moralno ci potocznej Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 4 (39) strony 388 398 Katedra Psychologii Spo ecznej, SWPS Uniwersytet Humanistycznospo eczny, Wydzia Zamiejscowy w Sopocie oceny moralne dylematy moralne teoria podstaw

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIA: METODY PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ #1. Psychologia poznawcza

ĆWICZENIA: METODY PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ #1. Psychologia poznawcza ĆWICZENIA: METODY PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ #1 Psychologia poznawcza Z TEKSTU Na czym polega facylitacja społeczna? Na czym polegały badania Zajonca (et al, 1969) z udziałem karaluchów? jaki był schemat badania?

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA

WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol METODA NAUKOWA (1) problem badawczy (2) hipoteza (4) analiza danych (3) eksperyment (5) wniosek: potwierzenie

Bardziej szczegółowo

Adam Kupś Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Studenckie Koło Kognitywistyczne

Adam Kupś Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Studenckie Koło Kognitywistyczne Adam Kupś Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Studenckie Koło Kognitywistyczne 1) O niektórych metodach 2) O iluzji wypełnionego trwania 3) O strukturze interwału 4) Konkluzje Istnieją różne kryteria

Bardziej szczegółowo

Projektowanie Zorientowane na Użytkownika (UCD)

Projektowanie Zorientowane na Użytkownika (UCD) Agnieszka Porowska Kognitywistyka, UAM Tworzenie modeli mentalnych w procesie budowania stron i aplikacji webowych metodą projektowania zorientowanego na użytkownika 4 PFK, 10.01.09 Projektowanie Zorientowane

Bardziej szczegółowo

Recenzja poprawionej wersji rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie indukowane przypominaniem (RIF)

Recenzja poprawionej wersji rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie indukowane przypominaniem (RIF) dr hab. Michał Wierzchoń Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński e-mail: michal.wierzchon@uj.edu.pl Recenzja poprawionej wersji rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli

Bardziej szczegółowo

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA DEFINICJA DYSKALKULII Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych

Bardziej szczegółowo

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Psychologii Wydziału Filozoficznego

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Psychologii Wydziału Filozoficznego Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Psychologii Wydziału Filozoficznego Recenzent prof. dr hab. Edward Nęcka Projekt okładki Jadwiga Burek Copyright by Jarosław

Bardziej szczegółowo

PROCESY POZNAWCZE WYKŁAD

PROCESY POZNAWCZE WYKŁAD KOGNITYWISTYKA 2017 Marek Kowalczyk Instytut Psychologii UAM PROCESY POZNAWCZE WYKŁAD 1. Poprzedzanie (priming) jako narzędzie testowania hipotez dotyczących reprezentacji i procesów poznawczych. Priming

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 6: PAMIĘĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol

WYKŁAD 6: PAMIĘĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol WYKŁAD 6: PAMIĘĆ Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol MAGAZYNOWY MODEL ATKINSONA I SHIFFRINA (1968) (ultrakrótkotrwała) od kilkudziesięciu do kilkuset milisekund jeśli informacje nie są powtarzane, znikają

Bardziej szczegółowo

wolniejsze uczenie wypowiadanych sekwencji językowych, trudności w odczytaniu liczb (szczególnie zawierających zera), trudności w pisaniu liczb (np.

wolniejsze uczenie wypowiadanych sekwencji językowych, trudności w odczytaniu liczb (szczególnie zawierających zera), trudności w pisaniu liczb (np. wolniejsze uczenie wypowiadanych sekwencji językowych, trudności w odczytaniu liczb (szczególnie zawierających zera), trudności w pisaniu liczb (np. opuszczanie, dodawanie, zamiana cyfr w liczbach), trudności

Bardziej szczegółowo

Pamięć i uczenie się Organizacja pamięci: systemy i procesy

Pamięć i uczenie się Organizacja pamięci: systemy i procesy Pamięć i uczenie się Organizacja pamięci: systemy i procesy Pamięć (Tulving) to hipotetyczny system w umyśle (mózgu) przechowujący informacje W 4 dr Łukasz Michalczyk Pamięć to zdolność, to procesy poznawcze,

Bardziej szczegółowo

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.

Bardziej szczegółowo

ROBOCZĄ. Krzysztof T. Piotrowski *,** Michał Wierzchoń * * Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński

ROBOCZĄ. Krzysztof T. Piotrowski *,** Michał Wierzchoń * * Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński WPŁYW SUBOPTYMALNYCH BODŹCÓW AFEKTYWNYCH NA PAMIĘĆ ROBOCZĄ Krzysztof T. Piotrowski *,** Michał Wierzchoń * * Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński ** Studium Pedagogiczne, Uniwersytet Jagielloński

Bardziej szczegółowo

Recenzja: Lucy Henry, 2012, The Development of Working Memory in Children. London: SAGE

Recenzja: Lucy Henry, 2012, The Development of Working Memory in Children. London: SAGE PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, 2013 * tom 18, nr 2, s. 101 106 MAGDALENA KOSNO Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków Institute of Psychology, Jagiellonian University, Kraków e-mail: kosno.magdalena@gmail.com

Bardziej szczegółowo

Metody badania obciążenia poznawczego osób kierujących pojazdami w symulatorach jazdy

Metody badania obciążenia poznawczego osób kierujących pojazdami w symulatorach jazdy Metody badania obciążenia poznawczego osób kierujących pojazdami w symulatorach jazdy Ewa Łazowska, Michał Niezgoda, Mikołaj Kruszewski, Tomasz Kamiński Instytut Transportu Samochodowego Agenda 1. Przedstawienie

Bardziej szczegółowo

Percepcja, język, myślenie

Percepcja, język, myślenie Psychologia procesów poznawczych Plan wykładu Percepcja, język, myślenie Historia psychologii poznawczej W 2 Wstęp do psychologii poznawczej Historia psychologii poznawczej dawniej Psychologia poznawcza

Bardziej szczegółowo

Zadania konwergencyjne i dywergencyjne a pamięć robocza. Badanie metodą generowania interwałów losowych

Zadania konwergencyjne i dywergencyjne a pamięć robocza. Badanie metodą generowania interwałów losowych Zadania konwergencyjne i dywergencyjne Czasopismo a Psychologiczne pamięć robocza Psychological Journal Zadania konwergencyjne i dywergencyjne a pamięć robocza. Badanie metodą generowania interwałów losowych

Bardziej szczegółowo

PAMIĘĆ A TOŻSAMOŚĆ. jak fałszywe wspomnienia kształtują rzeczywistość psychiczną człowieka. Patrycja Maciaszek, Uniwersytet Jagielloński

PAMIĘĆ A TOŻSAMOŚĆ. jak fałszywe wspomnienia kształtują rzeczywistość psychiczną człowieka. Patrycja Maciaszek, Uniwersytet Jagielloński PAMIĘĆ A TOŻSAMOŚĆ jak fałszywe wspomnienia kształtują rzeczywistość psychiczną człowieka Patrycja Maciaszek, Uniwersytet Jagielloński ( ) aby być sobą musimy mieć siebie posiadać historię swego życia,

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Ogólnej 4. Kod przedmiotu/modułu

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Ogólnej 4. Kod przedmiotu/modułu 1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia procesów poznawczych (Pamięć) 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Cognitive processes psychology (Memory 3. Jednostka prowadząca

Bardziej szczegółowo

Zdolności arytmetyczne

Zdolności arytmetyczne Zdolności arytmetyczne Zdolności arytmetyczne Nabywanie, przechowywanie i wydobywanie z pamięci długotrwałej wiedzy o faktach arytmetycznych Trwałe opanowywanie wiedzy proceduralnej i jej stosowanie Koncepcyjna

Bardziej szczegółowo

Work Extrinsic and Inrinsic Motivation Scale

Work Extrinsic and Inrinsic Motivation Scale Psychologia Spoeczna 2016 tom 11 3 (38) 339 355 Skala motywacji zewntrznej i wewntrznej do pracy Work Extrinsic and Inrinsic Motivation Scale Instytut Psychologii, Uniwersytet lski w Katowicach Work Extrinsic

Bardziej szczegółowo

WSEI Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie UMYSŁ SZACHISTY

WSEI Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie UMYSŁ SZACHISTY UMYSŁ SZACHISTY Projekt MAT - Rozwijanie umiejętności talentów szachowych poprzez trening sprawności poznawczej, kreatywności i innowacyjności myślenia młodych szachistów Robert Porzak, Jan Przewoźnik

Bardziej szczegółowo

Ocena poziomu rozwoju podstawowych zdolności arytmetycznych w oparciu o baterie testów wydawnictwa PROMATHEMATICA

Ocena poziomu rozwoju podstawowych zdolności arytmetycznych w oparciu o baterie testów wydawnictwa PROMATHEMATICA Ocena poziomu rozwoju podstawowych zdolności arytmetycznych w oparciu o baterie testów wydawnictwa PROMATHEMATICA Profil arytmetyczny U Test Porównywania Ilości Figur określa: Proces rozumienia liczb na

Bardziej szczegółowo

OPRACOWANIE PAKIETU AKADEMIA UMYSŁU EDU NA POTRZEBY TERAPII FUNKCJI POZNAWCZYCH

OPRACOWANIE PAKIETU AKADEMIA UMYSŁU EDU NA POTRZEBY TERAPII FUNKCJI POZNAWCZYCH OPRACOWANIE PAKIETU AKADEMIA UMYSŁU EDU NA POTRZEBY TERAPII FUNKCJI POZNAWCZYCH ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PROCESY UWAGI: czujność, zakres, koncentrację, selektywność (wybiórczość), podzielność. Procesy uwagi

Bardziej szczegółowo

Metacognitive Awarness Inventory. Kwestionariusz metapoznania The Metacognitive Questionnaire

Metacognitive Awarness Inventory. Kwestionariusz metapoznania The Metacognitive Questionnaire Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 4 (39) strony 509 526 Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda ski metapoznawcze Ja odchylenia od racjonalno ci narz dzie do pomiaru MJ MJ-24 Metacognitive Awarness Inventory

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY KLASY I-III

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY KLASY I-III PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY KLASY I-III ROK SZKOLNY 2018/2019 Podczas nauki języka angielskiego na I etapie edukacyjnym nauczyciel stopniowo rozwija u uczniów

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 5: PAMIĘĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol

WYKŁAD 5: PAMIĘĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol WYKŁAD 5: PAMIĘĆ Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol MAGAZYNOWY MODEL ATKINSONA I SHIFFRINA (1968) (ultrakrótkotrwała) od kilkudziesięciu do kilkuset milisekund jeśli informacje nie są powtarzane, znikają

Bardziej szczegółowo

SPOSOBY POMIARU KĄTÓW W PROGRAMIE AutoCAD

SPOSOBY POMIARU KĄTÓW W PROGRAMIE AutoCAD Dr inż. Jacek WARCHULSKI Dr inż. Marcin WARCHULSKI Mgr inż. Witold BUŻANTOWICZ Wojskowa Akademia Techniczna SPOSOBY POMIARU KĄTÓW W PROGRAMIE AutoCAD Streszczenie: W referacie przedstawiono możliwości

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE I w roku szkolnym 2016/2017

KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE I w roku szkolnym 2016/2017 EDUKACJA POLONISTYCZNA KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE I w roku szkolnym 2016/2017 wypowiada myśli w formie wielozdaniowej, spójnej wypowiedzi ustnej zbudowanej ze zdań złożonych; z uwagą słucha długich wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 trenowanie pamięci)

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 trenowanie pamięci) ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH Nr wskaźnika: 7_8_27 (wariant 1 trenowanie pamięci) Opis elementu: Materiał dla trenera zawiera wskazówki, jak stymulować

Bardziej szczegółowo

Wydajność systemów a organizacja pamięci, czyli dlaczego jednak nie jest aż tak źle. Krzysztof Banaś, Obliczenia wysokiej wydajności.

Wydajność systemów a organizacja pamięci, czyli dlaczego jednak nie jest aż tak źle. Krzysztof Banaś, Obliczenia wysokiej wydajności. Wydajność systemów a organizacja pamięci, czyli dlaczego jednak nie jest aż tak źle Krzysztof Banaś, Obliczenia wysokiej wydajności. 1 Organizacja pamięci Organizacja pamięci współczesnych systemów komputerowych

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS 4-6 SZKOŁY PODSTAWOWEJ

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS 4-6 SZKOŁY PODSTAWOWEJ WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS - SZKOŁY PODSTAWOWEJ W klasach - ie będą podlegać następujące formy wypowiedzi: a) odpowiedzi ustne (z zakresu trzech ostatnich lekcji) b) odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

Wiesław Maik. Theoretical-methodological foundations of geographical-urban studies. A study of urban geography methodology.

Wiesław Maik. Theoretical-methodological foundations of geographical-urban studies. A study of urban geography methodology. Wiesław Maik Theoretical-methodological foundations of geographical-urban studies. A study of urban geography methodology. Bydgoszcz 2012 Wiesław Maik Podstawy teoretyczno - metodologiczne studiów geograficzno

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASACH 1-3 Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO ROK SZKOLNY 2015/2016, 2016/2017, 2017/2018

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASACH 1-3 Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO ROK SZKOLNY 2015/2016, 2016/2017, 2017/2018 WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASACH 1-3 Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO ROK SZKOLNY 2015/2016, 2016/2017, 2017/2018 Kryteria oceniania poszczególnych aktywności w klasie pierwszej: Ocena celująca (6) -uczeń rozumie wszystkie

Bardziej szczegółowo

Sylabus. Zastosowanie analizy EEG i potencjałów wywołanych w neuronauce. EEG and the analysis of evoked potentials in neuroscience.

Sylabus. Zastosowanie analizy EEG i potencjałów wywołanych w neuronauce. EEG and the analysis of evoked potentials in neuroscience. Sylabus Nazwa przedmiotu (w j. polskim i angielskim) Nazwisko i imię prowadzącego (stopień i tytuł naukowy) Zastosowanie analizy EEG i potencjałów wywołanych w neuronauce. EEG and the analysis of evoked

Bardziej szczegółowo

Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 2, s. 215-225. 1,Aleksandra Rutkowska 2. Katedra Neuropsychologii

Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 2, s. 215-225. 1,Aleksandra Rutkowska 2. Katedra Neuropsychologii Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 2, s. 215225 1,Aleksandra Rutkowska 2 1 Katedra Neuropsychologii Uniwersytet Warszawski University of Warsaw 2 Instytut Psychologii University of Lodz

Bardziej szczegółowo

disruptive behavior rozumienie emocji agresywno wrogo empatia aleksytymia makiawelizm Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 3 (38)

disruptive behavior rozumienie emocji agresywno wrogo empatia aleksytymia makiawelizm Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 3 (38) Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 3 (38) 321 338 Wydzia Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet l ski w Katowicach n = n = rozumienie emocji agresywno wrogo empatia aleksytymia makiawelizm disruptive behavior

Bardziej szczegółowo

Psycholingwistyczne podstawy czytania i pisania: znaczenie wczesnej diagnozy

Psycholingwistyczne podstawy czytania i pisania: znaczenie wczesnej diagnozy prof. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis dr Katarzyna M. Bogdanowicz dr Katarzyna Wiejak dr hab. prof. UwB Elżbieta Awramiuk Psycholingwistyczne podstawy czytania i pisania: znaczenie wczesnej diagnozy Na

Bardziej szczegółowo

Rola centralnego systemu wykonawczego pamięci roboczej w. krótkotrwałym przechowywaniu informacji. Badanie metodą generowania interwałów losowych.

Rola centralnego systemu wykonawczego pamięci roboczej w. krótkotrwałym przechowywaniu informacji. Badanie metodą generowania interwałów losowych. Rola centralnego systemu wykonawczego pamięci roboczej w krótkotrwałym przechowywaniu informacji. Badanie metodą generowania interwałów losowych. Krzysztof T. Piotrowski Praca doktorska przygotowana pod

Bardziej szczegółowo

Bateria Testów Czytania IBE. Grażyna Krasowicz-Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia IBE

Bateria Testów Czytania IBE. Grażyna Krasowicz-Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia IBE Bateria Testów Czytania IBE Grażyna Krasowicz-Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia IBE Model of Reading and Spelling Acquisition in Polish Krasowicz-Kupis i Awramiuk (2014) CZYTANIE Stadium wstępne

Bardziej szczegółowo

Pamięć i uczenie się. Pamięć (prof. Edward Nęcka) Pamięć (Tulving) to hipotetyczny system w umyśle (mózgu) przechowujący informacje

Pamięć i uczenie się. Pamięć (prof. Edward Nęcka) Pamięć (Tulving) to hipotetyczny system w umyśle (mózgu) przechowujący informacje Pamięć i uczenie się Wprowadzenie w problematykę zajęć Pamięć (prof. Edward Nęcka) to zdolność do przechowywania informacji i późniejszego jej wykorzystania. W 1 dr Łukasz Michalczyk Pamięć (prof. Edward

Bardziej szczegółowo

Działania w zakresie dodawania i odejmowania Bezbłędnie wykonuje działania w poznanym zakresie liczbowym.

Działania w zakresie dodawania i odejmowania Bezbłędnie wykonuje działania w poznanym zakresie liczbowym. Załącznik nr 5 Kryteria oceniania uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się lub deficytami rozwojowymi w klasie 2 w edukacji wczesnoszkolnej Dobry (db) -4 Edukacja polonistyczna Czyta płynnie

Bardziej szczegółowo

Projekt Własnego Pomysłu Badawczego

Projekt Własnego Pomysłu Badawczego Projekt badawczy Projekt Własnego Pomysłu Badawczego 1. Prezentacja publiczna (10 pkt) Krótkie wystąpienie mające na celu zapoznanie grupy z najistotniejszymi aspektami własnego pomysłu badawczego Ocenie

Bardziej szczegółowo

METODOLOGIA BADAŃ przypomnienie kluczowych zagadnień dot. metodologii konstrukcja planu pracy do ustalonych

METODOLOGIA BADAŃ przypomnienie kluczowych zagadnień dot. metodologii konstrukcja planu pracy do ustalonych METODOLOGIA BADAŃ przypomnienie kluczowych zagadnień dot. metodologii konstrukcja planu pracy do ustalonych tematów zadanie: opracowanie własnego projektu badawczego przygotowanie konspektu pracy (max

Bardziej szczegółowo

kształcenie świadomości fonologicznej u dzieci 6-letnich; podnoszenie sprawności artykulacyjnej;

kształcenie świadomości fonologicznej u dzieci 6-letnich; podnoszenie sprawności artykulacyjnej; I. Wstęp Jednym z podstawowych zadań oddziaływania dydaktycznego wobec uczniów klasy 0 jest przygotowanie ich do opanowania umiejętności czytania i pisania. Istota tych procesów związana jest z przetwarzaniem

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS I ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI

KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS I ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI Załącznik nr 5 KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS I ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI SŁUCHANIE EDUKACJA POLONISTYCZNA 6 p Słucha ze zrozumieniem poleceń i wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

Pamięć dziecka a syntetyzowanie wyrazów z fonemów na etapie przygotowania do nauki czytania i pisania

Pamięć dziecka a syntetyzowanie wyrazów z fonemów na etapie przygotowania do nauki czytania i pisania UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ FILOLOGICZNY Magdalena Harmacińska-Kowalewska Numer albumu: 002850 Pamięć dziecka a syntetyzowanie wyrazów z fonemów na etapie przygotowania do nauki czytania i pisania Rozprawa

Bardziej szczegółowo

Marzena Świgoń. Xth National Forum for Scientific and Technical Information Zakopane, September 22th-25th, 2009

Marzena Świgoń. Xth National Forum for Scientific and Technical Information Zakopane, September 22th-25th, 2009 Xth National Forum for Scientific and Technical Information Zakopane, September 22th-25th, 2009 Marzena Świgoń Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Personal Knowledge Management (PKM) 1998 2009 termin,

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA BAMBIKA PAKIET (199165)

AKADEMIA BAMBIKA PAKIET (199165) AKADEMIA BAMBIKA PAKIET (199165) Opis produktu: *program multimedialny dla dzieci w wieku od 5 do 8 lat *zawiera 5 części: biblioteka, laboratorium, studio nagrań, świetlica, plac zabaw *dodatkowy moduł:

Bardziej szczegółowo

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie indukowane przypominaniem (RIF)

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie indukowane przypominaniem (RIF) dr hab. Michał Wierzchoń Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński e-mail: michal.wierzchon@uj.edu.pl Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie

Bardziej szczegółowo

Psychologia procesów poznawczych Kod przedmiotu

Psychologia procesów poznawczych Kod przedmiotu Psychologia procesów poznawczych - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia procesów poznawczych Kod przedmiotu 14.4-WP-PSChM-PPPoz-Ć-S14_pNadGen98ION Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki,

Bardziej szczegółowo

Towards Stability Analysis of Data Transport Mechanisms: a Fluid Model and an Application

Towards Stability Analysis of Data Transport Mechanisms: a Fluid Model and an Application Towards Stability Analysis of Data Transport Mechanisms: a Fluid Model and an Application Gayane Vardoyan *, C. V. Hollot, Don Towsley* * College of Information and Computer Sciences, Department of Electrical

Bardziej szczegółowo

FUNKCJI POZNAWCZYCH DLA OSÓB CHORYCH NA ZABURZENIA Z KRĘGU SCHIZOFRENII

FUNKCJI POZNAWCZYCH DLA OSÓB CHORYCH NA ZABURZENIA Z KRĘGU SCHIZOFRENII T R E N I N G FUNKCJI POZNAWCZYCH DLA OSÓB CHORYCH NA ZABURZENIA Z KRĘGU SCHIZOFRENII mgr Kaja Wojciechowska, psycholog III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie TRENING

Bardziej szczegółowo

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 1: Terminologia badań statystycznych dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyka (1) Statystyka to nauka zajmująca się zbieraniem, badaniem

Bardziej szczegółowo

Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze

Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze Elementy kognitywistyki III: Modele i architektury poznawcze Wykład III: Psychologiczne modele umysłu Gwoli przypomnienia: Kroki w modelowaniu kognitywnym: teoretyczne ramy pojęciowe (modele pojęciowe)

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS III ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI

KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS III ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI Załącznik nr 7 KRYTERIA OCENY BIEŻĄCEJ DLA UCZNIÓW KLAS III ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ LUB DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI EDUKACJA POLONISTYCZNA SŁUCHANIE 6 p Zawsze słucha ze zrozumieniem złożonych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 14/2019 SENATU AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ im. Bohaterów Westerplatte z dnia 21 marca 2019 roku

UCHWAŁA NR 14/2019 SENATU AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ im. Bohaterów Westerplatte z dnia 21 marca 2019 roku UCHWAŁA NR 14/2019 SENATU AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ im. Bohaterów Westerplatte z dnia 21 marca 2019 roku w sprawie: dostosowania programów studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika o profilu

Bardziej szczegółowo

Obraz i słowo w procesach poznawczych

Obraz i słowo w procesach poznawczych Obraz i słowo w procesach poznawczych mgr Beata Gozdur Obrazy - zarówno odbierane z zewnątrz, w postaci dzieł sztuki, ilustracji, filmów, plakatów itp., jak i wewnętrzne, w postaci wyobrażeń - są istotnym

Bardziej szczegółowo

Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące

Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące Działanie realizowane w ramach projektu Absolwent informatyki lub matematyki specjalistą na rynku pracy Matematyka i informatyka może i trudne, ale nie nudne Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące dr

Bardziej szczegółowo

Materiały: kartki papieru (5 x 5 kolorów), piłeczki pingpongowe (5 x 5 kolorów), worek (nieprzeźroczysty).

Materiały: kartki papieru (5 x 5 kolorów), piłeczki pingpongowe (5 x 5 kolorów), worek (nieprzeźroczysty). Pudełkowy komputer Materiały: kartki papieru (5 x 5 kolorów), piłeczki pingpongowe (5 x 5 kolorów), worek (nieprzeźroczysty). Budowa komputera: każdy uczeń składa proste pudełko metodą orgiami Zobacz:

Bardziej szczegółowo

Pamięć i uczenie się Proces zapominania i wydobywania informacji z pamięci

Pamięć i uczenie się Proces zapominania i wydobywania informacji z pamięci ZADANIE Przykład Pamięć i uczenie się Proces zapominania i wydobywania informacji z pamięci 1.... kiedy tak na mnie patrzysz Zupa Mały Uwielbiam Miś W 8 dr Łukasz Michalczyk przechowywanie informacji w

Bardziej szczegółowo

Trafność czyli określanie obszaru zastosowania testu

Trafność czyli określanie obszaru zastosowania testu Trafność czyli określanie obszaru zastosowania testu Trafność jest to dokładność z jaką test mierzy to, co ma mierzyć Trafność jest to stopień, w jakim test jest w stanie osiągnąć stawiane mu cele Trafność

Bardziej szczegółowo

Możliwości uczniów w wieku lat w zakresie stosowania symbolu literowego w procesie uogólniania sprawozdanie z badań

Możliwości uczniów w wieku lat w zakresie stosowania symbolu literowego w procesie uogólniania sprawozdanie z badań Możliwości uczniów w wieku 10-14 lat w zakresie stosowania symbolu literowego w procesie uogólniania sprawozdanie z badań Lidia Zaręba ABSTRACT: The paper presents an extract from the research which concerned

Bardziej szczegółowo

Elementy kognitywistyki:

Elementy kognitywistyki: Wykład I: Elementy kognitywistyki: język naturalny Kognitywistyka, poznanie, język. Uwagi wprowadzające. Po raz pierwszy w historii można coś napisać o instynkcie uczenia się, mówienia i rozumienia języka.

Bardziej szczegółowo

Rodzina Neutralnych Kulturowo Testów Inteligencji CFT

Rodzina Neutralnych Kulturowo Testów Inteligencji CFT Rodzina Neutralnych Kulturowo Testów Inteligencji CFT Rodzina testów CFT Rodzina testów CFT (Culture Fair Intelligence Test) obejmuje grupę narzędzi służących do badania inteligencji ogólnej. Poszczególne

Bardziej szczegółowo

Kognitywistyka II r. Rewolucja poznawcza. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (9) Z perspektywy poznawczej

Kognitywistyka II r. Rewolucja poznawcza. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (9) Z perspektywy poznawczej Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (9) Z perspektywy poznawczej Rewolucja poznawcza Jakie jest poznawcze podłoże cech intelektualnych? synteza badań nad inteligencją zejście

Bardziej szczegółowo

W tym rozdziale książka opisuje kilka podejść do poszukiwania kolokacji.

W tym rozdziale książka opisuje kilka podejść do poszukiwania kolokacji. 5 Collocations Związek frazeologiczny (kolokacja), to często używane zestawienie słów. Przykłady: strong tea, weapons of mass destruction, make up. Znaczenie całości wyrażenia, nie zawsze wynika ze znaczeń

Bardziej szczegółowo

dr inż. Jarosław Forenc

dr inż. Jarosław Forenc Informatyka 2 Politechnika Białostocka - Wydział Elektryczny Elektrotechnika, semestr III, studia stacjonarne I stopnia Rok akademicki 2010/2011 Wykład nr 7 (24.01.2011) dr inż. Jarosław Forenc Rok akademicki

Bardziej szczegółowo

Proces przetwarzania informacji i podejmowania decyzji. Cele

Proces przetwarzania informacji i podejmowania decyzji. Cele Proces przetwarzania informacji i podejmowania decyzji Mentalna strona aktywności ruchowej Cele Zrozumienie natury przynajmniej 3 etapów przetwarzania informacji Zapoznanie się z koncepcją czasu reakcji

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania uczniów klas I

Kryteria oceniania uczniów klas I Kryteria oceniania uczniów klas I ( ZGODNE Z ROZPORZĄDZENIEM MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ1) z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia

Bardziej szczegółowo

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz Moduł IIIb Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym nt. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji

Bardziej szczegółowo

O-MaSE Organization-based Multiagent System Engineering. MiASI2, TWO2,

O-MaSE Organization-based Multiagent System Engineering. MiASI2, TWO2, O-MaSE Organization-based Multiagent System Engineering MiASI2, TWO2, 2017-2018 Materiały Strona poświęcona metodzie O-MaSE http://macr.cis.ksu.edu/projects/omase.html (Multiagent & Cooperative Reasoning

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia. Jednolite studia magisterskie niestacjonarne II

OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia. Jednolite studia magisterskie niestacjonarne II OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalizacja/specjalność Poziom organizacyjny studiów System studiów Rok/semestr Seminarium monograficzne-toeretyczne:

Bardziej szczegółowo

Kognitywistyka II r. Terminy wykładów. Literatura - psychometria. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (1)

Kognitywistyka II r. Terminy wykładów. Literatura - psychometria. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (1) Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (1) Terminy wykładów 13. 03. 2008 27. 03. 2008 03. 04. 2008 17. 04. 2008 24. 04. 2008 08. 05. 2008 15. 05. 2008 29. 05. 2008 05. 06. 2008 12.

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIA: GODZINY 1-3. Psychologia poznawcza

ĆWICZENIA: GODZINY 1-3. Psychologia poznawcza ĆWICZENIA: GODZINY 1-3 Psychologia poznawcza SPRAWY ORGANIZACYJNE Aby zaliczyć kurs z psychologii poznawczej należy: (1) zaliczyć ćwiczenia, (2) zaliczyć projekt, (3) zdać egzamin Zaliczenie ćwiczeń: zdanie

Bardziej szczegółowo

Epistemologia. #00 Abstrakty prac. Paweł Łupkowski. Instytut Psychologii UAM

Epistemologia. #00 Abstrakty prac. Paweł Łupkowski. Instytut Psychologii UAM Epistemologia #00 Abstrakty prac Paweł Łupkowski Instytut Psychologii UAM 1 / 13 Abstrakt imię i nazwisko autora, numer indeksu, tytuł pracy, adres e-mail do kontaktu, abstrakt (około 250 słów), zestaw

Bardziej szczegółowo

Techniki skutecznego i efektywnego uczenia się. Barbara Małek

Techniki skutecznego i efektywnego uczenia się. Barbara Małek Techniki skutecznego i efektywnego uczenia się Barbara Małek DZIAŁANIE ANIE UMYSŁU Praca umysłu u związana zana jest z : Koncentracją uwagi Spostrzeganiem Pamięcią Myśleniem Jak działa a nasz umysł? Nasz

Bardziej szczegółowo

Część pierwsza. Wprowadzenie do intensywnego wspomagania rozwoju umysłowego oraz edukacji matematycznej dzieci

Część pierwsza. Wprowadzenie do intensywnego wspomagania rozwoju umysłowego oraz edukacji matematycznej dzieci Spis treści WSTĘP Przyczyny, dla których należało napisać tę książkę. Jak wpisuje się ona w nową rzeczywistość edukacyjną w wychowaniu przedszkolnym i w nauczaniu początkowym dzieci. Dlaczego książka ta

Bardziej szczegółowo

Dostosowanie wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów: w zakresie przedmiotu matematyka

Dostosowanie wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów: w zakresie przedmiotu matematyka Dostosowanie wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów: w zakresie przedmiotu matematyka Zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się Symptomy

Bardziej szczegółowo

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie 2 według sprawności językowych GRAMATYKA I SŁOWNICTWO

Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie 2 według sprawności językowych GRAMATYKA I SŁOWNICTWO Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie według sprawności językowych GRAMATYKA I SŁOWNICTWO - nie rozpoznaje znaczenia nawet prostych wyrazów podstawowych dla danego rozdziału; - nie zna podstawowych

Bardziej szczegółowo

CZYTANIE DYSLEKTYCZNE PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA NR 2 W ELBLĄGU ANNA LASSMANN

CZYTANIE DYSLEKTYCZNE PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA NR 2 W ELBLĄGU ANNA LASSMANN CZYTANIE DYSLEKTYCZNE PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA NR 2 W ELBLĄGU ANNA LASSMANN SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ Dysleksja - Syndrom zaburzeń wyższych czynności psychicznych, które przejawiają

Bardziej szczegółowo

W klasie II i III rozwijane są intensywnie wszystkie cztery sprawności językowe.

W klasie II i III rozwijane są intensywnie wszystkie cztery sprawności językowe. Wymagania edukacyjne z języka angielskiego w klasach I - III Podczas trwania procesu nauczania języka angielskiego na I etapie edukacyjnym (nauczanie zintegrowane w klasach I, II, III) nauczyciel stopniowo

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe a w badaniach jednorodności wariancji

Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe a w badaniach jednorodności wariancji Wydawnictwo UR 2016 ISSN 2080-9069 ISSN 2450-9221 online Edukacja Technika Informatyka nr 4/18/2016 www.eti.rzeszow.pl DOI: 10.15584/eti.2016.4.48 WIESŁAWA MALSKA Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe

Bardziej szczegółowo

mgr inż. Magdalena Deckert Poznań, r. Metody przyrostowego uczenia się ze strumieni danych.

mgr inż. Magdalena Deckert Poznań, r. Metody przyrostowego uczenia się ze strumieni danych. mgr inż. Magdalena Deckert Poznań, 30.11.2010r. Metody przyrostowego uczenia się ze strumieni danych. Plan prezentacji Wstęp Concept drift i typy zmian Algorytmy przyrostowego uczenia się ze strumieni

Bardziej szczegółowo

4/1/14. Rozwój rozumienia pojęcia ilości. Piaget. Najnowsze narzędzia psychologicznej i pedagogicznej diagnozy obszaru matematycznego dla PPP

4/1/14. Rozwój rozumienia pojęcia ilości. Piaget. Najnowsze narzędzia psychologicznej i pedagogicznej diagnozy obszaru matematycznego dla PPP /1/1 Najnowsze narzędzia psychologicznej i pedagogicznej diagnozy obszaru matematycznego dla PPP Skala Gotowości Matematycznej i Ryzyka Dysleksji SGMiRD Wystandaryzowane sprawdziany matematyczne SP Bateria

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 mnemotechniki i strategie pamięciowe)

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 mnemotechniki i strategie pamięciowe) ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH Nr wskaźnika: 7_9_27 (wariant 1 mnemotechniki i strategie pamięciowe) Opis elementu: Materiał dla trenera zawiera

Bardziej szczegółowo

W: Irena Borowik, Maria Libiszowska-Żółtkowska (red.) (2008), Oblicza religii i religijności. Kraków: Nomos, s

W: Irena Borowik, Maria Libiszowska-Żółtkowska (red.) (2008), Oblicza religii i religijności. Kraków: Nomos, s W: Irena Borowik, Maria Libiszowska-Żółtkowska (red.) (2008), Oblicza religii i religijności. Kraków: Nomos, s. 48-60. Literatura (w książce włączona do całej reszty cytowanych pozycji): Allport

Bardziej szczegółowo

Poznawcze znaczenie dźwięku

Poznawcze znaczenie dźwięku Poznawcze znaczenie dźwięku Justyna Maculewicz Uniwersytet im. A. Mickiewicza, kognitywistyka (IV rok) akustyka (II rok) e-mail: justynamaculewicz@gmail.com Klasyczne ujęcie słyszenia jako percepcji zdarzeń

Bardziej szczegółowo