4/1/14. Rozwój rozumienia pojęcia ilości. Piaget. Najnowsze narzędzia psychologicznej i pedagogicznej diagnozy obszaru matematycznego dla PPP

Transkrypt

1 /1/1 Najnowsze narzędzia psychologicznej i pedagogicznej diagnozy obszaru matematycznego dla PPP Skala Gotowości Matematycznej i Ryzyka Dysleksji SGMiRD Wystandaryzowane sprawdziany matematyczne SP Bateria Dyskalkulia SP Bateria psychologicznych metod diagnozy wybranych funkcji poznawczych u dzieci w wieku szkolnym. Uwaga i funkcje wykonawcze - PU-1 Bartosz M. Radtke Rozwój rozumienia pojęcia ilości Butterworth (1999) wskazuje, że w procesie zdobywania umiejętności rozumienia pojęcia ilości konieczne jest: Rozumienie zasady jeden do jednego a więc rozumienie, że zbiory są równoliczne, gdy mogę przyporządkować ich elementy do siebie (jeden do jednego) i żaden nie pozostanie; Rozumienie, że zbiory mają swoją liczebność i że dokonując pewnych operacji (dokładanie, łączenie elementów) można tę liczebność zmienić. Dodatkowo dziecko musi rozumieć, że niektóre zbiory są tej samej liczebności, liczebność niektórych jest mniejsza a innych większa; Rozumienie, że zbiory mogą składać się nie tylko z elementów konkretnych, ale również z abstrakcyjnych (dźwięki, marzenia); Potrafi rozpoznać małe zbiory (do elementów) bez konieczności liczenia. Piaget Wielu badaczy zgadza się co do tego, że rozumienie pojęcia ilości jest niezbędne do rozwijania kompetencji matematycznych. Jednocześnie jest wiele kontrowersji wokół drogi dojścia do tych umiejętności. Piaget rozważając proces kształtowania się umiejętności matematycznych wskazuje, iż aby rozwijały się one prawidłowo, konieczne jest w pierwszej kolejności zrozumienie zasady przechodniości (jeśli a jest większe od b, a b jest większe od c, to a jest większe od c). Drugą zdolnością niezbędną do rozumienia pojęcia liczby jest pojęcie stałości. Dziecko musi rozumieć, że zmiana ułożenia elementów w zbiorze nie zmienia ich liczby. Kolejną ważną umiejętnością jest oderwanie się od cech fizycznych elementów przeliczanego zbioru. Aby prawidłowo przeliczyć zbiór, należy ignorować cechy zewnętrzne poszczególnych elementów (ich kolor, kształt, rozmiar). 1

2 /1/1 Niektórzy badacze wskazują na konkretne zdolności poznawcze, które są niezwykle ważne w procesie kształtowania się umiejętności matematycznych. Są to pamięć operacyjna (np. Ashcraft, Donley, Halas, Vakali, 199; Hulme i Mackenzie, 199), funkcje wzrokowo-przestrzenne (np. Rourke, 199) czy też zdolności językowe (np. Bloom, 199). Oszwa (005) wskazuje, że związek funkcji językowych i procesów liczenia wydaje się być uzasadniony sąsiednią lokalizacją mózgową wspomnianych funkcji. Autorka zauważa, że to lewa półkula jest odpowiedzialna zarówno za funkcje językowe (płat czołowy i skroniowy lewej półkuli) jak i liczenie (okolice ciemieniowe lewej półkuli). Należy również pamiętać, że aby wykonać zadania matematyczne musimy posługiwać się językiem (nazywanie cyfr czy też wykonywanych operacji). Jak zauważa Oszwa (005), odpowiedni poziom kompetencji językowych jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do skutecznego nabywania umiejętności liczenia. Liczenie Nabycie zdolności przeliczania (liczenia) to pierwszy krok dziecka do świadomego rozumienia pojęcia ilości oraz do bardziej skomplikowanych operacji matematycznych. Gelman i Gallistel (1978 za: Butterworth, 005) wyróżnili kilka reguł, które muszą być spełnione, aby dziecko prawidłowo liczyło: Reguła stałego porządku liczenie przebiega zawsze w tej samej kolejności; Reguła jeden do jednego każdemu elementowi zbioru przyporządkowane jest jedno słowo (liczebnik); Reguła kardynalności ostatni liczebnik oznacza liczebność całego zbioru. W kolejnych latach życia dziecko zaczyna stosować dwie dodatkowe reguły: Regułę abstrakcyjności obiekty można liczyć bez względu na ich cechy fizyczne (np. jabłka, marzenia); Reguła niezależności porządkowej liczenie można rozpocząć od dowolnego elementu, porządek wskazywania nie wpływa na sam proces liczenia. Rozwój umiejętności liczenia (Butterworth 1999) Etap pierwszy liczenie wszystkiego; dla zadania + dziecko w pierwszej kolejności policzy do trzech, potem na drugiej ręce do czterech (w ten sposób określi liczebność potrzebnych zbiorów), następnie policzy wszystkie elementy jeszcze raz, aby ustalić wynik. Etap drugi kontynuowanie od drugiego zbioru; dla zadania + dziecko nie liczy pierwszego zbioru (już wie, że składa się on z trzech elementów) liczy dopiero drugi zbiór kontynuując od czterech (trzy w pamięci i dalej liczy: cztery, pięć, sześć, siedem). Kroki milowe we wczesnym rozwoju umiejętności arytmetycznych (na podstawie: Butterworth, 005) Etap trzeci liczenie od większego; ta strategia jest bardziej efektywna i pozwala unikać błędów. Dziecko zaczyna liczenie od większego zbioru i potem dodaje mniejszy.

3 /1/1 Gotowość szkolna Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci pięcio- i sześcioletnich. Bateria-5/ ROZWÓJ FIZYCZNY ROZWÓJ POZNAWCZY ROZWÓJ EMOCJONALNY Gotowość szkolna gotowość matematyczna ROZWÓJ SPOŁECZNY Skala Gotowości Matematycznej i Ryzyka Dyskalkulii

4 /1/1 SGMiRD SGMiRD Wskaźniki ryzyka dyskalkulii Myślenie Operacje Działania matematyczne Geometria Funkcje wzrokowoprzestrzenne Wskaźniki ryzyka dyskalkulii Przykładowe zadania Rozumienie cykliczności i następstw Skala Gotowości Matematycznej i Ryzyka Dyskalkulii

5 /1/1 1. ZNAJOMOŚĆ PÓR ROKU. ZNAJOMOŚĆ PÓR DNIA Przeliczanie Klasyfikowanie Szacowanie 5

6 /1/1 Funkcje wzrokowo-przestrzenne Myślenie operacyjne PO CO? Diagnoza uwagi, pamięci operacyjnej i innych funkcji wykonawczych jako istotny element ustalania przyczyn trudności szkolnych; Funkcje poznawcze Bateria psychologicznych metod diagnozy wybranych funkcji poznawczych. Uwaga, pamięć, funkcje wykonawcze. PU-1 Borkowska, Kalka, Lipowska, Sajewicz-Radtke, Kompleksowa diagnostyka w szerokim spektrum diagnozowanych obszarów; Niedostatek znormalizowanych na polskiej populacji narzędzi do pomiaru poziomu rozwoju funkcji poznawczych u dzieci;

7 /1/1 CO? Uwaga Podzielność uwagi; Selektywność (wzrokowa); Podtrzymywanie uwagi, czujność; Hamowanie reakcji; Hamowanie dystraktorów; Przełączanie uwagi; CO? Pamięć operacyjna Werbalna; Wzrokowo-ruchowa Funkcje wykonawcze Monitorowanie; Fluencja fonologiczna i kategorialna; Planowanie; DLA KOGO? Dzieci w wieku szkolnym: Pierwszy etap normalizacji dzieci w wieku klasy IV-VI (9-1 rż) Drugi etap normalizacji dzieci w młodszym wieku szkolnym klasy I-III (-9 rż) 7

8 /1/1 Uwaga Postawą teoretyczną opracowanych narzędzi do oceny uwagi jest neuropsychologiczna koncepcja Posnera (Berger, Posner, 000; Fernandez-Dugue, Posner, 001) zakładająca realizację zadań uwagowych przez sieci neuronalne: sieć orientacyjną, czujności i wykonawczą. Orientacja na bodziec podstawowy proces uwagowy, świadoma orientacja jawna na bodziec wzrokowy realizowana poprzez skierowanie oczu w stronę lokalizacji tego, co jest istotne. Czujność to zdolność do osiągania i utrzymywania stanu gotowości do reagowania, ocenia się ten aspekt uwagi poprzez zadania ciągłego wykonania, czyli zadania detekcji bodźca rzadko pojawiającego się i wymagającego reagowania przez dłuższy czas Berger A., Posner M., (000). Pathologies of brain attentional network. Neuroscience and Biobehavioral Reviews,, -5 UWAGA Polowanie na kropkę Cel: Ocena zdolności orientacji na bodziec oraz szybkości motorycznej Ocena: Wskaźnikiem jest liczba kropek klikniętych w ciągu 0 sekund (wskaźnik poprawności wykonania) oraz liczba kliknięć poza kropkę (wskaźnik błędów) 8

9 /1/1 Test wykreślania symboli I Cel: ocena selektywności uwagi wzrokowej Ocena: Liczba prawidłowo wykreślonych znaków w ciągu 10 sekund Test wykreślania symboli II Cel: Ocena zdolność przełączania się na nowe kryterium po wyuczeniu jednej zasady Ocena: Liczba prawidłowo wykreślonych znaków w ciągu 0 sekund 9

10 /1/1 Test gwiazdek Cel: ocena zdolności podtrzymywania uwagi, czujności Ocena: wskaźnikiem jest liczba prawidłowo skreślonych układów; liczba błędów, liczba pominięć Hamowanie reakcji Zdolność hamowania reakcji to podstawowa funkcja wykonawcza, stwarza warunki do działań samoregulacyjnych i zachowań celowych. Rodzaje hamowania reakcji: zdolność do zahamowania opóźnienia pierwszej, często orientacyjnej, wyuczonej lub automatycznej reakcji na bodziec, zdolność do zatrzymania trwającej reakcji, zdolność do zahamowania reakcji na dystrakcyjne cechy bodźca lub sytuacji (Barkley, 1997). Aktualnie przyjmuje się, że metodą bezpośrednio badającą procesy hamowania jest STOP SIGNAL TASK Barkley R. A. (1997) Behavioral inhibition., sustained attention and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD, Psychological Bulletin, 11,

11 /1/1 UWAGA Test ciągłego wykonania I i II Cel: zdolności podtrzymywania uwagi oraz hamowania reakcji Ocena część I czas wykonania (jeśli krótszy niż zakładany) liczba poprawnych reakcji liczba nadreakcji (niezgodnych z instrukcją) liczba braków reakcji Ocena część II liczba błędów typu brak wyhamowania w sytuacji obecności bodźca STOP liczba błędów typu brak wyhamowania w sytuacji reakcji na inna literę liczba błędów typu brak reakcji PAMIĘĆ OPERACYJNA - WERBALNA Deficyt kryterialny Obniżony iloraz inteligencji Zaburzenia uczenia się Specyficzne trudności w uczeniu się Dysleksja Zaburzenia komunikacji Specyficzne zaburzenie rozwoju języka (SLI) Deficyt często występujący (niesymptomatyczny) ADHD Autyzm DSM-IV-TR, 000; Krasowicz-Kupis, 00; Leonard, 00; Vicari i wsp., 007; Kibby i Cohen, 008; Lipowska, 011 PAMIĘĆ OPERACYJNA - NIEWERBALNA Deficyt kryterialny Obniżony iloraz inteligencji Rozwojowe zaburzenie koordynacji (DCD) Zaburzenia uczenia się Specyficzne trudności w uczeniu się Dysgrafia Dysortografia Deficyt często występujący (niesymptomatyczny) ADHD Autyzm Zespół Tourette a DSM-IV-TR, 000; Bogdanowicz, 00; Rochelle i Talcott, 00; Niederhofer, 009; Lipowska,

12 /1/1 PAMIĘĆ Test kwadratów Cel: ocena poziomu krótkotrwałej pamięci wzrokowo-ruchowej oraz uwagi Ocena: liczba prawidłowo odtworzonych sekwencji FUNKCJE WYKONAWCZE PLANOWANIE Test niedorzeczności Cel: ocena poziomu monitorowania Ocena: prawidłowa ocena obrazków Test Park Cel: ocena zdolności planowania Ocena: Zachowanie kolejnych warunków: zachowanie kolejności zwiedzania, zachowany warunek przechodzenia po ścieżkach, zachowany warunek przechodzenia koło danego obiektu. 1

13 /1/1 Sprawdziany matematyczne SP Umiejętności matematyczne Wystandaryzowane sprawdziany umiejętności szkolnych dla poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Matematyka szkoła podstawowa Karpińska, Radtke Wykaz testów Dyskalkulia Bateria metod diagnozy dyskalkulii u uczniów klas IV-VI szkół podstawowych Karpińska, Radtke, Sajewicz-Radtke, Walerzak-Więckowska PAMIĘĆ WZROKOWA BEZPOŚREDNIA SZACOWANIE SYSTEM POZYCYJNY BIEGŁOŚĆ LICZENIA PATYCZKI KOSTKI FIGURA MATEMATYCZNA PORÓWNYWANIE LICZB UWAGA WZROKOWA SZACOWANIE NA MATERIALE LICZBOWYM ZADANIA Z TEKSTEM ROZUMOWANIE MATEMATYCZNE BEZPOŚREDNIA PAMIĘĆ SŁUCHOWA 1

14 /1/1 PAMIĘĆ WZROKOWA BEZPOŚREDNIA Cel badania: Ocena pojemności bezpośredniej pamięci wzrokowej SZACOWANIE Cel badania: Ocena zdolności szacowania ilości SYSTEM POZYCYJNY BATERIA DYSKALKULIA SP Elżbieta Karpińska, Urszula Sajewicz-Radtke, Bartosz M. Radtke, Anna Walerzak- Więckowska IMIĘ I NAZWISKO: DATA BADANIA: Cel badania: Ocena rozumienia pojęcia liczby w systemie pozycyjnym 5 LICZBA ZDOBYTYCH PUNKTÓW: przykład

15 /1/1 BIEGŁOŚĆ LICZENIA PATYCZKI BATERIA DYSKALKULIA SP Elżbieta Karpińska, Urszula Sajewicz-Radtke, Bartosz M. Radtke, Anna Walerzak- Więckowska IMIĘ I NAZWISKO: Cel badania: Ocena rozumienia pojęcia liczby w aspekcie porządkowym i kardynalnym, stylu poznawczego uczenia się matematyki oraz stosowanej stretegii liczenia Cel badania: Ocena sprawności dokonywania prostych operacji matematycznych w pamięci Za chwilę będziesz rozwiązywał zadania. Zwróć uwagę na znaki matematyczne. Postaraj się rozwiązywać zadania kolejno, jedno po drugim tak szybko jak potrafisz. Pamiętaj, żeby zawsze zapisać wynik. Będziesz miał pół minuty na rozwiązanie jak największej liczby zadań. DATA BADANIA: LICZBA ZDOBYTYCH PUNKTÓW: ile? ile? ile? KOSTKI FIGURA MATEMATYCZNA BATERIA DYSKALKULIA SP Elżbieta Karpińska, Urszula Sajewicz-Radtke, Bartosz M. Radtke, Anna Walerzak- Więckowska IMIĘ I NAZWISKO: DATA BADANIA: Cel badania: Ocena rozumienia pojęcia liczby w aspekcie figury liczbowej. LICZBA ZDOBYTYCH PUNKTÓW: Cel badania: Ocena percepcji wzrokowo-przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz kontroli wzrokowo-ruchowej podczas pracy z materiałem złożonym, w badaniu struktury zdolności matematycznych 15

16 Elżbieta Karpińska, Urszula Sajewicz-Radtke, Bartosz M. Radtke, Anna Walerzak- W IMIĘ I NAZWISKO: DATA BADANIA: /1/1 PORÓWNYWANIE LICZB Cel badania: Ocena aspektu kardynalnego liczby naturalnej BATERIA D-10/ BEZPOŚREDNIA PAMIĘĆ SŁUCHOWA Cel badania: Ocena pojemności bezpośredniej pamięci słuchowej Kasia niesie kwiaty. () Kot siedzi na płocie. () Dzieci w stołówce szkolnej z apetytem zjadły smaczny obiad. (9) Rodzina Ani planuje wspólny wyjazd na wakacje w góry. (9) facebook.com/ptpip 1