PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI. 1. Co to są emocje. 2. Emocje a nastrój 3. Składniki procesu emocjonalnego 4. Źródła emocji.

Transkrypt

1 PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI 1. Co to są emocje. 2. Emocje a nastrój 3. Składniki procesu emocjonalnego 4. Źródła emocji. 1

2 LITERATURA OBOWIĄZKOWA Strelau J., Dolińki D. (2010), Psychologia. Tom 1, wyd. GWP rozdział 7 Emocje i motywacja. 2

3 Literatura uzupełniająca Zimbardo P., Johnson R., McCann V. (2011) Motywacja i uczenie się. Psychologia kluczowe koncepcje, PWN. Goleman D., (1997) Inteligencja emocjonalna. Wyd. Media Rodzina of Poznań, Poznań Wojciszke B. (2010), Psychologia miłości, GWP, Gdańsk. Lewis M., Haviland- Jones J. (red.) Psychologia emocji. GWP, Gdańsk. Franken R.(2005) Psychologia motywacji. GWP, Gdańsk. 3

4 EGZAMIN PISEMNY PYTANIA TESTOWE I OTWARTE 4

5 Emocje a nastrój Pod pojęciem emocji możemy rozumieć - subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nim programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania

6 Nastrój Czymś innym od emocji jest nastrój, czyli stan afektywny mający walencję (pozytywną lub negatywną) i intensywność (raczej niewielką), zawierający też mniej lub bardziej wykrystalizowane oczekiwania co do odczuwania w najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją

7 Nastroje trwają więc zwykle dłużej niż emocje, są mniej intensywne i przeważnie nie mają swojego obiektu. Możemy więc być przykładowo w nastroju złości, a więc być ogólnie rozzłoszczeni, bez konkretnego powodu. Emocje uruchamiają też tendencję do działania, nastój zaś nie wywołuje nagłych zmian w zachowaniu.

8 Składniki procesu emocjonalnego Afektywny Pobudzeniowy Treściowy

9 Składnik afektywny czyli składnik oceny pozytywności lub negatywności przedmiotu czy zdarzenia (ich walencji), czemu dopowiada tendencja do podtrzymania lub zerwania kontaktu z tym przedmiotem lub zdarzeniem.

10 Składnik afektywny Ocena emocjonalna jest zawsze subiektywna jest to wartościowanie z punktu widzenia naszych potrzeb. W ramach tego składnika ludzie dzielą emocje na dobre i złe, tymczasem emocja zawsze jest korzystna, ponieważ stanowi dla człowieka informację dzięki afektywnemu składnikowi emocji wiemy, czy coś jest dla nas dobre, czy złe.

11 Składnik pobudzeniowy związany z oceną siły oddziaływania, a także jego ważności dla jednostki: oddziaływania silniejsze i ważniejsze na ogół wywołują intensywniejsze pobudzenie.

12 Składnik pobudzeniowy Pobudzenie związane z emocjami obejmuje autonomiczny układ nerwowy, układ mięśniowy, oś przysadka-nadnercze oraz przede wszystkim ośrodkowy układ nerwowy. Obejmuje ono także układ ruchowy, co może wyrażać się we wzroście ruchliwości (niepokój ruchowy), silnym napięciu mięśniowym (sztywność mięśni, drżenie kończyn i głosu), ale także spadku napięcia ( uginanie nóg, utrata głosu).

13 Składnik treściowy związany jest z oceną tego, do jakiej sfery zaadresowany jest czynnik działający na człowieka. Aspekt treściowy odpowiada za to, jaką emocję w danej sytuacji będziemy odczuwać czy będzie to lęk, złość, czy radość, miłość, czy jeszcze inne emocje.

14 W pełni rozwinięta emocja ma wszystkie trzy składniki, ale mogą one także występować osobno np. sama reakcja afektywna, czyli pozytywna lub negatywna ocena bodźców, z jakimi jednostka się styka.

15 Źródła emocji 15

16 Emocje wzbudzane są przez oddziaływania mające znaczenie dla człowieka Kilka głównych grup czynników wywołujących emocje): pierwotne i wtórne bodźce emocjonalne oraz źródła poznawcze. 16

17 Pierwotne bodźce emocjonalne 17

18 Pierwotne bodźce emocjonalne mają charakter wrodzony; to bodźce i ich konfiguracje, działające na człowieka, a także stany organizmu. Mają znaczenie już od pierwszych dni życia dziecka i wywołują reakcje o charakterze bezwarunkowym. 18

19 Pierwotne bodźce emocjonalne Każdy bodziec zmysłowy ma podwójną zdolność: uruchamiania procesów przetwarzania informacji i zdolność wzbudzania reakcji afektywnej w formie przyjemności lub przykrości; 19

20 Pierwotne bodźce emocjonalne a) stany organizmu b) doznania zmysłowe pochodzenia zewnętrznego tj. wzrokowe, słuchowe, 20

21 a) stany organizmu bodźce związane ze stanem zaspokojenia potrzeb fizjologicznych np. pragnienie, głód, zmęczenie, stan chorobowy, niedobór pewnych substancji pokarmowych, zmiany hormonalne czy wykonywanie pracy mięśniowej i nerwowej - stany te są źródłem emocji. 21

22 a) stany organizmu W okresie niemowlęctwa bodźce te prowadzą do dwóch podstawowych reakcji emocjonalnych: zadowolenia lub niezadowolenia (wyrażanego głównie krzykiem). W późniejszych okresach rozwojowych ich znaczenie zmniejsza się, lecz nadal zachowują one wagę. 22

23 b) doznania zmysłowe pochodzenia zewnętrznego tj. wzrokowe, słuchowe, smakowe, dotykowe, kinestetyczno-ruchowe. Zmiany pobudzenia z nimi związane mogą być niewielkie, tak, że powstała emocja może być niezauważalna. Jej intensywność i rodzaj zależy od siły i jakości bodźców. Pewne bodźce mogą być z natury przyjemne np. niektóre zapachy czy barwy, zaś inne przykre. Bodźce bardzo silne zwykle wywołują doznania emocjonalne ujemne, bodźce umiarkowanie silne i słabe dodatnie. 23

24 b) doznania zmysłowe pochodzenia zewnętrznego Człowiek rodzi się także z wrodzoną gotowością do reagowania określonym stanem emocjonalnym w odpowiedzi na pewne konfiguracje bodźców np. ludzie reagują sympatią, rozczuleniem na konfigurację bodźców zwaną syndromem dziecięcości (małe dzieci i zwierzęta). 24

25 Wtórne bodźce emocjonalne 25

26 Wtórne bodźce emocjonalne pojawiają się w toku życia uczymy się ich w wyniku doświadczeń współwystępowania danej sytuacji, przedmiotu, ze zdarzeniem które wywołało emocję achodzi tutaj proces warunkowania oraz generalizacji (pies Pawłowa, Albert i biały szczur). 26

27 Wtórne bodźce emocjonalne Poprzez skojarzenie bodźca emocjogennego z bodźcem obojętnym nabiera on cech takich samych, jak ten bodziec pierwotny. Uczenie się emocji zaczyna się już po urodzeniu i trwa do końca życia. 27

28 Wtórne bodźce emocjonalne Doświadczenia emocjonalne dziecka mogą kształtować jego stosunek do obiektów o podobnym znaczeniu, choć bezpośrednio mu nieznanych. Można w ten sposób wyjaśnić stałość reagowania emocjonalnego w określonych sytuacjach np. rywalizacyjnych, egzaminacyjnych, doznawania agresji. 28

29 Wtórne bodźce emocjonalne Emocje wyuczone mogą z czasem ulegać wygaśnięciu, choć szczególnie w przypadku emocji negatywnych następuje to z trudem( fobie ) 29

30 Wtórne bodźce emocjonalne Szczególnym rodzajem wtórnych bodźców emocjonalnych są słowa. Poprzez towarzyszenie przykrym lub przyjemnym przeżyciom nabierają wartości emocjonalnej. 30

31 Wtórne bodźce emocjonalne Słowna aprobata jest w stanie wywołać radość, krytyka smutek. Z czasem siła bodźców słownych wzrasta. Słowa mogą także pośredniczyć w przejmowaniu wartości emocjonalnej przez bodźce neutralne. W wyniku informacji otrzymywanych od dorosłych jednostka może bowiem zacząć bać się pewnych rzeczy, jak również uważać inne za korzystne i dobre. 31

32 Poznawcze źródła emocji 32

33 Poznawcze źródła emocji Niektóre emocje są odpowiedzią nie na poszczególne bodźce, ale na relacje, w jakich pozostają one wobec określonych nastawień czy oczekiwań człowieka. 33

34 Poznawcze źródła emocji W wyniku nabywania doświadczeń tworzą się w umyśle człowieka schematy poznawcze, które odzwierciedlają doświadczenia i stanowią podstawę oczekiwań dotyczących różnych zdarzeń, zachowań, reakcji, wyników działań. Ich zgodność lub niezgodność z rzeczywistością może budzić emocje 34

35 Poznawcze źródła emocji Rozbieżność pomiędzy napływającymi informacjami a schematami poznawczymi jest zwykle źródłem ujemnych emocji, a w psychologii społecznej zjawisko to nosi nazwę dysonansu poznawczego. 35

36 Poznawcze źródła emocji Umiarkowana niezgodność z nastawieniami ma pozytywną wartość emocjonalną na przykład sytuacje nowe budzą ciekawość. 36

37 Poznawcze źródła emocji Pełna zbieżność rzeczywistości z nastawieniami bywa źródłem emocji dodatnich (zwłaszcza wobec wcześniejszej niepewności), może jednak budzić emocje ujemne (zniechęcenie, znudzenie) 37

38 Poznawcze źródła emocji W powstawaniu emocji ważne miejsce zajmuje szczególnie schematy własnej osoby, gdyż konfrontowanie związanych z nimi oczekiwań z rzeczywistością bywa źródłem silnych emocji. 38

39 Poznawcze źródła emocji Emocje mogą również budzić wydarzenia minione, powracające w przykrych lub przyjemnych wspomnieniach, jak również wyobrażenia i marzenia. Istotne są także przewidywane lub oczekiwane zdarzenia przyszłe. Źródłem emocji mogą być także abstrakcyjne pojęcia i idee. 39

40 Innymi słowy 40

41 Emocje w nieświadomości pierwszy układ emocjonalny Układ szybkiej reakcji, powiązany z układem limbicznym Powiązany z pamięcią utajoną Działa bardzo szybko, automatycznie i poza nasza kontrolą Np. Warunkowanie klasyczne, reagowanie na obiekty o znaczeniu ewolucyjnym (np. węże) 41

42 Emocje świadomie przetwarzane drugi układ emocjonalny Połączony z pamięcią jawną Generuje emocje wolniej, opiera się bardziej na korze mózgowej Np. Fobia odczuwanie strachu mimo wiedzy, iż to uczucie nie ma logicznych podstaw 42

43 Mózgowe podłoże emocji Brak jednego ośrodka emocji Liczne obwody związane z emocjami Dwa układy wchodzą z sobą w interakcje Emocje mogą wedrzeć się do świadomości z układu nieświadomego (intuicja) Świadomy układ emocjonalny może dawać sygnały w obwodach nieświadomych (somatyzacje) 43

44 Trzy mózgi w jednym teoria Paula MacLeana 44

45 Inaczej 45

46 Teoria Paula MacLeana: podział mózgu na trzy struktury Mozg gadzi, obejmuje pień i śródmózgowie; świat gadów. System limbiczny - emocje, zachowania społeczne; świat ssaków. Kora nowa - język, abstrakcje; świat ludzi i naczelnych. 46

47 Mózg gadzi Realizuje instynkty terytorialne, zachowania agresywne, rytualne (np. godowe), hierarchie społeczne. 47

48 Układ limbiczny jest słabo rozwinięty u gadów, dobrze u ssaków Funkcje: emocje, zachowania opiekuńcze, typowe zachowania instynktowne dla danego gatunku. 48

49 Układ limbiczny najważniejsze struktury Hipokamp, tworzący z przyległościami "formację hipokampa", jest kluczową strukturą dla pamięci epizodycznej i dla orientacji przestrzennej, mechanizm walkiucieczki 49

50 Układ limbiczny Podpora (część hipokampa), związana jest prawdopodobnie z mechanizmem oczekiwania i odkrywania nowości. Ciało migdałowate (jądra migdałowate, amygdala) są najważniejszą strukturą dla ekspresji i kontroli strachu, agresji, zachowań seksualnych, pamięci zdarzeń emocjonalnych. Drażnienie prądem tych obszarów wywołuje psychozy i halucynacje. Jeżeli odetnie się połączenie ciała migdałowatego z resztą mózgu to pojawia się ŚLEPOTA UCZUCIOWA = niemożność oceny znaczenia zdarzeń 50

51 Układ limbiczny Podwzgórze zawierające przysadkę mózgową odpowiedzialne jest za sprzężenie z układem hormonalnym, wpływa też wzbudzanie i ekspresję sygnałów stresu i przyjemnych emocji (oksytocyna, endorfiny). 51

52 ROLA KORY ROLA PÓŁKUL Przednia część PRAWEGO PŁATA CZOŁOWEGO - siedlisko negatywnych emocji /strach agresja/ natomiast lewy płat trzyma te emocje w ryzach - obniżając pobudzenie Wylew w prawej półkuli symptomy manii, zaś lewostronne uszkodzenie płatów czołowych - depresja PRZEDNIA CZĘŚĆ LEWEGO PŁATA CZOŁOWEGO centralny wyłącznik emocji 52

53 CZTERY SYSTEMY AKTYWACJI EMOCJI wg. CARROLLA IZARDA procesy neuronalne Procesy sensomotoryczne Procesy motywacyjne Doświadczenie emocjonalne Procesy poznawcze 53