Psychologia zwierząt implikacje dla etyki badań

Transkrypt

1 Psychologia zwierząt implikacje dla etyki badań Wojciech Pisula Katedra Psychologii Porównawczej i Ewolucyjnej Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie oraz Krajowa Komisja Etyczna ds Doświadczeń na Zwierzętach Wojciech.Pisula@wp.pl Warszawa 2008

2 Dwa kluczowe zagadnienia Cierpienie zwierząt Efekt Rosenthala

3 Czy zwierzęta cierpią? Niektóre na pewno tak, bo wiemy, że są zdolne do rozwoju świadomości i samoświadomości Czy pozostałe cierpią? U coraz większej liczby zwierząt stwierdzamy obecność świadomości... U pozostałych jej nie ma... lub jeszcze jej nie odkryliśmy Bezpieczniej zatem jest przyjąć tezę, że zwierzęta są zdolne do cierpienia, choć w niektórych przypadkach mamy przekonanie, że tak nie jest

4 Psychologiczne aspekty cierpienia zwierząt Psychologiczne składowe cierpienia Psychologiczne następstwa cierpienia Psychologiczne źródła cierpienia

5 Cierpienie Stan ostrego bólu Następstwo urazu Cierpienie psychiczne Odczuwanie psychicznego, umysłowego bólu

6 Psychologiczne źródła cierpienia Uniemożliwienie wykonywania naturalnych form zachowania Wyuczona bezradność Zaburzenie więzi społecznych Nuda

7 N. Tinbergen, 1976 Celem wysiłków zwierzęcia nie jest pokarm czy młode w gnieździe, lecz wykonywanie takich czynności, jak jedzenie lub też sprawowanie opieki nad potomstwem Stąd wniosek, że sam fakt istnienia danego systemu napędowego (pokarmowego, seksualnego, opiekuńczego, łowczego) jest wystarczającym czynnikiem wystąpienia danej motywacji. Zatem warunki środowiskowe, które uniemożliwiają uruchomienie właściwego zachowania napędowego prowadzić muszą do powtarzającej się FRUSTRACJI oraz DEPRYWACJI.

8 Deprywacja naturalnych form zachowań Uniemożliwienie wykonywania naturalnych zachowań pokarmowych (np. rycie u świń, grzebanie u drobiu, zakopywanie się w ściółce szczurów i myszy) Uniemożliwienie wykonywania zachowań opiekuńczych (np. wczesne odstawianie cieląt) Uniemożliwienie zachowań pielęgnacyjnych (np. kąpiele błotne u bydła i świń, kąpiele piaskowe u drobiu)

9 Skutki deprywacji naturalnych form zachowania Przeniesienie, tj. próba redukcji napięcia popędowego na innym niż naturalny, właściwy obiekt Zachowania upustowe, tj. wykonywanie sekwencji ruchowych właściwych dla danego napędu bez obecności bodźca (obiektu) Agresja frustracyjna Utrzymujące się objawy stresu (np. ryczenie lub wycie, drgawki, notoryczne ziewanie, stereotypie ruchowe) Zaburzenia nerwicowe

10 Wyuczona bezradność (learned helplessness) Stan zgeneralizowanego oczekiwania na wystąpienie stresora, przed którym nie ma ucieczki, i który nie jest przewidywalny. Skutkuje zanikiem aktywności, deficytami poznawczymi (ludzie i zwierzęta) i wystąpieniem objawów depresyjnych M. Seligman, B. Overmier, S. Maier, R. Rosellini

11 Wyuczona bezradność czynniki wywołujące Nieprzewidywalność bodźców (stresorów) Niekontrolowalność bodźców (także zmian w otoczeniu) Zmienność intensywności działania stresorów

12 Wyuczona bezradność odwracalna? Badania R. Roselliniego pokazały, że psy poddane treningowi wyuczonej bezradności, po zastosowaniu treningu sprawstwa powracały do dobrej kondycji Terapia nie jest samoistna, tj. do powrotu do normalnego funkcjonowania nie wystarcza usunięcie czynników wywołujących wyuczoną bezradność, ale konieczne jest zastosowanie treningu sprawstwa

13 Zaburzenie więzi społecznych Wczesne odłączanie od matek Bydło mleczne (od 1h po porodzie do kilku dni)

14 Zaburzenie więzi społecznych, cd Zerwanie innych więzi społecznych, np. mieszanie grup, powoduje wystąpienie zachowań rywalizacyjnych i stres wywoływany walkami Jednopłciowe grupy osobników o równym wieku i wadze charakteryzują się bardzo wysokim poziomem agresji

15 Nuda Potrzeba stymulacji głód stymulacji sensorystaza Potrzeba informacji zachowania eksploracyjne ciekawość Zabawa Cechą wspólną tych ważnych potrzeb zwierząt jest to, że ich zaspokojenie wymaga UROZMAICONEGO środowiska

16

17 Cierpienie, powodowane czynnikami psychologicznymi prowadzi do następstw podobnych do skutków cierpienia fizycznego. U zwierząt o rozwiniętych złożonych funkcjach psychicznych, psychologiczne źródła cierpienia mogą stanowić główny czynnik obniżający ich dobrostan

18 Jakie zwierzęta? Jakie specyficzne problemy psychicznego dobrostanu? Bydło, owce krowy rozwijają trwałe więzi porównywalne do przyjaźni partnerskiej, owce posiadają zdolność do rozpoznawania osobistego (np. rozpoznają wyrazy mimiczne człowieka). Świnie Nuda Wyuczona bezradność (paradoks wysokiej inteligencji) Uniemożliwienie wykonania naturalnych wzorców zachowania

19 Jakie zwierzęta? Jakie specyficzne problemy psychicznego dobrostanu? Drób paniczny lęk przed człowiekiem brak możliwości kąpieli piaskowych oraz naturalnej formy pobierania pokarmu

20 Szczury i myszy Zagęszczenie Brak możliwości zakopania się w ściółce Procedury sporadyczne wyzwalające stres Izolacja społeczna Zabiegi higieniczne

21 Do podstawowych działań redukujących cierpienie u zwierząt należą: eliminowanie lub ograniczanie czasu trwania zabiegów wymagających unieruchomienia zwierzęcia, umożliwienie zwierzętom wykonywania jak najpełniejszego repertuaru zachowań właściwych danemu gatunkowi, stwarzanie warunków umożliwiających zwierzęciu sprawowanie częściowej kontroli nad tym, co się dzieje z nim i wokół niego, wzbogacanie środowiska fizycznego w obiekty urozmaicające otoczenie zwierzęcia, umożliwianie wchodzenia w kontakty społeczne zbliżone do naturalnych, systematyczne oswajanie z człowiekiem poprzez kontakt fizyczny i wzrokowy.

22 Efekt Rosenthala

23 Efekt Rosenthala Dobór grup porównawczych Wpływ na zwierzęta (częstość kontaktu, jakość kontaktu itp. ) Eliminowanie wyników wyselekcjonowanych osobników na etapie analizy danych Wszystkie te zjawiska mogą przebiegać dzięki nieuświadomionemu pragnieniu badacza uzyskania eleganckich wyników

24 Przeciwdziałanie efektowi Rosenthala Używanie w procedurach badawczych osób nieznających oczekiwań badacza Traktowanie wszystkich zwierząt zgodnie ze standardem właściwym dla grupy będącej głównym przedmiotem zainteresowania Grupa kontrolna jest nie mniej ważna niż grupa eksperymentalna

25 Koniec