Psychologia RóŜnic Indywidualnych Funkcjonalne znaczenie temperamentu Zajęcia 2 Katarzyna Popek

Transkrypt

1 Psychologia RóŜnic Indywidualnych Funkcjonalne znaczenie temperamentu Zajęcia 2 Katarzyna Popek Przeznaczony do badania osób w wieku lat, obojga płci Nie istnieją wersje oboczne, przeznaczone do badania wyłącznie kobiet albo męŝczyzn, czy róŝnych grup wiekowych Inwentarz względnie mało stronny demograficznie, tj. minimalizuje poziom wykształcenia i umiejętności językowych, niezbędny do zrozumienia pozycji i udzielania odpowiedzi MoŜe być stosowany w badaniach grupowych i indywidualnych UŜywany w badaniach naukowych i aplikacyjnych: poradnictwie zawodowym, wychowawczym czy badaniach klinicznych Skale wykazuję raczej niskie obciąŝenie aprobatą społeczną, niemniej jednak uŝycie FCZ-KT w silnie zagraŝających i lękotwórczych warunkach moŝe wpłynąć na zniekształcenie odpowiedzi Czas badania nie jest ograniczony Większość respondentów potrzebuje na wypełnienie kwestionariusza około 30 minut Osoby młodsze i o wykształceniu wyŝszym lub średnim potrzebują na udzielenie odpowiedzi do 20 minut, osoby starsze i o wykształceniu podstawowym nawet do godziny 1

2 Skala staninowa (od ang. standard nine), standardowa dziewiątka - dziewięciostopniowa skala testu psychologicznego znormalizowana tak, aby średnia w populacji wynosiła 5, a odchylenie standardowe 2. Liczba jednostek skali wynosi 9 staninów, natomiast jej zakres wynosi od 1 do 9 stanina. został skonstruowany w finalnej wersji w 1992 roku cechy temperamentu odgrywają istotną role w procesie adaptacji jednostki do wymagań środowiska (zwłaszcza zawodowego i szkolnego). Poznanie temperamentu niesie cenną informację, która moŝe być wykorzystana w szeroko pojętej profilaktyce psychologicznej (zapobieganie niedostosowaniu jednostki do środowiska szkolnego i zawodowego, przejawiającego się w warunkach szkolnych w obniŝeniu efektywności uczenia się lub w zaburzeniach zachowania, a w zakładzie pracy w awaryjności pracy i/lub negatywnych konsekwencjach zdrowotnych narzędzie powstało a podstawie dojrzałej i bogatej empirycznie koncepcji, co umoŝliwia interpretację wyników: opis rzeczywistości psychologicznej i dokładną prognozę zachowania kwestionariusz ma dobre parametry psychometryczne i nie odbiega od standardów stawianych tego typu praktykom pomiarowym 2

3 Energetyczny poziom zachowania aktywność: jako pośrednie źródło stymulacji to właściwość zachowania przejawiająca się w podejmowaniu (lub gotowości podjęcia) przez jednostkę działań, których celem jest dostarczenie lub uniknięcie stymulacji pochodzącej z zewnątrz organizmu. Aktywność jako bezpośrednie źródło stymulacji zdefiniowano natomiast jako właściwość zachowania przejawiającą się w podejmowaniu (lub gotowości podjęcia) przez jednostkę działań, które same w sobie są źródłem stymulacji (z uwagi na intensywność czynności, stopień postrzeganego zagroŝenia, ryzyko itp.) reaktywność emocjonalna: determinuje względnie stałą i charakterystyczną dla danej jednostki intensywność (wielkość) reakcji obie cechy temperamentu (reaktywność i aktywność) są ujemnie związane, tzn. niskiej reaktywności towarzyszy duŝa aktywność i odwrotnie: wysokiej reaktywności bierność zachowania Energetyczny poziom zachowania wraŝliwość sensoryczna: zdolność do reagowania na bodźce sensoryczne o niskiej wartości stymulacyjnej wytrzymałość (odporność): zdolność do adekwatnego reagowania na sytuacje wymagające długotrwałego lub bardzo stymulującego działania oraz do działania w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej Charakterystyka czasowa zachowania śwawość: tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania duŝego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych Perseweratywność: tendencja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę do zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji) wywołującego to zachowania 3

4 Struktura temperamentu Funkcją systemów regulacyjnych stymulacji (mechanizmu fizjologicznego temperamentu) jest dostarczanie stymulacji odpowiadającej indywidualnemu zapotrzebowaniu na nią czy inaczej: odpowiadającej indywidualnym moŝliwościom jej przetwarzania. Na poziomie behawioralnym te funkcja mechanizmu temperamentu uwidacznia się w istnieniu określonych cech zachowania, odzwierciedlających moŝliwości przetwarzania stymulacji i jej dostarczania lub unikania Efektywność regulacji dotyczy stopnia dopasowania ilości dopływającej stymulacji do indywidualnych moŝliwości jej przetwarzania. Efektywna regulacja zatem to taka, przy której potrzeba stymulacji jest doskonale zaspokajana nie jest wzbudzany ani przesyt, ani niedosyt Struktura temperamentu Efektywna regulacja stymulacji jest gratyfikująca dla podmiotu: wzbudza emocje pozytywne, sprzyja duŝej sprawności działania. I odwrotnie: nieefektywna regulacja staje się źródłem negatywnych emocji. Z tego powodu utrzymanie poziomu stymulacji w granicach indywidualnego optimum traktuje się jako standard regulacji. Podmiot dąŝy do utrzymania stanu efektywnej regulacji stymulacji Efektywna regulacja stymulacji, sterowana poprzez mechanizmy fizjologiczne temperamentu, sprzyja kształtowaniu się takich relacji pomiędzy cechami, które moŝna rozpatrywać jako struktury zharmonizowane, bowiem tworzą one konfiguracje cech zapewniające efektywną regulację stymulacji Struktura temperamentu Zmiana stałej relacji pomiędzy cechami sprawiająca, Ŝe występuje między nimi dysocjacja, świadczy o nieefektywnej regulacji stymulacji. Odpowiadające jej konfiguracje cech temperamentu moŝna zatem traktować jako struktury niezharmonizowane. Powstanie takich struktur wiązano zwykle z długotrwałymi oddziaływaniami środowiskowymi (głównie wychowawczymi), forsującymi style zachowania sprzeczne z dyspozycjami temperamentalnymi i prowadzącymi do powstania potrzeb pozostających w kolizji z potrzebą stymulacji. Jako przykład takich potrzeb moŝna wymienić potrzebę osiągnięć, a takŝe mechanizmy osobowościowe związane z dąŝeniem podmiotu do sprawowania kontroli. W tym znaczeniu niezharmonizowane struktury temperamentu odzwierciedlają nieefektywną regulację stymulacji, bowiem podmiot dąŝy do zaspokojenia potrzeb, których wartość stymulacyjna znajduje się poza obszarem optymalnego dla danej jednostki poziomu stymulacji 4

5 Struktura temperamentu Długotrwała nieefektywna regulacja stymulacji prowadzi prawdopodobnie do zmian na poziomie mechanizmów fizjologicznych temperamentu. MoŜna przyjąć, Ŝe zmiany te zachodzą w efekcie długotrwałego nieoptymalnego pobudzenia: zbyt silnego lub zbyt słabego (w następstwie nieoptymalnej stymulacji) i prowadzą do powstania tendencji do utrzymywania się tego stanu pobudzenia jako pobudzenia zwyczajowego (czy inaczej normalnego). Zakłada się przy tym, Ŝe nieoptymalne pobudzenie zwyczajowe i zmiany fizjologiczne z tym związane oraz odpowiadające im dysocjacje cech mogą prowadzić do zmian patologicznych zaburzeń zachowania lub chorób psychosomatycznych 5