Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 12: Pomiar aktywności gospodarczej. Podstawowe zależności.

Transkrypt

1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 12: Pomiar aktywności gospodarczej. Podstawowe zależności.

2 Plan wykładu 12 Elementarz makroekonomisty Ruch okrężny kluczowe rynki wiążące podmioty w gospodarce Rachunek dochodu narodowego (tworzenie dochodu i jego podział) Rynek pracy: podstawowe pojęcia i miary sytuacji na rynku pracy 2

3 Ostatecznym celem gospodarowania jest konsumpcja J. M. Keynes Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

4 Wysokość dochodów gospodarstw domowych Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

5 Struktura spożycia indywidualnego w sektorze gospodarstw domowych Restauracje i hotele 2% Inne towary i usługi 5% Pozostałe wydatki 4% Rekreacja i kultura 8% Łączność 5% Edukacja 1% Żywność i napoje bezalokoholowe 26% Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego 6% Transport 10% Zdrowie 5% Użytkowanie mieszkania i nośniki energii 19% Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 3% Odzież i obuwie 6% Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

6 Zmiana modelu konsumpcji w Polsce? Zmiana udziału między 2003 a 2008 (%) Pozostałe wydatki Inne towary i usługi Restauracje i hotele Edukacja Rekreacja i kultura Łączność Transport Zdrowie Wyposażenie mieszkania i prowadzenie Użytkowanie mieszkania i nośniki energii Odzież i obuwie Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe Żywność i napoje bezalokoholowe

7 Przedsiębiorstwa Cel istnienia przedsiębiorstw Od jednoosobowej firmy Usługi szewskie do wielkich korporacji Jaka jest największa firma świata (pod względem obrotów)? 0/2008/full_list/ 7

8 Największe polskie firmy wg Rankingu 500 Rzeczpospolitej

9 Makroekonomiczna rola gospodarstw domowych i firm Gospodarstwa domowe: Kupują dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa ( dobra i usługi finalne) Dysponują podstawowym czynnikiem produkcji (pracą) oraz oszczędnościami, które udostępniają firmom (to drugie zwykle za pośrednictwem systemu finansowego) Płacą za dobra i usługi z dochodu, jaki uzyskują od przedsiębiorstw za sprzedawane im usługi pracy i pożyczane im oszczędności 9

10 Makroekonomiczna rola gospodarstw domowych i firm Przedsiębiorstwa: Dysponują technologią wytwarzania dóbr i usług, czyli wiedzą, jak łączyć czynniki produkcji, aby powstał produkt Firmy dla swojej działalności potrzebują czynników wytwórczych: kupują pracę od gospodarstw domowych na rynku pracy Kupują oszczędności od gospodarstw domowych na rynku kapitałowym Powyższe zakupy finansują z dochodów, a te powstają dzięki sprzedaży wytworzonych produktów 10

11 Rola rynków W gospodarce krajowej (zamkniętej) funkcjonują rynki: Produktów: Konsumpcyjnych sprzedają firmy gospodarstwom domowym Inwestycyjnych i zaopatrzeniowych sprzedają firmy innym firmom Pracy gospodarstwa domowe sprzedają swoją pracę firmom Kapitału (w znaczeniu finansowym) gospodarstwa domowe pożyczające swoje oszczędności firmom (zwykle za pośrednictwem systemu instytucji finansowych, np. banków) Na każdym rynku ustalają się odpowiednie ceny: produktów, pracy stawki płac, kapitału stopy procentowe. 11

12 Model ruchu okrężnego Pierwszy, najprostszy model gospodarki (zawierający dużo daleko idących uproszczeń) Pozwoli zrozumieć ogóle zasady powiązań działań podmiotów w makroekonomii oraz wprowadzić podstawowe pojęcia Jest podstawą dla rachunku dochodu narodowego (SNA) 12

13 Podstawowy model ruchu okrężnego (gospodarka zamknięta, brak rządu) Dobra i usługi finalne Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Gospodarstwa domowe: dysponują czynnikami produkcji Przedsiębiorstwa: dysponują technologią produkcji Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Usługi czynników produkcji 13

14 Komplikujemy obraz (1) Przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty nie tylko konsumentom, do ostatecznej konsumpcji, ale także innym przedsiębiorstwom, które wykorzystują je w dalszej produkcji Problem: nie policzmy dwa razy tego samego! Przykład: Dobro Sprzedawca Nabywca Wartość transakcji Wartość dodana Wydatki na dobra finalne Dochody czynników produkcji Żwir Kopalnia żwiru Konsument Żwir Kopalnia żwiru Betoniarnia Cement Producent cementu Betoniarnia Beton Betoniarnia Producent bloczków Bloczki betonowe Producent bloczków Konsument Suma

15 Dobra pośrednie/ dobra finalne a wartość dodana Dobra finalne są to dobra, które służą ostatecznemu użytkownikowi do konsumpcji lub produkcji. Dobra pośrednie są to dobra przetwarzane na kolejnych etapach procesu produkcji Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją). 15

16 Podstawowa metoda mierzenia aktywności gospodarczej.. poprzez sumowanie wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty w gospodarce Cytat z Małego Rocznika Statystycznego Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

17 Pomiar aktywności od strony wartości dodanej Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

18 Komplikujemy obraz (2) Gospodarstwa domowe nie wydają wszystkiego, co otrzymają od firm w postaci wynagrodzenia OSZCZĘDNOŚCI: niewydana część dochodu dyspozycyjnego gospodarstw domowych Motywy oszczędzania Co się dzieje z oszczędnościami? 18

19 Komplikujemy obraz (3) Jak działa firma: 1) pożycza środki produkcji, wytwarza produkt, oddaje środki produkcji (przykład: prowadzę firmę WyKOP. Kopanie rowów: tanio i solidnie. A zatem: wypożyczam koparkę z firmy wypożyczającej sprzęt budowlany, wynajmuję pracownika, kopię rów, inkasuję należność, oddaję koparkę po wykonaniu zlecenia, płacę za wypożyczenie koparki i pracownikowi za pracę) 2) nabywa środki produkcji (kupuję koparkę na własność; czemu może mi się to opłacać?) ZAKUPY MAJĄTKU TRWAŁEGO (czyli nakładów w produkcji nie zużywających się w jednym cyklu produkcyjnym) INWESTYCJE Skąd firma ma środki na inwestycje? Jedyne źródło: pożycza je od gospodarstw domowych (korzystając z ich oszczędności): Wkłady właścicieli (np. akcje) Zwykle za pośrednictwem systemu finansowego Pożyczka (kredyt bankowy, obligacja itp.) 19

20 Komplikujemy obraz (4) Firmy nie sprzedadzą wszystkiego, co wyprodukują zapasy Firmy posiadają zwykle także zapasy nakładów produkcji (surowców, półproduktów) opłaca im się w celu ograniczenia ryzyka Zapasy zaliczane są do inwestycji, jako tak zwane INWSTYCJE NIEPLANOWANE 20

21 Model ruchu okrężnego (tylko przepływy finansowe, gospodarka zamknięta, brak rządu) Sektor finansowy Oszczędności (S) Gospodarstwa domowe Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Wydatki inwestycyjne (I) Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) 21

22 Udział państwa (rządu) w gospodarce Funkcje rządu w gospodarce Regulacje (ramy działalności gospodarczej) Stabilizacja Redystrybucja dochodu 22

23 Narzędzia oddziaływania rządu na gospodarkę Regulacje prawne Podatki Bezpośrednie (opodatkowanie dochodu, majątku etc.), np.: Podatek od dochodów osobistych (PIT) Podatek od zysku firm (CIT) Podatek od nieruchomości Pośrednie (opodatkowanie transakcji), np.: VAT akcyza Wydatki rządu na zakupy dóbr i usług Transfery (zasiłki i świadczenia socjalne) Inne narzędzia 23

24 Źródło: http ec.europa.eu taxation.pdf 24

25 Model ruchu okrężnego (gospodarka zamknięta, z udziałem rządu) Sektor finansowy Oszczędności (S) Gospodarstwa domowe PIT Konsumpcj a Wydatki rządu (G) Transfer y Rząd Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Podatki pośredni e CIT Inwestycje Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) 25

26 Rynki w gospodarce otwartej W gospodarce otwartej tj. współpracującej z zagranicą na każdym z rynków zachodzą zmiany powodowane udziałem zagranicy Na rynku produktów dochodzi do sprzedaży produktów wytworzonych zagranicą (import), a część produktów z krajowych firm nie trafia na rynek krajowy, bo jest sprzedawana odbiorcom zagranicznym (eksport) Na rynku pracy pojawiają się imigranci, a część osób nie pracuje w kraju, tylko zagranicą (emigranci) Na rynku kapitału mogą się pojawić kapitały zagraniczne, a oszczędności krajowe mogą być lokowane zagranicą W następstwie wymiany z zagranicą dochodzi do powstania popytu na obce waluty (np. potrzebne na import samochodów) i podaż tych walut (np. za eksport miedzi i truskawek, z zarobków Polaków na Wyspach Brytyjskich). Ten popyt i podaż obcych walut są realizowane na rynku walutowym, gdzie ustala się ich cena (kurs walutowy)

27 Model ruchu okrężnego (gospodarka otwarta z udziałem rządu: zwróć uwagę na zwrot strzałek przy eksporcie i imporcie) ZAGRANICA Sektor finansowy Oszczędności (S) Konsumpcja (C) Wydatki rządu (G) Eksport (X) Import (Imp) Inwestycje (I) Gospodarstwa domowe PIT Transfery Rząd Podatki pośredni e CIT Dotacje Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr (między pośrednich firmami) (między firmami) Sprzedaż dóbr pośrednich Zyski niepodzielone (oszczędności przedsiębiorstw) Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji: Wynagrodzenia dla pracowników Odsetki od kredytów i obligacji Dywidendy od akcji (zysk podzielony) 27

28 Interesuje nas wartość produkcji wytwarzanej w gospodarce, ale okazuje się, że wszystkie powyższe strumienie są sobie równoważne Wydatki Produkcja Dochody 28

29 Wartość produkcji wytwarzanej w gospodarce PKB: wartość dóbr finalnych wytworzonych w jakimś okresie na terenie danego kraju Od strony wydatków: PKB = C + I + G + X Imp 29

30 Z czego wynika wahliwość PKB? Przykład USA i Polski: stopy wzrostu poszczególnych wielkości USA PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna Polska PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna Względna stabilność konsumpcji prywatnej Źródło: WEI, Kontrcykliczność wydatków rządowych Ogromne wahania inwestycji IMF Produkcja dóbr i usług konsumpcyjnych stanowi ok. 80% PKB o i odpowiada za ok. 20% wahań PKB Produkcja dóbr i usług inwestycyjnych stanowi ok. 20% PKB o i odpowiada za ok. 80% wahań PKB 30

31

32 Amortyzacja Z punktu widzenia celu makroekonomii (wyjaśnianie zmian/ różnic dobrobytu) interesuje nas nie tyle wartość całkowitej produkcji, ile wartość nowych dóbr i usług (bez produkcji mającej na celu jedynie odtworzenie istniejącego już wcześniej majątku): PKN (produkt krajowy netto) to produkt krajowy brutto pomniejszony o amortyzację: PKN = PKB Amortyzacja = C + I netto + G + X - Imp 32

33 Krajowy czy narodowy? Mierząc wartość wszystkich towarów i usług rozróżniamy: PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony przez podmioty zlokalizowane na terenie kraju, bez względu na to, kto jest ich właścicielem) PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (wytworzony przez podmioty będące własnością rezydentów krajowych, bez względu na to, gdzie są zlokalizowane) PKB + saldo przychodów czynników produkcji = PNB 33

34 Rachunek dochodu narodowego PKB = C + I + G + X Imp = C + I + G + NX PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granica PNN = PNB Amortyzacja PNN w cenach czynników produkcji, czyli Dochód narodowy = PNN podatki pośrednie + dotacje rządowe dla firm 34

35 Podział dochodu narodowego Co dzieje się z dochodem narodowym? Część zostaje w firmach w postaci nierozdzielonych zysków Reszta trafia do wypłaty tym, którzy przyczynili się do wytworzenia tego zysku (pracownikom, właścicielom oszczędności, dzięki którym firma istnieje itd.) Ale po drodze. 35

36 Model ruchu okrężnego (gospodarka otwarta z udziałem rządu: zwróć uwagę na zwrot strzałek przy eksporcie i imporcie) ZAGRANICA Sektor finansowy Oszczędności (S) Konsumpcja (C) Wydatki rządu (G) Eksport (X) Import (Imp) Inwestycje (I) Gospodarstwa domowe PIT Transfery Rząd Podatki pośredni e CIT Dotacje Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr (między pośrednich firmami) (między firmami) Sprzedaż dóbr pośrednich Zyski niepodzielone (oszczędności przedsiębiorstw) Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji: Wynagrodzenia dla pracowników Odsetki od kredytów i obligacji Dywidendy od akcji (zysk podzielony) 36

37 Dochód osobisty = Dochód narodowy Co trafia do budżetów gospodarstw domowych? nierozdzielone zyski podatek od zysków składki na ubezpieczenie społeczne + odsetki od długu publicznego + transfery społeczne 37

38 Źródła dochodów gospodarstw domowych Źródło: Mały Rocznik Statystyczny

39 Dochód dyspozycyjny Dyspozycyjny dochód osobisty = dochód osobisty - podatki bezpośrednie Co dzieje się z dyspozycyjnych dochodem osobistym: Jest przeznaczany na: Konsumpcję (C) lub Oszczędności (S) DOMKNIĘCIE RUCHU OKRĘŻNEGO 39

40 Jeszcze raz PKB z dwóch stron: Popatrzmy raz jeszcze: PKB = C + I + G + X Imp => C = PKB (I + G + X Imp) DDO = [PKB + saldo dochodów z zagranicy Amortyzacja podatki pośrednie + dotacje rządowe dla firm nierozdzielone zyski podatki od zysku składki na ubezpieczenie społeczne + odsetki od długu publicznego + transfery społeczne podatki bezpośrednie] = C + S => C = [] S Można przyrównać prawe strony zielonych równań: PKB (I + G + X Imp) = [] S 40

41 Tożsamość oszczędności i inwestycji Oszczędności sektora publicznego + oszczędności prywatne + oszczędności przedsiębiorstw + oszczędności zagranicy + odpisy na amortyzację = inwestycje brutto Oszczędności krajowe Oszczędności prywatne Generalnie: oszczędności brutto = inwestycje brutto 41

42 Tożsamość oszczędności i inwestycji W gospodarce zamkniętej, bez rządu: I = S W gospodarce z rządem: I = S deficyt budżetowy W gospodarce otwartej: I = S deficyt budżetowy CA I = S deficyt budżetowy + deficyt CA CA - rachunek obrotów bieżących (w przybliżeniu: NX + dochody) 42

43 CA (% PKB) S, I (% PKB) CA (% PKB) Tożsamość oszczędności i inwestycji: ilustracja 35 Japonia 6 22 USA I S CA I S CA Źródło: WEI, IMF 43

44 Rachunek obrotów bieżących a kryzys finansowy 44

45 Podstawowe kategorie rynku pracy

46 PKB a zatrudnienie Źródło: Employment in Europe

47 Podstawowe kategorie na rynku pracy Populacja w wieku produkcyjnym POP Zasoby pracy (osoby, chcące i mogące pracować): aktywni zawodowo LF Nieaktywni (bierni) zawodowo N Pracujący: samozatrudnieni i zatrudnieni najemnie E Bezrobotni U 47

48 Wiek produkcyjny Dolna granica: (1) Koniec obowiązku szkolnego (2) Zezwolenie na pracę Jak się określa? Górna granica: (1) Uzyskania uprawnień emerytalnych w powszechnym systemie ubezpieczeń (2) Brak 48

49 Definicja pracującego Praca przynosząca zarobek lub dochód Minimalny czas pracy (MOP 1 godz. tygodniowo) Problem ze zdefiniowaniem pracującego w dzisiejszych czasach Co z pracą w rolnictwie? 49

50 Definicja bezrobotnego Definicja ekonomiczna Rozbieżności i ich przyczyny Jest w wieku produkcyjnym Nie pracuje Chce podjąć pracę Może w krótkim czasie podjąć pracę Definicja administracyjna Jw. + określone sposoby weryfikacji Ograniczenie możliwości posiadania dochodów Czasem warunek uprzedniego zatrudnienia i/lub ubezpieczenia 50

51 Wielkość poszczególnych populacji na polskim rynku pracy, IV kwartał 2011 E LF tys tys. POP (15 lat i więcej) tys. N tys. U tys. 51

52 Zmiany podstawowych wskaźników rynku pracy w przebiegu transformacji Stopa aktywności Wskaźnik zatrudnienia Stopa bezrobocia (prawa oś) 4 okr. śr. ruch. (Stopa aktywności) 4 okr. śr. ruch. (Wskaźnik zatrudnienia) 4 okr. śr. ruch. (Stopa bezrobocia (prawa oś)) Źródło: Publikowane wyniki BAEL 52

53 Podstawowe mierniki stanu na rynku pracy w Polsce (wykorzystania zasobów pracy); dane za IV kwartał 2011 Stopa bezrobocia u U LF 9,7% Stopa aktywności zawodowej a LF POP 56,3% Stopa zatrudnienia e E POP 50,8% Bezrobocie długookresowe

54 Unemployment rate, persons aged 15 to 74 year, by NUTS 2 regions, 2011 (%)

55 Zmiany stopy zatrudnienia (punkty procentowe) Stopa bezrobocia i zatrudnienia Zmiany stóp zatrudnienia i bezrobocia, DE 2 MT LU AT PL 0 SE JP RO BE FR 2 CZ HU IT EU-27-2 EA-17 NL FI UK SK CY -4 SI PT LT US DK EE BG -6 EL LV ES Zmiany stopy bezrobocia (punkty procentowe) IE Źródło: opracowanie własne na podstawie Employment and Social Development in Europe 2012

56 Koniec wykładu 12