Makroekonomia: nauka o gospodarce jako całości system naczyń połączonych Podstawowe problemy makroekonomiczne: 1. Roczna stopa inflacji. 2.

Transkrypt

1 RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO Makroekonomia: nauka o gospodarce jako całości system naczyń połączonych Podstawowe problemy makroekonomiczne: 1. Roczna stopa inflacji. 2. Bezrobocie. 3. Wzrost gospodarczy. 4. Polityka makroekonomiczna co moŝe i powinien robić rząd? podejście pozytywne (opis sposobu działania gospodarki) i normatywne (odnoszące się do preferencji i sądów wartościujących). 1

2 Ramy analizy gospodarki w skali makro ruch okręŝny: początkowo eliminujemy z rozwaŝań państwo i moŝliwość wymiany z zagranicą (gospodarka zamknięta bez państwa) podmioty gospodarujące: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa Dysponują czynnikami produkcji, które dostarczają przedsiębiorstwom Wykorzystują czynniki produkcji dostarczane przez gospodarstwa domowe do wytwarzania dóbr i usług Otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze Płacą GD za wykorzystywanie czynników produkcji Wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa Sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym. Ruch okręŝny oznacza przepływy zasobów rzeczowych (krąg wewnętrzny) i pienięŝnych (krąg zewnętrzny) między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami ZałoŜenia dodatkowe: 1. wszystkie dochody są wydatkowane (nie ma oszczędności), 2. wszystkie towary zostają sprzedane (nie ma zapasów). 2

3 Sposoby pomiaru skali działalności gospodarczej wynikające ze schematu ruchu okręŝnego: 1. Wartość wytworzonych dóbr. 2. Strumień dochodów czynników produkcji, który reprezentuje wartość dostarczanych przez nie usług. 3. Wartość wydatków na dobra i usługi. Czy obliczenia wykonane kaŝdą z tych trzech metod dają ten sam wynik? 3

4 Produkt krajowy brutto (PKB) miara wielkości produkcji wytwarzanej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezaleŝnie od tego, kto jest ich właścicielem. Wartość dodana przyrost wartości dóbr w wyniku danego procesu produkcji: obliczamy przez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zuŝytych do produkcji tych dóbr. Dobra finalne a dobra pośrednie: Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego uŝytkownika (dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) zakupione przez przedsiębiorstwa). Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji innych dóbr. Dlaczego suma wartości wszystkich zawartych w danej gospodarce transakcji moŝe przewyŝszać rzeczywistą wartość dóbr wytworzonych w gospodarce? Wielokrotne liczenie wartości dóbr pośrednich... 4

5 Sposoby mierzenia PKB 1. PKB jako suma wydatków na dobra finalne: Y = C + I + G w gospodarce zamkniętej (metoda wydatkowa). 2. PKB jako suma wartości dodanej wytworzonej w poszczególnych fazach procesu produkcji (metoda produkcyjna). 3. PKB równa się teŝ sumie dochodów właścicieli czynników produkcji - (metoda dochodowa). 5

6 Inwestycje i oszczędności Inwestycje = wydatki przedsiębiorstw na zakup nowych dóbr kapitałowych. Oszczędności ta część dochodu gospodarstw domowych, która nie zastaje wydana na zakup dóbr i usług. S odpływ z ruchu okręŝnego I dopływ do ruchu okręŝnego (strumień pienięŝny, który otrzymują przedsiębiorstwa, ale nie za pośrednictwem gospodarstw domowych) Y PKB w ujęciu sumy dochodów gospodarstw domowych Y C + S PKB moŝna takŝe wyrazić jako sumę wydatków końcowych: Y C + I Stąd S I (faktyczne oszczędności muszą być równe faktycznym inwestycjom) Oszczędności i inwestycje zamierzone (planowane) jeśli są sobie równe, równowaga w gospodarce Zapasy dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaŝy powiększają kapitał obrotowy: powiększanie zapasów jest więc równoznaczne z inwestycjami w kapitał obrotowy. 6

7 Państwo Przychody państwa: podatki bezpośrednie T d (nakładane na dochody np. wynagrodzenia, odsetki, zyski) oraz pośrednie T e (wliczane w cenę towaru VAT, akcyza). Wydatki państwa: G wydatki państwa na zakup dóbr i usług B wydatki państwa związane z finansowaniem płatności transferowych (świadczeń społecznych świadczeń, które nie wiąŝą się z dostarczaniem w zamian Ŝadnych dóbr czy usług na rzecz państwa)!!! Wydatki transferowe (w przeciwieństwie do G) nie powiększają dochodu narodowego ani rozmiarów wytwarzanej w gospodarce produkcji słuŝą wyłącznie REDYSTRYBUCJI juŝ istniejących dochodów od grup podlegających opodatkowaniu do grup ludności będących beneficjentami transferów 7

8 Podatki a pomiar dochodu narodowego: Podatki pośrednie sprawiają, Ŝe cena płacona przez nabywcę róŝni się od ceny, jaką otrzymuje sprzedawca... PKB moŝemy więc mierzyć w cenach rynkowych (łącznie z podatkami pośrednimi) lub w cenach bazowych (uzyskiwanych przez producentów) czyli w cenach czynników wytwórczych. PKB w cenach rynkowych C + I + G Ale: wyŝsza stopa podatków pośrednich powoduje wzrost cen dóbr i usług chociaŝ wartość PKB w cenach rynkowych rośnie, nie zmieniają się jednak fizyczne rozmiary produkcji... Lepszą miarą PKB jest więc PKB mierzony w cenach bazowych PKB w cenach bazowych C + I + G - T e 8

9 Państwo i ruch okręŝny Rozporządzalne dochody osobiste: dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności. Y d Y + B - T d czyli S (Y + B - T d ) C Y (C + S B + T d ) C + I + G - T e C + S B + T d Czyli S + (T d + T e B) I + G Odpływy = dopływy do obiegu S I G + B - T d - T e S I = odpływy netto z ruchu okręŝnego (nadwyŝka finansowa sektora prywatnego) musi być dokładnie skompensowana przez dopływy netto pochodzące od państwa (deficyt finansowy państwa) W gospodarce zamkniętej, nadwyŝka w sektorze prywatnym moŝe istnieć tylko wówczas, gdy w budŝecie państwa występuje deficyt (i odwrotnie). 9

10 Zagranica gospodarka otwarta Y C + S + T d B C + I + G + X Z - T e Import Z jest odpływem, natomiast eksport X dopływem do ruchu okręŝnego S + (T d + T e B) + Z I + G + X S I (G + B - T d - T e ) + NX 10

11 PKB a mierniki pochodne: 1. Produkt (dochód) narodowy brutto PNB Problem przepływu dochodów z własności (dochodów majątkowych) pomiędzy krajami: PNB = miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezaleŝnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki wytwórcze. PNB = PKB skorygowany o dochody netto z tytułu własności za granicą Nominalny i realny PNB Nominalny PNB mierzy się w cenach bieŝących, tj. takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody. Realny PNB (PNB w cenach stałych) koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraŝa się go w cenach istniejących w pewnym okresie określanym jako rok bazowy (podstawowy). 2. PNB a dochód narodowy Problem amortyzacji: Amortyzacja (zuŝycie kapitału trwałego) miara szybkości zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zuŝycia. Dochód narodowy to produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji, obliczany przez odjęcie amortyzacji od PNB. DN to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłoŝeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. 11

12 Alternatywne mierniki dobrobytu? Miernik dobrobytu ekonomicznego (MEW) Nordhaus i Tobin (1972) 1. inna klasyfikacja wydatków na dobra pośrednie i finalne 2. uwzględnia wartość czasu wolnego i produkcji nieoficjalnej 3. uwzględnia negatywne oddziaływanie efektów zewnętrznych 12