Makroekonomia 1 dla MSEMen. Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Makroekonomia dla MSEMen Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 6 Komplikujemy model Keynesa: Ujęcie dwusektorowe Rola rządu Otwarcie gospodarki Efekty mnożnikowe i ich interpretacja Polityka fiskalna: jej narzędzia i skuteczność 2

3 Funkcje wydatków: przypomnienie Konsumpcja nwestycje Wydatki rządowe Eksport netto G NX c b _ G NX D r m nr 3

4 Konsumpcja i równowaga produkcji przy braku państwa i inwestycji (model jednosektorowy) AE, c Prosta pokazująca punkty równowagi, kiedy wydatki () równe są produkcji () Prosta pokazująca wielkość w zależności od 45 o Punkt równowagi: przy tym konsumpcja wynosi dokładnie tyle, ile wynosi produkcja firm * Mnożnik c c c ( c) c 4

5 Uwzględniamy drugi składnik wydatków w gospodarce: inwestycje Ujemna zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem inwestycji r b r Wybrane determinanty wielkości inwestycji Stopa procentowa (nominalna czy realna) Skala produkcji (popyt bieżący i oczekiwania dot. zmian popytu) Proporcja kosztów pracy do kosztów kapitału fizycznego (izokwanta) Model keynesowski: uproszczenie ograniczamy się do zależności inwestycji od realnej stopy procentowej r w proporcji b Różnice w traktowaniu inwestycji planowanych i nieplanowanych 5

6 Bardzo ważne rozróżnienie: inwestycje planowane versus nieplanowane Składniki inwestycji: w środki trwałe, we wzrost zapasów i rezerw Przedsiębiorstwa inwestują, kiedy oczekują, że nowy majątek, zwiększenie zapasów surowców i półproduktów przyniosą im korzyści nwestycje planowane to inwestycje celowe, zamierzone nwestycje nieplanowane to przyrost zapasów wyrobów gotowych powodowany zbyt niskimi zakupami Specyfika kształtowania zapasów wyrobów gotowych Tworzy się je celowo, żeby nie było przerw w zaspakajaniu popytu klientów Powstają również, kiedy klienci kupują mniej niż oczekiwali producenci 6

7 Równowaga w ujęciu graficznym, r = 0 AE, AE c c 45 o * 7

8 Równowaga w ujęciu algebraicznym AE AE c AE c ( c ) 8

9 o z oszczędnościami? Warunek równowagi w modelu Keynesa: ( c c) AE lub S S 9

10 Przykład raz jeszcze AE 8 0, ,8 AE 2 0,8 0, Przy = 60, wartość wydatków wynosi 8 + 0,8 razy 60 (konsumenci) plus 4 (producenci), czyli 60! A zatem firmy sprzedają dokładnie tyle, ile wyprodukowały, nie mają motywacji, ani do zwiększania, ani do zmniejszania produkcji! 0

11 Przykład cd. Stabilność równowagi =8+0,8 AE = + - AE Nieplanowane zapasy Produkcja S=-8+0, Maleją Rośnie Maleją Rośnie Maleją Rośnie Maleją Rośnie Maleją Rośnie Brak Nie zmienia się Rosną Spada Rosną Spada 8

12 Mnożnik: skutki zmian inwestycji Mnożnik mówi nam, jakiej zmiany produkcji (dochodu) możemy się spodziewać, gdy wartość wydatków autonomicznych zmieni się o, np.: Jeśli mnożnik wynosi 3, a firmy przestraszą się złych prognoz dot. wzrostu gospodarczego i ograniczą wydatki inwestycyjne (zakup nowych maszyn do fabryk) o 00, PKB spadnie o 300 zemu? 00 AE c 00 AE c 00 c 00 c 2 00 AE c 2 00 c 2 00 c c 00 2

13 Składniki PKB w Polsce PKB nwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna

14 Paradoks zapobiegliwości S S 8 0,8 60 0,8 0, S 4 4 S 4 0,8 40 0,8 0, hęć do zwiększenie oszczędności wywołuje jedynie spadek dochodu i spadek konsumpcji, oszczędności pozostają niezmienione (spadek dochodu) To jak to jest z wpływem oszczędności na? 4 4 4

15 Model uwzględniający istnienie rządu Rząd oddziałuje na zmienne modelu w dwojaki sposób: Wpływa na sumę zagregowanych wydatków (G wydatki rządu na dobra i usługi) Wpływa na dochód do dyspozycji będący argumentem funkcji konsumpcji ( D nie jest już równy ): rząd Pomijamy inne kanały wpływu (podatki pośrednie, podatki od zysku firm, składki na ubezpieczenia społeczne itd.) 5

16 Rząd wydatki i oszczędności Wydatki: Zakupy rządowe Transfery Dochody: Podatki T Saldo budżetu B T BS G B t T G t G B 6 Dochody ludności Podatki zmniejszają D D Transfery powiększają T NB t t B Podatki netto

17 Funkcje wydatków i produkt w równowadze w modelu z konsumpcją, inwestycjami i rządem Warunek równowagi: produkcja równa jest planowanym zagregowanym wydatkom (AE) AE G G c b r D AE ( G cnb br) c ( t) ( G cnb br) c ( t) c ( t) ( G cnb br) ( G br cnb) c( t) Wydatki autonomiczne (te, które nie zależą od ) Mnożnik 7

18 Funkcje wydatków i produkt w równowadze Wielkość produkcji w gospodarce zamkniętej ( G br cnb) Mnożnik wydatkowy w gospodarce zamkniętej Krańcowa skłonność do konsumpcji: im wyższe c, tym wyższy mnożnik Stopa podatkowa: im wyższe t, tym niższy mnożnik c( t) 8

19 Wydatki i oszczędności w równowadze w modelu z inwestycjami i z rządem AE ( AE br) c ( t) AE br Krzywa zagregowanych wydatków Prosta zawierająca punkty, gdzie produkcja () jest równa temu, co wydają podmioty w gospodarce (AE) 45 O AE br * AE Kiedy = *, produkcja jest wydatkom, gospodarka jest w równowadze, a oszczędności wynoszą zero 9

20 Mnożnik wydatkowy czy jest wysoki? Ewolucja (spadek) wysokości efektów mnożnikowych Wzrost skali opodatkowania skutkiem nasilenia redystrybucyjnej roli państwa (deficyty budżetowe na pokrycie wydatków socjalnych, powstawanie długu publicznego konieczność jego obsługi, czyli wypłaty oprocentowania od wcześniej zaciągniętych pożyczek) Przeciętna stopa opodatkowania (stosunek sumy podatków do całkowitych dochodów) zwykle jest niższa niż krańcowa (liczona jako stosunek wzrostu podatków do przyrostu dochodów) opodatkowanie progresywne 20

21 Jak rząd może oddziaływać na poziom? Państwo ma narzędzia wpływania na wzrost musi wpłynąć na któryś ze składników wydatków zagregowanych wydając więcej (wydatki na dobra i usługi ze strony rządu), podnosząc dochody ludności i firm poprzez dochód do dyspozycji zależny od podatków, subwencji dla firm i transferów socjalnych dla ludności (konsumpcja i inwestycje) Analogicznie gdy zmniejszy własne wydatki, podniesie podatki albo zmniejszy transfery to obniży 2

22 Jak rząd może oddziaływać na poziom? Gdy w gospodarce są wolne (nie używane) zasoby czynników produkcji, to gospodarka nie wykorzystuje swojego potencjału (czyli poziom użyteczności jest niższy niż mógłby być) Gdy istnieją niezatrudnione czynniki produkcji (bezrobocie), powstają napięcia społeczne, obszary ubóstwa Rząd może zdecydować się na interwencję, czyli używa jednego ze środków: Zwiększa zakupy (najlepiej jeśli w dziedzinach, w których nie konkuruje z sektorem prywatnym np. w wyposażenie armii, budowie dróg, sieci kanalizacyjnych, urządzeniach ochrony środowiska, opiece społecznej) Zmniejsza podatki Podnosi wypłaty transferów socjalnych np. zasiłków dla najuboższych, stypendiów dla studentów etc.

23 Oczekiwane skutki interwencji rządu Skutki: Rosną zakupy rządu G lub Rosną zakupy prywatne i (niższe podatki i wyższe transfery zapewniają wyższe dochody w sektorze prywatnym a to pozwala mu więcej kupować), czyli: z jednej strony zwiększają się wydatki autonomiczne (rządu) z drugiej rośnie mnożnik wydatkowy (bo skala opodatkowania jest mniejsza) o to znaczy dla budżetu państwa? Powstaje spadek wpływów (podatki się zmniejszyły) i zwiększenie wydatków (wzrosły zakupy rządu i transfery) W sumie po interwencji saldo budżetu spada zwykle pojawia się deficyt lub zwiększenie deficytu (jeśli w punkcie wyjścia deficyt już był)

24 Skutki wzrostu wydatków rządowych dla wielkości PKB AE ( G br) ΔG= ( G0 br) 45 O * 0 Δ=3,5 * 24

25 Mnożnik zrównoważonego budżetu dla G G T G T c G G G ( c) ( c c) Mnożnik zrównoważonego budżetu = Przy zachowaniu równowagi budżetowej nie można pobudzić koniunktury (produkcji) w skali większej niż wynosi wzrost zakupów publicznych 25

26 Mnożnik zrównoważonego budżetu dla B B T B c T c 0 Mnożnik zrównoważonego budżetu =0 Niemożność pobudzania koniunktury (produkcji) przez zwiększanie transferów przy zachowaniu równowagi budżetowej 26

27 Narzędzia polityki fiskalnej Narzędzia polityki fiskalnej: Podatki, w tym progresywne Transfery Redystrybucja międzygrupowa podatkowotransferowa Zakupy rządowe, warunek niekonkurowania z sektorem prywatnym 27

28 Skuteczność narzędzi polityki fiskalnej Podział narzędzi Automatyczne stabilizatory koniunktury Polityka dyskrecjonalna Problemy stosowania polityki dyskrecjonalnej nformacyjne (gównie aktualność informacji) Strukturalne (m.in.. akceptacja korzyści-obciążeń powodowanych ich stosowaniem) Nieelastyczność (w różnych fazach cyklu) Pułapka długu publicznego Ograniczona skuteczność! 28

29 Generowanie długu publicznego BS DB t BS T B G ( t T B G) Podatki Wydatki bariery swobodnego kształtowania Deficyt koniunkturalny i strukturalny DP BS t n BS T B G DP r Koszty obsługi długu: Zadłużenie wyjściowe Wysokość stóp procentowych 29

30 Konsekwencje zwiększania opodatkowania Nieobojętność obciążeń fiskalnych dla funkcjonowania gospodarki Hipoteza Laffera Zwiększenie stawek podatków prowadzi do zmniejszania aktywności gospodarczej; w efekcie produkcja maleje a przy odpowiednio wysokich podatkach maleje na tyle silnie, ze zwiększanie stawek podatkowych powoduje spadek wpływów z podatków (zamiast wzrostu) max( t ) t t Dominuje efekt zwiększania podatków Dominuje efekt spadku produkcji 30

31 Wpływ handlu na PKB i kompletny model keynesowski 3

32 Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od wielkości produkcji Przyczyny zależności salda handlu zagranicznego od skali produkcji m większa produkcja, tym większe zużycie surowców, półproduktów, większa skala zakupów maszyn i urządzeń, a wśród wszystkich zakupów zaopatrzeniowych mieszczą się również pochodzące z importu, więc import rośnie m większa produkcja, tym większe dochody i zakupy a w nich znajdują się dobra pochodzące z importu, więc import rośnie Ponieważ saldo handlu zagranicznego to eksport minus import (NX = X-Z), zatem wzrost importu powoduje spadek salda Konkluzja im większa dynamika PKB, tym niższe saldo handlu zagranicznego 32

33 Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od poziomu kursu walutowego Gdy drożeje waluta krajowa (kurs), to: Za towary importowane płaci się mniej (cena zagraniczna x kurs = cena dobra importowanego na rynku krajowym), dzięki czemu znajdują więcej nabywców rośnie import Zagraniczni nabywcy muszą zapłacić za towary z tego kraju więcej (zagraniczna cena dobra eksportowanego = jego cena krajowa x kurs walutowy), więc maleje popyt na nie w ślad za tym eksport Konkluzja m wyższy kurs waluty krajowej, tym niższy eksport i wyższy import saldo handlu zagranicznego maleje 33

34 Dlaczego kurs walutowy zależy od wysokości stóp procentowych Przyczyny zależności kursu walutowego od stopy procentowej m wyższe krajowe stopy procentowe, tym bardziej opłacalne lokowanie kapitału w tym kraju m bardziej opłacalne lokowanie kapitału w danym kraju, tym mniej z niego odpływa kapitału a więcej napływa, rośnie więc saldo przepływów kapitałowych Skoro rośnie napływ kapitału, to rośnie również popyt na walutę tego kraju m większy popyt na walutę danego kraju, tym jej cena (kurs walutowy) wyższa Konkluzja Wzrost stóp procentowych prowadzi do zwiększenia poziomu kursu walutowego Warunek: kurs waluty musi się kształtować swobodnie (musi obowiązywać płynny system kursu walutowego) 34

35 Funkcja salda handlu zagranicznego NX NX m n r Gdzie: NX NX m n saldo handlu zagranicznego autonomiczna część salda handlu zagranicznego, tj. taka cześć salda, która nie zależy ani od ani od r krańcowa skłonność do importu, czyli zmiana importu pod wpływem zmiany PKB elastyczność salda handlu zagranicznego względem stóp procentowych, czyli zmiana salda handlu pod wpływem zmiany realnego poziomu stóp procentowych 3 5

36 Funkcja salda handlu zagranicznego NX NX NX m nr NX NX>0 nadwyżka NX=0 deficyt NX<0 36

37 Równowaga salda handlu zagranicznego Można na podstawie znajomości autonomicznej części salda handlowego oraz parametrów m, n i wysokości stóp procentowych określić, jakiej wysokości musiałby być PKB, żeby samoczynnie saldo handlu zagranicznego zostało zrównoważone. NX NX m NX m nr ( NX nr) / m nr 0 37

38 Wpływ kursu walutowego na saldo handlu zagranicznego NX NX Kiedy kurs waluty krajowej rośnie saldo handlowe obniża się przy danej wielkości PKB Tak samo, jak rosną krajowe stopy procentowe Tak samo, kiedy maleje autonomiczna część salda handlowego NX=0 38

39 Wpływ krańcowej skłonności do importu na saldo handlu zagranicznego NX Kiedy krańcowa skłonność do importu zwiększa się, to saldo handlu zagranicznego maleje NX NX 0 =0 NX <0 39

40 Funkcje wydatków dalej wyjaśnione Konsumpcja nwestycje Wydatki rządowe Eksport netto G NX c b _ G NX D r m nr 4 0

41 Funkcje wydatków i PKB w otwartej gospodarce Dodając wszystkie wydatki, otrzymujemy nowe warunki równowagi między wysokością produkcji a zakupami c b r D G NX G NX m nr AE ( G NX cnb br nr) c ( t) m c ( t) m ( G NX cnb br nr) ( G NX cnb br nr) c( t) m 4

42 PKB w otwartej gospodarce Wielkość produkcji: ( G NX cnb br nr) c( t) m gdzie mnożnik wydatkowy w gospodarce otwartej c ( t) m wydatki autonomiczne nnymi słowy: AE ( G NX cnb) [ AE r( b n)] 42

43 Jak działa mnożnik wydatkowy? c ( t) m Jeśli pojawia się jakikolwiek wydatek autonomiczny, to jego wpływ na wielkość PKB () jest powiększona wskutek działania mnożnika wydatkowego Działanie mnożnika opiera się na tym, że jeśli jakakolwiek suma zostaje wydana to równocześnie staje się ona powodem powstania równej co do wielkości produkcji i dochodów, te zaś są dalej wydawane, tworząc kolejne bodźce do produkowania i tworzenia dochodów. Wydatek Produkt Dochód Wydatek Produkt. 43

44 Jak działa mnożnik wydatkowy? Proces pomnażania dochodów, wydatków i produkowania stopniowo wygasza się, bo: Konsumenci nie wszystkie dochody wydają (tylko taką część, ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji), część oszczędzają Konsumenci (w gospodarce z rządem) muszą płacić podatki, więc nie cała wartość wytworzonego PKB stanie się ich dochodem a tylko cześć pomniejszona o podatki (dochody do dyspozycji) Konsumenci część zakupów przeznaczają na produkty pochodzące z zagranicy, ta część ich zakupów nie trafi do krajowych producentów 44

45 o zmienia wysokość PKB w równowadze? PKB rośnie jeśli: rośnie którykolwiek wydatek autonomiczny spadają stopy procentowe spada wrażliwość inwestycji względem stóp procentowych spada elastyczność salda handlu zagranicznego względem stóp procentowych rośnie krańcowa skłonność do konsumpcji maleje krańcowa stopa opodatkowania maleje krańcowa skłonność do importu 45

46 Keynes vs Hayek 4 6

47 Koniec wykładu 6