Makroekonomia 1 Wykład 1: Wprowadzenie

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 Wykład 1: Wprowadzenie Dr Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 1. Organizacja zajęć z Makroekonomii 1 Czym zajmuje się makroekonomia? Historia makroekonomii w pigułce Czym będziemy zajmować się w czasie tego kursu? Modelowanie zachowań podmiotów gospodarczych: od skali mikro do makro ruch okrężny w gospodarce Podstawowe kategorie makroekonomiczne

3 Organizacja zajęć z Makroekonomii 1 Wykłady Nieobowiązkowe, Ćwiczenia Obowiązkowe Zasady organizacyjne przedstawione przez prowadzącego Część w salach dydaktycznych, część w pracowniach komputerowych

4 Zasady zaliczenia przedmiotu Przedmiot kończy się egzaminem Do egzaminu dopuszczone są wyłącznie osoby, które zaliczyły ćwiczenia Egzamin składa się z kilku części: Test zamknięty Pytania rysunkowe Definicje Pytania rachunkowe lub krótkie pytania otwarte

5 Zasady zaliczenia przedmiotu Zaliczenie egzaminu wymaga uzyskania min. 50% punktów możliwych do uzyskania Ocena końcowa jest wystawiana na podstawie średniej ważonej z punktów z ćwiczeń i egzaminu, gdzie wagi wynoszą odpowiednio 30% i 70% Uzyskanie oceny dostatecznej wymaga zaliczenia egzaminu, zaliczenia ćwiczeń i uzyskania 60 % punktów (łącznie z ćwiczeń i egzaminu)

6 Kontakt DYŻUR: Środa, , sala 216

7 Literatura Brak jednego podręcznika :( Przy każdym wykładzie podane będą lektury obowiązkowe i dodatkowe sylabus na stronie www Lektury obowiązkowe (w jęz. polskim): Blanchard O., Makroekonomia, Warszawa 2011 Begg D., Dornbusch R., Fisher S., Ekonomia, Warszawa 2007, PWE, t. 2, Manikw G., Taylor M., Makroekonomia, Warszawa 2009, PWE, Burda M., Wyplosz C., Makroekonomia. Podręcznik europejski, Warszawa 1999, PWE.

8 Jak makroekonomia wpływa na naszą codzienność? Makroekonomia zajmuje się strukturą i zachowaniem gospodarki jako całości Dlaczego ludzie interesują się ustaleniami makroekonomii? Bo zastanawiają się, w jaki sposób oszczędzać na emeryturę. Bo zastanawiają się nad perspektywą bezpieczeństwa ich zatrudnienia oraz bytu ekonomicznego. Bo zastanawiają się, czy wziąć kredyt hipoteczny w złotych czy w jenach lub frankach szwajcarskich. Bo zastanawiają się, czy lepiej już kupić wycieczkę na wakacje czy w lipcu Makroekonomia a polityka

9 Główne zjawiska będące przedmiotem zainteresowania makroekonomii Na podstawie przeglądu prasy : Wzrost gospodarczy Bezrobocie Inflacja Kurs walutowy

10 Nierównomierny rozwój aktywności gospodarczej w świecie PKB największych gospodarek świata w 2008 roku, mld USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank 2010 USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 24% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie 40% światowego PKB, choć zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata. Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 9,3 % światowego PKB Ale 10 lat temu było to 3,6%! Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,9%.

11 Alternatywny obraz świata

12 Dynamika PKB

13 Inflacja 9% Stopa inflacji w Polsce, (P) 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0%

14 Bezrobocie

15 Definicja makroekonomii Dział ekonomii zajmujący się badaniem determinantów i skutków następujących zjawisk: produkcji (aktywności gospodarczej, ang. output) w skali kraju (wielkość i struktura) z odróżnieniem dynamiki produkcji krajowej w długim okresie wahań w krótkim okresie zmianami cen (inflacją) ( wielkości nominalne a realne) tworzeniem i wykorzystaniem zasobów czynników wytwórczych (m.in. inwestowanie, bezrobocie i inne) współzależnościami z otoczeniem zewnętrznym (handlowe, płatnicze) Analiza powiązań między tymi wielkościami, np. prawo Okuna, krzywa Philipsa, PPP

16 Definicja makroekonomii Makroekonomia uwzględnia: Łączne efekty działania podmiotów gospodarczych Przedsiębiorstw Gospodarstw domowych Efekty oddziaływania polityk państwa fiskalnej pieniężnej (monetarnej) kursowej innych polityk (w zakresie kształtowania przez nie globalnych warunków gospodarowania, np. handlowa, inwestycyjna, zatrudnienia)

17 Mikroekonomia a makroekonomia Różnice w podejściu metodologicznym Mikroekonomia przyjmuje, że zachowanie gospodarki wynika z sumy zachowań poszczególnych, indywidualnych podmiotów gospodarczych Makroekonomia twierdzi, że w gospodarce występują prawidłowości, które nie dają się wyjaśnić prostą sumą zachowań indywidualnych podmiotów gospodarczych Aby wyjaśnić zatem prawidłowości rządzące gospodarką, makroekonomia bada zależności pomiędzy wielkościami agregatowymi, a nie poszczególnymi jej indywidualnymi elementami.

18 Mikroekonomia vs makroekonomia

19 Historia makroekonomii Młodsza siostra mikroekonomii brak podziału na mikro i makroekonomię aż do połowy XX wieku Historia makroekonomii w XX wieku seria bitew, rewolucji i kontrrewolucji Czy dziś istnieje konsensus? Wiele różnych podejść Zgoda co do celu: maksymalizacja PKB, przy pełnym zatrudnieniu i stabilnych cenach Ale brak zgody co do metod, a w szczególności co do roli państwa

20 Okres do lat 40-tych XX wieku Narodziny makroekonomii Odejście od klasycznego spojrzenia Wcześniej teoria monetarna oraz teoria cyklu koniunkturalnego brak wspólnych ram J. M. Keynes ojciec nowego podejścia Naturalna stopa procentowa determinowana na rynku dóbr czy aktywów? Określenie makroekonomiczny po raz pierwszy w artykule De Wolffa w 1941 r., a określenie makroekonomia w artykule Kleina z 1946 r.

21 Geneza makroekonomii

22 Wielki kryzys lat 30. XX wieku Największe załamanie gospodarcze świata w XX w. Objęło wszystkie kraje dziedziny ich gospodarki. Przejawiało się długotrwałym głębokim spadkiem produkcji przemysłowej, masowym bezrobociem, spowodowało poważne zmiany polityczne. Doprowadziło do ogromnej spekulacji akcjami, których wartość nominalna przekroczyła wielokrotnie ich wartość rynkową Pierwszy krach na giełdzie nowojorskiej, tzw. krach na Wall Street, miał miejsce 24 października 1929, kiedy w sprzedaży znalazło się 13 mln akcji (ich wartość spadła wówczas połowę)

23 Wielki kryzys, c.d. Obniżenie produkcji, masowe bezrobocie USA (20%). W USA produkcja w 1932 stanowiła jedynie 46% produkcji z W tym samym okresie spadek produkcji Niemczech wyniósł 47%, we Francji 31%, w Polsce 32%. Bezrobocie w Niemczech wynosiło 28%, Polsce 26%, we Włoszech 20%. Kryzys dosięgnął także rolnictwo. W warunkach nadprodukcji poszczególne rynki zamykają się barierami protekcyjnymi, stąd ponad 30% spadek handlu międzynarodowego

24 Co na to ówcześni ekonomiści? Co robić? Nic. Czekać. Gospodarka sama podźwignie się z zapaści. Skoro jest bezrobocie, spadną płace, firmom będzie się opłacać zatrudniać pracowników, produkcja wzrośnie i wrócimy do dobrej koniunktury. Trzeba tylko zaczekać. W długim okresie znów osiągniemy pełne zatrudnienie! 24

25 W długim okresie wszyscy będziemy martwi J.M. Keynes

26 John Maynard Keynes ( )

27 Metodologiczny wkład Ogólnej teorii (1936) Keynes po raz pierwszy w sposób jawny mówił o równowadze na 3 rynkach (dóbr, finansowym i pracy) i o powiązaniach między nimi Pokazał jak zmiany w oszczędnościach i inwestycjach przenoszą się na zmiany produkcji

28 Podejście Keynesa do kryzysu i łagodzenia jego skutków Gospodarka może osiągnąć równowagę przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji i automatycznie nie wróci do pełnego zatrudnienia konieczna interwencja państwa Dzięki wprowadzeniu polityki New Deal, najszybciej z zapaści gospodarczej wyszły USA 28

29 Cykl koniunkturalny a długookresowe zmiany PKB Kluczowe pojęcie w krótkookresowej analizie makroekonomicznej Cykl koniunkturalny: krótkookresowe wahania produkcji (i zatrudnienia) wokół długookresowego trendu Długookresowy trend produkcji jest stale rosnący (rośnie potencjał produkcji: zasób czynników produkcji, poprawia się technologia itd.) Ale bieżąca wartość produkcji waha się wokół tego trendu, co wynikać może przede wszystkim z wahań inwestycji, handlu etc Teorie cyklu koniunkturalnego II część wykładu Teoria wzrostu gospodarczego - zajęcia z makro2

30 Cykl koniunkturalny: ilustracja graficzna Produkt krajowy brutto zatrudnienie, bezrobocie, inflacja itd. szczyt ożywienie Y recesja Dno, depresja czas

31 Okres Okres konsolidacji makroekonomii Złote lata makroekonomii i gospodarki po II wojnie światowej Rozwój wspólnych ram analizy od modelu ISLM do dynamicznych modeli w ujęciu równowagi ogólnej (modele DGE) Rozszerzenia myśli Keynesa (koszt kapitału, wprowadzenie pieniądza jako środka wymiany, gospodarka otwarta, podaż pracy itd.) Wprowadzenie niepewności (modele DSGE)

32 Okres Załamanie gospodarcze na początku lat 70- tych: wzrost inflacji i bezrobocia, nieskuteczność interwencji Powrót klasyków w nowej odsłonie (monetaryści): rola pieniądza w gospodarce, rola oczekiwań, powiązania inflacji i bezrobocia Synteza neoklasyczna Wciąż w oparciu o założenia o idealnej gospodarce (nie uwzględniano niedoskonałości poszczególnych rynków)

33 Makroekonomia po 1980 roku Uwzględnienie niedoskonałości rynku: Znaczenie mechanizmów ustalania cen i płac nominalnych Niekompletność rynków Asymetria informacji Teoria poszukiwań i negocjacji Rosnące przychody skali produkcji Nowa Ekonomia Keynesowska (predykcje tradycyjnych keynesisów były prawidłowe, ale trzeba spojrzeć na niedoskonałości gospodarki Nowa Ekonomia Klasyczna (RBC)

34 Kluczowe kwestie metodologiczne Analiza statyczna (comparative statics) czy dynamiczna Krótki okres versus długi okres Sztywność cen Neutralność pieniądza

35 Czym będziemy się zajmować w czasie tego kursu? Elementarz makroekonomii: Makroekonomia z lotu ptaka Rachunek dochodu narodowego i ocena sytuacji na rynku pracy Pieniądz i ceny Gospodarka otwarta: bilans płatniczy i kurs walutowy Model klasyczny gospodarki w skali makro Wahania aktywności gospodarczej w krótkim okresie: Model Keynesa Model IS-LM Elastyczność cen a równowaga makroekonomiczna: Rola rynku pracy w dostosowaniach makroekonomicznych Model AS-AD Polityka gospodarcza przy elastycznych cenach i jej ograniczenia Inflacja, produkt i bezrobocie wzajemne powiązania

36 Rynki w ujęciu mikroekonomicznym Cena Podaż Ile, czego produkować? Popyt Co i ile konsumować? Ilość towaru Stopa procentowa Podaż kapitału = oszczędności Firma wybiera Ile kapitału? Popyt na kapitał Ile oszczędzać? Konsument wybiera Ilość kapitału Stawka płacy Podaż pracy Ile pracy? Popyt na pracę Ile pracować? Ilość pracy

37 Makroekonomiczna rola gospodarstw domowych i firm Gospodarstwa domowe: Kupują dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa ( dobra i usługi finalne) Dysponują podstawowym czynnikiem produkcji (pracą) oraz oszczędnościami, które udostępniają firmom (to drugie zwykle za pośrednictwem systemu finansowego) Płacą za dobra i usługi z dochodu, jaki uzyskują od przedsiębiorstw za sprzedawane im usługi pracy i pożyczane im oszczędności 3

38 Makroekonomiczna rola gospodarstw domowych i firm Przedsiębiorstwa: Dysponują technologią wytwarzania dóbr i usług, czyli wiedzą, jak łączyć czynniki produkcji, aby powstał produkt Firmy dla swojej działalności potrzebują czynników wytwórczych: kupują pracę od gospodarstw domowych na rynku pracy Kupują oszczędności od gospodarstw domowych na rynku kapitałowym Powyższe zakupy finansują z dochodów, a te powstają dzięki sprzedaży wytworzonych produktów 38

39 Rola rynków W gospodarce krajowej (zamkniętej) funkcjonują rynki: Produktów: Konsumpcyjnych sprzedają firmy gospodarstwom domowym Inwestycyjnych i zaopatrzeniowych sprzedają firmy innym firmom Pracy gospodarstwa domowe sprzedają swoją pracę firmom Kapitału (w znaczeniu finansowym) gospodarstwa domowe pożyczające swoje oszczędności firmom (zwykle za pośrednictwem systemu instytucji finansowych, np. banków) Na każdym rynku ustalają się odpowiednie ceny: produktów, pracy stawki płac, kapitału stopy procentowe. 3

40 Model ruchu okrężnego Pierwszy, najprostszy model gospodarki (zawierający dużo daleko idących uproszczeń) Pozwoli zrozumieć ogóle zasady powiązań działań podmiotów w makroekonomii oraz wprowadzić podstawowe pojęcia Jest podstawą dla rachunku dochodu narodowego (SNA) ćwiczenia 4

41 Podstawowy model ruchu okrężnego (gospodarka zamknięta, brak rządu) Dobra i usługi finalne Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Gospodarstwa domowe: dysponują czynnikami produkcji Przedsiębiorstwa: dysponują technologią produkcji Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Usługi czynników produkcji 4

42 Komplikujemy obraz (1) Przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty nie tylko konsumentom, do ostatecznej konsumpcji, ale także innym przedsiębiorstwom, które wykorzystują je w dalszej produkcji 4

43 Dobra pośrednie i dobra finalne a wartość dodana DOBRA FINALNE są to dobra, które służą ostatecznemu użytkownikowi do konsumpcji lub produkcji. DOBRA POŚREDNIE są to dobra przetwarzane na kolejnych etapach procesu produkcji WARTOŚĆ DODANA - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją). 4

44 Komplikujemy obraz (2) Gospodarstwa domowe nie wydają wszystkiego, co otrzymają od firm w postaci wynagrodzenia OSZCZĘDNOŚCI: niewydana część dochodu dyspozycyjnego gospodarstw domowych Motywy oszczędzania Co się dzieje z oszczędnościami? 4

45 Komplikujemy obraz (3) Jak działa firma: 1) pożycza środki produkcji, wytwarza produkt, oddaje środki produkcji 2) nabywa środki produkcji ZAKUPY MAJĄTKU TRWAŁEGO (czyli nakładów w produkcji nie zużywających się w jednym cyklu produkcyjnym) INWESTYCJE Skąd firma ma środki na inwestycje? Jedyne źródło: pożycza je od gospodarstw domowych (korzystając z ich oszczędności): Wkłady właścicieli (np. akcje) Pożyczka (kredyt bankowy, obligacja itp.) Zwykle za pośrednictwem systemu finansowego 4

46 Komplikujemy obraz (4) Firmy nie sprzedadzą wszystkiego, co wyprodukują zapasy Firmy posiadają zwykle także zapasy nakładów produkcji (surowców, półproduktów) opłaca im się w celu ograniczenia ryzyka Zapasy zaliczane są do inwestycji, jako tak zwane INWSTYCJE NIEPLANOWANE 4

47 Model ruchu okrężnego (tylko przepływy finansowe, gospodarka zamknięta, brak rządu) Sektor finansowy Oszczędności (S) Gospodarstwa domowe Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Wydatki inwestycyjne (I) Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) 4

48 Udział państwa (rządu) w gospodarce Funkcje rządu w gospodarce Regulacje (ramy działalności gospodarczej) Stabilizacja Redystrybucja dochodu 4

49 Narzędzia oddziaływania rządu na gospodarkę Regulacje prawne Podatki Bezpośrednie (opodatkowanie dochodu, majątku etc.), np.: Podatek od dochodów osobistych (PIT) Podatek od zysku firm (CIT) Podatek od nieruchomości Pośrednie (opodatkowanie transakcji), np.: VAT akcyza Wydatki rządu na zakupy dóbr i usług Transfery (zasiłki i świadczenia socjalne) Inne narzędzia 4

50 Źródło: http ec.europa.eu taxation.pdf 5

51 Model ruchu okrężnego (gospodarka zamknięta, z udziałem rządu) Sektor finansowy Oszczędności (S) Konsumpcja Wydatki rządu (G) Inwestycje Gospodarstwa domowe Rząd Podatki pośrednie CIT Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) PIT Transfery Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji 51

52 Rynki w gospodarce otwartej W gospodarce otwartej tj. współpracującej z zagranicą na każdym z rynków zachodzą zmiany powodowane udziałem zagranicy Na rynku produktów dochodzi do sprzedaży produktów wytworzonych zagranicą (import), a część produktów z krajowych firm nie trafia na rynek krajowy, bo jest sprzedawana odbiorcom zagranicznym (eksport) Na rynku pracy: krajowi pracownicy zatrudniają się w firmach zagranicznych i osiągają z tego tytułu dochody Na rynku kapitału: do kraju napływa kapitał zza granicy, a oszczędności krajowe mogą być lokowane zagranicą W następstwie wymiany z zagranicą dochodzi do powstania popytu na obce waluty (np. potrzebne na import samochodów) i podaż tych walut (np. za eksport miedzi i truskawek, z zarobków Polaków na Wyspach Brytyjskich). Ten popyt i podaż obcych walut są realizowane na rynku walutowym, gdzie ustala się ich cena (kurs walutowy)

53 Model ruchu okrężnego (gospodarka otwarta z udziałem rządu ZAGRANICA Sektor finansowy Oszczędności (S) Konsumpcja Wydatki rządu (G) Eksport (X) Import (Imp) Inwestycje Gospodarstwa domowe Rząd Podatki pośrednie CIT Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) PIT Transfery Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Transfery (netto) z zagranicy Dochody (netto) z zagranicy

54 Koniec wykładu 1. Dziękuję i zapraszam za tydzień!