WPROWADZENIE 3 (11) Na marginesie tekstów lekcyjnych spotkaj¹ Pañstwo nastêpuj¹ce symbole:

Transkrypt

1

2 WPROWADZENIE Nie tak dawno jeszcze panowa³a powszechna opinia, e gra na pianinie wymaga przede wszystkim wrodzonych predyspozycji. Do tych szczególnych dyspozycji zaliczano nieprzeciêtne zami³owanie, œwietny s³uch muzyczny, wyczucie treœci muzyki, bardzo dobr¹ pamiêæ czy szczególne zdolnoœci manualne. Z przeprowadzonych ostatnio badañ wynika, e wiêkszoœæ ucz¹cych siê posiada tylko niektóre z tych uzdolnieñ i to w tak ró nym stopniu, e nie sposób uwa aæ ich za decyduj¹ce. Na podstawie takich wyników badañ nale y stwierdziæ, e o sukcesie w nauczaniu gry na pianinie decyduj¹ nie tyle jakieœ szczególne uzdolnienia, które okreœlilibyœmy mianem talentu, ile wytrwa³oœæ, systematycznoœæ w pracy i oczywiœcie odpowiednia szko³a gry. Kurs gry na pianinie ESKK ma na celu dostarczenie wskazówek i pokierowanie prac¹ studentów zdecydowanych systematycznie realizowaæ poszczególne jednostki lekcyjne. Ca³oœæ kursu obejmuje 24 lekcje. Jednorazowo bêd¹ Pañstwo otrzymywaæ zeszyt i p³ytê (w przypadku jej zamówienia) zawieraj¹ce materia³ dwóch lekcji. Do pierwszego zeszytu (z lekcjami 1/2) do³¹czamy nalepki, które s³u ¹ do oznaczania poszczególnych klawiszy posiadanego przez Pañstwa instrumentu: pianina lub fortepianu, gdy lekcje umo liwi¹ naukê gry na obu. Pianino jest odmian¹ fortepianu. W naszym kursie szczególny nacisk k³adziemy na praktyczn¹ umiejêtnoœæ wykorzystania pianina. Aby jednak umo liwiæ szybsze postêpy w pracy z instrumentem, wprowadzamy ju na samym pocz¹tku pewne wiadomoœci teoretyczne. Ostatni¹ czêœæ ka dej lekcji bêdzie stanowiæ praca domowa, która da Pañstwu szansê zorientowania siê w stopniu opanowania przerobionego materia³u. Na marginesie tekstów lekcyjnych spotkaj¹ Pañstwo nastêpuj¹ce symbole: Zamieszczony obok tekst drukowany kursyw¹ zawiera istotne informacje dotycz¹ce omawianych zagadnieñ. Fragment lekcji nagrany na p³ycie. 3 (11) Omawiane zagadnienie ³¹czy siê merytorycznie z wczeœniej przedstawionym materia³em lekcyjnym (np. w lekcji trzeciej na stronie jedenastej). Informacje zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê drukowane s¹ w ramce. 2

3 PROGRAM KURSU Pakiet 1 lekcje 1-2 Fortepian i jego budowa. Pianino. Wysokość dźwięku i jego zapis. Pięciolinia. Klucz wioli no wy. Klawiatura. Nazwy dźwięków i ich zapis. Rytm i wartości rytmiczne. Takt, kreska ta kto wa, oznaczenie taktowe i miara taktu. Metronom. Skracanie zapisu nutowego: znak repetycji i znak volty. Pakiet 2 lekcje 3-4 Akompaniament. Klucz basowy. Nowe wartości rytmiczne cd. Metrum. Przerwa w muzyce. Dwudźwięki. Przedłużanie wartości rytmicznych: kropka. Pakiet 7 lekcje Zmiana klucza w utworze. Gama i tonacja a-moll. Pokrewieństwo gam: równoległość i równoimienność. Oznaczenia dotyczące tempa utworu cd. Enharmonia. Zasady zapisu przebiegów chromatycznych. Pakiet 8 lekcje Pasaże. Mazur i kujawiak. Nowe wartości rytmiczne. Ozdobniki melodyczne. Tango. Pakiet 3 lekcje 5-6 Gama chromatyczna. Interwał. Znaki chroma tyczne: krzyżyk. Skala durowa i gama durowa. Gama i tonacja C-dur. Aplikatura (palcowanie). Akord. Przedłużanie wartości rytmicznych cd.: łuk. Oznacze nia dynamiczne. Gama i tonacja F-dur. Bemol. Pakiet 4 lekcje 7-8 Homofonia i polifonia. Gama i tonacja G-dur. Przedtakt. Skala molowa naturalna. Gama i tonacja c-moll. Synkopa. Pakiet 5 lekcje 9-10 Interwały cd. Artykulacja legato i staccato. Frazowanie. Skracanie zapisu nutowego: D.C. al Fine. Nowe wartości rytmiczne cd. Oznaczenia dynamiczne cd. Pakiet 9 lekcje Forma sonatowa. Marsz. Nokturn. Gama i tonacja B-dur. Podział nieregularny wartości rytmicznych cd. Pakiet 10 lekcje Skracanie zapisu nutowego cd.: oznaczenia D.C. al Fine i D.S. al Fine. Oznaczenia taktowe: i. Coda. Pakiet 11 lekcje Walc. Nowe oznaczenia dynamiczne i oznaczenia dotyczące tempa utworu. Nowe określenia wykonawcze. Homofonia akordowa. Transpozycja i transkrypcja utworu. Pakiet 6 lekcje Przewroty trójdźwięków. Kadencja. Nieregular ny podział wartości rytmicznych. Znaki przykluczowe chromatyczne i przygodne. Oznaczanie tempa utworu. Przedłużanie wartości rytmicznych cd.: fermata. Kasownik. Gama i tonacja g-moll. Pakiet 12 lekcje Powtórzenie materiału teoretycznego: interwały, pięciolinia i klawiatura, klucz wiolinowy, klucz basowy, określenia agogiczne, wartości rytmiczne, przedłużanie wartości rytmicznych, gamy durowe i molowe, określenia dynamiczne, artykulacja. 3

4 Oto wykaz ponad stu znanych utworów muzycznych, których naucz¹ siê Pañstwo w czasie opracowanego przez nas kursu: 1. Aria na strunie g J. S. Bach 2. Aria Sko³uby z opery Straszny dwór St. Moniuszki 3. Ave Maria Fr. Schubert 4. Bajka iskierka melodia popularna 5. Barkarola P. Czajkowski 6. Barkarola J. Offenbach 7. Bóg siê rodzi kolêda 8. By³y sobie œwinki trzy piosenka popularna 9. Cicha noc kolêda 10. Czerwone jab³uszko melodia ludowa 11. Deep River gospel 12. Dla Elizy L. v. Beethoven 13. Echo W. Markiewiczówna 14. Ej, przelecia³ ptaszek T. Sygietyñski 15. Etiuda E dur opracowanie utworu Fr. Chopina 16. Etiudka H. Gnesina 17. Fale Dunaju J. Iwanovièi 18. Francois A. Karasiñski 19. Gaiczek melodia popularna 20. Gawot atwe utwory J. S. Bacha 21. Gawot G. Ph. Telemann 22. Gdy siê Chrystus rodzi kolêda 23. Gdyby rannym s³onkiem z opery Halka St. Moniuszki 24. Gdybym ja by³a s³oneczkiem Fr. Chopin na niebie 25. Graj¹ca szkatu³ka S. Majkapar 26. Hallo L. Richie 27. Happy Birthday toast urodzinowy 28. Help z repertuaru The Beatles 29. Hey Jude j.w. 30. Jeszcze Polska nie zginê³a hymn pañstwowy 31. Jingle Bells melodia ludowa 4

5 34. Ko³ysanka B. Godard 35. Kozak St. Moniuszko 36. Krakowiak melodia ludowa 37. Kuku³eczka T. Sygietyñski 38. Kuku³ka J. Klechniowska 39. Kurant z opery Straszny dwór St. Moniuszki 40. La donne e mobile z opery Rigoletto G. Verdiego 41. La Paloma S. Yardier 42. Let It Be z repertuaru The Beatles 43. Lulaj e Jezuniu kolêda 44. y wiarze E. Waldteufel 45. Ma³y Chiñczyk A. Rowley 46. Marsz M. Jordañski 47. Marsz toreadora z opery Carmen G. Bizeta 48. Marsz triumfalny z opery Aida G. Verdiego 49. Marsz turecki z Sonaty A dur W. A. Mozarta 50. Marsz weselny F. Mendelssohn 51. Marzenia mi³osne Fr. Liszt 52. Menuet Drobne utwory J. S. Bacha 53. Menuet atwe utwory J. S. Bacha 54. Menuet J. Haydn 55. Menuet W. A. Mozart 56. Muzyka z filmu Bolek i Lolek 57. Muzyka z filmu Dynastia 58. Muzyka z filmu Love Story 59. My Bonnie melodia ludowa 60. Na huœtawce W. Markiewiczówna 61. Narcyz E. Nevin 62. O m³ynareczce K. Zeller 63. O mój rozmarynie melodia popularna 64. O sole mio E. di Capua 65. Oh, Susanna melodia ludowa 66. Oczy czarne romans cygañski 5

6 69. Pije Kuba do Jakuba melodia popularna 70. Piosenka francuska melodia ludowa 71. Piosenka D. Kabalewski 72. Piosenka ludowa I B. Bartók 73. Piosenka ludowa II B. Bartók 74. Pochmurne niebo E. Toch 75. Poemat Z. Fibich 76. Polonez Po egnanie Ojczyzny M. Ogiñski 77. Prz¹œniczka St. Moniuszko 78. Przybie eli do Betlejem kolêda 79. Ragtime S. Joplin 80. Rota F. Nowowiejski 81. Serenada Fr. Schubert 82. Sonatina J. B. Wanhall 83. Sto lat melodia popularna 84. Sz³a dzieweczka melodia popularna 85. Tam na b³oniu melodia popularna 86. Taniec komara W. Markiewiczówna 87. Temat z IX symfonii L. v. Beethoven 88. Vieni sul mar piosenka ludowa 89. W murowanej piwnicy melodia ludowa 90. W ³obie le y kolêda 91. Walc J. Brahms 92. Walc z opery Faust Ch. Gounoda 93. Walc S. Jones 94. Walc S. Majkapar 95. Weso³y wieœniak R. Schumann 96. Wlaz³ kotek na p³otek melodia popularna 97. Woman J. Lennon 98. Wœród nocnej ciszy kolêda 99. Wysz³y w pole kurki trzy melodia ludowa 100. Yellow Submarine z repertuaru The Beatles 101. Yesterday j.w yczenie Fr. Chopin Po opanowaniu w/w utworów bêd¹ Pañstwo przygotowani do samodzielnego opracowania innej muzyki o podobnym stopniu trudnoœci. ycz¹c satysfakcji i powodzenia w nauce, zapraszamy do lektury pierwszej lekcji. 6

7 Lekcja próbna Nowe wartoœci rytmiczne Podzia³ regularny W drugiej lekcji naszego kursu dowiedzieli siê Pañstwo, e do wyra enia czasu trwania dÿwiêków s³u ¹ wartoœci rytmiczne. Poznaliœmy trzy rodzaje wartoœci rytmicznych: ca³¹ nutê, pó³nutê i æwierænutê. Zauwa yliœmy przy tym, e ka da z krótszych wartoœci rytmicznych powstaje z podzia³u d³u szej na dwie równe czêœci. Podzia³ taki nazywamy podzia³em regularnym. Oprócz wspomnianych ju wartoœci rytmicznych w muzyce czêsto wystêpuj¹ wartoœci drobniejsze, a wiêc takie, które powsta³y z podzia³u ca³ej nuty na 8, 16, 32 czy nawet 64 czêœci. Wartoœci rytmiczne powsta³e z podzia³u ca³ej nuty na 8 czêœci wykorzystano w zapisie nastêpnej piosenki naszego kursu. Sposób podzia³u sugeruje nazwê tej nowej wartoœci rytmicznej. Ósemka Wartoœæ rytmiczna powsta³a z podzia³u ca³ej nuty na 8 czêœci to ósemka. Graficznie ósemka sk³ada siê z g³ówki, laseczki i chor¹giewki. Wi¹zanie Je eli ósemki wystêpuj¹ w grupach po kilka nut, to czêsto ³¹czy siê je wi¹zaniem. U³atwia to ich szybkie liczenie i przyporz¹dkowanie do odpowiednich miar taktu. Licz¹c miary taktu, do liczb oznaczaj¹cych kolejne miary dla u³atwienia dodajemy g³oskê i. Takt na 4 wype³niony ósemkami liczylibyœmy wiêc tak: 4 7

8 Lekcja próbna PANIE JANIE melodia popularna 8

9 Lekcja próbna Metrum Wiedz¹ ju Pañstwo, e rytm nie tylko reguluje czas trwania poszczególnych dÿwiêków, ale tak e organizuje je w okreœlone, powtarzaj¹ce siê ugrupowania. Czynnikiem porz¹dkuj¹cym ugrupowania rytmiczne w takcie jest metrum. Generalnie rzecz bior¹c, metrum mo e byæ parzyste lub nieparzyste. Je eli uwa nie przestudiowali Pañstwo lekcjê nr 2, to wiedz¹ ju Pañstwo, e oznaczenie taktowe mówi, ile jednostek miarowych mieœci siê w ka dym takcie. Metrum natomiast informuje, w jaki sposób wartoœci rytmiczne nale ¹ce do poszczególnych ugrupowañ s¹ uporz¹dkowane. Porz¹dkowanie metryczne odbywa siê poprzez przypisywanie niektórym miarom taktu akcentów. Dziêki tym akcentom bez trudu okreœlamy, e metrum np. walca jest nieparzyste ( na trzy ), a polki parzyste ( na dwa ). Najprostszym przyk³adem metrum parzystego jest takt na 2 4, a metrum 3 nieparzystego takt na 4. Takty, w których górna cyfra oznaczenia taktowego jest cyfr¹ 2 lub 3, nazywamy taktami prostymi. Takt na 2 ma dwie miary: pierwsza z nich jest mocna (akcentowana), a druga s³aba 4 (nie akcentowana). Zaznaczamy to w nastêpuj¹cy sposób: Rytm rozdrobniony Je eli w takim takcie wystêpuje rytm rozdrobniony, tzn. na ka d¹ miarê przypada wiêcej ni jedna wartoœæ rytmiczna, to powstaj¹ tzw. grupy miarowe, z których podobnie pierwsza jest mocna, a druga s³aba. Ponadto w ka dej z grup miarowych pierwsza wartoœæ jest mocna, a druga s³aba. Oczywiœcie mocna czêœæ grupy na s³abej czêœci taktu jest s³absza ni mocna czêœæ grupy rytmicznej na mocnej czêœci taktu. 3 Takt na dzieli siê na 3 czêœci: pierwsz¹ mocn¹, oraz drug¹ i trzeci¹ s³abe. 4 9

10 Lekcja próbna Chcielibyœmy zwróciæ uwagê Pañstwa na sposób grupowania wartoœci rytmicznych w taktach. Otó w przypadku rytmu rozdrobnionego staramy siê tak ³¹czyæ wartoœci rytmiczne, aby wyraÿnie wyodrêbniæ graficznie nuty nale ¹ce do poszczególnych miar taktu, np.: dobrze Ÿle Nowy dÿwiêk H Poznali ju Pañstwo nazwy i po³o enie na klawiaturze i piêciolinii trzynastu dÿwiêków. Nale ¹ one do oktaw ma³ej i razkreœlnej. Kolejny dÿwiêk, którego po³o enie na klawiaturze i piêciolinii musimy zapamiêtaæ to H wielkie. Oktawa wielka znajduje siê poni ej oktawy ma³ej. Odpowiednie dÿwiêki zapisujemy du ymi literami alfabetu. H wielkie odpowiada najbli szemu w lewo klawiszowi od c ma³ego. Na piêciolinii, zorientowanej przy pomocy klucza basowego, interesuj¹cy nas dÿwiêk H bêdziemy notowaæ na drugiej linii: Przypominamy o nalepkach. 10

11 Ilustracj¹ praktyczn¹ omawianego zagadnienia rytmicznego bêdzie piosenka Wlaz³ kotek na p³otek. Cieszy siê ona wœród pocz¹tkuj¹cych instrumentalistów ogromn¹ popularnoœci¹. Nie mo e jej wiêc zabrakn¹æ w repertuarze naszego kursu. Charakter akompaniamentu wskazuje na sposób realizacji akcentowania poszczególnych miar. Pracê nad w³aœciwym tekstem nutowym poprzedz¹ æwiczenia wprowadzaj¹ce. Æwiczenie 1 Lekcja próbna Æwiczenie 2 Æwiczenie 3 Æwiczenie 4 Æwiczenie 5 Æwiczenie 6 Æwiczenie 7 Æwiczenie 8 11

12 Lekcja próbna WLAZ KOTEK NA P OTEK melodia popularna 12

13 Lekcja próbna Przerwa w muzyce Kilkakrotnie wspominaliœmy ju w naszym kursie o czasie. Nic dziwnego. Przecie muzyka jest sztuk¹, której utwory rozwijaj¹ siê w przestrzeni czasowej. Tym razem chcielibyœmy zwróciæ uwagê na jeden ze sk³adników, z których zbudowany jest utwór muzyczny. Wys³uchany przyk³ad dobitnie ilustruje fakt, e równie wa ny jak czas trwania dÿwiêku jest czas, w którym nastêpuje cisza. Przerwê w czasie trwania dÿwiêku w utworze muzycznym nazywamy pauz¹. Ka dej wartoœci rytmicznej odpowiada pauza. Istnieje wiêc pauza ca³onutowa (która trwa tak samo d³ugo jak ca³a nuta), pauza pó³nutowa (odpowiadaj¹ca pó³nucie), pauza æwierænutowa (o wartoœci æwierænuty) i pauza ósemkowa (trwaj¹ca jak ósemka). Pauza ca³onutowa ma formê kreski pod czwart¹ lini¹: Pauza pó³nutowa to taka sama kreska umieszczona na trzeciej linii: Pauza æwierænutowa wygl¹da nastêpuj¹co: Pauza ósemkowa przypomina cyfrê 7 bez przekreœlenia: DwudŸwiêki Powróæmy do piosenki Wlaz³ kotek na p³otek. Wykorzystamy j¹ tym razem do zademonstrowania nowego sposobu towarzyszenia. Bêdzie to mianowicie dodawanie do melodii ca³ych wspó³brzmieñ. (Historycznie rzecz bior¹c, by³ to kolejny krok w rozwoju techniki akompaniamentu). Wspó³brzmienia te w naszym przypadku bêd¹ z³o one z dwóch dÿwiêków. Bêdziemy je wobec tego nazywali dwudÿwiêkami. Aby zaznaczyæ, e wykonuje siê je równoczeœnie, odpowiednie nuty zapisuje siê jedna pod drug¹. Bior¹c pod uwagê, e jeœli chodzi o wysokoœæ dÿwiêki wspó³brzmieñ nie ró ni¹ siê od dÿwiêków akompaniamentu w pierwszej wersji, z wykonaniem ich nie powinno byæ k³opotu. Prosimy zwróciæ uwagê na ciekawy sposób podkreœlania mocnej (pierwszej) czêœci taktu. Jak widzimy, na raz nastêpuje pauza. Podkreœlenie pierwszej miary uzyskano poprzez ciszê. 13

14 Lekcja próbna WLAZ KOTEK NA P OTEK melodia popularna 14

15 Nowe dÿwiêki h 1,c 2,d 2,G Lekcja próbna Do wykonania ostatniego utworu lekcji 4 konieczne jest kolejne rozszerzenie skali wykorzystywanych dÿwiêków o trzy dÿwiêki wysokie, które zanotujemy w kluczu wiolinowym, oraz jeden niski nale ¹cy do oktawy wielkiej. Pierwszym trzem dÿwiêkom odpowiadaj¹ trzy nastêpne bia³e klawisze na prawo od znanego ju a razkreœlnego. DŸwiêk h 1 Jak ³atwo siê domyœliæ, bêd¹ to odpowiednio dÿwiêki h, cid.dÿwiêk h nale y jeszcze do oktawy razkreœlnej; cidnatomiast s¹ dÿwiêkami z nastêpnej dwukreœlnej. DŸwiêki nale ¹ce do tej oktawy opisujemy ma³ymi literami z indeksem 2. DŸwiêk c 2 DŸwiêk h 1 zapisujemy w kluczu wiolinowym na trzeciej linii. DŸwiêk d 2 DŸwiêk c 2 notujemy w tym kluczu na trzecim polu. DŸwiêk G DŸwiêk d 2 notujemy w tym kluczu na czwartej linii. Wspominany dÿwiêk z niskiego rejestru to G wielkie. Na piêciolinii (w kluczu basowym) notujemy go na pierwszej linii. Nowe dÿwiêki prosimy oznaczyæ stosownymi nalepkami. 15

16 Lekcja próbna Przed³u anie wartoœci rytmicznych Kropka Wydawaæ by siê mog³o, i przy pomocy wartoœci rytmicznych powsta³ych z regularnego podzia³u ca³ej nuty mo na wyraziæ wszystkie zjawiska rytmiczne. Okazuje siê, e bardzo czêsto potrzebujemy wartoœci ró ni¹cych siê od tych, które wynikaj¹ z podzia³u na dwie równe czêœci. Aby uzyskaæ poœrednie czasy trwania dÿwiêków, mamy do dyspozycji 4 sposoby przed³u ania wartoœci rytmicznych. Jeden z nich to dodanie do nuty kropki. Kropka przy nucie przed³u a czas jej trwania o po³owê wartoœci rytmicznej. Na przyk³ad: Ostatni utwór lekcji 4 to Etiudka H. Gnesiny. Nale y on do elaznego repertuaru klas fortepianu szkó³ muzycznych. Etiudka ma oznaczaæ ma³¹ etiudê. Etiuda natomiast to utwór muzyczny, który poza walorami estetycznymi ma za zadanie rozwijaæ bieg³oœæ techniczn¹ studenta. 16

17 Lekcja próbna ETIUDKA H. Gnesina 17

18 Zamów ju dziœ! (koszt po³¹czenia 1 impuls wg taryfy operatora) edukacja na