Jan Korzonek, Karol Potrzobowski Pytania i odpowiedzi prawne. Palestra 10/2(98), 56-60

Transkrypt

1 Jan Korzonek, Karol Potrzobowski Pytania i odpowiedzi prawne Palestra 10/2(98),

2 56 Pytania i odpowiedzi prawne Nr 2 (98> W dyskusji w ram ach sem inarium poruszano też zagadnienie pogłębienia w spółpracy z p rasą i innym i ośrodkam i inform acji dla należytej popularyzacji spraw adw okatury w społeczeństw ie oraz dla przyspieszenia przenikania do świadom ości szerokich m as praw idłow ego pojęcia ad w ok atu ry socjalistycznej. W ynik obrad i dyskusji podsum ow ał przew odniczący sem inarium, dr Vojtecł* Telek, podkreślając, że w yniki te były bardzo ow ocne i że sem inarium sw oje z a danie całkow icie spełniło. Prr/IJVI/l «ODPOWfCDZf PH/1 MT/Wf PYT ANIE: 1. C z y spadkodawca może w myśl art. 986 k.c. ustanowić kilku wykonawców testamentu? Z głaszający pytanie, adw. Emil D w orzański z K rakow a, podnosi, że do za in teresow ania się tą kw estią skłania przede w szystkim w prow adzenie przez ustaw o daw cę nagłego przejścia od nieograniczonej liczby w ykonaw ców testam entu, p rz e w idzianej w p raw ie spadkow ym, do określenia przyjętego w art. 986 k.c., iż sp a d kodaw ca może pow ołać w ykonaw cę testam entu. P ytający podkreśla, że przy is t nieniu w iększej liczby rozporządzeń testam entow ych jedna osoba może m ieć tr u d ności przy w ykonyw aniu w szystkich obow iązków przew idzianych przez t es ta ta ra. Z apytujący w yraża pogląd, że pod rządem kodeksu cywilnego spadkodaw ca je st rów nież upraw niony do pow ołania kilku w ykonaw ców testam entu. ODPOWIED Ź: W m yśl ant pr. spadk. spadkodaw ca mógł ustanow ić w testam encie jednego lub kilku w ykonaw ców testam entu, gdy tym czasem art. 986 k.c. w spom ina jedynie o pow ołaniu w ykonawcy testam entu. Zm iana powyższa nie m oże być potraktow ana jako w yłącznie redakcyjna lub stylistyczna, zwłaszcza jeśli się zważy, że w kodeksie cywilnym pom inięto dyspozycje określające sposół» działania dwóch lub w ięcej w ykonaw ców (art. 142 pr. spadk.), co w yraźnie w sk a kuje na to, że ustaw odaw ca dopuszcza obecnie możliwość pow ołania tylko jednegow ykonaw cy (testam entu.1 P ow staje pytanie, czy w drodze zastosow ania analogii do zlecenia lub pełnom ocnictwa m ożna przyjąć w ykładnię rozszerzającą w tym sensie, że. od w oli spadkodaw cy zależy pow ołanie w iększej liczby w ykonaw ców testam entu. Na p y tan ie to trzeb a odpowiedzieć przecząco. Instytu cja w ykonaw cy te s ta m entu jest in sty tu cją p raw a spadkow ego im m anentnie z nim zw iązaną, p osiadającą cechy ją konstytuujące, dzięki -czemu stanow i odrębną instytucję praw n ą- Należy zatem in sty tu cję w ykonaw cy trak to w ać jako in sty tu cję praw ną sam odzielną, tylko w oparciu o przepisy p raw a spadkow ego, a w ięc bez uciekania się d o i B. Dobrzański: Jakie zmiany w stosunku do praw a spadkowego z 1946 r. w prow adzi kodeks cywilny?, P alestra 1964, n r 7, s. 14. i

3 Nr 2 (98) Pytania i odpowiedzi prawne 57 innych dziedzin p raw a cywilnego. 2 Prócz tego ogólne zasady w ykładni sprzeciw iają się stasow aniu in terp retacji rozszerzającej w stosunku do w yjątkow ej in sty tu cji praw nej. Jak ie są sk u tk i pow ołania w testam encie.przez spadkodaw cę k ilku w ykonaw ców testam entu? Spadkodaw ca może postanow ić, że w ykonaw cą będzie przede w szystkim osoba A, a na w ypadek gdyby osoba A nie m ogła lub nie chciała być w ykonaw cą albo gdyby po objęciu tej funkcji została z niej zw olniona dalszym w ykonaw cą będzie osoba B itd.3 Postanow ienie takie należy uznać za dopuszczalne, gdyż nie naru sza ono zasady spraw ow ania czynności przez jed nego tylko wykonawcę. Powołanie w testam encie kilku w ykonaw ców będzie rów nież skuteczne, jeżeli obow iązki przyjm ie tylko jeden w ykonaw ca, a pozostali obowiązki te odrzucą. 4 Jeżeli jednak sytuacja ta k a nie będzie m iała m iejsca albo jeżeli spadkodaw ca powoła kilku wykonawców- -z obowiązkiem łącznego działania, to rozrządzenie testam entow e należy traktow ać w tej części jak o niew ażne w obec sprzeczności z u staw ą (art. 58 k.c.). Z apytujący podnosi, że przy większej liozibie rozrządzeń testam entow ych jedna osoba może m ieć trudności z podołaniem w szystkim obowiązkom włożonym przez spadkodawcę. Należy mieć tu ta j na względzie, że mim o osobistego charakteru obowiązków w ykonaw cy testam entu i niemożności przeniesienia ich w całości na osobę trzecią w ykonaw ca m aże pow ierzyć osobie trzeciej dokonanie pew nej k o n kretnej czynności5, ja k np. ustanow ić adm inistatora nieruchom ości spadkow ej, ustanow ić pełnom ocnika itd. R easum ując na postaw ione pytanie należy dać odpowiedź negatyw ną. PYTANIE: 2 Karol P otrzobow ski Czy prawo pierwokupu w myśl art. 944 k. p. c. w związku chyba z ustawą z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach może być stosowane w razie zniesienia współwłasności (przez sprzedaż publiczną) nieruchomości, podlegającej tej ustawie i stanowiącej współwłasność osób fizycznych, jeśli takie zniesienie współwłasności orzeczono prawomocnie jeszcze przed dniem 1 stycznia 1965 r. i przed tą datą komornik dokonał już opisu i oszacowania, a jako nabywcy z licytacji wchodzą w grę bądź osoby trzecie, bądź niektórzy współwłaściciele, bądź wreszcie osoby trzecie i niektórzy współwłaściciele? Jeżeli to prawo pierwokupu może być stosowane, to jaka procedura ma przy tym obowiązywać ze względu na dokonanie już opisu i oszacowania? ODPOWIEDZ: Że przew idziana w art. 944 k.p.c. procedura dotyczy w ykonania praw a pierw o k upu przysługującego P aństw u z m ocy art i 37 ustaw y z dnia 14 lipca 2 B. Walasie k: Stanowisko praw ne w ykonawcy testam entu, Nowe Praw o 1959, n r 4, J, G wiazdomorski: Praw o spadkowe, W arstaw a 1959, s * B. D obrzański: op. cit., s B. W alaszek: op. cit., s. 442.

4 38 Pytania i odpowiedzi prawne Nr 2 (98) 1961 r. o gospodarce terenam i w m iastach i osiedlach (Oz. U. N r 32, poz. 159) to nie ulega żadnej wątpliw ości, sikoro w tekście przepisu art. 944 k.p.c. na sam ym jego w stępie w yraźnie jest to powiedziane. Przepisy te j ustaw y należy też przede w szystkim m ieć n a uw adze przy ocenie, czy i w jakich w arunkach może P aństw o przez sw oje organy w ykonać przysługujące m u z mocy tych przepisów praw o pierw okupu oraz w jaki sposób m ają być stosow ane przepisy proceduralne przy realizacji tego praw a P aństw a. Z powyższego założenia w ychodząc, należy stw ierdzić, że jeśli chodzi o p rzedstaw iony w pytaniu wniosek, to w ykonaniu om awianego tu praw a pierw okupu P aństw a nie tylko nie stoi na przeszkodzie, ale wręcz w arunkuje okoliczność, iż w spółw łaścicielam i nieruchom ości, której w spółw łasność m a być zniesiona przez sprzedaż licytacyjną, są osoby fizyczne, a nie S karb P aństw a. Chodzi tu bow iem o praw o pierw okupu, które w m yśl a rt. 30 ustaw y z 14.VII.1961 r. przysługuje P aństw u pod w arunkiem, że nieruchom ość położona w granicach adm inistracyjnych m iasta lub osiedla, a nie stanow iąca w łasności P aństw a, zostaje sprzedana. Oko- Jiczność natom iast, że jednym ze w spółw łaścicieli nieruchom ości położonej w g ra nicach adm inistracyjnych m iasta lub osiedla jest Państw o, uzasadnia w m yśl art. 36 tejże ustaw y (w jego brzm ieniu uzupełnionym przez art. XX przep. w pr. k.c.) in n e upraw nienie P aństw a, a m ianow icie praw o w ykupu takiej nieruchom ości w razie zniesienia jej w spółwłasności, przy czym tekst cytowanego przepisu nie uzależnia bynajm niej tego praw a od tego, żeby zniesienie w spółw łasności nastąpiło w drodze sprzedaży. W brak u jakichkolw iek ograniczeń praw nych w tym względzie, bez żadnego w pływ u n a przysługujące P aństw u praw o pierw okupu z art. 30 ustaw y z 14.VII r. jest rów nież to, czy nieruchom ość nabyłyby n a licytacji osoby trzecie, czy k to ś ze w spółw łaścicieli, czy w reszcie osoby trzecie i niektórzy ze współwłaścicieli chyba że przy tym nabyciu zaszłaby jedna z sytuacji przew idzianych w art. 33 cytow anej ustaw y, które to sytuacje w yłączają z mocy tego przepisu możliwość w ykonania praw a pierw okupu (zachodzi to w szczególności w razie nabycia n ie ruchom ości przez osobę upraw nioną do dziedziczenia ustawowego po sprzedaw cy albo w razie nabycia gospodarstw a rolnego n a terenie przeznaczonym zgodnie z planam i do użytkow ania rolniczego przez osobę posiadającą kw alifikacje w ym agane przy nab yw aniu państw ow ych nieruchom ości rolnych). Bez znaczenia w reszcie dla om awianego tu praw a pierw okupu P aństw a jest fakt, że zniesienie w spółw łasności nieruchom ości przez sprzedaż licytacyjną orzeczono praw om ocnie przed dniem 1 stycznia 1965 r., oraz fakt, że przed tą datą kom ornik dokonał już opisu i oszacowania nieruchom ości. Żadna bowiem z tych okoliczności ani w edług obecnego stanu praw nego, ani też w edług stan u praw nego przed 1 stycznia 1965 r. nie pow oduje u traty przez P aństw o możności w ykonania praw a pierw okupu z art. 30 ustaw y z 14.VII r., a naw et nie otw iera przed P aństw em bądź przed działającym i w jego im ieniu prezydiam i w łaściw ych rad narodow ych biegu term inu, do którego praw o pierw okupu powinno być w ykonane, w zw iązku z czym nie do przyjęcia byłoby om ieszkanie tego term inu, które czy tb w edług art. 944 k.p.c., czy też poprzednio w edług art. 32 ustaw y z 14.VII.1961 r. powodowałoby u tratę możności w ykonania praw a pierw okupu. Z przedstaw ionego w pytan iu stan u faktycznego w ynika bowiem, że ani kom ornik przed przystąpieniem do opisu i oszacowania nieruchom ości nie dokonał przewidzianego w art. 944 k.p.c. w ezw ania prezydium w łaściw ej rady narodow ej do złożenia ośw iadczenia, czy w ykona przysługujące P aństw u praw o pierw okupu, bo w czasie opisu i oszacow ania obow iązek takiego w ezw ania nie istniał, ani też nie nastąpiło jeszcze przew id zian e w art. 32 ustaw y z 14.VII.1961 r. zaw iadom ienie prezydium w łaściw ej

5 Nr 2 (98) Pytania i odpowiedzi prawne 59 rady narodow ej o treści um owy sprzedaży nieruchom ości, skoro sprzedaż jeszcze nie nastąpiła. Jeżeli w ięc P aństw u nie dano dotychczas w ogóle w sposób przew idziany w obow iązujących przepisach możliwości do skorzystania z przysługującego m u praw a pierw okupu, to należy przyjąć, że postępow anie w ty m zakresie było w adliw e, w zw iązku z czym P aństw o nie mogło utracić możliwości w ykonania praw a pierw okupu, n a organach egzekucyjnych zaś ciąży obowiązek usunięcia wadliwości, które przeszkodziły lub mogły przeszkodzić w ykonaniu przez P aństw o jego upraw nień. Co do pytania, w jaki sposób usunięcie tych w adliwości pow inno nastąpić, to przepisy obecnie obowiązującego k.p.c. nie nastręczają pod tym w zględem żadnej trudności. Jeżeli m ianowicie kom ornik nie dokona sam dodatkowo przewidzianego w art. 944 k.p.c. w ezw ania prezydium w łaściw ej rad y narodow ej, to dokonanie tej czynności może m u polecić sąd stosow nie do art. 960 zd. ost. k.p.c. U n i a g i Jakkolw iek przedstaw iony tu sposób rozw iązania zagadnienia objętego przytoczonym n a w stępie pytaniem pozostaje w zgodzie zarów no z przepisam i ustaw y z 14.VII.1861 r. o przysługującym P aństw u praw ie pierw okupu objętych tą ustaw ą terenów, jak i z przepisem art. 944 k.p.c. o sposobie realizacji tego p raw a p ierw okupu w razie licytacyjnej sprzedaży podlegającej m u nieruchom ości, to jednak de lege ierenda nie sposób tu przemilczeć, że ostatnio powołany przepis nie tylko nie spełnia swego zadania zharm onizow ania istniejącej już od 1961 r. praw nom a- terialnej instytucji praw a pierw okupu P aństw a z nowo w prow adzonym system em postępow ania cywilnego, ale w ręcz przeciw nie stw arza w sw ych postanow ieniach cały szereg sprzeczności m iędzy praw nom aterialnym unorm ow aniem o m a w ianego tu praw a pierw okupu a proceduralnym urzeczyw istnieniem tego praw a w toku postępow ania egzekucyjnego. Dla przykładu w ystarczy w tym względzie przytoczyć, że: 1) Zarów no w edług ogólnych przepisów art. 596 i nast. k.c., jak i w edług szczególnych przepisów a rt ustaw y z 14.VII.1961 r. konstrukcja praw na om aw ianego tu p raw a pierw okupu P ań stw a polega n a jego upraw nieniu do w stąpienia w m iejsce nabyw cy do um ow y sprzedaży, zaw artej przez zbywcę n ie ru chomości z osobą trzecią, natom iast w edług art. 944 k.p.c. w ykonanie przez P a ń stw o praw a pierw okupu n astępuje w ogóle bez licytacyjnej sprzedaży nieruch o mości osobie trzeciej, a do takiej sprzedaży dochodzi w łaśnie tylko w tedy, gdy P aństw o swego praw a pierw okupu nie w ykona. Ta zm iana konstrukcji praw a pierw okupu pociąga też za sobą ten niekorzystny dla P aństw a skutek, że pozbawia je przysługującej m u z m ocy art. 37 ust. 4 ustaw y z 14.VII.1961 r. możliwości nabycia nieruchom ości za cenę jej licytacyjnej sprzedaży, gdy jest ona niższa od ceny pierw okupu ustalonej w edług ust. 1 i 2 art. 37 ustaw y z 14.VII.1S61 r. Dlatego w w ypadku licytacyjnej sprzedaży nieruchom ości podlegającej om aw ianem u tu praw u pierw okupu P ań stw a należałoby do realizacji tego praw a zastosow ać r a czej procedurę przew idzianą w art k.p.c. niż obecny tek st postanow ień art. 944 k.p.c. 2) Społeczno-gospodarcze znaczenie ustaw owego praw a pierw okupu P ań stw a na terenach p ryw atnych w m iastach i osiedlach w skazuje na to, że praw o to przysługuje P aństw u trw ale, dopóki te teren y odpow iadają w arunkom ustaw y z 14.VII r., poddającym je ustaw ow em u praw u pierw okupu Państw a. W każdym razie brak w ustaw ie postanow ień o w cześniejszym w ygaśnięciu tego praw a, a w szcze

6 60 Recenzje Nr 2 (98) gólności o w ygaśnięciu go z powodu sam ego nieskorzystania przez P aństw o z n a darzającej się okazji w ykonania tego praw a. A rt. 32 ustaw y z 14.VII.1961 r. przew iduje n a ten w ypadek tylko niem ożność w ykonania praw a pierw okupu w danej okazji, tzn. ze w zględu n a dan ą sprzedaż nieruchom ości osobie trzeciej, co do k tó rej Państw o nie skorzysta w ciągu trzech m iesięcy od zaw iadom ienia go o tej sprzedaży z m ożliwości w stąpienia do tej sprzedaży w m iejsce nabyw cy. Nie oznacza to jednak w ygaśnięcia ani u traty przez P aństw o możliwości skorzystania z praw a pierw okupu w stosunku do te j sam ej nieruchom ości, jeśli w przyszłości stanie się ona znów przedm iotem sprzedaży. Tymczasem w brew tem u praw om a- terialnem u unorm ow aniu treści om aw ianego tu praw a pierw okupu P aństw a p roceduralny przepis art. 944 k.p.c. statu u je z oczyw istą szkodą P ań stw a całkow ite w ygaśnięcie tego p raw a w razie nie skorzystania z jego w ykonania w sytuacji przew idzianej w tym przepisie. Należy dodać, że tego rodzaju treściow e ograniczenie p raw a pierw okupu P aństw a pozostaje w sprzeczności nie tylko z założeniam i i celam i oraz pozytywnym i przepisam i ustaw z 14.VII.1961 r., ale rów nież z przepisam i art. 732 daw nego i art now ego k.p.c., w m yśl k tó rych p raw a ciążące n a nieruchom ości z mocy ustaw y pozostają w razie jej licytacyjnej sprzedaży w mocy bez potrącenia ich w artości z ceny nabycia. 3) W myśl art. 34 ustaw y z 14.VII.1961 r., w razie w ykonania przez Państw o p raw a pierw okupu cenę kupna w ypłaca się w term in ie i w ratach, przew idzianych dla w ypłaty ceny kupna za nieruchom ość nab y tą w trybie art. 6 ustaw y z 12 m arca 1958 r. o zasadach i trybie w yw łaszczania nieruchom ości (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94). Tymczasem w edług art. 944 k.p.c., w razie wyk on Sn i a praw a pierw okupu w trybie tego przepisu cała cena pierw okupu jest od razu p łatna. Otóż to treściow e ograniczenie p raw a p ierw okupu P ań stw a pozostaje z a tem w oczyw istej sprzeczności z ustaw ą z 14.VII.1961 r., k tó ra w kw estii o k reślen ia treści tego praw a stanow i niew ątpliw ie podstaw ow y i zasadniczy a k t praw ny. Gdy się do tego w szystkiego doda, że ani art. 944, ani żaden inny przepis k.p.c. ni zm ienia form alnie przepisów ustaw y z dnia 14 lipca 1961 r. dotyczących praw a pierw okupu P aństw a na terenach objętych tą ustaw ą, to w yjaśnienie i usunięcie podniesionych wyżej sprzeczności między przepisam i te j ustaw y a postanow ieniam i art. 944 k.p.c. nie będzie chyba rzeczą, któ ra n ie nasu w ałab y żadnych w ątpliw ości. Jan K orzonek K E C E H IZJE S. Wójcik: W indykacyjna ochrona własności w polskim praw ie cyw ilnym. Z eszyty N aukow e U.J., C X V III, Prace Prawnicze, Z eszyt 21, K raków 1965, str N akładem U niw ersytetu Jagiellońskiego została w ydana ostatnio rozp raw a S. W ójcika pt.: W indykacyjna ochrona w łasności w polskim praw ie cyw ilnym. Zasługuje ona na zainteresow anie ze strony praw ników p rak tyków co najm niej z trzech powodów. P o pierwsze, tem at dotyczy jednego z kluczow ych problem ów p raw a cyw ilnego o w ielkim znaczeniu praktycznym, a m ianow icie ochrony własności. Po w tóre, w ejście w życie kodeksu cyw ilnego spraw iło, że już pojaw iło