STUDIA NAD ZALEŻNOŚCIĄ MIĘDZY ZASOBNOŚCIĄ GLEB W AZOT A PLONEM ROŚLIN I DZIAŁANIEM NAW OZÓW AZOTOWYCH

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE, T. XVI, Z. 1 WARSZAWA 1966 STANISŁAW MERCIK STUDIA NAD ZALEŻNOŚCIĄ MIĘDZY ZASOBNOŚCIĄ GLEB W AZOT A PLONEM ROŚLIN I DZIAŁANIEM NAW OZÓW AZOTOWYCH K atedra C hem ii R olniczej SGGW W arszawa, K ierow nik prof. dr J. G óralski W STĘP W ostatnich latach ukazało się dość dużo publikacji o celowości oznaczania azotu dostępnego w glebie. W Polsce problem ten był rzadko ro zpatryw any. P o d jęte przez nas badania m iały uzupełnić tę lukę. W n a szej p racy przydatność różnych m etod oznaczania azotu dostępnego u s ta lono na podstaw ie w yników doświadczeń w azonow ych z owsem, przeprow adzonych w latach I na 52 różnych glebach oraz na podstaw ie doświadczeń polowych z jęczmieniem jarym w 6 6 różnych rejonach Polski. Doświadczenia wazonowe przeprowadzono, stosując 3 poziomy nawożenia azotem, a w doświadczeniach polowych 2 poziomy. U zyskane w yniki z dośw iadczeń oraz oznaczenia zaw artości azotu dostępnego różnym i m etodam i pozw oliły obliczyć korelację m iędzy zasobnością gleby w azot a wysokością plonów bez azotu i z azotem oraz m iędzy zwyżką plonu pod w pływem określonej dawki azotu. Zasobność gleb w azot charakteryzow ano oznaczając: azot ogółem m etodą K jeldahla (uw zględniono rów nież N 0 3), azot dostępny m etodą Tiurina-Kononowej [80], azot dostępny m etodą opracowaną przez Moskala [69], azot dostępny m etodą biologiczną A spergillus niger [59] w glebach nie inkubow anych, azot dostępny m etodą A. niger w glebach inkubow anych, azot azotanowy kwasem fenolodwusulfonowym w glebach nie inkubow anych [38], 16 R o czn ik i g le b o z n a w c z e, t. X V I, z. 1

2 242 S. M ercik azot azotanow y jak poprzedni, lecz w glebach inkubow anych, azot amonowy za pomocą odczynnika N esslera w glebach nie inkubow anych [38], azot dostępny m etodą A. niger oznaczony w tym samym wyciągu K 2S 0 4 gleb nie inkubowanych, który przygotowano do oznaczania azotanów [38]. Do oznaczenia pobierano 100 m l w yciągu (25 g gleby) i zalewano 25 ml podwójnie skoncentrow anej pożywki dla w zrostu A. niger [59]. Tym sposobem w roztworze tym nie było części organicznych gleb w ypływ ających na powierzchnię i przyczepiających się do grzybni (jak p rzy bezpośrednim zalew aniu gleb pożywką), azot dostępny m etodą A. niger, jak w yżej, lecz w glebach in k u bow anych. Istnieje dość powszechne przekonanie [7, 26, 36, 50, 60, 61, 8 6, 87], że w zaw artości łatw o dostępnych form azotu w glebie w okresie w egetacji zaznaczają się duże w ahania i dlatego czas pobierania próbki glebowej może bardzo wyraźnie w płynąć na w yniki oznaczeń. Duży w pływ na w yniki oznaczenia może w yw ierać rów nież sposób przechow yw ania próbki glebowej [13, 26, 32]. Z drugiej strony uważa się [20], że oznaczając azot w glebach inkubow anych niw eluje się w pew nym stopniu w pływ tych czynników na w yniki oznaczenia. Poniew aż w lite ra tu rz e podaw ane są dość różne w arunki, w jakich należy p rzeprowadzać inkubację, dlatego na wstępie zajęliśm y się tą spraw ą. W tym celu przeprow adzono dośw iadczenia wazonowe na ośm iu różnych glebach, a plony owsa z tych doświadczeń rozpatryw ano na tle azotu dostępnego w glebach inkubow anych w różnych w arunkach. Inkubacja trw ała od 1 do 4 tygodni, w ilgotność gleby w ynosiła 30 50% m aksym alnej pojemności wodnej, a tem peratura C. W yniki tych b adań zostały już opublikow ane [54]. Biorąc za podstawę intensywność urucham iania się azotu dostępnego w podanych wyżej w arunkach oraz wysokość współczynników korelacji ustalono, że najw łaściw iej jest inkubować gleby przez 2 tygodnie w tem p e ratu rze 35 C przy w ilgotności 40% m aksym alnej pojem ności w odnej. BA D A N IA W ŁASNE DOŚWIADCZENIA WAZONOWE W latach przeprowadzono na Polu Doświadczalnym SGGW w Skierniew icach dośw iadczenia w azonowe na 52 glebach m ineralnych. W 1960 r. zrobiono doświadczenia na 1 0, w 1960 r. na 32, a w 1962 r.! na 10 glebach. Użyto wazonów W agnera (po 7,5 kg gleby). Na każdej glebie zastosow ano 3 kom binacje nawozowe: 0,0, 0, 2

3 Zależność m iędzy N gleby i N plonu i 0, 4 g N na wazon w 4 powtórzeniach. Azot dawano zawsze w postaci NH4NO3. Jako naw ożenie podstaw ow e zastosowano na w szystkich glebach i kom binacjach po 0,5 g P 2O5 i 0,8 K20 na wazon w postaci К Н 2РО /4 i K 2H PO 4. K ażdy w azon obsiano 24 nasionam i, a po w schodach p rze r wano do 18 roślin. Owies odm iany Przebój II zasiano 17 kw ietnia 1960 r., 19 k w ietnia 1961 r. oraz 20 k w ietnia 1962 r. W ciągu okresu w egetacyjnego wazony podlewano do 60% m aksym alnej pojemności wodnej (oznaczoną w cylindrach W ahnschaff ego). W szystkie gleby pochodziły z te re n u woj. w arszaw skiego i łódzkiego. Pierw sze wschody owsa zanotowano w 1960 r. po 7 dniach, w 1961 r. po 9 dniach, a w 1962 r. po 6 dniach od zasiewu. W początkowym okresie wzrostu owies na poszczególnych glebach i kom binacjach był w yrów nany, lecz dość wcześnie (po 2 4 tygodniach wzrostu) zaczął się różnicować. Część gleb pochodziła z terenu żyznych czarnych ziem obficie nawożonych pod rośliny warzywne. Mimo to na wszystkich glebach działanie azotu w w azonach było w yraźnie widoczne. Plony owsa z doświadczeń wazonowych. Plony ziarna owsa bez nawożenia azotem na poszczególnych glebach w ahały się w 1960 r. w granicach od 2,1 do 5,1 g z wazonu, w 1961 od 1,8 do 9,3, a w 1962 r. od 1,9 do 8,2 (tab. 1). Różnice w plonach owsa, otrzym ane na różnych glebach (zaopatrzonych w odpowiednie ilości wszystkich składników pokarm owych prócz azotu), świadczą o tym, że ich zasobność w azot dostępny nie była jednakow a. Zwyżki plonów pod wpływem nawożenia azotem były istotne na wszystkich glebach, działanie jednak nawozów azotowych nie było takie same. Dlatego w szystkie gleby podzielono na 3 grupy i każdą grupę gleb opracowano statystycznie oddzielnie. Do pierwszej grupy zaliczono gleby, które w ykazały proporcjonalny wzrost plonów pod w pływ em w zrastających daw ek azotu (21 gleb). Do drugiej g ru p y w łączono gleby, które reagow ały bardzo silnie na dawkę niższą, a w yraźnie słabiej na dawkę wyższą (22 gleby). Do trzeciej grupy zaliczono gleby, które reagow ały słabo przy dawce niższej, a w yraźnie silniej przy dawce wyższej (9 gleb). Przy ocenie w pływu w zrastających dawek azotu wyróżniono efekty liniowy i paraboliczny, z których każdem u odpowiadał jeden stopień swobody. W pierwszej grupie gleb obliczono jedynie efekty liniowe (paraboliczne były nieistotne). Dla obu grup pozostałych obliczono oba rodzaje efektów. W niniejszej pracy podano tylko średnie plony owsa z każdej g ru p y (tab. 2 ). A by spraw dzić, czy te odrębne działanie azotu na plon owsa w poszczególnych grupach gleb jest uzależnione od ich zasobności w azot, zamieszczono w tab. 2 średnie zawartości azotu w glebach tych grup. W grupie trzeciej, która charakteryzuje się m ałą reakcją na azot przy

4 S. Mercik Plony owsa w doświadczeniach wazonowych Cg/wazon) Oat crops in pot experiments (g/pot) Nr. gleb Soil Nr. Plony ziarna przy dawkach N (g/wazon) Grain crops with N dose g/pot Plony słomy przy dawkach N Cg/wazon) Straw crops with N dose g/pot 0 0,2 0,4 0 0,2 0,4 Ilość N pobranego przez owies bez nawożenia К (mg / wazon) К uptake by plant without N fertilization I ,1 9,7 ** 14,6 ** 4,7 20,6 23, ,4 11,1 ** 15,6 * 4,9 16,2 22, ,4 9,2 ** 12,0 ** 6,0 10,9 10, ,8 11,9 ** 15,0 ** 5,4 15,6 20, ,8 13,0 * 14,3 " 10,0 22,2 28, ,9 10,3 ** 12,5 ** 9,1 12,1 14, ,2 11,7 ** 17,0 ** 10,6 21,3 26, ,3 8,0 *ł 10,4 * 10,2 19,9 23, ,7 7,6 11,6 ** 12,1 24,6 24, ,1 10,7 ** 12,3 * 11,6 19,0 23, ,8 7,3 " 12,4 * 3,7 17,9 26, ,0 8,8 ** 13,5 *ł 4,3 14,7 27, ,0 7,9 " 13,4 * 6,3 16,6 25, ,2 5,6 ** 8,1 ** 8,1 19,5 25, ,3. 6,6 ** 10,7 ** 5,9 15,1 23, ,3 8,9 ** 11,9 9,3 19,8 30, ,6 10,1 ** 14,4 ** 6,0 15,4 22, ,7 4,2 6,6 ** 7,5 17,5 21, ,9 7,9 ** 11,1 7,5 17,4 25, ,9 8,1 ** 11,0 ** 9,8 17,9 26, ,0 7,0 ** 10,1 * 10,6 15,2 20, ,2 10,2 ** 18,4 8,1 19,2 26, ,3 9,0 ** 13,9 6,6 16,5 25, ,5 10,7 ** 14,9 " 7,2 16,6 26, ,5 8,9 ** 13,5 ** 8,9 15,5 19, ,5 11,1 ** 16,7 ** 9,2 20,7 29, ,6 9,2 16,1 7,8 15,5 24, ,7 8,5 ** 12,6 " 6,6 14,5 27, ,7 11,3 ** 14,1 ** 7,9 14,4 26,5 135

5 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 245 c.d. tabeli ,7 10,8 ** 12,7 ** 10,1 19,6 28, ,8 9,8 * 15,3 ** 7,6 16,5 24, ,8 8,0 ** 10,9 ** 7,7 13,4 28, ,1 9,9 ** 13,8 ** 8,1 16,4 25, ,1 9,3 ** 11,0 # 10,5 20,2 23, ,1 11,5 ** 18,9 ** 6,9 16,6 23, ,3 8,8 ** 12,4 ** 9,7 17,3 24, ,5 11,9 ** 15,6 * 10,5 24,1 31, ,5 10,9 ** 13,2 ** 11,1 17,3 27, ,0 10,1 ** 16,6 ** 14,4 23,9 33, ,2 11,8 ł * 16,0 ** 11,9 22,0 25, ,8 16,1 ** 19,3 ** 13,1 22,5 25, ,3 15,5 ** 19,6 ** 14,2 24,4 30, ,9 6,6 ** 14,1 ** 4,5 15,9 29, ,4 10,0 " 15,5 " 5,9 19,7 26, ,6 11,2 * 19,3 ** 5,5 16,8 28, ,3 13,8 ** 18,9 9,7 20,4 32, ,5 12,2 ** 22,4 9,2 23,5 37, ,0 13,1 ** 20,9 8,7 22,9 34, ,6 15,6 ** 24,1 ** 9,2 21,5 31, ,2 11,9 " 19,2 ** 11,1 21,0 29, ,8 13,8»* 22,9 ** 11,2 24,0 31, ,2 15,4 23,4 14,3 24,3 35,4 181 Średnio ŁJean 4,5 10,2 14,9 8,9 18,6 26,3 122» * Istotne przy P - 0,01 - l.s.d. at P *. Istotne przy P - 0,05 - L.S.D. at P niższej dawce, a w yraźnie dużą przy dawce większej, średnio jest w glebach najw ięcej azotu dostępnego. Stwierdzono to wszystkim i metodami. Jedynie zawartość N 0 3 w glebach nie inkubowanych odbiega nieco od tej reguły. Średnio najm niej azotu dostępnego w glebach (oznaczonego również wszystkim i metodami, prócz N 0 3 w glebach nie inkubowanych) zaw ierają gleby w grupie drugiej, gdzie przy niższej dawce azotu stw ierdzono dużą reakcję na azot, a w yraźnie niższą przy daw ce wyższej.

6 246 S. M ercik T a b e l a 2 Średnie plony owsa i średnia zawartość azotu w 1, 2 i 3 grupie gleb* Mean oat crops and mean nitrogen content in'the so il groups 1, 2, 3 Grupa gleb - Soil group Średni plon ziarna z wazonu (g) przy dawce N g/wazon 0 4,5 4,4 4,8 Mean grain crop (g/pot) with N dose g/pot q 2 9,8 11,0 9,6 0,4 14,9 14,4 16,4 Średnie zawartości N dostępnego (mg/100 g gleby) oznaczone metodą: Mean content of available N (mg/100 g soil) determined with method: Tiurina-Kononowej - Tiurin-Kononowa 4,3 4,2 5,2 Uaskala - Maskal 6,0 5,3 6,4 A.niger w glebach nie inkubowanych A.niger in unincubated soils 1,8 1,6 2,1 A.niger w glebech inkubowanych - A.niger in incubated soils 4,2 3,5 4,7 NO3 w glebach nie inkubowanych - NO3 in unincubated soils 0,8 1,5 1,1 N0} w glebach inkubowanych - NO3 in incubated soils 3,1 2,5 3,7 N ogółem w % - Total N in % 0,131 0,087 0,144 Substancje organiczne w % - Organic matter in % 1,9 1,3 2,0 * 1.21 gleb wykazujących proporcjonalny wzrost plonów pod wpływem narastających dawek N 21 soils showing proportional crop increase due to N doses 22 gleby reagujaco bardzo s iln ie na dawkę 0,2g N, a wyraźnie słabiej na 0,4 g N na wazon 22 soils responding very strongly to 0.2g N dose, but relativ ely weekly to 0.4g N dose per pot 9 gleb reagujących słabo na dawkę 0,2 g N, a wyraźnie s iln ie j na dawkę 0,4 e N na wazon 9 soils with weak response to 0.2g N dose but d istin ctly stronger response to 0.4g N dose per pot W celu w yjaśnienia przyczyn takiego działania azotu próbowano szukać jeszcze zależności między różnym w pływem azotu na plon w poszczególnych grupach gleb a zaw artością azotu w owsie i w ykorzy stan iem azotu z nawozów przez owies. Obliczono więc średnie zawartości azotu w ziarnie i słomie oraz średnie w ykorzystanie azotu dla poszczególnych grup. W yniki te nie w skazyw ały na jakąś zależność m iędzy wpływem azotu na plon w poszczególnych grupach a procentową zawartością azotu w owsie i w ykorzystaniem N z NH 4NO 3 przez owies. Oznaczanie azotu ogółem w m ateriale roślinnym oraz oznaczanie absolutnie suchej m asy w ykonano w ty m sam ym roku, w k tó ry m p rzeprowadzono doświadczenia wazonowe. W celu stw ierdzenia ew entualnej zależności między wysokością plonu ziarna a procentową zawartością azotu w ziarnie podzielono wszystkie gleby na 5 grup, w zależności od wysokości plonu ziarna owsa bez nawożenia azotem (średnie plony ziarna dla tych grup wynoszą 2,5, 3,7, 4,4, 4,9, 6,7 g na wazon). W a n a logicznych grupach średnie procentow e zaw artości azotu w ziarnie w y noszą odpowiednio: 2,0 1, 2,05, 2,06, 1,99, 1,95. Nie stwierdzono więc zależności liniowej pomiędzy wysokością plonu ziarna bez nawożenia a procentow ą zawartością azotu w ziarnie. Nie stwierdzono również zależności m iędzy zaw artością N w słom ie a w ysokością plonu słom y.

7 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 247 Zawartość azotu oraz wykorzystanie В z NH4NO3 przez owies Nitrogen content in oat and H u tiliz a tio n from NH4NO3 by oat Tabela 3 Nr. gleb Soil Nr. Procent N w в.ш. Per cent N in d.m. % wykorzystania N z NH4 NO3 przy dawce N - g/wazon ziarna - grain słomy - straw % N uptake from NH4 NO2 with N dose przy dawce N w g/wazon g/pot with N dose g/pot 0 0,2 0,4 0 0,2 0,4 0,2 0, I ,23 1,99 2,08 0,58 0,41 0,32 91,4 59,7 2 1,99 1,90 2,06 0,70 0,32 0,36 64,5 63,0 3 2,01 1,93 1,90 0,,49 0,44 0,51 34,5 25,2 4 2,13 1,99 2,01 0,40 0,39 0,39 80,0 58,0 5 2,23 1,78 1,70 0,55 0,45 0,46 65,0 47,7 6 2,22 2,04 2,04 0,44 0,45 0,41 32,0 25,7 7 2,08 2,23 2,20 0,56 0,44 0,38 73,5 63,7 8 2,19 2,21 2,00 0,60 0,54 0,47 62,5 38,7 9 2,36 2,10 2,13 0,75 0,53 0,55 56,0 48,7 10 1,83 1,62 1,78 0,57 0,47 0,44 47,5 30,5 I96I 11 1,98 1,88 1,81 0,38 0,24 0,27 58,0 57,5 12 2,15 1,88 1,92 0,37 0,25 0,44 64,0 72,5 13 1,86 1,88 1,80 0,51 0,25 0,27 46,0 50,0 14 1,70 1,75 2,16 0,33 0,34 0,49 34,5 42,7 15 1,98 1,93 2,26 0,41 0,30 0,48 39,5 38,7 16 1,98 1,98 2,10 0,33 0,30 0,45 54,5 46,7 17 2,00 1,97 2,08 0,37 0,34 0,34 40,5 43,7 18 2,24 2,71 2,58 0,82 0,82 0,92 53,5 53,5 19 1,82 1,86 2,0б 0,42 0,39 0,36 35,5 38,2 20 2,17 2,00 2,18 0,38 0,52 0,36 32,0 41,5 21 2,08 2,24. 2,14 0,56 0,49 0,42 39,5 46,5 22 1,56 1,80 2,22 0,36 0,29 0,34 52,0 66,7 23 2,16 2,02 2,22 0,36 0,39 0,30 56,5 57,7 24 2,00 1,74 1,80 0,33 0,25 0,30 52,0 53,5 25 2,26 2,28 2,32 0,38 0,38 0,38 48,0 50,5 26 2,30 1,90 1,83 0,49 0,30 0,28 56,5 54,0 27 1,96 1,88 2,21 0,26 0,55 0,46 40,0 69,5 28 2,00 2,05-0,41 0,36 0,41 48,5 52,2 29 2,14 2,13 2,14 0,36 0,34 0,50 34,0 38,0 30 1,85 1,99 2,11 0,33 0,39 0,54 54,0 50,0

8 248 S. Mercik c.d. tabeli ,90 1,96 2,14 0,24 0,24 0,34 38,0 50,0 32 1,86 1,98 2,29 0,28 0,30 0,52 34,0 43,5 33 1,98 1,92 1,95 0,34 0,29 0,33 51,5 45,5 34 1,94 2,03 2,16 0,36 0,46 0,41 34,5 40,2 35 1,82 1,74 2,30 0,30 0,26 0,49 33,0 55,7 36 1,80 1,95 1,93 0,39 0,36 0,40 52,0 50,0 37 2,29 1,80 1,99 0,41 0,30 0,24 54,0 49,0 38 1,99 1,99 1,93 0,37 0,36 0,33 54,0 45,7 39 2,C3 2,09 2,06 0,45 0,36 0,32 60,0 64,2 40 1,84 2,24 1,81 0,25 0,30 0,26 77,5 78,7 41 1,89 2,10 2,29 0,25 0,27 0,54 57,5 54,0 42 1,94 2,02 1,76 0,33 0,31 0,21 72,5 60, ,04 1,81 1,81 0,33 0,51 0,44 45,0 55,8 44 2,00 1,92 1,94 0,42 С,49 0,53 78,0 76,7 45 1,94 1,89 1,71 0,45 0,55 0,54 73,0 64,8 46 2,10 1,92 1,87 0,32 0,49 0,46 67,5 77,8 47 2,00 1,87 1,71 0,45 0,49 0,45 61,0 68,5 48 2,02 1,92 1,79 0,34 0,46 0,47 45,5 62,2 49 1,97 1,71 1,79 0,34 0,49 0,60 68,5 66,8 50 2,10 1,90 1,87 0,36 0,46 0,44 55,5 55,2 51 1,75 1,84 1,83 0,37 0,52 0,51 69,5 56,5 52 1,94 1,87 1,90 0,30 0,48 0,48 72,0 65,2 Średnio Mean 2,03 1,96 2,01 0,42 0,40 0,43 54,2 53,3 щ Nawożenie owsa azotem nie zmieniło w zasadniczy sposób procentow ej zaw artości azotu w ziarnie i słom ie (tab. 3). W ykorzystanie azotu z NH/,NO;s przez owies wynosi średnio 54,2 /o p rzy zastosow aniu niższej daw ki azotu i średnio 53,3 /o p rzy zastosow aniu daw ki wyższej. Zależność między zasobnością gleb w azot a wysokością plonu i działaniem nawozów azotowych. R ozpatrując plony owsa w doświadczeniach wazonowych (tab. 1) oraz zasobność tych gleb w azot (tab. 4) można zaobserwować, że dla większości m etod w raz ze wzrostem plonu ziarna przeważnie w zrasta ilość azotu dostępnego w glebach. Dla statystycznego opracowania tych zależności stosow ano m etodę korelacji liniow ej. W tabeli 5 obok w spół

9 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 249 czynników korelacji dla poszczególnych metod zamieszczono również współczynniki regresji wykazujące, o ile pow inny powiększyć się plony (g/wazon), gdy zasobność gleb w azot wzrośnie do 1 mg N na 100 g gleby. W spółczynniki korelacji i regresji dla wszystkich badanych metod obliczono nie tylko w stosunku do ilości pobranego azotu przez owies, lecz również odnośnie plonu ziarna i plonu słom y (tab. 1). Chodziło tu o spraw dzenie, w jakim stopniu plony ziarna i słomy charakteryzują zasobność gleb w azot zakładając, że ocena pobranego azotu przez owies jest najbardziej właściwa. Z zestawionych wyników widać (tab. 5), że ilość pobranego azotu przez owies, plon ziarna i plon słomy owsa dają bardzo zbliżone współczynniki korelacji dla poszczególnych metod, co wskazuje, że wysokość plonu ziarna i słomy jest tak samo dobrym w skaźnikiem zasobności gleb w azot, jak ilość pobranego azotu. Azot dostępny, oznaczony wszystkim i m etodam i prócz NH/,, daje istotne współczynniki korelacji z wysokością plonów. Zależność ta jest jednak w iększa lub m niejsza (większe lub m niejsze w spółczynniki korelacji) w zależności od tego, jaką m etodą oznaczano azot. Przy obliczaniu korelacji z ilością pobranego azotu przez owies stwierdzono najw yższy współczynnik dla ilości azotanów w glebach nie inkubow anych (0,724). Znacznie niższy w spółczynnik korelacji uzyskano dla azotanów w glebach inkubow anych (0,500). Na drugim m iejscu po azotanach w glebach nie inkubowanych, co do wielkości współczynników korelacji, należy wym ienić azot dostępny m etodą A. niger w wyciągu KoSO^ zarówno w glebach inkubowanych, jak i nie inkubow anych (0,695 i 0,697). Nieco niższe współczynniki korelacji daje azot dostępny m etodą A. niger bez robienia wyciągu, również niezależnie od tego, czy glebę uprzednio inkubow ano, czy nie (0,640 i 0,653). Jeszcze niższe w spółczynniki k o relacji uzyskano dla azotu dostępnego m etodą opracowaną przez Moskala (0,560) i m etodą T iurina (0,540). Podobne w spółczynniki korelacji stw ierdzono dla N ogółem (0,533) i próchnicy w glebach (0,541). W podobny sposób układają się również współczynniki korelacji obliczone nie w stosunku do ilości pobranego azotu przez owies, lecz do wysokości plonu ziarna i słom y (tab. 5 ). W spółczynniki korelacji obliczone m iędzy zaw artością azotu w glebach a ilością pobranego azotu przez owies przy zastosowaniu 0,4 g N na wazon są dla wszystkich m etod m niejsze niż obliczone z plonem owsa bez naw ożenia azotem, lecz dla większości m etod są istotne. Również i w tym w ypadku najw iększy współczynnik korelacji uzyskano dla azotanów w glebach nie inkubow anych. M etodę korelacji liniow ej zastosowano rów nież do obliczenia zależności m iędzy zasobnością gleb w azot a zw yżką plonu pod w pływ em

10 N r.nr * gleb Soil Nr. Tiurina- Kononowej Tiurin- Kononowa Maskala Maskal Zawartość azotu dostępnego w mg na 100 g gleby oznaczona różnymi metodami Available nitrogen content determined with different methods mg / 100 g soil Aspergillus niger N03 a b a b a a b nh4 Wyciąg K2S04 1^2 S04 extract N ogółem Total N % Substancja organiczna Organic matter ph(kcl) Tabela ,9 4, ,8 0,2 0,4 0,5 0,4 1,6 0,048 0,74 4,10 9,0 2 2,7 4,6 1,6 2,0 0,2 1,0 0,6 1,2 3,8 0,056 0,71 4,35 7,3 3 3,1 4,7 1,0 2,2 0,2 0,9 0,3 1,0 3,2 0,059 0,66 5,20 6,4 4 2,4 4,4 1,6 2,4 0,4 0,5 0,6 0,9 3,1 0,048 0,74 4,40 9,0 5 5,8 5,2 1,4 2,7 0,3 1,4 1,2 2,5 7,2 0,136 1,52 5,65 6,5 6 4,5 2,2 1,5 2,1 0,4 0,8 0,3 1,4 3,3 0,053 1,14 4,75 12,4 7 4,3 8,1 1,8 4,4 0,6 2,5 1,0 1,4 7,2 0,117 1,53 6,15 7,6 8 4,6 6,9 1,6 3,0 0,2 3,0 0,7 1,0 5,2 0,138 1,64 7,35 6,9 9 7,8 10,2 2,5 6,0 1,2 3,4 0,8 2,7 8,0 0,166 2,57 6,30 9,0 10 3,7 4,5 1,6 2,6 0,3 0,8 0,3 0,9 4,6 0,085 1,59 4,80 10,8 C r N 250 S. M ercik 11 2,7 2,7 0,6 1,6 0,2 1,1 0,6 0,4 0,6 0,046 0,69 5,05 8,7 12 3,1 3,3 0,7 1,2 0,3 1,0 0,7 0,5 0,8 0,044 0,72 4,75 9,5 13 3,2 4,6 0,9 4,3 0,4 2,2 1,0 0,6 4,9 0,080 1,28 6,00 9,2 14 2,9 5,5 1,8 3,8 0,8 3,2 0,3 1,1 4,6 0,150 2,28 7,55 8,8 15 3,3 7,2 1,8 3,3 0,7 3,6 0,8 1,0 4,0 0,112 2,67 6,20 8,7 16 3,2 6,1 1,5 4,6 0,8 4,0 0,8 1,3 4,0 0,109 1,36 7,30 7,2 17 2,7 2,3 1,3 3,8 0,6 2,4 0,3 0,6 2,4 0,068 1,02 5,75 8,7 18 2,9 4, ,0 0,9 3,0 0,7. 1,1 4,4 0,127 1,78 8,00 8,1 19 2,4 3,1 1,3 3,6 0,4 2,9 0,8 0,6 4,2 0,080 1,21 4,70 8,7 20 2,9 4,0 1,5 3,6 0,8 2,4 0,6 0,8 3,3 0,078 1,16 4,40 8,6 21 5,1 4,9 2,8 4,5 1,4 3,3 0,8 2,6 6,7 0,262 2,95 5,50 6,5 22 6,0 6,6 1,5 4,0 0,8 2,7 1,0 1,1 2,8 0,108 1,74 4,45 9,3 23 3,6 2,9 1,2 1,8 0,4 2,2 0,7 0,3 2,5 0,075. 1,00 4,00 7,7

11 c.d. tabeli ,1 5,6 1,4 3,2 0, ,9 0,8 2,3 0,0б7 1,16 6,10 10,0 25 3,6 3,7 1,5 4,1 0,7 2,5 0, ,8 0, ,40 9,2 26 4,3 7,8 1,8 7,4 1,0 3,1 1,0 1,4 5,6 0,132 2,38 6,25 Ю ,6 3,1 2,1 4, ,0 0,5 1,2 3,8 0,132 1,43 6,75 6,7 28 2,8 4, ,2 0,5 3,6 0,6 0,7 4,4 0,122 1,16 6,20 7,6 29 2,9 5,5 1,6 3,4 0,4 3,2 0,7 0,7 3,6 0,068 0,93 5,85 7,9 30 3,1 5, ,3 0,9 2,7 0,5 0,9 3,9 0,081 1,17 4,60 8,1 31 4,1 9, ,0 0,9 4,2 0, ,2 0, ,84 6,8 32 5,0 9,5 1,3 4,7 0,8 4,0 0, ,7 0, ,40 7,2 33 8,3 5,8 1,6 3,5 0,8 4,0 0,6 1,4 4,9 0,151 2,14 6,80 7,7 34 3,4 4,7 1,9 3,6 1,1 4,1 0, ,2 0,104 1,48 4,80 8,3 35 5,0 4,7 1,9 4,0 1,0 4,2 0, ,4 0,154 1,79 7,25 6,7 36 5,0 9,6 2,4 5,4 1,2 5,6 0,3 1,6 6,9 0,171 2,19 7,25 7,4 37 8,3 10,0 1,8 8,2 1,0 4,3 1,1 1,6 7,2 0,150 2,84 6,30. 11,0 38 7,1 4,2 2,4 3,4 1,6 4,6 0,6 2,0 4,9 0,072 1,05 5,65 8,5 39 7,6 6,3 3,2 6,9 2,5 8,8 0,7 3,4 4,8 0,240 2,64 7,25 6,4 40 5,6 8,7 3,3 6,0 1,9 4, ,2 6,6 0,192 2,62 6,95 7,9 41 4,5 6,3 2,5 6,0 1,3 3,8 0,6 2,0 4,5 0,120 1,84 5,10 8,9 42 5,5 7,5 1,3 4,2 2,0 3,4 0,8 3,1 4,8 0,095 1,38 6,10 8,4 43 2,5 3,3 0,9 2,5 0, ,8 0,4 2,5 0,052 0,95 4,б0 10,6 44 4,1 4,1 1,5 4,6 0, ,8 1,2 4,8 0,164 2,83 6,50 10,0 Zależność między N gleby i N plonu 45 5,2 3,7 1,4 2,9 0,5 1,0 1,0 1,0 2,4 0,069 1,16 3,20 9,7 46 3,2 3,3 1,6 2,8 0,6 1,5 0,5 1,2 3,6 0,063 0,98 4,50 9,0 47 6,5 8, ,0 0,9 3,8 1,0 1,3 4,5 0,189 2,76 6,80 8,5 48 3,9 4,6 2,1 4,7 0,6 2,9 0,6 1,0 4,3 0,097 1,45 6, ,3 9,0 2,1 4,9 1,0 3,8 1,0 1, 6 5,9 0,132 2,53 7,05 1 1, ,0 9,0 2,5 5,3 1,0 3,3 0,7 1,7 5,0 0,189 2,95 6, ,0 7,6 2,7 6,2 1,5 4,6 1,2 2,0 6,0 0,118 1, 8 8 6,20 9,2 52 5,0 8,8 2,8 5,1 1,3 1, ,3 5,3 0, ,6o 10,4 a - w glebie nie inkubowanej - in unincubated so il; b - v glebie inkubowanej - in incubated so il

12 W spółczynniki k o r e la c ji i r e g r e s ji między zaw artością В i próchnicy w glebach a plonem owse C orrelation and r eg r e ssio n - co e fficien ts between U and humus content in the s o il and the oat crops T a b e l a 5 to Ol to Uetody wzięte do oznaczania N w glebach; Method of И determination in the so il z ilo ścią pobranego M with amount of N uptake Wazony nie nawożone N Współczynniki k o relacji Correlation coefficients z plonem ziarna with grain crop - Pots untreated with N '< plonem słomy with straw crop Współczynniki re g re sji Begreesion coefficients z ilo ścią pobranego N with amount up t alce z plonem ziarna with grain çrop Współczynniki korelacj i z plonem ziarna przy dawce 0,4 g/wazon N Correlation coeff. with oat crop for 0.4 g N dose / pot Tiurina i Kononowej - Tiurin-Kononowa 0,540 0,498** 0,515** 12,75 0,51 0,392** Moskala - Moskal 0,560*ł 0, ** 0,580** 9,44 0, 3 8 0,401** A.niger,gleby nie inkubowane - A.niger, unincubated so il 0,653** 0,637** 0,647** 41,86 1,81 0,567** A.nigerfgleby inkubowane - A.niger incubated so il 0,640** 0,594** 0,576** 16,19 0, 6 6 0,509** NO3 gleby nie inkubowane - NO3 unincubated so il 0,724** 0,785** 0,736** 55,89 2, 6 2 0,650** NO3 gleby inkubowane - NO3 incubated so il 0, ** 0,550** 0,496** 13,02 0,57 NE4 gleby nie inkubowane - Ш4 unincubated soil. 0,213 0,237 a, 206 Wyciąg ^^Од» gleby n*e inkubowane ^2 ^ 4 unincubated so il Wyciąg K2 S04, gleby inkubowane K2 SO4 extract, incubated so il 0,695** 0,674** 0,748** 33,74 1,43 0,538** 0,697** 0,590** 0, ** 14,35 0,50 0,385* M ercik N ogółem - Total N 0,533** 0,446** 0,506** 0,39 0,014 0,441** Substancje organiczne - Organic matter 0,541** 0,494** 0,506** 29,84 1,18 0,465** С : N 0,088 0,019 0,056 ** - Istotne przy P - 0,99 - L.S.D. at P * - Istotne przy P - 0,051 - L.S.D. at P

13 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 253 T a b e l a 6 Współczynniki k o relacji między zasobnością gleb w azot a zwyżką plonów owsa Correlation coefficients between nitrogen content in so ils and increase of oat crops Współczynniki k o relacji - C orrelation coefficients ze zwyżką plonu ze zwyżką ilo ści wykorzystaniem 'z procentem N Metody oznaczania N ziarna pod pobranego N w ziarnie bez w glebach wpływem H pod wpływem N L B Г у nawożenia azoten increase of grain increase of u tiliz a tio n of per cent Method of N crops due to N uptake due to N N from В in grain determination in so il fertilization dose fertilization dose at N - dose-^ untreated g/wazon - g/pot with N 0,2 0,4 0,2 0,4 0,2 0,4 fe rtiliz a tio n Tiurina-Kononowej Tiurin-Kononowa 0,026 0,249 0,228 0,147 0,228 0,147 0,297* Moskala - Moskal 0,038 0,209 0, ,113 0,186 0,112 0,093 Â.n ig er,gleby nie inkubowane A.niger unincubated so il 0,202 0,079 0,186 0,225 0,191 0,225 0,327* À.n ig er,gleby inkubowane A.niger încuoated so il 0,183 0,232 0,045 0,174 0,044 0,178 0,084 NOt, gleby nie inkubowane NOj unincubated so il 0,249 0,179 0,114 0,273* 0,115 0,273* 0,213 Wyciąg KpS0d, gleby nie inkubowane^ - K2S04 extract, unincubated so li 0,032 0,034 0,275* 0,191 0,274* 0,192 0,041 Wyciąg K2S04gleby inkubowane I^SO^nknbaled so il 0,178 0,031 0,086 0,005 0,087 0,002 0,002 N ogółem - Total N 0, 3 6 é** 0,161 0,010 0,158 0,010 0,157 0,088 Substancja organiczna Organie matter 0,243 0,257 0,094 0,207 0,114 0,205 0,061 * - Istotne przy P - 0,01 - L.S.D. at P * - Istotne przy P - 0,05 - L.S.D. at P azotu. W tym celu obliczono przyrost plonu ziarna i ilości pobranego azotu przez owies pod wpływem 0,2 g N na wazon, przy zastosowaniu m niejszej i większej dawki azotu. W yniki te korelowano z ilością azotu dostępnego różnym i m etodam i (tab. 6 ). Tylko dla 3 metod (N ogółem, NO:î w glebfcch nie inkubowanych i N dostępnego w wyciągu K 2SO4 gleb nie inkubow anych) stw ierdzono bardzo m ałe w spółczynniki ko relacji. Ogólnie trzeba jednak stw ierdzić, że na podstaw ie znajom ości zasobności gleb w azot, oznaczony podanym i metodami, nie możemy nic powiedzieć o zwyżce plonów pod w pływ em naw ożenia azotem. Obliczono również współczynniki korelacji pomiędzy azotem w glebie a procentow ym w ykorzystaniem azotu z NH/AN 0 3 przez owies i procentową zawartością azotu w ziarnie owsa (tab. 6 ). Również i w tym w ypadku dla większości metod nie stwierdzono istotnych współczynników korelacji. Porównanie współczynników korelacji różnych metod oznaczania N w glebach, obliczonych osobno z plonem owsa i jęczmienia. W 1962 r. na tych samych glebach założono z jęczm ieniem jary m takie sam e dośw iadczenia w azonow e jak z owsem. G łów nym powodem tak przeprow adzonych do-

14 Nr gleby Soil Nr. Plon jęczmienia (g/wazon) Barley crop g/pot Doświadczenia wazonowe z jęczmieniem - Pot experiments with barley Procent Per cent N w s.m. N in d.m. ziarno - grain słoma straw ziarno - grain słoma - straw przy dawce N - g/wazon with N - dose g/pot przy dawce N - g/wazon with N - dose g/pot T a b e l a 7 Procent wykorzystania N z NH4NO3 przez jęczmień przy dawce N - g/wazon Per cent N uptake from NH4N0} by barley with N - dose g / pot 0 0,2 0,4 0 0,2 0,4 0 0,2 0,4 0 0,2 0,4 0,2 0,4 43 2,7 6,8 12,9 2,7 10,5 20,2 1,89 1,62 l, 6û 0,69 0,56 0,55 45,4 56,1 44 4,8 13,3 21,2 5,4 16,9 27,9 1,88 1,54 1,52 0,63 0,54 0,51 78,2 76,7 45 2,5 10,8 18,5 4,5 14,0 24,5 1,56 1,37 1,34 0,58 0,57 0,43 72,9 79,5 46 6,1 12,8 20,0 7,3 15,3 27,9 1,68 1,58 1,70 0,48 0,55 0,49 67,3 77,7 47 6,9 14,3 22,1 8,2 18,4 29,7 1,49 1,32 1,32 0,49 0,48 0,51 61,1 68,6 254 S. M ercik 48 6,1 10,1 17,8 7,7 15,4 26,1 1,59 1,49 1,44 0,50 0,55 0,59 45,1 62,1 49 8,0 16,3 23,5 8,0 19,0 27,4 1,43 1,39 1,39 0,60 0,48 0,56 69,8 66,7 50 9,0 14,5 20,6 7,9 15,6 26,0 1,41 1,47 1,41 0,59 0,54 0,56 55,2 59,1 51 9,9 17,3 20,6 10,0 21,0 27,5 1,47 1,37 1,38 0,45 0,51 0,57 69,2 56,4 52 9,0 16,2 23,8 lü,7 20,0 30,0 1,54 1,42 1,43 0,43 0,56 0,44 71,9 65,3 Średnia dla jęczmienia Kean for barley 6,5 13,2 20,1 7,2 16,6 26,7 1,59 1,46 1,45 0,54 0,53 0,52 63,6 66,8 średnia dla owsa Uean for oat 4,9 12,4 20,1 8,9 21,0 31,6 1,99 1,87 1,82 0,39 0,51 0,51 63,5 65,3

15 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 255 świadczeń było porównanie wysokości współczynników korelacji m iędzy azotem w glebie a plonem jęczmienia i owsa. Próbowano ustalić, plony której z tych roślin uzależnione są bardziej od zasobności gleb w azot. W yniki doświadczeń z jęczmieniem oraz średnie plony owsa i jęczmienia podano w tab. 7. Na kom binacji bez nawożenia azotem stwierdzono średnio nieco wyższe plony ziarna jęczmienia niż owsa. Im większa dawka azotu, tym p lony były bardziej w yrów nane. W yższe plony słom y owsa niż jęczm ienia stw ierdzono przy w szystkich trzech poziom ach naw ożenia azotem. Procentow a zawartość azotu w ziarnie owsa była wyższa niż w ziarnie jęczmienia. W ykorzystanie azotu z NH4NO3 przez obie rośliny było bardzo podobne. P lo n y owsa i jęczm ienia na tych 10 glebach d ały istotne w spółczynniki korelacji (tab. 8 ) z azotem w glebach, oznaczonych następującym i m etodami: N 0 3 w glebach nie inkubowanych, N dostępny m etodą Moskala, A. niger w glebach inkubow anych i nie inkubow anych, N dostępny w wyciągu K 2SO4 gleb inkubow anych i nie inkubowanych. W spółczynniki korelacji pomiędzy plonem owsa i jęczm ienia a azotem gleby, oznaczonym pozostałymi metodami, były przew ażnie najm niejsze i nieistotne. Najwyższe współczynniki korelacji zarówno dla owsa, jak i dla jęczmienia uzyskano dla N dostępnego m etodą A. niger w glebach nie inkubow anych. P orów nując wysokość w spółczynników korelacji poszczególnych m e tod, obliczonych dla owsa i jęczm ienia, m ożna stw ierdzić, że w spółczynniki te w większości metod są większe dla jęczmienia niż dla owsa. W obliczeniach statystycznych nie stwierdzono jednak istotnej różnicy m iędzy istotnym i współczynnikam i korelacji owsa i jęczmienia. Na tej podstaw ie m ożna wnioskować, że plony obu roślin jednakow o uzależnione są od zasobności gleb w azot. Dla owsa i jęczmienia obliczono również współczynnik korelacji pomiędzy azotem w glebie a zwyżką plonu pod wpływem nawożenia azotem i w ykorzystaniem azotu z NH4NO3 przez rośliny. Przy tych obliczeniach nie stwierdzono jednak istotnych współczynników korelacji w żadnej z m etod. D O ŚW IA D C Z E N IA PO LO W E W r. Dział Nawożenia IUNG przeprow adził na terenie całej P olski dośw iadczenia polowe nad w artością nawozową m ocznika w porów naniu z innym i naw ozam i azotow ym i pod jęczm ień jary. W doświadczeniach tych zastosowano kilka form nawozów azotowych przy daw ce 50 kg N na ha oraz kom binację k o n tro ln ą bez azotu. W K atedrze

16 Г... Współczynniki korelacji między zasobnością gleb w azot a plonem owsa i jęczmienia Correlation coefficients between nitrogen content in soils and crops of oat and barley Współczynniki korelacji między azotem w glebie a: Correlation coefficients between soil nitrogen content and T a b e l a $ Metody wzięte do oznaczania N w glebach Method of К determination in so il plonem ziarna owsa grain crop oat wazony nie nawożone unfertilized pots ilością pobranego N przez owies N uptake by oat plonem ziarna jęczmienia grain crop barley ilością pobranego N przez jęczmień N uptake by barley wazony nawożone 0,4 g N na wazon pots fertilized with 0.4 g N/pot zwyżką plonu ziarna grain crop increase owsa oat jęczmienia barley wykorzystaniem N z NH4NO3 przez N uptake from NH4NO3 by owies oat jęczmień barley Tiurina-Kononowej - Tiurin-Kononowa 0,490 0,533 0,465 0,424 0,647* 0,301 0,001 0,420 Moskala - Moskal 0,768** 0,831** 0,830** 0,783** 0,494 0,048 0,255 0,482 A.niger, gleby nie inkubowane A. nig er, unicubated soil A.niger, gleby inkubowane A.niger,'incubated soil NO^, gleby nie inkubowane NO3, unincubated soil NO3, gleby inkubowane К От,, incubated soil NH4, gleby nie inkubowane NH4, unincubated soil Wyciąg KpSO^gleby nie inkubowane K2S04 extract, unincubated soil Wyciąg К23 Ф g lety inkubowane K2S04 extract, incubated soil 0,982** 0,948** 0,928** 0,921** 0,331 0,112 0,228 0,503 0,795** 0,732** 0,852** 0,864** 0,262 0,143 0,270 0,496 0,842** 0,770** 0,895** 0,881** 0,373 0,183 0,295 0,591 0,382 0,349 0,676* 0,640* ,178 0,344 0,313 0, ,951** 0, 910** 0,880** 0,862** 0,304 0,119 0,040 0,347 0, 760** 0,723* 0,897** 0,905** 0,271 0,028 0,072 0,397 Merci R N ogółem - Total К 0,445 0,539 0,581 0,594 0,133 0,280 0,105 0,142 Substancja organiczna Organic matter 0,477 0,565 0,584 0,615 0,124 0,347 0,130 0,491 С : N 0,040 0,051 0,136 0, ** - Istotne przy P - 0,01 - L.S.D. at P * - Istotne przy P - 0,05 - L.S.D. at P

17 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 257 Chem ii Rolniczej SGGW w próbkach gleb z tych dośw iadczeń znaczono azot dostępny różnym i m eto d am i1. M ając plony jęczm ienia na poszczególnych kom binacjach naw ozow ych m ożna było ustalić zależności pomiędzy różnym i form am i azotu w glebach a wysokością plonu i działaniem nawozów azotowych. W 6 6 doświadczeniach, przeprow a dzonych w 45 pow iatach, w 52 p u n ktach jęczm ień upraw iano po okopowych na oborniku. W pozostałych doświadczeniach po roślinach zbożowych. Gleby, na których przeprowadzono doświadczenia, były przew ażnie kwaśne i słabo kwaśne; w 19 glebach ph (KC1) wynosiło do 5,0, w 25 glebach 5,0 6,0, w 19 glebach 6,0 7,0, a w 3 glebach pow yżej 7. Z aw artość próchnicy w ynosiła w 10 glebach 1%, w 36 glebach 1 2, a w 2 0 glebach powyżej 2 %. Plony jęczmienia i zasobności gleb w azot. Mimo dość niesprzyjających w arunków klim atycznych w roku 1962 plony jęczmienia w tych doświadczeniach były stosunkowo wysokie (tab. 9). Pomimo dość dużego działania azotu nie we wszystkich doświadczeniach udow odniono staty sty czn ie istotność zw yżki plonów pod w pływ em n a wożenia azotem. W 12 doświadczeniach nie stwierdzono istotnych różnic w plonach kom binacji bez naw ożenia azotem i przy daw ce 50 kg/ha. W 3 doświadczeniach plony ziarna jęczmienia przy nawożeniu azotem były naw et nieco m niejsze niż bez naw ożenia. Można było spodziewać się większych ilości azotu dostępnego w tych glebach, w których nie stw ierdzono zwyżki plonów pod w pływ em n a wożenia tym składnikiem. Dlatego obliczono średnie zawartości azotu w glebach, w których zwyżki plonów ziarna były istotne oraz średnie w glebach, w których nie stwierdzono istotnych zwyżek plonów. Jak wynikało z obliczeń, tylko ilość azotanów w glebach nie inkubowanych, N dostępnego w wyciągu K 2SO^ gleb nie inkubow anych i N dostępnego w wyciągu K 2SO4 gleb inkubow anych była średnio nieco większa w tych glebach, gdzie nie stwierdzono istotnych zwyżek plonów pod wpływem naw ożenia. Ś rednia ilość azotu dostępnego, oznaczona pozostałym i m e todam i, była podobna w obu grupach gleb. W glebach, na których przeprow adzono dośw iadczenia polowe z jęczm ieniem, oznaczono azot tym i m etodam i, których w yniki d ały n a j wyższe i istotne współczynniki korelacji z plonem w doświadczeniach wazonowych, a mianowicie oznaczono N ogółem, N 0 3 w glebach nie inkubow anych i inkubow anych, N dostępny m etodą A. niger w glebach 1 Przy okazji pragnę podziękow ać D yrekcji IUNG za nadesłanie próbek gleb i udostępnienie w yników dośw iadczeń. 17 R o czn ik i g le b o z n a w c ze, t. X V I, z. 1

18 Nr gleby Soil Ur. Doświadczenia polowe z jęczmieniem - Field experiments with barley T a b e l a 9! Plony jęczmienia w q/ha Barley crops q/ha Substancja И Zasobność gleb w azot (mg/100 g gleby) oznaczona metodą; N contents in soil (mg/100 g soil) determined with method organiczna ogółem A.niger iw wyciągu ziarno - grain słoma straw A.niger w glebach k$so4 gleb NO3 W, glebach рн(кс1) Organie Total A.niger in soils A.niger in K2S04 N0^ in soils matter N s o il iextract bez N 50 kg zwyżka na N / ha 1 kg И bez N f t f i i nie inkubowanycwanycbowanycwanycbowanycwanych inkubo nie inku inkubo nie inku до N 50 kg increase no N % % inkubo К/h a by 1 kg К on incubated incubated unincubated incubated unincubated incubated ,3 19,3* 18,0 18,3 34,1 5,3 0,72 о,обо 3,6 8,4 3,8 6,8 0,0 0,9 2 11,2 13,3* 4,2 16,7 21,5 5,6 0,71 0,086 3,8 9,4 2,1 3,0 0,0 1,4 3 11,9 10,7-25,6 29,2 6,7 1,16 0,074 4,1 6,5 3,3 5, ,4 4 12,1 21, 0 * 17,8 31,2 36, ,41 0,091 2,2 4,3 1,6 4,8 0,2 2,4 5 12,4 19,1* 13,4 27,4 32,8 6,2 2,71 0,138 2,5 6,1 2,9 6,8 0,6 5,8 6 12,7 25,9* 26,4 38,7 56,6 5,7 1,38 0,102 1,4 4,6 1,6 4,2 0,3 2,6 7 13,5 22,5* 18,0 15,4 23,0 4,2 1,38 0,113 4,8 8,2 2,5 2,6 2,3 2,7 8 13,7 18,9* 10,4 40,4 47,2 5,9 2,28 0,094 1,9 6,7 2,0 4,0 0,2 2,4 9 13,8 17,4* 7,2 23,6 29,0 4,3 1,14 0,075 1,4 5,5 1,5 3,8 0,8 2, ,8 12,4-23,0 42,3 5,2 1,17 0,086 0,9 4,5 1,0 4,1 0,8 2, ,1 25,1* 22,0 33,0 46,3 4,4 1,29 0,082 0,6 3,9 0,8 2,8 0,7 2, ,2 18,5 8,6 68,2 66,2 6,2 1,69 0,117 0,9 3,1 0,8 2,5 0,4 1, ,3 22,0* 15,4 20,6 30,2 5,8 1,24 0,054 4,8 b, 7 5,0 6,6 0,8 3, ,9 20,9* 12,0 27,9 42,9 4,9 0,85 0,079 2,4 4,0 0,8 3, , ,3 20,9* 11,2 29,5 40,3 5,7 1,98 0, lui 3,1 5,7 2, ,0 3, ,9 23,3* 14,8 33,3 46,3 4,4 0,97 0,074 3,8 7,5 3, ,8 3, ,0 12,8-59,9 53,8 4,9 1,26 0,086 1,1 5, ,2 0,4 1, ,3 28,3* 24,0 50,6 50,2 5,2 1,12 0,089 1,4 4,6 1,1 3,5 0,7 3, ,4 21,3* 9,8 20,0 27,9 4,1 1,34 0,091 2,5 4,2 1,8 3,6 1,2 3, ,2 27,4* 20,4 33,2 74,1 5,4 1,09 0,065 2,3 5,2 2,2 4,2 0,5 2, ,2 19,2 4,0 27,8 27,6 5,8 1,50 0,113 2,3 6,7 2,0 6,1 0,4 5, ,7 24,2 * 13,0 56,3 66,8 4,6 0,91 0,086 8,0 9,5 4,8 8,0 3,6 4, ,9 20,1* 4,4 19,9 22,4 6,4 2,52 0,230 2,4 2, ,4 1,1 3, ,6 30,0* 22,8 31,2 57,8 6,1 1,24 0,087 5,2 6,8 5,1 7,3 1,5 2, ,3 29,4* 20,2 47,6 54,1 5,7 0, o4 0,089 2,8 4,5 1,4 5,4 0,6 1, ,3 25,2* 11,8 49,8 46,2 5,6 1,17 0,094 2,5 3,0 0,8 3,4 0,8 3.2 j 27 19,6 27,6* 16,0 47,2 49,5 6,8 1,21 0,103 1,3 2, ,0 0, ,7 33,2* 27,0 28,4 44,7 6,2 0,71 0,089 3,2 6, ,0 0,6 4, ,9 27,9* 16,0 37,7 58,7 5,8 1,07 0,0б4 1,5 4,5 1,2 4,4 0,5 1.3 I 30 20,1 31,0* 21,8 38,2 61,6 4,7 0,76 0,062 5,2 6, , ,9 258 S. M ercik

19 o;6 28,3* 15,4 21,4 29,9 6,3 0,97 0,092 1,8 4,3 1,2 2,9 0,5 1, ,7 24,3* 7,2 47,6 51,5 7,0 1,02 0,081 0, ,0 3,0 0,3 1, ,0 33.1* 24,2 47,1 62,0 4,9 1,79 0,128 1,5 5,2 1,2 4,0 0,6 1, ,0 22,2 2,4 36,-4 48,2 4,2 1,52 0,130 2,9 2,8 4,0 5,7 0,4 0,$ 35 21,1 28,8* 15,4 69,4 75,2 7,3 1,93 0,158 5,2 4,3 2,0 3,6 1,1 3, ,2 27,6* 12,8 22,0 28,2 5,4 1,50 0,118 4,5 8,7 6,0 8,8 1,0 4, ,4 28,3* 13,8 24,9 32,1 6,9 2,45 0,183 9,7 11,7 11,0 11,4 4,9 6, ,5 25, 2* 7,4 29,8 32,0 6,7 2,31 0,123 2,2 6,7 2,0 6,0 0,6 1, ,8 30,2* 16,8 23,0 35,8 6,5 1,69 0,144 1,2 5,1 2,6 4,4 0,6 2, ,9 25,5* 7,2 40,1 48,8 5И 1,79 0,146 4,7 10,5 4,9 7,8 1,0 2, ,2 26,7* 9,0 32,6 39,2 6,3 2,45 0,153 6,0 7,6 5,5 5,9 0,8 0, ,2 31,3* 18,2 30,1 42,5 5,6 2,09 0,109 8,5 11,0 10,4 12,4 4,6 5, ,0 28,1* 10,2 44,2 48,0 4,1 2,14 0,109 1,5 2,8 1,2 3,0 0,6 2, ,6 32,3* 17,4 35,9 41,5 6,0 2,21 0,106 1,2 2,4 1,0 3,6 0,7 2, ,8 27,1* 6,6 47,7 65,5 4,8 2,72 0,110 10,8 12,5 8,4 9,4 4,0 5, ,7 27, 2 * 5,0 37,7 39,0 5,5 2,29 0,094 0,6 3,0 0,8 2,8 0,6 1, ,7 32,9* 16,4 43,1 60,1 5,8 2,10 0,097 1,5 4,3 1,2 4,6 1,0 3, ,0 31,2 12,8 61,2 65,2 3,9 2,03 0,077 1,5 2,4 1,3 3,0 0,9 1, ,1 38,3* 26,4 36,3 60,1 6,2 1,95 0,079 4,0 4,3 3,2 5,6 1,4 1, ,2 33,2* 16,0 32,4 41, 6 4,5 1,95 0,099 2,7 5,1 2,2 5,4 1,3 3, ,4 37,1* 23,4 41,0 43,1 5,6 1,26 0,093 4,5 5,4 4,4 7,2 2,8 4, ,0 36, 2* 18,4 46,1 67,8 5,8 1,83 0,075 6,7 7,3 6,4 7,4 3,0 3, ,1 38,7* 23,2 64,5 66,9 7,3 2,95 0,173 4,8 7,8 3,0 6,2 1,4 5, ,2 34,6* 14,8 57,0 58,2 5,0 1,86 0,079 2,7 4,8 1,6 5; 2 1,5 3, ,9 38,4* 21,0 51,4 69,9 6,0 2,14 0,104 6,1 8,2 5,4 9,6 4,0 6, ,1 33,7* 11,2 67,3 71,2 4,7 2,59 0,117 3,6 4,9 1,0 5,6 1,2 5, ,6 29,7 2,2 46,8 63,4 4,5 1,93 0,091 3,3 5,1 1,0 5,4 1,3 1, ,8 32,2 4,8 45,1 62,0 5,3 2,00 0,098 Ю,3 11,8 10,2 12,6 4,0 5, ,9 35,4* 11,0 59,9 71,4 4,6 0,69 0,079 3,6 5,1 2,6 4,6 1,4 2, ,3 36,7* 12,8 63,5 77,5 4,8 2,76 0,183 2,7 4,8 2,8 5,4 1,7 4, ,6 37,1* 13,0 49,7 59,4 5,7 1,34 0,082 3,0 4,0 2,8 4,2 1,1 3, ,7 35,5* 9,6 54,1 64,8 5,1 3,07 0,237 2,7 4,3 2,0 4,0 1,4 2, ,8 33,0 4,4 36,2 31,8 6,2 1, 6o 0,122 4,1 9,6 7,2 9,6 5,2 6, ,4 34,8 6,8 55,5 62,9 6,4 2,28 0,139 4,2 3,9 6,8 9,4 1,4 3,4 Zależność między N gleby i N plonu 65-32,2 36,8 9,2 52,3 43,2 4,9 1,38 0,181 5,5 4,0 5,6 10,4 2,7 2, ,0 42,8* 17,6 32,7 45,3 5,0 2,20 0,154 8,2 7,6 5,0 7,8 3,0 5,0 brednio Mean 21,1 27,6 13,0 38,6 49,

20 260 S. Mercik nie inkubow anych i inkubowanych, N dostępny w wyciągu K 2SO4 w glebach nie inkubow anych i inkubowanych. Sposób oznaczania był taki sam jak w glebach wziętych do doświadczeń wazonowych. Prócz tego we wszystkich glebach oznaczono próchnicę m etodą Springera i K lee a oraz ph (KC1). W yniki tych badań umieszczono w tab. 9 szeregując gleby na podstaw ie w zrastających plonów ziarna jęczm ienia. Zasobność badanych gleb w poszczególne form y azotu wahała się w szerokich granicach. Inkubow anie gleb niem al dw ukrotnie zwiększyło ich zasobność w azot dostępny, oznaczony badanym i m etodam i. Zależność między zasobnością gleb w azot a wysokością plonu i działaniem nawozów azotowych. W przedstaw ionych oznaczeniach zasobności gleb w azot (tab. 9) można przy zastosowaniu niektórych metod zaobserwować pewną tendencję wzrostu zasobności gleb w azot i próchnicę wraz ze wzrostem plonu ziarna jęczmienia bez nawożenia azotem. Zależność tę charakteryzują w spółczynniki korelacji obliczone dla w szystkich m etod (tab. 1 0 ). T a Ъ 0 1 a 10 i.spólczynniki korelacji?. regresji miedzy zasobnością gleb w azot a plonem jęczmienia,.. w doświadczeniach polowych* J Correlation and regression coefficients between N contents in so ils and barlev crods in field experiments J * Metody oznaczania N w glebach Method of N-determination in soil Współczynniki korelacji dla Correlation coefficients for plonu jęczmienia bez nawożenia N barley crops without N fertiliza tio n ziarno grain słoma etraw zwyżki plonów w kg na 1 kg N crops increase in kg/l kg N ziarno grain słoma straw Współczynniki ГвРГАЙ11 UХа Л1о ziarna bez nawożenia azotem Begression coefficients for grain without N fertiliza tio n A.niger,gleby nie inkubowane A.niger,unicubated soil 0,334** 0,044 0,048 0,160 0,91 A.niger,gleby inkubowane A.niger,incubated soil 0,015 0,143 0,005 0,155 NO7,gleby nie inkubowane N0^,unincubated soil 0,446** 0,114 0,029 0,057 2,19 N0?, gleby inkubowane N0^,incubated soil 0,278* 0,091 0,049 0,067 1,07 Wyciąg KoSO/jgleby nie inkubowane K2SO4 extract,unincubated soil 0,284* 0,050 0,001 0,150 0,70 Wyciąg KnS04,gleby inkubowane K2S04 extract,incubated so il 0,430** 0,038 0,086 0,163 1,20 N ogółem - Total N 0,377** 0,167 0,176 0,179 5,еш Substancja organiczna Organic matter 0,480** 0,248 0,219 0,018 4,72(2) ** - Ietotne przy P-0,01 - L.S.D. at P-O.Olj * - Istotne przy P-0,05 - L.S.D. at P-0.05 (1) - Wprzeliczeniu na 0,100% N - Computed to 0.100% N. (2) - Wprzeliczeniu na 1,0% próchnicy - Computed to 1,0% humus Istotne korelacje stwierdzono tylko między zasobnością określoną różnym i m etodam i a plonem ziarna. Plony słomy nie dały istotnych w spółczynników korelacji z żadną z m etod. N ajw iększą zależność z plo-

21 Zależność m iędzy N gleby i N plonu 261 nem ziarna bez nawożenia azotem stw ierdzono dla próchnicy oznaczonej m etodą Springera i K lee a (współczynnik korelacji 0,480). Dla N dostępnego w wyciągu K 2SO4 w glebach nie inkubowanych i dla N 0 3 w glebach inkubow anych stwierdzono istotne współczynniki korelacji tylko przy P rów nym 0,05. Nie stw ierdzono zależności dla N dostępnego m etodą A. niger w glebach inkubow anych. Zamieszczone w tab. 10 współczynniki regresji wskazują, o ile średnio zwiększył się plon ziarna jęczmienia (q/ha), gdy ilość azotu dostępnego w glebach w zrosła o 1 mg N / l 00 g gleby. W celu ocenienia zależności m iędzy zasobnością gleb w azot a działaniem nawozów azotowych pod jęczmień w doświadczeniach polowych obliczono współczynnik korelacji m iędzy zasobnością gleb w azot a zwyżką plonu ziarna oraz słomy w przeliczeniu na 1 kg N (tab. 10). Zbyt małe oraz nieistotne współczynniki korelacji wskazują, że nie ma żadnej zależności między zasobnością gleb w azot, oznaczony podanymi m etodam i, a działaniem nawozów azotow ych na plon jęczm ienia. DYSK USJA W celu utrzym ania odpowiedniej wilgotności gleby w w ym aganej do inkubacji tem peraturze (do 35 C), można zlewki z glebą zatkać szczelnie folią polietylenową. Folia ta przepuszcza tlen i C 0 2, a nie przepuszcza p a ry w odnej, co um ożliw ia norm alny rozw ój m ikroorganizmów glebowych, a gleby nie w ysychają. Taki sposób inkubacji jest rzadko obserwowany w literaturze [22, 53, 54]. Częściej inkubuje się glebę w kolbach Erlenm ayera lub w specjalnych naczyniach zatkanych w atą [15, 16, 17, 21, 37, 49], a niekiedy [13, 24] w naczyniach szczelnie zam kniętych korkiem gum owym. E n o [2 2 ] stw ierdził znacznie m niej uruchom ionych azotanów w czasie inkubacji, gdy naczynia były szczelnie zatkane, tj. gdy nie było w ym iany gazów. Na uruchom ienie azotu m ineralnego w procesie inkubacji szczególnie w pływ ają: w ilgotność gleby, te m p e ra tu ra i czas inkubacji. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że ta ilość azotanów oraz azotu dostępnego dla A. niger, jaka urucham ia się przez 2 tygodnie, najlepiej koreluje z plonem owsa. Dwutygodniowy okres inkubacji jest zresztą najczęściej stosowany przez autorów opublikowanych prac [15, 49, 53, 54, 78]. W ielu autorów jednak inkubowało gleby 2,5 4 tygodni [13, 16, 23, 24, 26, 37], a naw et dłużej [22, 46, 65, 71, 85, 98]. Corrado Ni gro [17] i Kresge [41] inkubowali gleby naw et przez tygodni. Tylko nieliczni autorzy [2 1, 5 9 ] proponują inkubować gleby krócej niż 2 tygodnie. Munson [56] inkubow ał 2 1 różnych gleb

22 262 S. M ercik (z doświadczeń polowych) w okresie 1 6 tygodni i stw ierdził najw yższy w spółczynnik korelacji dla tej ilości N 0 3, jaka uruchom iła się w ciągu 2 tygodni. Ilość azotu dostępnego uruchom iona przez 2 tygodnie jest niew ątpliwie uzależniona od tego, w jakiej tem peraturze i wilgotności to się przeprow adza. P rz y odpowiednio podwyższonej tem p e ra tu rz e i w ła ściwej wilgotności przez 2 tygodnie może uruchom ić się więcej azotu niż w polu wt ciągu całego okresu wegetacji. W celu ustalenia ilości wody potrzebnej do nawilżenia próbki glebowej bardzo często [15, 24, 37, 49, 78, 84] nie oznacza się uprzednio m aksym alnej pojemności wodnej, lecz zwilża glebę do m om entu pow stania właściwej stru k tu ry bądź zwilża się gleby przez w ym yw anie z nich azotanów przed in k u bacją. Jeżeli oznaczono m aksym alną pojemność wodną, to najczęściej [16, 53, 59, 8 8, 90] zalecano nawilżanie gleby do 50 60% m aksym alnej pojemności wodnej, a tylko niekiedy [23, 54, 71] do 40% m aksym alnej pojem ności w odnej i m niejszej. Jeżeli chodzi o tem p e ra tu rę w czasie inkubow ania gleby, tylko niekiedy [16, 78, 90] stosowano tem peraturę C. Najczęściej w celu zw iększenia procesu m ineralizacji stosow ano te m p e ra tu ry większe. Często stosowano tem peraturę C [13, 15, 2 2, 46, 49, 71, 78], jak również 33 C [21, 23, 24, 37, 53, 54, 59, 84]. O stosowaniu wyższych tem peratur niż 35 C nie ma wzm ianek w literaturze. Z przytoczonej literatu ry wynika, że przyjęta przez nas długość okresu inkubacji, wilgotność gleby i tem peratura (2 tygodnie, 40% m aksym alnej pojemności wodnej, tem peratura 35 C) pokryw a się w zasadzie ze w skazaniam i większości autorów. Stosow ali oni jednak n a j częściej większą wilgotność gleby niż ta, jaką uznano za optym alną w niniejszych badaniach. Głównym celem naszych badań była ocena częściej stosowanych m etod do oznaczania azotu w glebie na podstaw ie plonów roślin w doświadczeniach wazonowych i polowych. W doświadczeniach wazonowych z owsem na 52 glebach m ineralnych uzyskano istotne zwyżki plonów pod wpływem azotu. W doświadczeniach tych azot z NH4NO3 został w ykorzystany przez owies w 54,2% przy dawce 0,2 g N na wazon i w 53,3% przy daw ce 0,4 g N na wazon. W 6 6 doświadczeniach polowych plony jęczmienia bez nawożenia azotem w ahały się w granicach 10,3 34,0 q/ha. Średnia zwyżka plonów ziarna w przeliczeniu na 1 kg N w ynosiła 13,0 kg. Z zestawionych współczynników korelacji zasobności gleb w azot i wysokości plonów (ziarna, słomy i azotu) w yraźnie widać, że najlepiej z plonem korelują azotany oznaczone w glebach nie inkubowanych. W dośw iadczeniach w azonow ych (tab. 5) i polowych (tab. 10) azotany

23 Z ależność m iedzy N gleby i N plonu 263 w glebach nie inkubow anych dały najw iększe współczynniki korelacji. M etodą tą uzyskuje się bardzo zgodne wyniki, a samo oznaczenie jest dość szybkie i proste. Dlatego niebezpodstawnie można uważać ją za najlepszą m etodę do oceny zasobności gleby w azot. Jedynie duża ruchliw ość azotanów w czasie w egetacji może w pew nym stopniu obniżyć jej przydatność praktyczną. Na podstawie znajomości ilości NO3 w glebach nie inkubow anych nie można przewidywać jednak zwyżek plonów pod wpływem nawożenia azotem oraz w ykorzystania azotu z nawozów. Również inni autorzy [53, 64, 69, 78, 83] w ykazują, że azotany w glebach nie inkubow anych są jednym z lepszych sposobów oceny potrzeb nawożenia azotem. Są jednak i krytyczne uwagi odnośnie tej m etody [43, 71]. W ostatnich latach dość często spotyka się opinię, że ilość azotu dostępnego w glebach m ożna ocenić na podstaw ie ilości N 0 3, jaka u ru chamia się w czasie inkubacji (zdolność nitryfikacyjna gleb) lub przez oznaczenie łączne ilości NO 3 w glebach inkubow anych (N 0 3 w glebach nie inkubow anych plus zdolność nitryfikacji). W naszych badaniach ilość azotanów w glebach inkubow anych dała znacznie m niejsze w spółczynniki korelacji niż N 0 3 w glebach nie inkubowanych. Na tej podstaw ie nie można również przew idyw ać zwyżek plonów pod wpływem azotu oraz w ykorzystania N z nawozów. Jeżeli weźmiemy pod uwagę pracochłonność przeprow adzanej inkubacji, jak również nieco m niejszą zgodność wyników, można uznać tę m etodę za gorszą od oznaczenia N 0 3 w glebach nie inkubowanych. Odm ienne stanowisko zajm uje Syngh a 1 [78], który uzyskał wyższe współczynniki korelacji dla N 0 3 w glebach inkubowanych. W ielu autorów oceniało zdolność nitryfikacyjną gleb (metody W aksmana, Stenforda i H anw aya i innych) oraz ilość N 0 3 w glebach inkubowanych. Większość z nich [15, 20, 23, 32, 33, 34, 49, 56, 57, 77, 78, 82, 90] na podstawie przeprowadzonych korelacji z plonem dochodzi do wniosku, że m etody te są przydatne do badania potrzeb nawozowych gleb w stosunku do azotu. N iektórzy badacze [2, 3, 25, 41, 47] stw ierdzili zależność tak dokonanych oznaczeń od zasobności gleb w azot oznaczony innym i m etodam i (przew ażnie w stosunku do azotu ogółem). N ależy zaznaczyć, że inkubację gleb przeprow adzano w dość różnych w arunkach i m im o to otrzym yw ano p rzeważnie istotne w spółczynniki korelacji. Nieco niższe współczynniki korelacji od tych, które stwierdzono dla N 0 3 w glebach nie inkubowanych, uzyskano dla azotu dostępnego, oznaczonego m etodą biologiczną A. niger w glebach nie inkubowanych. W spółczynnik korelacji m iędzy ilością pobranego azotu przez owies w dośw iadczeniach w azonowych w ynosił 0,695, jeżeli oznaczenia p rzeprow adzano w w yciągu K 2S 0 4, i 0,653, gdy oznaczano azot bezpośrednio