WPŁYW EROZJI NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ STOSUNKÓW WODNYCH W ERODOWANYCH GLEBACH POMORZA ZACHODNIEGO

Transkrypt

1 JÓZEF PISZCZEK, ZYGMUNT CHUDECKI WPŁYW EROZJI NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ STOSUNKÓW WODNYCH W ERODOWANYCH GLEBACH POMORZA ZACHODNIEGO Katedra G leboznaw stw a WSR Szczecin Zachodzące pod wpływem procesów erozyjnych niekorzystne zmiany w chemicznych i fizycznych właściwościach gleby na wierzchowinach i zboczach prowadzą zazwyczaj do pogorszenia się bilansu wodnego gleby. W zależności od czasu trw ania i natężenia erozji właściwości wodne gleb. a zatem i ich zasoby wodne ulegają w obrębie zlewni coraz większemu zróżnicow aniu. G leby na w ierzchow inach i zboczach są często zbyt przesuszone, a u podnóży zboczy w obniżeniach terenu nadm iernie wilgotne, co np. w okresie w iosny u tru d n ia i opóźnia w ykonanie prac polowych. W niniejszym kom unikacie podajem y przykłady z naszych badań, ilustrujące dynam ikę wilgotności gleb lekkich w obrębie m oreny dennej oraz przykłady z terenu m oreny czołowej, gdzie w ystępują gleby niecałkowite, stwarzające możliwości radykalnych zmian w stosunkach wodnych gleby, gdy górny jej poziom zostanie zniszczony przez erozję. Badania w krajobrazie m oreny dennej przeprowadzono w powiecie stargardzkim (3 km na zachód od Stargardu), w terenie o nachyleniu zboczy w ynoszącym około 10%, na glebach w ytw orzonych z piasku gliniastego lekkiego, średniogłębokich i głębokich naglinowych (glina zwałowa). Badania nad dynam iką w ilgotności oparto częściowo na dośw iadczeniu n a wozowym założonym przez K atedrę Chemii Rolnej WSR w Szczecinie, w ykorzystując trzy kom binacje nawozowe, tj. pełne nawożenie m ineralne (KPN), bez nawożenia (O) i nawożenie preparatem hum usowym (H). Próbki dznaczania w ilgotności gleby pobierano w okresie w egetacyjnym co dwa tygodnie w latach 1956 i 1957 ze wszystkich elem entów reliefu i w spom nianych trzech kom binacji nawozowych, z trzech głębokości: 0 25 cm, cm i cm. W oparciu o dokonane oznaczenia w ilgotności gleby w ykonano przeliczenia, które odzw ierciedlają stosunki w odne w badanych glebach w za-

2 Stosunki w odne w erodow anych glebach 771 leżności od rzeźby terenu, opadów atm osferycznych i nawożenia. Niektóre dane z tych przeliczeń podano w tabl Przedstaw iają one:» zależność stopnia wilgotności gleby w poszczególnych miesiącach okresu w egetacyjnegd opadów atm osferycznych (tabl. 1), zasobność gleby w wodę dostępną dla roślin (tabl. 2), całkow itą zaw artość wody w glebie (tabl. 3), stopień nasycenia gleby wodą (tabl. 4). Stosunek wody opadowej do wody dostępnej dla ro ślin T a b l i c a 1 cm M iesiące IV V VI VII V III IX I 11 Wierzchowina 0, 3 6 0, 2 6 0, 2 1 0, 1 1 0,53 0,43 O Г" CM ^ 0,39 0,57 0,39 0,40 0,21 0,10 0,09 c (О 1Л 0,40 CTN CD --J O 0,87 1,00 P -o 00 0,47 0,35 0,20 0,08 0,09 0,18 0,17 0,07 0,04 0, 1 2 0, 1 0 0, 2 1 0, 1 9 0,20 0,11 0,11 0,06 0,06 Zawartość wody dostępnej dla ro ślin (t/h a ) T a b l i c a 2 cm U iesiące IV V VI VII VIII IX X XI Wierzchowino ,7 145,0 77,3 94,9 112,1 185,4 166,8 113,6 148,1 139,0 225,8 238, ,9 151,0 189,7 42,2 106,7 51,0 60, ,8 110,5 137,4 157,1 239,4 243,8 348,2 274,7 314,1 337,7 277,7 358,0! 334,4 383,1 361,6 402,4 317,6 331,3 375,3 360,7 421,8 395,1 451,8 454,2 13 Roczniki G leboznawcze dod.

3 772 J. Piszczek, Z. Chudecki Całkowita zawartość wody (t/ha) Tablica 3 СШ M iesiące IV V VI VII VIII IX 1 II Wierzchowina cj 257,6 26';), , 6 190, ,0 230, , 7 159,0 244,0 184,4 321,7 283,9 375,5 319,3 2Q2,ć 239,0 173,4 206,0 182,2 139, , 6 174,8 253,0 209, , 6 256,4 370,6 343,1 479,4 374, :3, ; j 458,9 яь.-з 4 79,2 453,6 504, j 480,8 523,6 436,3 452,5 494,5 481,9 541,0 516,3 571,0 575,4 Procent nasycenia ^ е «у,.vodą T a o.lica 4 1 położenie tilety G i 3j pvbr?n:a С1Л И i e г : ą с e IV V VI VII VIII LX X XI Wierzchowino 0-46,7 4 3,3 23,6 30,3 30,1 29,3 3 0,0 2d, ro 0 V.T 55,8 46,1 66, j5 52, ,2 35,0 28,1 25,6 56,4 26,9 42,2 32,5 45,5 40, ,1 58,1 G ,9 65,0 59,3 69,0 67,0 70,3 71,3 73, ^ ,9 67,2 79,2 72,0 35,3 80,2 D ynam ikę wilgotności gleby analizow ano na tle opadów atm osferycznych odnotow anych w pobliskiej stacji m eteorologicznej (tabl. 5). Uzyskane w yniki badań m ożna zebrać w następujących punktach: 1. Średnia wilgotność gleb na głębokości 0 45 cm w okresie badań wynosiła na wierzchowinie 7%, na zboczach 7,5% i u podnóża zboczy 15,7 /о. Średnia wilgotność gleby na głębokości 120 cm w ahała się na wierzchowinach i zboczach przeważnie w granicach 16 23%, a u podnóży zboczy w ynosiła około 30%. 2. Różnice w dynam ice w ilgotności gleb na w ierzchow inach i na zboczach są niew ielkie, a niekiedy nieistotne.

4 Stosunki wodne w erodowanych glebach 773 Rozkład opadów atmosferycznych w mm (Stacja meteorologiczna - Kluczewo) T a b l i c a 5 Okres IV V VI I Liiesiące VII VIII IX X XI ,8 16,2 40,7 77,3 64,5 55,7 46,7 25, M aksymalne spadki wilgotności gleb przypadają na okres od m aja do lipca. 4. W okresie od m aja do lipca w ystępują najw iększe w ahania w w ilgotności gleb związane z opadami. Stosunek zawartości wody dostępnej dla roślin do wody pochodzącej z opadów deszczowych dochodzi w tym czasie na w ierzchow inach i zboczach do jedności. 5. Największą wilgotnością, a zarazem najsłabszą dynam iką wilgotności odznaczają się gleby w obniżeniach tere n u u podnóża zboczy. 6. Na wszystkich elem entach reliefu stwierdzono na ogół bardzo małe zróżnicowanie wilgotności gleb w zależności od kom binacji nawozowych O, KPN, H. Różnice te leżą przew ażnie w granicach błędu dośw iadczalnego. Być może, że dłuższe wieloletnie badania mogłyby uwidocznić wpływ naw ożenia na w ilgotność gleb. W yniki naszych badań są zgodne z w ynikam i badań K atedry Chemii Rolnej, prowadzonych na tym samym obiekcie i w tym samym czasie. W ynika z nich, że na wierzchowinach i zboczach, szczególnie na zboczu o w ystaw ie południowej, plony peluszki w 1956 r. i rajgrasu angielskiego w 1957 r. były niższe niż w obniżeniu terenu oraz m niejsza wilgotność gleby na zboczach i wierzchowinach obniżyła reakcję roślin na nawozy potasow e i fosforowe. Badania nad wpływem erozji na kształtow anie się stosunków wodnych w glebach strefy m oreny czołowej prowadzim y w rejonie Pojezierza Myśliborskiego. W stępne badania w ykazują w ielkie niebezpieczeństw o pogarszania się stosunków wodnych w glebach niecałkowitych o dwu lub wielowarstwowej budowie profili w terenach o dużym zróżnicowaniu hipsom etrycznym. Dla przykładu podajem y dw a takie profile z m iejscowości B arlinek: profil 1 zbocze o nachyleniu około 15 /o 0 20 cm piasek słabo gliniasty próchniczny, cm piasek luźny drobnoziarnisty, bru n atn y, cm piasek luźny drobno i średnio ziarnisty, żółtawy, 90 cm żwir; Roczniki G leboznaw cze dod.

5 774 J. Piszczek, Z. Chudecki profil 2 sąsiednie zbocze o nachyleniu około 20% 0 25 cm piasek luźny próchniczny, przejście ostre, cm piasek luźny, cm utw ór pyłowy, zw ykły. Powyższe profile są przykładem niszczenia przez erozję poziomu próchniczneg,,mocniejszym składzie m echanicznym i odsłaniania w arstw uform owanych często z piasku luźnego. W w yniku tych zmian gleby na zboczach już obecnie można zaliczyć do gleb nie nadających się pod upraw ę rolną.