Wady zgryzu u dzieci w wieku przedszkolnym z/bez wad wymowy

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 5, Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego u dzieci w wieku przedszkolnym z/bez wad wymowy Malocclusions in preschool children with/without articulation disorders Katarzyna Raftowicz-Wójcik, Teresa Matthews-Brzozowska Z Katedry i Zakładu Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. n. med. T. Matthews-Brzozowska Streszczenie Cel pracy: analizowano oraz porównano wady u dzieci w wieku przedszkolnym z wadami oraz bez wad wymowy, a także wykazano, które z wad są związane z zaburzeniami artykulacyjnymi. Materiał i metody: materiał stanowiło 245 dzieci w wieku 3-5 lat z pełnym uzębieniem mlecznym z 6 przedszkoli we Wrocławiu: 106 dzieci, leczone logopedycznie i 139 dzieci z prawidłową artykulacją. Dzieci zostały podzielone także na 3 grupy wiekowe: 3, 4 i 5 lat. W metodyce pracy uwzględniono badanie zewnątrz- i wewnątrzustne oraz analizę statystyczną. analizowano względem układu trzech płaszczyzn przestrzennych według Orlik-Grzybowskiej. Wyniki: stwierdzono, że wady występują częściej u dzieci w wieku przedszkolnym z wadami wymowy, w porównaniu z dziećmi z prawidłową artykulacją. Zgryz otwarty oraz przodozgryz wykazują związek z zaburzeniami wymowy. Podsumowanie: najczęściej występującą wadą w grupie dzieci z/bez wad wymowy jest tyłozgryz. Summary Aim of the study: Malocclusions in preschool children with and without articulation disorders have been analysed and compared. It has also been demonstrated which of the malocclusion traits are related to speech defects. Material and methods: The material comprised 245 children with full primary dentition aged 3-5 years from 6 kindergartens in Wrocław: 106 children with articulation disorders undergoing treatment by speech therapists, and 139 with normal speech. The children were additionally divided into three age groups: 3-, 4- and 5-year-olds. Methodology included extra- and intra-oral examinations, and statistical analysis. Malocclusions were assessed in relation to the system of three dimensional planes according to Orlik-Grzybowska. Results: It was found that malocclusions occur more often in preschool children with articulation disorders, as compared with children who spoke normally. Open bite and mesioclusion are related to speech defects. Conclusion: The most prevailing occlusion disorder in the group of children with/without articulation disorders is distoclusion. HASŁA INDEKSOWE: wady, wady wymowy, dzieci w wieku przedszkolnym KEYWORDS: malocclusions, articulation disorders, preschool children 361

2 K. Raftowicz-Wójcik, T. Matthews-Brzozowska Czas. Stomatol., Wstęp Relacja zaburzeń zgryzowych od dawna stanowiła przedmiot zainteresowania zarówno ortodontów, jak i logopedów. W Polsce jako jedni z pierwszych problematyką tą zajmowali się profesor K. Dominik z Zakładu Ortodoncji AM w Krakowie (12) oraz logopeda G. Demel z Poradni Logopedycznej Wojewódzkiej Przychodni Higieny Szkolnej w Warszawie (11). Ich zdaniem czynności i struktura układu stomatognatycznego warunkowały się wzajemnie, dlatego istnieje obustronna zależność pomiędzy zgryzem a wymową. Niektórzy badacze wątpili jednak w istnienie tak ścisłego związku przyczynowo-skutkowego (20, 32) lub w ogóle negowali istnienie powiązania zaburzeń artykulacji i okluzji (8). Najczęściej opisywanymi w piśmiennictwie nieprawidłowościami strukturalnymi były wady II i III klasy, zgryz otwarty przedni oraz szparowatości, a w przypadku wad wymowy seplenienie (23-25, 27, 29, 34). Badacze analizowali relację pomiędzy artykulacją a okluzją w różnojęzycznych populacjach (2, 4, 6, 7, 9, 10, 14-16, 18, 19, 33, 35, 36, 38, 39). Coraz częściej ocenę wad zgryzowych oraz zaburzeń artykulacji wykonuje się w grupach dzieci w wieku przedszkolnym, u których interwencja logopedyczna i ortodontyczna są możliwe jeszcze przed okresem wymiany uzębienia (tab. I). Cel pracy Celem pracy była ocena oraz porównanie występowania wad u dzieci w wieku przedszkolnym oraz z prawidłową artykulacją. Materiał i metody Materiał badawczy stanowiło 245 dzieci w wieku 3-5 lat z pełnym uzębieniem mlecznym z 6 przedszkoli Wrocławia, z podziałem na 2 grupy: dzieci leczone logopedycznie z powodu wad wymowy oraz dzieci, u których logopeda przedszkolny stwierdził prawidłową artykulację (tab. II). W analizie występowania wad oparto się na diagnostyce z uwzględnieniem trzech płaszczyzn przestrzennych według Orlik-Grzybowskiej. Porównanie częstości występowania wad pomiędzy dwiema analizowanym grupami, osobno w trzech przedziałach wiekowych, dokonano za pomocą testu niezależności chi-kwadrat z poprawką Yatesa lub testu dokładnego Fishera. Analizę dla połączonych podgrup wiekowych wykonano testem Mantela-Haenszela. Wyniki Wyniki badań zestawiono w 5 tabelach (od III do VII). Oceniając występowanie wad bez wprowadzania dodatkowego podziału na grupy wiekowe (ogół badanych; tab. III), stwierdzono, że nieprawidłowy zgryz występował statystycznie istotnie częściej (p=0,025) u dzieci z zaburzeniami artykulacyjnymi (49,06%), w porównaniu z dziećmi z prawidłową wymową (32,37%). Zgryz otwarty także występował statystycznie istotnie częściej (p=0,005) u dzieci leczonych logopedycznie wada ta została zdiagnozowana w tej grupie u 13,21% badanych niż u dzieci z prawidłową wymową, u których zaobserwowano to zaburzenie u 2,88% osób (tab. IV). W grupie dzieci 3-letnich nie odnotowano występowania żadnych istotnych statystycznie różnic co do częstości występowania wad (tab. V). W przypadku dzieci czteroletnich stwierdzono statystycznie istotnie częstsze (p=0,007) występowanie wad, ogółem u osób z wadami wymowy (47,06%) w porównaniu z badanymi, u których artykulacja była prawidło- 362

3 2006, LIX, 5 u dzieci z/bez wad wymowy T a b e l a I. Wybrane badania relacji wad i wad wymowy Badacze, rok Benediktsson, 1958 Hanson i wsp., 1969, 1970 Girolami- Boulinier, 1970 Rehak i wsp., 1974 Чyчaлuнa i wsp., 1978 Liczba dzieci Wiek w latach Język Obszar badań duński zmiany we wzajemnej pozycji języka i szczęk przy wytwarzaniu dźwięku /s/ a okluzja przednich zębów, mechanizmy kompensacyjne 214 4,5-5 angielski wypychanie języka w powiązaniu z wieloma czynnikami (m.in. wzorcami okluzji i mową) 231 Nie podano francuski protruzja zebów siecznych, seplenienie, wady węgierski wady, seplenienie, infantylny typ połykania 480 Nie podano rosyjski wady wymowy, wady, dysfunkcja połykania i oddychania, hipo-, hipertonia mięśni Fiala, czeski asymetryczne zgryzy otwarte, seplenienie Czarnecka i wsp., 1985 Clausnitzer i Clausnitzer, polski przedwczesna utrata zębów mlecznych, wady wymowy, wady, protezy dziecięce 535 3,9-15,8 niemiecki infantylny typ połykania, wady, seplenienie Fiala, czeski przetrwanie otwartego po 10 i 22 miesiącach, seplenienie Clausnitzer i Clausnitzer, ,0-10,9 niemiecki szczytowa forma głoski /s/, seplenienie, wady Müssig, ,5-7,2 niemiecki wady, wady wymowy, parafunkcje, zakres ruchów żuchwy Bigenzahn i wsp., 1992 Tomita i wsp., 2000 Stahl i Grabowski, angielski dysfunkcje ustno-twarzowe, wady, efektywność mioterapii portugalski wady wymowy, wady, parafunkcje >10 niemiecki wady, dysfunkcje (w tym wady wymowy), parafunkcje Tomé i wsp., portugalski seplenienie, wady T a b e l a I I. Materiał badawczy Wiek dzieci 3-letnie letnie letnie Ogółem

4 K. Raftowicz-Wójcik, T. Matthews-Brzozowska Czas. Stomatol., T a b e l a I I I. Częstość występowania wad (ogółem) w poszczególnych oraz w połączonych grupach wiekowych Wiek dzieci 3-letnie 41,46% (n=17) 45,83% (n=11) NS 4-letnie 20,34% (n=12) 47,06% (n=16) p=0,007 5-letnie 41,03% (n=16) 52,08% (n=25) NS Ogółem 32,37% (n=45) 49,06% (n=52) p=0,025 T a b e l a I V. u badanych dzieci Tyłozgryzy 18,71% (n=26) 22,64% (n=24) NS Przodozgryzy 0,72% (n=1) 3,77% (n=4) NS Zgryzy otwarte 2,88% (n=4) 13,21% (n=14) p=0,005 Zgryzy głębokie 11,51% (n=16) 16,98% (n=18) NS Zgryzy krzyżowe 9,35% (n=13) 11,32% (n=12) NS T a b e l a V. w grupie dzieci 3-letnich Tyłozgryzy 29,27% (n=12) 29,17% (n=7) NS Przodozgryzy 0,00% (n=0) 0,00% (n=0) Zgryzy otwarte 4,88% (n=2) 16,67% (n=4) NS Zgryzy głębokie 17,07% (n=7) 16,67% (n=4) NS Zgryzy krzyżowe 9,76% (n=4) 8,33% (n=2) NS T a b e l a V I. w grupie dzieci 4-letnich Tyłozgryzy 11,86% (n=7) 20,59% (n=7) NS Przodozgryzy 0,00% (n=0) 8,82% (n=4) p=0,046 Zgryzy otwarte 1,69% (n=1) 11,76% (n=4) NS Zgryzy głębokie 5,08% (n=3) 17,65% (n=6) NS Zgryzy krzyżowe 6,78% (n=13) 2,94% (n=1) NS 364

5 2006, LIX, 5 u dzieci z/bez wad wymowy T a b e l a V I I. w grupie dzieci 5-letnich Tyłozgryzy 17,95% (n=7) 20,83% (n=10) NS Przodozgryzy 2,56% (n=1) 2,08% (n=1) NS Zgryzy otwarte 2,56% (n=1) 12,50% (n=6) NS Zgryzy głębokie 15,38% (n=6) 16,67% (n=8) NS Zgryzy krzyżowe 12,82% (n=5) 18,75% (n=9) NS wa (20,34%) (tab. III). Przodozgryzy zaobserwowano w tej grupie wiekowej statystycznie istotnie częściej (p=0,046) u dzieci leczonych logopedycznie (8,82%), w porównaniu z dziećmi z prawidłową wymową, u których nie stwierdzono tego typu wady (tab. VI). W przypadku dzieci pięcioletnich nie stwierdzono żadnych istotnych statystycznie różnic w częstości występowania wad, ani ogółem lub w stosunku do poszczególnych rodzajów wad (tab. VII). Dyskusja Częstość występowania wad u polskich dzieci w wieku przedszkolnym bez uwzględnienia wad wymowy waha się według różnych autorów od 34,8% do 60%, z najliczniej występującymi nieprawidłowościami z grupy tyłozgryzów (1, 3, 17, 40). W naszej pracy wady stwierdzono u 49,06% dzieci leczonych logopedycznie, co mieści się w podanym zakresie oraz u 32,37% dzieci z prawidłową artykulacją co jest wartością nieco niższą. Badanie ujawniło także, że najliczniej reprezentowaną wadą w obu badanych grupach były zaburzenia w stosunku do płaszczyzny czołowej w postaci tyłozgryzów, co jest zgodne z danymi z piśmiennictwa. Chociaż w niektórych pracach dotyczących dzieci w wieku przedszkolnym oprócz analizowania wad, badano również wymowę (22, 40). Tylko w jednej publikacji polskojęzycznej Śmiech-Słomkowska i Sypniewska (37) oceniały okluzję i artykulację na podstawie badań ortodontycznych i logopedycznych 124 dzieci w wieku 5 i 6 lat. Ustaliły, że w grupie dzieci z wadą wymowy zgryz prawidłowy występował u 31,6%, tyłozgryz u 44,7%, zgryz otwarty częściowy przedni u 15,8%, a zgryz głęboki częściowy u 7,9% badanych. W przypadku dzieci wartości te kształtowały się następująco: zgryz prawidłowy 34%, tyłozgryz 44,7%, przodozgryz 6,4%, zgryz krzyżowy 8,5%, zgryz otwarty częściowy przedni 2,1%, zgryz głęboki częściowy 4,3%. Autorki stwierdziły, że występowanie otwartego wiązało się z zaburzeniami artykulacji w sposób istotny statystycznie, co jest zgodne z wynikami uzyskanymi przez nas zgryz otwarty występował ogółem u 2,88% dzieci z prawidłową artykulacją i u 13,21% dzieci leczonych logopedycznie, zaś różnica ta była istotna statystycznie (p=0,005). W porównaniu z badaniami Śmiech-Słomkowskiej i Sypniewskiej uzyskałyśmy nieco niższe wartości (o 2,59%) dotyczące częstości występowania otwartego w przypadku dzieci z wadami wymowy, a nieco wyższe (o 0,78%) u dzieci bez zaburzeń artykulacyjnych. Dane z piśmiennictwa obcojęzycznego również potwierdzają powiązanie otwartego z wadami 365

6 K. Raftowicz-Wójcik, T. Matthews-Brzozowska Czas. Stomatol., wymowy (30, 31). Carvalho i wsp. (5) podali, że była to najbardziej rozpowszechniona wada w uzębieniu mlecznym dzieci belgijskich. Zgryz otwarty autorzy zaobserwowali u 32% badanej populacji (750 dzieci w wieku 3-5 lat). Autorzy zaobserwowali także, że wraz z wiekiem malało występowanie tego zaburzenia od 42,5% w wieku 3 lat, do 38,0% w wieku 4 lat i 23,0% w wieku 5 lat. Z kolei Emmerich i wsp. (13) na podstawie badania 291 portugalskojęzycznych dzieci w wieku 3 lat ustalili u dzieci ze zgryzem otwartym obecność wysokiego ryzyka względnego (RR relative ratio) wystąpienia zaburzeń w zakresie wymowy, połykania i oddychania. W kontekście defektów w zakresie realizacji dźwięków w piśmiennictwie wymieniany był także przodozgryz (26, 28), co jest w części zgodne z wynikami naszej pracy, gdyż w grupie dzieci czteroletnich leczonych logopedycznie stwierdzono częstsze występowanie tej nieprawidłowości, w porównaniu z dziećmi z poprawną wymową w tym samym wieku. Fakt, że nie odnotowano żadnych istotnych statystycznie różnic dotyczących pozostałych wad, można tłumaczyć prawdopodobnie mechanizmami kompensacyjnymi oraz adaptacyjnymi (21). Podsumowanie Okres rozwoju mowy to również czas intensywnego rozwoju. Dlatego tak ważna jest interdyscyplinarna współpraca logopedów, ortodontów i lekarzy dentystów, co wykazały wykonane przez nas badania. Wniosek Dzieci objęte terapią logopedyczną w przedszkolach z powodu wad wymowy powinny być kierowane do ortodontów, ponieważ często występują u nich wady. Piśmiennictwo 1. Adamiak E.: Występowanie wad u dzieci wiejskich w wieku przedszkolnym w zależności od niektórych czynników osobowych. Czas. Stomatol., 1981, XXXIV, 5, Benediktsson E.: Variation in tongue and jaw position in s sound production and in relation to front teeth occlusion. Acta Odont. Scandinavica, 1958, 15, Biedziak B., Kurzawski M., Pospieszyńska M.: Częstość występowania wad u dzieci przedszkolnych w Poznaniu. Pozn. Stomat., 1998, 25, Bigenzahn W., Fischman L., Mayrhofer-Krammel U.: Myofunctional therapy in patients with orofacial dysfunctions affecting speech. Folia Phoniatr. (Basel), 1992, 44, 5, Carvalho I., Vinker F., Declerk D.: Malocclusion, dental injuries and dental anomalies in the primary dentition of Belgian children. Int. J. Paediatr. Dent., 1998, 8, 2, Clausnitzer R., Clausnitzer V.: Dysgnathien und apikale S-Lautbildung. Zahn Mund Kieferheilkd Zentralbl., 1990, 78, 7, Clausnitzer R., Clausnitzer V.: Zusammenhange zwischen Dysgnathien, Bildungsmodus des S und fehlerhaftem Schlucken. Stomatol DDR, 1989, 39, 8, Coleman R. O., Gulikson J. S.: Speech problems in children. ASDC J Dent Child., 1971, 28, 6, Czarnecka B., Ducka-Karska K., Komorowska A.: Rehabilitacja ortodontyczno- -foniatryczna dzieci z przedwczesną utratą zębów mlecznych. Czas. Stomatol., 1985, XXXVIII, 2, Чyчaлuнa Л. Н., Фалеева Г. Ф., Акобuc З. M.: Логопедическое обучение и миотерапия при лечении ортодонтических больных. Стоматология (Mock.), 1978, 57, 1, Demel G.: O potrzebie współpracy logopedii z ortodoncją. Logopedia, 1975, 12, Dominik K.: Zagadnienia foniatryczne z punktu widzenia ortopedii szczękowo-twarzowej. Czas. Stomatol., 1953, VI, 6, Emmerich A., Fonseca L., Elias A. M.: Relação entre hábitos bucais, alterações oronasofaringianas e mal-oclusões em pré-escolares de Vitória, Espirito Santo, Brasil. Cad. Saúde Pública, 2004, 366

7 2006, LIX, 5 u dzieci z/bez wad wymowy 20, 3, Fiala M.: Anomálie okluze a sigmatismu. Cesk. Stomatol., 1982, 82, 6, Fiala M.: Offener Biss und interdentaler Sigmatismus. Stomatol. DDR, 1989, 39, 4, Girolami-Boulinier A.: Mises au point opérées en ce qui concerne le sigmatisme du poit de vue rééducation et stomatologie. Rev. Laryngol. Otol. Rhinol. (Bora), 1970, 91, 9, Grzybowska-Subtelna J., Pisulska- Otremba A.: Częstość występowania wad u dzieci i młodzieży województwa opolskiego. Czas. Stomatol., 2001, LIV, 1, Hanson M. L., Bernard L. W., Case J. L.: Tonguethrust in preschool children. Am. J. Orthod., 1969, 56, 1, Hanson M. L., Bernard L. W., Case J. L.: Tongue-thrust in preschool children. Part II: Dental occlusal patterns. Am. J. Orthod., 1970, 57, 1, Harrington R., Breinholt V.: The relation of oral-mechanism malfunction to dental and speech development. Am. J. Orthod. 1963, 49, 2, Johnson N. C. L., Sandy J. R.: Tooth position and speech is there a relationship? Angle Orthod., 1999, 69, 4, Kawala B., Babijczuk T., Czekańska A.: Występowanie dysfunkcji, parafunkcji i wad narządu żucia u dzieci w wieku przedszkolnym. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 2, Kent K., Schaaf G. N.: The effects of dental abnormalities on speech production. Quintessence Int., 1982, 12, Kessler H. E.: The relation of dentistry to speech. JADA., 1954, 48, Konopska L., Bielawska H., Górniak D., Rucińska-Grygiel B.: wymowy u osób ze zgryzem otwartym. Czas. Stomatol., 2003, LVI, 2, Konopska L., Rucińska-Grygiel B., Górniak D.: Zaburzenia artykulacji u osób z doprzednimi wadami. Mag. Stomatol., 1998, 7, Konopska L., Wędrychowska-Szulc B., Bielawska H., Górniak D.: Zniekształcenia dźwiękowej formy wypowiedzi w tyłozgryzach. Mag. Stomatol., 1998, 8, 2, Laine T.: Malocclusion traits and articulatory components of speech. Eur. J. Orthod., 1992, 14, 4, Marchesan I. Q.: The speech pathology treatment with alterations of the stomatognathic system. Int. J. Orofacial Myology, 2000, 26, Mehnert T.: Investigations on the relation of dysgnathias and S sound pronunciation. J. Oral Rehabil., 1987, 14, 1, Mehnert T., Schonekerl H., Weiskopf J.: Klinisch-experimentelle Untersuchungen uber den Einfluss einiger Dysgnathien auf die S-Laut- Artikulation. Stomatol DDR, 1983, 33, 5, Moorrees C. F. A., Burstone J. C., Christiansen L. R., Hixon H. E., Weinstein S.: Research related to malocclusion. Am. J. Orthod., 1971, 59, 1, Müssig D.: Art und Häufigkeit von Kieferfehlbildungen sowie Funktionsstörungen im Milchgebiss. Fortschr. Kieferorthop., 1991, 52, 2, Raftowicz-Wójcik K., Matthews- Brzozowska T.: a wady wymowy przegląd piśmiennictwa. Dent. Med. Probl., 2005, 42, 1, Rehak G., Kovacs E., Frigyesi A.: Związek między wadami, nieprawidłowym połykaniem i seplenieniem. Czas. Stomatol., 1974, XXVII, 5, Stahl F., Grabowski R.: Orthodontic findings in the deciduous and early mixed dentition inferences for a preventive strategy. J. Orofac. Orthop., 2003, 64, 6, Śmiech-Słomkowska G., Sypniewska J.: Współwystępowanie wad i wad wymowy u dzieci przedszkolnych. Czas. Stomatol., 1983, XXXV, 7, Tomé M C., Farias S. R., Araújo S. M., Schimitt B. E.: Ceceio interdental e alterações oclusais em crianças de 03 a 06 anos. Pro Fono, 2004, 16, 1, Tomita N. E., Bijella V. T., Laércio J. F.: Relação entre hábitos bucais e má oclusão em préescolares. Rev. Saúde Pública, 2000, 34, 3, Zadurska M., Piekarczyk B., Marczyńska M., Kochanek A., Maszewska M., Rasała A., Zakrzewska M.: Badania epidemiologiczne wad i zaburzeń funkcji układu mięśniowo-stawowego u dzieci w wieku przedszkolnym. Przegl. Stomatol. Wieku Rozw., 2001, 2, 34, Otrzymano: dnia 14.XI.2005 r. Adres autorów: Wrocław, ul. Krakowska