Nagryz pionowy, a wysokość górnotwarzowa u studentów kierunku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego*

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2010, 63, 12, Polish Dental Society Nagryz pionowy, a wysokość górnotwarzowa u studentów kierunku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego* Correlation between overbite and upper anterior facial height in students from the Faculty of Dentistry of the Medical University of Gdańsk Agnieszka Jarząbek, Marzena Onoszko, Bogna Racka-Pilszak, Anna Wojtaszek-Słomińska Z Katedry i Zakładu Ortodoncji Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku Kierownik: dr n. med. A. Wojtaszek-Słomińska Summary Aim of the study: To investigate the relationship between the overbite depth and the anterior maxillary dentoalveolar height in a group of fifth-year dental students of the Medical University of Gdańsk. Material and methods: The study involved 60 finalyear dental students including 51 females and 9 males. The sample included subjects with normal occlusion and malocclusion. The Masztalerz Index calculation was based on the measurements of the nose height (Nasion-Subnasale) and the upper facial height (Nasion-Prosthion). The results were compared with studies conducted among schoolgoing population in Wrocław. Results: The mean values of nasal-maxillary index in our study group were similar to the values obtained by Masztalerz who performed the research in Wrocław. Conclusions: No statistically significant correlation between the alterations of dentoalveolar height and the overbite depth was reported. Streszczenie Cel pracy: oceniono zależność pomiędzy wielkością nagryzu pionowego, a wysokością przedniej części wyrostka zębodołowego szczęki u studentów V roku kierunku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Materiał i metody: zbadano 60 studentów V roku stomatologii, w tym 51 kobiet i 9 mężczyzn. Wśród badanych były zarówno osoby z normą zgryzową, jak i z wadami zgryzu. Mierzono wielkość nagryzu pionowego, a także na podstawie pomiarów wysokości nosa (Nasion-Subnasale) oraz wysokości górnotwarzowej (Nasion-Prosthion), obliczano wskaźnik wg Masztalerza. Wyniki pomiarów porównano z badaniami wykonanymi wśród młodzieży szkół wrocławskich. Wyniki: średnie wartości wskaźnika nosowo-szczękowego w badanej grupie były zbliżone do wartości u młodzieży wrocławskiej uzyskanych przez Masztalerza. Podsumowanie: stwierdzono brak związku między zmianą wysokości wyrostka zębodołowego, a głębokością nagryzu pionowego. KEYWORDS: overbite, upper facial height, Masztalerz index HASŁA INDEKSOWE: nagryz pionowy, wysokość górnotwarzowa, wskaźnik Masztalerza *Praca wygłoszona na XXXI Sympozjum Ortopedii Szczękowej PTS, które odbyło się w dniach maja 2010 r. w Gdańsku. 773

2 A. Jarząbek i in. Czas. Stomatol., Wstęp Na pionowy wymiar przedniej całkowitej wysokości twarzy składają się: wysokość kompleksu nosowo-szczękowego, wyrostków zębodołowych oraz żuchwy. Przez wiele lat próbowano ustalić relacje między wielkością nagryzu pionowego zębów siecznych, a morfologią szczęki i żuchwy. Jednakże problem ten nie został jednoznacznie i szczegółowo rozstrzygnięty [2, 5]. Na wielkość nagryzu zębów siecznych może mieć wpływ wiele czynników, np.: wysokość twarzy, wysokość gałęzi żuchwy, długość trzonu żuchwy i przednio- -tylna wzajemna relacja szczęki i żuchwy [3, 8]. Badania dotyczące morfologii żuchwy w odniesieniu do wielkości nagryzu pionowego zębów siecznych sugerują, że może istnieć korelacja pomiędzy kontaktem tych zębów a wielkością spojenia żuchwy i bródki [1, 7]. Masztalerz opierając się na obserwacjach Bowkera i Mereditha [4], którzy opisali współzależność wzrostu odcinka Nasion-Subnasale (N-Sn) i okolicy podnosowej, rozpoczął badania młodzieży wrocławskiej [13]. W swojej pracy stwierdził, że w sposób harmonijny przebiega wzrost nosa i przedniego odcinka wyrostka zębodołowego szczęki. Ze względu na występującą dużą zmienność osobniczą kształtu i wielkości koron przyśrodkowych zębów siecznych Masztalerz przyjął, że w pomiarach bardziej wiarygodny będzie punkt Prosthion niż punkt Incision superius, który był stosowany w badaniach innych autorów [2,12]. Na podstawie badań długości odcinków Nasion Subnasale i Nasion Prosthion u młodzieży wrocławskiej autor wyliczył wskaźnik, którego prawidłowa wartość dla mężczyzn wyniosła 78, zaś dla kobiet 80 [12]. W celu prawidłowego, klinicznego rozpoznania nieprawidłowości z grupy wad pionowych, wykorzystywana może być ocena wielkości wskaźnika nosowo-szczękowego wg Masztalerza [13]. Wskaźnik wg Masztalerza określa wysokość przedniego odcinka wyrostka zębodołowego szczęki bez uwzględnienia nagryzu pionowego zębów siecznych. Ponieważ w piśmiennictwie nie znaleziono jednoznacznej odpowiedzi, czy istnieje korelacja pomiędzy wysokością wyrostka zębodołowego, a nagryzem pionowym zebów siecznych, podjęto niniejsze badania. Cel pracy Celem pracy była ocena zależności pomiędzy wielkością nagryzu pionowego, a wysokością przedniej części wyrostka zębodołowego szczęki u studentów V roku kierunku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Materiały i metody Zbadano 60 studentów V roku kierunku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. W badanej grupie było 51 kobiet i 9 mężczyzn. Ich średnia wieku wynosiła 23 lata. U wszystkich osób wykonano następujące bezpośrednie pomiary antropologiczne z użyciem suwmiarki ortodontycznej: wysokość nosa zewnętrznego między skórnymi punktami Nasion i Subnasale, wysokość górnotwarzowa między skórnym punktem Nasion i punktem Prosthion na wyrostku zębodołowym szczęki (ryc. 1). Nagryz pionowy badano rzutując brzeg sieczny górnego przyśrodkowego zęba siecznego na powierzchnię wargową zęba siecznego dolnego, a następnie mierząc odległość wyznaczonego punktu do brzegu siecznego tego zęba. Za prawidłową wielkość nagryzu 774

3 2010, 63, 12 Wysokość górnotwarzowa Wyniki Ryc. 1. Sposób pomiaru wskaźnika wg Masztalerza; a odcinek Nasion Subnasale, b Nasion Prosthion, N Nasion, punkt skórny leżący w największym zagłębieniu nosowo-czołowym, Sn Subnasale, punkt skórny leżący na przejściu skórnej przegrody nosa w wargę górną, Pr Prosthion, punkt dziąsłowy położony najniżej na krawędzi wyrostka zębodołowego szczęki, pomiędzy zębami siecznymi przyśrodkowymi. pionowego przyjęto wartości od 1 do 3 mm. Na podstawie otrzymanych wyników pomiarów wyliczano wysokość przedniego odcinka wyrostka zębodołowego szczęki, jako różnicę pomiaru wysokości górnotwarzowej i nosa zewnętrznego. Wskaźnik wg Masztalerza obliczano wg wzoru: N Sn N Pr x 100 Uzyskane wyniki porównano z badaniami wykonanymi u młodzieży szkół wrocławskich. W celu ustalenia, czy istnieje zależność pomiędzy wielkością nagryzu pionowego zębów siecznych, a wysokością przedniej części wyrostka zębodołowego szczęki, porównano wielkość nagryzu pionowego z obliczoną wartością wskaźnika wg Masztalerza u każdego badanego. Na podstawie wykonanych badań (tab. 1) stwierdzono, że wysokość nosa zewnętrznego w badanej grupie studentów wynosiła średnio u kobiet 49,7 mm (SD=2,9), zaś u mężczyzn 53,5 mm (SD=1,4). Z kolei średnia wysokość szczęki u kobiet wynosiła 64,1 mm (SD=3,8), zaś u mężczyzn 70,2 mm (SD=3,9). Średnia wysokość przedniego odcinka wyrostka zębodołowego szczęki (różnica N-Pr i N-Sn) u kobiet była 14,4 mm (SD=2,7), zaś u mężczyzn 16,4 mm (SD=3,1). Wyliczony wskaźnik wg Masztalerza wyniósł dla kobiet średnio 77,6 (SD=3,5), zaś u mężczyzn 76,7 (SD=3,5) i był zbliżony do wartości uzyskanych przez Masztalerza w grupie młodzieży wrocławskiej (kobiety: 79,83 i SD=4,59, mężczyźni 77,98 i SD=4,27) [10,13]. Prawidłową wartość wskaźnika nosowo-szczękowego stwierdzono u 39 (65%) badanych, obniżoną u 12 (20%) osób, zaś powiększoną u pozostałych 9 (15%) badanych. Na podstawie porównania wielkości wskaźnika wg Masztalerza z głębokością nagryzu pionowego zębów siecznych stwierdzono, że u 39 badanych z prawidłowym wskaźnikiem nosowo-szczękowym, 19 osób miało nagryz pionowy w granicach normy, 12 pogłębiony, zaś 8 spłycony. Wśród 12 osób ze zmniejszoną wartością wskaźnika nosowo szczękowego, 5 miało nagryz prawidłowy, 5 pogłębiony, a 2 spłycony. U 9 pacjentów z powiększoną wartością wskaźnika nosowo-szczękowego 4 osoby miały nagryz prawidłowy, 2 pogłębiony i 3 spłycony (tab. 2). Zmiany wartości wskaźnika, które wynikają z wysokości wyrostka zębodołowego nie wpływały w znaczący sposób na relacje zębów siecznych. Podobnie wykazała analiza zależności głębokości nagryzu pionowego i wskaźnika wg Masztalerza (tab. 3). 775

4 A. Jarząbek i in. Czas. Stomatol., T a b e l a 1. Wartość wskaźnika wg Masztalerza w badanej grupie studentów z uwzględnieniem płci Płeć Liczba osób Odcinki twarzy N-Sn N-Pr [N-Sn]-[N-Pr] Wskaźnik wg Masztalerza SD SD SD SD K 51 49,7 2,9 64,1 3,8 14,4 2,7 77,6 3,5 M 9 53,5 1,4 70,2 3,9 16,4 3,1 76,7 3,5 Ogółem 60 50,2 3,1 65,0 4,3 14,7 2,8 77,5 3,5 średnia arytmetyczna, SD odchylenie standardowe. T a b e l a 2. Porównanie wielkości wskaźnika wg Masztalerza i głębokości nagryzu pionowego zębów siecznych Wartość wskaźnika wg Masztalerza Liczba osób Nagryz pionowy (OB) 0-1 mm > 1-3 mm > 3 mm 70,1-75,3 (zmniejszony) ,4-84,4 (prawidłowy) ,5-85,3 (zwiększony) Ogółem T a b e l a 3. Porównanie wielkości nagryzu pionowego siekaczy (OB) z wartością wskaźnika wg Masztalerza Płeć OB (mm) N Wskaźnik wg Masztalerza K ,2 3,6 > ,5 3,6 > ,4 3,3 Ogółem 51 77,6 3,5 M ,5 0 > ,0 4,3 > ,6 1,6 Ogółem 9 76,7 3,5 średnia arytmetyczna, SD odchylenie standardowe. SD Omówienie wyników i dyskusja Prakash i Margolis [14] badając zależność wysokości nagryzu górnych zębów siecznych do wysokości odcinka Nasion-Pogonion stwierdzili, że duża zmienność osobnicza dolnego piętra twarzy, zwłaszcza w przypadku wad pionowych, nie wykazała istotnej zależności badanych parametrów. Również Seipel [16] nie znalazł żadnej zależności pomiędzy pionowym nagryzem zębów siecznych, a wysokością szczęki. Z kolei Wylie [17] zbadał

5 2010, 63, 12 Wysokość górnotwarzowa osób i stwierdził znaczącą zależność pomiędzy nagryzem pionowym, a całkowitą wysokością twarzy. W swoich badaniach wykazał, że całkowita wysokość twarzy zmniejsza się wraz ze wzrostem nagryzu pionowego. Podobnie Björk [3] zaobserwował, że osoby z głębokim nagryzem pionowym wykazują zredukowaną całkowitą wysokość twarzy mierzoną od punktu Nasion do punktu Gnathion [3]. Beckmann i wsp. [1] oraz Betzenberger i wsp. [2] w swoich badaniach wykazali zwiększoną wysokość przedniej części obydwu wyrostków zębodołowych u pacjentów ze zgryzem otwartym. Nie stwierdzono takich objawów u osób bez wad zgryzu oraz u pacjentów z powiększonym nagryzem pionowym zębów siecznych [5, 6]. Ceylan i wsp. [5] wykazali znaczącą różnicę w wysokości wyrostka zębodołowego szczęki w grupie pacjentów ze zgryzem otwartym i zgryzem głębokim. W przypadku zgryzu otwartego pionowa nadmierna wysokość wyrostków zębodołowych może kompensować zbyt dużą odległość między podstawami szczęki i żuchwy. Odwrotnie, w zgryzie głębokim autorzy obserwowali skrócenie wyrostka zębodołowego górnego, jako wyraz kompensacji wyrostkowej wady szkieletowej. Niniejsze badania potwierdziły obserwacje autorów, którzy nie odnotowywali korelacji pomiędzy głębokością nagryzu pionowego zębów siecznych, a wysokością górnotwarzową [9]. Podsumowanie Pomiar wskaźnika wg Masztalerza jest badaniem obejmującym morfologię szczęki. Nie stwierdzono korelacji między zmianą wysokości przedniej części wyrostka zębodołowego szczęki, a głębokością nagryzu pionowego. Piśmiennictwo 1. Beckmann S H, Kuitert R B, Prahl-Andersen B, Segner D, Tuinzing D B: Alveolar and skeletal dismensions associated with overbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1998, 113: Betzenberger D, Ruf S, Pancherz H: The compensatory mechanism in heigh-angle malocclusions: a comparison of subjects in the mixed and permanent dentition Angle Ortod 1999, 69: Björk A: The Face in the Profile. Sv.Tandl. Tidskr. 1947,40: Bowker W, Meredith H: A metric analysis of the facial profile. Angle Orthod 1959, 29: Ceylan I, Barcin E: The Effects of Overbite on the Maxillary and the Mandibular Morphology. Angle Ortod 2001, 71: Eliss E, Mc Namara A: Components of adult Class III malocclusion. Am J Orthod 1984, 86: Haskell B S: The human chin and its relationship to mandibular morphology. Angle Orthod. 1979, 49: Herness E L, Rule J T, Williams B H: A Longitudinal Cephalometric Study of Incisor Overbite from Ages Five to Eleven. Angle Orthod 1973,43,3: Ludwig M: A Cephalometric Analysis of Relationship Between Facial Pattern, Interincisal Angulation and Anterior Overbite Changes. Angle Orthod 1967, 37: Masztalerz A: Norma morfologiczna w rozpoznaniu wad zgryzu. Czas.Stomat 1995, XLVIII, Masztalerz A: Wady zgryzowe pionowe. Prace wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 1969, Seria B, nr Masztalerz A: Pionowe wady zgryzowe w świetle oceny względnej wysokości przedniego odcinka wyrostka zębodołowego szczęki. Protet Stomatol 1972, XXII,

6 A. Jarząbek i in. Czas. Stomatol., 13. Masztalerz A: Wskaźnik nosowo-szczękowy. Czas Stomatol 1965, XVIII, 8, Prakash P, Margolis H I: Dento-Craniofacial Relations In Varying Degrees of Overbite. Am J Orthod 1952, 38: Rucińska-Grygiel B: Badanie kliniczne pacjenta i badanie pomocnicze. Red. Karłowska I. Zarys współczesnej ortodoncji Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, str Seipel C M: Variation of Tooth Position. SvTandl Tidskr 1946, suppl Wylie W L: The Relationship Between Ramus Height, Dental Height, and Overbite. Am J Orthod 1946, Adress: Gdańsk, Al. Zwycięstwa 42 C Tel.: Paper received 19 October 2010 Accepted 11 January