Stan zdrowotny jamy ustnej uczniów z łódzkich ośrodków dla dzieci niesłyszących

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2007, LX, 6, Polish Dental Society Stan zdrowotny jamy ustnej uczniów z łódzkich ośrodków dla dzieci niesłyszących Oral health condition of children from the centres for the hearing-impaired in Lódź Katarzyna Goczał 2, Lesław Jacek Pypeć 1 Z Katedry i Zakładu Stomatologii i Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Kierownik: prof. dr hab. M. Wochna-Sobańska Ze Studenckiego Koła Naukowego przy Zakładzie Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi 2 Opiekun SKN: dr n. med. L. J. Pypeć Streszczenie Cel pracy: ocena stanu uzębienia, przyzębia i higieny jamy ustnej u dzieci niesłyszących. Materiał i metody: zbadano uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Łodzi w wieku od 6 do 17 lat i oceniono podstawowe wskaźniki epidemiologiczne: próchnicy zębów stałych (PUW), potrzeb leczniczych przyzębia wśród dzieci od 12 roku życia (CPITN) oraz wskaźniki higieny jamy ustnej (OHI) i płytki nazębnej (API). Wskaźnik próchnicy i higieny jamy ustnej porównano z wynikami badań włoskich. Zbadano również występowanie zaburzeń zgryzowych w badanej grupie. Wyniki: stwierdzono, że badane dzieci głuche charakteryzuje relatywnie niski wskaźnik PUW. Większość badanych dzieci ma zdrowe przyzębie, ale wymaga poprawy higieny jamy ustnej. Poziom higieny jamy ustnej nie zależy od płci. U większości badanych bez względu na płeć występują zaburzenia zgryzowe. Summary Aim of the study: To assess the condition of dentition, periodontium, and oral hygiene of deaf children. Material and methods: Children aged 6 to 17 attending a Special School for the Hearingimpaired from Łódź were examined for the study. The following basic epidemiological indices were assessed: DMF index, Community Periodontal Index of Treatment Needs among children older than 12 (CPITN), hygiene indices of the oral cavity (OHI) and dental plaque (API). The indices for caries and oral hygiene were compared with Italian research results. Additionally, the presence of occlusion disorders was assessed in the study group. Results: It was found that deaf children manifest a relatively low DMF index. Most children have a healthy periodontium but still require the improvement of oral hygiene. The level of oral hygiene is irrespective of the gender, as is for malocclusions which occur in the majority of examined children. HASŁA INDEKSOWE: stan uzębienia, przyzębie, warunki zgryzowe, higiena jamy ustnej KEYWORDS: condition of dentition, periodontium, occlusal conditions, oral hygiene 384

2 2007, LX, 6 Stan zdrowia jamy ustnej dzieci niesłyszących Wstęp Badania epidemiologiczne w wielu krajach dotyczą przeważnie dzieci zdrowych. W ostatnim czasie wzrasta zainteresowanie osobami niepełnosprawnymi. Z dostępnych nam źródeł wynika, że w Polsce nie istnieje program prozdrowotny z zakresu stomatologii u osób głuchych, które stanowią specyficzną grupę populacyjną. Edukacja prozdrowotna jak i działania profilaktyczno-lecznicze są utrudnione z powodu braku znajomości języka migowego wśród pracowników służby zdrowia. Dla poprawy stanu zdrowia głuchych dzieci nie wystarczą zatem standardowe działania, przeznaczone dla ogółu dzieci. Konieczne jest wdrożenie specyficznych programów edukacyjnych zapobiegających chorobom jamy ustnej. Dane epidemiologiczne wskazują, że niesłyszący stanowią około 0,1% ogółu ludności na świecie, co stanowi około 6 mln osób. A. Hulek [6] na podstawie badań przeprowadzonych w 1969 roku ocenił liczbę głuchych w Polsce na około 35 tysięcy, a osób z uszkodzeniami słuchu na około 640 tysięcy. Obecnie Polski Związek Głuchych podaje, że w Polsce żyje 50 tysięcy osób niesłyszących z uszkodzeniami słuchu w stopniu znacznym i głębokim oraz około 800 tysięcy osób z uszkodzeniami słuchu w stopniu umiarkowanym. Jest to dość znaczna grupa w społeczeństwie. W dostępnym piśmiennictwie niewiele jest doniesień dotyczących badań stomatologicznych dzieci z uszkodzeniami słuchu. Jedyna polska praca dotycząca tych dzieci została opublikowana w 1976 r. przez Koło Naukowe przy Zakładzie Ortodoncji w Krakowie. Dokonano oceny rozwoju narządu żucia oraz wskaźników próchnicy i higieny jamy ustnej [1] u młodzieży głuchoniemej w wieku od 16 do 20 lat. Prace o podobnej tematyce ukazały się też we Włoszech, omówiono w nich wyniki badań stomatologicznych dzieci włoskich wychowanków Instytutu dla Niesłyszących w Neapolu, u których oceniano wskaźnik próchnicy i płytki nazębnej [4,5]. Cel pracy Celem naszej pracy była ocena stanu uzębienia, przyzębia i higieny jamy ustnej dzieci niesłyszących z regionu łódzkiego. Materiał i metody Badaniem objęto 73 dzieci w wieku od 6 do 17 lat, 40 chłopców i 33 dziewczynki ze Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Łodzi. Dzieci zostały podzielone na trzy grupy wiekowe: 6-9, oraz lat. Podział na grupy wiekowe utworzono na podstawie kryteriów rozwoju psychofizycznego, który u dzieci głuchych nie jest jednoznaczny z wiekiem. Takie kryteria są również stosowane w doborze dzieci do danej klasy w szkole. Strukturę i liczebność badanych zawarto w tabeli 1. Uwzględniono również, czy dziecko w okresie szkolnym większość swojego czasu spędza w domu, czy w internacie. Liczba dzieci mieszkających w domu wynosiła 44, a liczba dzieci z internatu 29 osób. Badania wykonano w Zakładzie Stomatologii Wieku Rozwojowego w Łodzi w sztucznym oświetleniu za pomocą podstawowych narzędzi diagnostycznych. Badanie było czasochłonne ze względu na trudności w porozumiewaniu się z głuchymi, a niekiedy także występujący u tych samych dzieci opóźniony rozwój umysłowy. Niebagatelną sprawą było też dotarcie niepełnosprawnych dzieci na miejsce badania. Bardzo pomocna była obecność wychowawców znających język migowy, jak również ich dokładna znajomość każdego podopieczne- 385

3 K. Goczał, L. J. Pypeć Czas. Stomatol., go, co ułatwiało niejednokrotnie nawiązanie kontaktu z dziećmi. W badaniu wykorzystano również informacje zawarte w szkolnych kartach uczniów oraz informacje uzyskane od wychowawców. Otrzymane dane zapisywano na specjalnie przygotowanych kartach badania. Poziom higieny jamy ustnej oraz stan zdrowotny uzębienia i przyzębia oceniano na podstawie wskaźników: PUW, DI (OHI = DI + CI wg Greena i Vermilliona), CPITN zgodnie z metodyką badań zalecaną przez organizację WHO [7] oraz wskaźnika płytki nazębnej API na podstawie kryteriów Langego [2]. Do analizy zgryzu posłużono się diagnostyką ortodontyczną wg Orlik-Grzybowskiej [3]. Wyodrębniono wady dotylne, doprzednie, poprzeczne, pionowe i zaburzenia zębowe. W celu weryfikacji hipotezy o istnieniu bądź braku różnic pomiędzy otrzymanymi wynikami zostały one poddane analizie statystycznej. Wykorzystano testy niezależności chi 2, niezależności chi 2 z poprawką Yatesa i test Manna- Whitneya. Jednocześnie każdemu dziecku założono kartę pacjenta Instytutu Stomatologii w Łodzi, co jest istotnym faktem z uwagi na to, że szkolny gabinet stomatologiczny został zlikwidowany w 2002 roku. Wyniki i ich omówienie Wartość wskaźnika PUW dla poszczególnych grup przedstawia się następująco: u dzieci w wieku od 6 do 9 lat wynosi 0,75; od 10 do 13 lat 2,25; a dla grupy wiekowej od 14 do 17 lat 5,03 (ryc. 1). Wskaźnik PUW rośnie wraz z wiekiem zarówno u dziewcząt jaki i chłopców. Biorąc pod uwagę płeć, średnie wartości PUW nie różnią się w sposób istotny statystycznie (p>0,05). Uzyskane wyniki badań u niesłyszących dzieci polskich porównano z wynikami badań stomatologicznych autorów włoskich, przeprowadzonych u 170 wychowanków Instytutu dla Niesłyszących w Neapolu, w wieku od 5 do 17 lat. Porównanie średnich wartości wskaźnika PUW u niesłyszących dzieci włoskich i polskich z uwzględnieniem płci ilustruje ryc. 2. Analiza danych przemawia za nieco niższym poziomem próchnicy u polskich dzieci. Dla dziewcząt polskich wskaźnik PUW wynosi 3,21, a dla włoskich 4. Dla chłopców polskich wskaźnik PUW wynosi 2,93, a dla włoskich 3,8. Ocenę stanu przyzębia w badanej grupie dzieci od 12 do 17 roku życia z uwzględnieniem płci ilustruje ryc. 3. Około trzy czwarte osób badanych ma zdrowe przyzębie. Wartości wskaźnika CPITN są porównywalne dla dziewcząt i chłopców. Liczba dziewcząt ze zdrowym Ryc. 1. Średnie wartości wskaźnika PUW w badanych grupach wiekowych z podziałem na płeć. Ryc. 2. Porównanie PUW u niesłyszących polskich i włoskich i dzieci z uwzględnieniem płci. 386

4 2007, LX, 6 Stan zdrowia jamy ustnej dzieci niesłyszących Ryc. 3. Stan i potrzeby lecznicze przyzębia badanych dzieci. T a b e l a 1. Struktura i liczebność badanych ze Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Łodzi Wiek w latach Miejsce przebywania Liczba chłopców Liczba dziewcząt Razem Razem dom internat dom internat dom internat dom internat przyzębiem wynosi 0,79 badanych, a liczba chłopców ze zdrowym przyzębiem 0,71 badanych. U żadnego z pacjentów nie zanotowano wskaźnika o wartości 4. Patologiczne kieszonki występowały rzadko, tj. u 0,05 badanych dziewcząt i 0,04 badanych chłopców. Częściej pojawiało się krwawienie przy zgłębnikowaniu oraz kamień nazębny. Niewielkie różnice w rozkładzie wartości wskaźnika stanu przyzębia pomiędzy dziewczętami, a chłopcami nie są istotne statystycznie (p > 0,05). Pomimo, że większość badanych ma zdrowe przyzębie nie oznacza to jednak, że dzieci te wykazują prawidłową higienę jamy ustnej. Dane dotyczące wskaźnika płytki nazębnej API [2] zestawiono w tabeli 2. Stwierdzono, że optymalną higienę jamy ustnej wykazuje tylko 33 spośród 73 pacjentów, przy czym nie ma różnicy czy dziecko większość czasu spędza w domu czy w internacie (p >0,05). Analiza wyników wykazała również, że nieco mniejszą grupę stanowią pacjenci ze złą higieną jamy ustnej 25 badanych. Najniższy odsetek stanowiła grupa z higieną przeciętną 5 osób. Potrzeby lecznicze z zakresu higieny jamy ustnej u badanych chłopców i dziewcząt ilustruje ryc. 4. Nie ma istotnych statystycznie różnic w stanie higieny (p > 0,05). Należy jednak zauważyć, że u większości dziewcząt i chłopców konieczna jest poprawa higieny 387

5 K. Goczał, L. J. Pypeć Czas. Stomatol., T a b e l a 2. Ocena higieny jamy ustnej na podstawie wskaźnika płytki nazębnej API wg Langego API % API 69-40% API 39-25% API < 25% n frakcja n frakcja n frakcja n frakcja Dom 17 0,39 1 0,02 5 0, ,48 Internat 8 0,30 4 0,15 3 0, ,44 Razem 25 0,35 5 0,07 8 0, ,47 Kryteria wg Langego [2]; API 100% 70%: niedostateczna higiena jamy ustnej, API 70% 40%: higiena dostateczna, ale wskazana poprawa, API 39% 25%: higiena dość dobra, API < 25%: optymalna higiena jamy ustnej. Ryc. 4. Potrzeby lecznicze z zakresu higieny jamy ustnej polskich dzieci niesłyszących. jamy ustnej, a w niewielkiej grupie konieczne jest również usunięcie złogów nazębnych. Porównano wskaźnik DT niesłyszących dzieci polskich i włoskich i stwierdzono, że wartości te są niemal identyczne (ryc. 5). Różnice widoczne są dopiero jeśli uwzględnimy płeć badanych dzieci. Porównanie średnich wartości wskaźnika DI u chłopców polskich i chłopców włoskich zawiera ryc.6a. Frakcja chłopców polskich, u których nie odnotowano płytki nazębnej wynosi 0,25 badanych, a włoskich 0,15 badanych. Co więcej mniejsza jest frakcja chłopców polskich ze wskaźnikiem DI = 2. Sytuacja wygląda odwrotnie u dziewcząt (ryc. 6b). Zaobserwowano bowiem więk- Ryc. 5. Wartości wskaźnika DI u niesłyszących dzieci polskich i włoskich. 388

6 2007, LX, 6 Stan zdrowia jamy ustnej dzieci niesłyszących Ryc. 6. Porównanie wartości wskaźnika DI; a u chłopców polskich i włoskich, b u dziewcząt polskich i włoskich. szą frakcję ze wskaźnikami DI o wartościach 1,2 lub 3. Znacznie mniej jest dziewcząt polskich, u których nie odnotowano obecności płytki, tj. 0,24 badanych niż włoskich, tj. 0,45 badanych. Rozkład zaburzeń zgryzowych w badanej grupie z uwzględnieniem płci zestawiono w tabeli 3. zgryzu występowały u większości, tj. u 0,74 badanych, podobnie u dziewcząt i chłopców. Niewielkie różnice są nieistotne statystycznie (p > 0,05). Częstość występowania jednostek z daną kategorią analizowanej cechy, oceniono używając frakcje. Wartość 1,00 odpowiada 100% pacjentów. Najliczniejszą grupę stanowili pacjenci z wadami dotylnymi (0,25 badanych). Rzadziej występowały wady doprzednie (0,14 badanych) i poprzeczne (0,11 badanych). pionowe i zaburzenia zębowe stanowiły po 0,12. Różnice te tłumaczyć należy odwołując się do etiopatogenezy wad zgryzu. U dzieci głuchych współistnieją wady wymowy lub całkowity brak mowy. Prawidłowe artykułowanie głosek, wyrazów i zdań wiąże się z odpowiednim napięciem mięśni twarzy oraz ułożeniem języka. Te czynności mają z kolei wpływ na kształtowanie się struktur jamy ustnej prawidłowego rozmiaru szczęki i żuchwy, fizjologicznego odchylenia koron zębów przednich. U dzieci z zaburzeniami słuchu, a tym samym mowy częściej mogą występować wady kwalifikujące je do leczenia ortodontycznego. Ponadto utrudniony kontakt z dzieckiem może wpływać na stan higieny jamy ustnej co w konsekwencji prowa- T a b e l a 3. Rozkład zaburzeń zgryzowych w badanej grupie z uwzględnieniem płci Liczba badanych bez zaburzeń z zaburzeniami dotylne doprzednie poprzeczne pionowe Zaburzenia zębowe n frakcja n frakcja n frakcja n frakcja n frakcja n frakcja n frakcja Dziewczęta 7 0, ,79 7 0,21 5 0,15 4 0,12 5 0,15 5 0,15 Chłopcy 12 0, , , , ,10 4 0,10 4 0,10 Razem 19 0, , , ,14 8 0,11 9 0,12 9 0,12 389

7 K. Goczał, L. J. Pypeć Czas. Stomatol., dzić może do większej liczby zębów z próchnicą w porównaniu z dziećmi zdrowymi oraz przedwczesnej utraty uzębienia usposabiającej do wystąpienia wad zgryzu. Podsumowanie Badania epidemiologiczne dotyczą bardzo często dzieci zdrowych. W ostatnim czasie wzrasta zainteresowanie osobami niepełnosprawnymi. Wdrażane są programy pomocy i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Rozwój cywilizacyjny i wysokowęglowodanowa dieta sprzyjają pojawianiu się próchnicy jak i progresji już istniejących zmian próchnicowych. Dlatego bardzo ważna jest wczesna profilaktyka i stworzenie programu w celu zapobiegania chorobom jamy ustnej. Z dostępnych nam źródeł wynika, że w Polsce nie istnieje program prozdrowotny z zakresu stomatologii u osób głuchych. Należy pamiętać, że takie programy mogą być oparte na stwierdzeniu, że wszystkie dzieci w wieku szkolnym są jednakowo podatne na występowanie próchnicy. Podstawą profilaktyki jest edukacja w zakresie nawyków prozdrowotnych przez środki masowego przekazu i lekarzy stomatologów. Jednakże brak znajomości przez nich języka migowego utrudnia te działania. Co więcej głuchota często towarzyszy innym jednostkom chorobowym związanym z opóźnionym rozwojem umysłowym co predysponuje do zaniedbań higienicznych. Tak więc wczesne działania zapobiegawczo-lecznicze mogą zmniejszyć trudności jak i koszty leczenia niesłyszących pacjentów w ich dorosłym życiu. Wniosek Dzieci głuche wymagają objęcia ich programem profilaktyczno-leczniczym ze względu na zaniedbania dotyczące higieny jamy ustnej oraz niedostatki w zakresie leczenia zachowawczego i ortodontycznego. Piśmiennictwo 1. Dymek B, Fonfera-Kasperczyk M, Misygar- Mróz B, Oruba-Sztywiertina E: Wyniki badań stomatologicznych u młodzieży z upośledzonym słuchem i mową. Czas Stomatol 1980, XXXIII, 3: Knychalska-Karwan Z: Zbiór wskaźników stomatologicznych i niektórych testów oraz klasyfikacji. Wydawnictwo Czelej, Lublin Fabiszewska-Jaruzelska F, Grzesiewska K, Liśniewska-Machorowska B, Pisulska- Otremba A: Ortopedia szczękowa, zasady i praktyka. PZWL, Warszawa Parlato M, Allesandrella G: Indagine sull incidenza della carie dentaria in un gruppo di bambini audiolesi. Arch Stomatol 1990, 6: Parlato M, Ambrosio R del Duca P: Indagine Sullo stato di salute parodontale In uncampione di Balbini audiolesi. Arch Stomatol 1990, 6: Szczepankowski B: Język migowy pierwsza pomoc medyczna. CEM, Warszawa Wochna-Sobańska M., Bołtacz-Rzepkowska E.: Czas Stomatol 1982, XXXV, 9: Otrzymano: dnia 27.III.2007 r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska 251. Tel./Fax: pedodoncja@o2.pl 390