Z Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. M.

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 12 Ocena intensywności próchnicy oraz częstości występowania zaburzeń rozwojowych uzębienia u dzieci i młodzieży z jedno- lub obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i/lub podniebienia The assessment of caries severity and the incidence of dental developmental deformities in children and adolescents with unior bilateral cleft lip, alveolar bone and/or palate Magdalena Stec, Jacek Pypeć Z Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. M. Wochna-Sobańska Streszczenie Badania wykonano u 37 pacjentów z jedno lub obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego lub/i podniebienia leczonych w Katedrze Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi. Wśród badanych zaobserwowano zwiększoną intensywność próchnicy zębów stałych w porównaniu ze średnią dla pacjentów w tym samym województwie. U 0,810 badanych wykryto aktywną próchnicę, u 0,081 usunięte z powodu próchnicy zęby stałe a u 0,837 stwierdzono w zębach wypełnienia stałe. Zaburzenia rozwojowe uzębienia odnotowano u 0,850 badanych pacjentów, z czego najwięcej przypadków dotyczyło niedoliczbowości. Summary The study was carried out on thirty-seven patients presenting with uni- and bilateral cleft lip, alveolar bone and/or palate at the Department of Dentistry of Developmental Age in Łódź. An increased incidence of caries was noted in permanent teeth as compared with the mean caries score in this area. In of patients an on-going carious process was diagnosed, patients had their permanent teeth extracted due to caries, and patients had their teeth permanently filled. Developmental abnormalities of the dentition were noted in of patients, with hypodontia topping the list. HASŁA INDEKSOWE: rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia, próchnica zębów, anomalie zębowe KEYWORDS: cleft lip, alveolar bone and/or palate, dental caries, dental anomalies U pacjentów z tą wadą rozszczepową występuje podwyższone ryzyko rozwoju chorób przyzębia i ubytków próchnicowych (1, 5, 12). Przyczyniają się do tego: blizny powstałe po operacji, zachyłki w jamie ustnej, w których zalegają trudne do usunięcia resztki pokarmowe oraz aparaty ortodontyczne (1, 2, 5, 7, 12). Cel pracy Cel pracy obejmował trzy kierunki badań: 1) ocenę intensywności próchnicy w zębach mlecznych i stałych, 2) określenie zakresu niezbędnego leczenia stomatologicznego, 3) określenie częstości występowania zaburzeń rozwojowych 879

2 M. Stec, J. Pypeć Czas. Stomat., uzębienia u dzieci z jedno lub obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia. Materiał i metody Po uzyskaniu zgody rodziców, badaniu poddano 37 pacjentów (w tym 17 dziewcząt) z rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia w wieku od 3,5 do 19 lat, leczonych w Katedrze Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w okresie od lutego do kwietnia 2004 r. Badania wykonano w warunkach klinicznych, w oświetleniu sztucznym z użyciem standardowych narzędzi oraz specjalnie do tego opracowanej karty badania. Rejestrowano odchylenia od normy w zakresie wielkości, kształtu i barwy zębów oraz intensywność próchnicy za pomocą wskaźnika PUW. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą (w zależności od liczebności porównywanych grup) testu niezależności chi-kwadrat (χ²) bądź testu niezależności chi-kwadrat z poprawką Yatesa lub testu dokładnego Fishera. Częstość występowania jednostek z daną kategorią analizowanej cechy oceniono używając frakcje. Wartość 1,00 odpowiada 100% pacjentów. Każdy opiekun po badaniu został pisemnie i ustnie poinformowany o liczbie zębów w jamie ustnej dziecka wymagających leczenia. Ponadto przeprowadzono instruktaż higieny jamy ustnej, jednocześnie motywując pacjenta, aby stosował się do zaleceń lekarza. (ryc. 1). Taka sama liczba badanych wymagała leczenia zmian próchnicowych w 1, zaś u 20 pacjentów w 2 lub więcej zębach. Ze względu na demineralizację szkliwa 7 pacjentom zalecono zabieg fluoryzacji. 9 pacjentów miało w przeszłości uszczelnione bruzdy zębów, z tym, że uszczelnionymi zębami były tylko zęby pierwsze trzonowe. Ryc. 1. Potrzeby lecznicze badanych pacjentów. Natężenie próchnicy u dzieci od 3,5 do 6 lat wynosiło 3,23. Średnia wartość wskaźnika PUW u pacjentów w przedziale wiekowym od 6 do 12 r.ż. wynosiła 3,94 i była niższa niż dla przedziału wiekowego od 12 do 18 lat (PUW = 6,86). PUW dla dziewcząt wynosił 6,35, a dla chłopców 4,2. Wskaźnik leczenia zachowawczego zębów W/P+W dla pacjentów w wieku 6-12 lat był równy 0,53. Na rycinie 2 zawarto natężenie próchnicy w po- Wyniki badań W tabeli I zestawiono dane badanych pacjentów dotyczące liczby zębów objętych próchnicą, wypełnionych i usuniętych z powodu próchnicy. Spośród 37 pacjentów, u 0,810 wykryto aktywną próchnicę, u 0,081 usunięte zęby z powodu próchnicy, a 0,837 miało w zębach wypełnienia stałe. Odsetek dzieci wolnych od próchnicy wynosił 0,110. Nie stwierdzono konieczności leczenia zachowawczego u 7 z 37 badanych pacjentów Ryc. 2. Porównanie średnich wartości PUW w poszczególnych grupach wiekowych pacjentów z rozszczepem i pacjentów zdrowych w województwie łódzkim 880

3 2005, LVIII, 12 Zaburzenia rozwojowe uzębienia u dzieci T a b e l a I. Liczba zębów objętych próchnicą, usuniętych i wypełnionych z powodu próchnicy u badanych dzieci. Dzieci, u których występowały wyłącznie zęby mleczne. Dzieci z uzębieniem mieszanym. Dzieci, u których występowały wyłącznie zęby stałe Lp. Nr karty Wiek w latach Płeć p u w puw P U W PUW 1 5 3,5 k ,5 k m k m m ,5 m ,5 k m m m m k m m m k k k m ,5 k k k m m k m k m m m k k k m k m

4 M. Stec, J. Pypeć Czas. Stomat., szczególnych grupach wiekowych u dzieci łódzkich oraz naniesiono średnie wartości wskaźnika PUW w tych samych przedziałach wiekowych u dzieci przez nas badanych. Natężenie próchnicy u dzieci dotkniętych rozszczepem jest wyższe niż u dzieci łódzkich bez rozszczepu. Zaburzenia rozwojowe uzębienia wykryto u 32 spośród 37 (0,865) badanych pacjentów (tab. II). Najwięcej przypadków 17 osób (0,459) dotyczyło niedoliczbowości zębów, przy czym brakującymi były w zdecydowanej większości (0,378) zęby położone w obszarze I lub II. U jednego pacjenta niedoliczbowość dotyczyła 8 zębów. W 4 przypadkach brakowało jednoimiennych zębów w sąsiednich kwadrantach szczęki. U jednego pacjenta (0,027) wykryto ząb nadliczbowy. Spośród 37 u 16 osób (0,432) wykryto zaburzenia w kształcie koron zębów: u 2 osób (0,054) na powierzchni podniebiennej siekaczy górnych wystąpiły guzki szponowate, a u 14 osób (0,378) korona zęba miała kształt stożkowaty. Zaburzenia dotyczące wielkości zębów odnotowano u 15 pacjentów (0,405). W 14 przypadkach (0,378), zaburzenie polegało na zmniejszeniu rozmiarów korony zęba, w tym w 2 przypadkach mikrodoncja dotyczyła obu siekaczy górnych bocznych. Zwiększenie rozmiarów korony zęba odnotowano u jednej osoby w zębie 62, położonym w szparze rozszczepu. W 11 zębach (siekacze szczęki) odnotowano kształt stożkowaty i zmniejszenie rozmiarów korony. W 10 przypadkach (0,027) wykryto zaburzenia dotyczące tkanek twardych; u 8 osób (0,216) niedorozwój a u 2 (0,054) nadmierny rozwój szkliwa. Najmniejszą grupę stanowiły przebarwienia szkliwa zębów, które wystąpiły u 6 pacjentów (0,162). Jak ilustruje rycina 3, w każdej grupie zaburzeń zębami najczęściej dotkniętymi wadą rozwojową były zęby sieczne szczęki, czyli zęby położone najbliżej szpary rozszczepu. Zębów siecznych górnych dotyczyły: wszystkie przypadki przebarwień szkliwa i mikrodoncji, 14 z 17 przypadków hipodoncji, 14 z 16 przypadków nieprawidłowego kształtu zębów, 7 z 10 przypadków nieprawidłowo rozwiniętego szkliwa. Zębem nadliczbowym był ząb 12. Ryc. 3. Rozkład poszczególnych zaburzeń zębowych z uwzględnieniem siekaczy szczęki. T a b e l a I I. Rozkład poszczególnych zaburzeń rozwojowych wśród pacjentów Grupa zaburzeń rozwojowych zębów Nieprawidłowa liczba Nieprawidłowy kształt korony Nieprawidłowa wielkość Nieprawidłowa budowa szkliwa Poszczególne anomalie zębowe Liczba zębów dotkniętych poszczególnymi anomaliami Liczba zębów dotkniętych daną grupą zaburzeń Niedoliczbowość 0,459 0,486 Ząb dodatkowy 0,027 Guzki szponowate 0,054 0,432 Korona w kształcie stożkowatym 0,378 Mikrodoncja 0,378 0,405 Makrodoncja 0,027 Niedorozwój 0,216 0,027 Nadmierny rozwój 0,054 Przebarwienia szkliwa 0,

5 2005, LVIII, 12 Zaburzenia rozwojowe uzębienia u dzieci Dyskusja Niedostateczny poziom higieny jamy ustnej wśród pacjentów z rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia jest odnotowany w światowym piśmiennictwie (1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 12). W badaniach Pawłowskiej (8) wykonanych w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej UM w Łodzi na dzieciach z wadą rozszczepową w 1996r. wskaźnik PUW wynosił 1,71 i był dużo niższy niż w naszych badaniach. Różnica ta wynika, jak sądzimy, z faktu, iż w okresie ówczesnych badań dzieci te były pod stałą opieką stomatologiczną w zakresie profilaktyki przeciwpróchnicowej w placówkach oświaty. Odsetek dzieci, u których został wykonany zabieg uszczelniania bruzd był zgodny z naszymi badaniami (8). Nie wykonano standardowej analizy wskaźnika PUW dla pacjentów poniżej 6 r.ż., gdyż liczba pacjentów w tej grupie wiekowej była znikoma. Podawane w piśmiennictwie wartości wskaźnika PUW i liczba zębów z aktywną próchnicą, w podobnych przedziałach wiekowych dzieci dotkniętych rozszczepem, a pochodzących z różnych krajów, wahają się dość znacznie. Lages i wsp. (5), którzy badali dzieci brazylijskie określili PUW na 6,46, czyli znacznie więcej niż w naszych badaniach, podobne wyniki uzyskali Ahluwalia i wsp. badając dzieci w Anglii (1). Natomiast Paul i Brandt (7) badając dzieci w Anglii, określili liczbę pacjentów z aktywną próchnicą na 20%, co z kolei jest wartością znacznie niższą od podawanej w niniejszej pracy. W dostępnym piśmiennictwie widoczne są różnice, jeśli chodzi o porównanie podatności na próchnicę dzieci z rozszczepem i dzieci nie dotkniętych tą wadą. Dahllöf i wsp. (2). określają dzieci z rozszczepem jako grupę o podwyższonym ryzyku próchnicy, co jest zgodne z naszymi badaniami, a Lages i wsp. (5) twierdzą natomiast, że nie ma związku pomiędzy podatnością na próchnicę dzieci z rozszczepem a występowaniem wady. U pacjentów z rozszczepem w obrębie części twarzowej czaszki odnotowuje się częstsze występowanie anomalii w zakresie morfologii, liczby i kształtu zębów (2, 3, 6, 8, 9, 10, 11), co jest widoczne również wśród zbadanych przez nas pacjentów. W piśmiennictwie wśród anomalii zębowych wymienia się najczęściej hipodoncję prawdziwą (brak zawiązków zębów) lub rzekomą (zęby niewyrznięte) a w dalszej kolejności zaburzenia dotyczące tkanek twardych zębów oraz zęby nadliczbowe, co jest zgodne z przedstawionymi przez nas wynikami (1, 2, 3, 6, 8, 10, 11). Zarówno w naszej jak i w pracach innych autorów odnotowano, iż zębami najczęściej brakującymi lub/i dotkniętymi zaburzeniami szkliwa są zęby sieczne boczne w szczęce (3, 6, 10, 11). Także w odniesieniu do całej populacji górne zęby sieczne boczne są najczęściej brakującymi zębami (9). Malanczuk i wsp. stwierdzili, że anomalie zębów pojawiają się w większości przypadków w zębach mlecznych a później w ich stałych odpowiednikach u tych samych pacjentów (6). Uważają oni ponadto, że to samo zaburzenie ektodermalne jest odpowiedzialne za rozwój rozszczepu oraz morfologicznych i liczbowych anomalii zębów położonych w sąsiedztwie wady. Na tej podstawie oraz z powodu chronologicznej korelacji w czasie powstawania rozszczepu (5-12 tydzień życia płodowego) i zawiązków zębów (6-20 tydzień życia płodowego) wysnuto wniosek, że czynnik indukujący musi działać w bardzo wczesnym i tym samym okresie życia płodowego. Czynnikiem wyzwalającym dla tego patomechanizmu może być deficyt metaboliczny w tym obszarze, wynikający z niedostatecznego zaopatrzenia struktury zębów w substancje odżywcze, co wynika z dysfunkcji i niedokrwienia kości. Autorzy podają, że wszystkie przylegające do rozszczepu zęby są dotknięte dysplazją tkanek twardych w obrębie ich makro-, mikro lub ultra-struktury (6). Podsumowanie Intensywność próchnicy oraz częstość występowania zaburzeń rozwojowych zębów jest wyż- 883

6 M. Stec, J. Pypeć Czas. Stomat., sza u dzieci dotkniętych rozszczepem niż u dzieci zdrowych. Piśmiennictwo 1. Ahluwalia M., Brailsford S. R., Tarelli E., Gilbert S. C., Clark D. T., Barnard K., Beighton D.: Dental caries, oral hygiene and oral clearance in children with craniofacial disorders. J. Dent. Res., 2004, 83, 2, Dahllöf G., Ussiso-Joandi R., IdebergM., Modeer T.: Caries, gingivitis and dental abnormalities in preschool children with cleft lip and/or palate. Cleft Palate J., 1989, 26, 7, Dewinter G., Quirynen M., Heidbuchel K., Verdonck A., Willems G., Carels C.: Dental abnormalities, bone graft quality and periodontal conditions in patients with unilateral cleft lip and palate at different phases of orthodontic treatment. Cleft Palate Craniofac. J., 2003, 7, 40, Johanson B., Ohlsson A., Friede H., Ahlgren J.: A follow-up study of cleft lip and palate patients treated with orthodontics, secondary bone grafting and prosthetic rehabilitation. Scand. J. Plast. Reconstr. Surg., 1974, 8, Lages E. M., Marcus B., Pordeus I. A.: Oral health of individuals with cleft lip, cleft palate or both. Cleft Palate Craniofac. J., 2004, 41, 1, Malanczuk T., Opitz Ch., Retzlaff R.: Structural changes of dental enamel in both dentitions of cleft lip and palate patients. J. Orofac. Orthop/Fortsch. Kieferorthop., 1999, 60, Paul T., Brandt R. S.: Oral and dental health status of children with cleft lip and/or palate. Cleft Palate Craniofac. J., 1998, 35, 7, Pawłowska E.: Ocena stanu uzębienia u dzieci z rozszczepem w obrębie twarzoczaszki (doniesienie wstępne). Przegl. Stom. Wieku Rozw., 1996, 1, 13, Pindborg J. J.: Pathology of the dental hard tissues. Munksgaard. Copenhagen, Ranta R.: A review of tooth formation in children with cleft lip/palate. Am J. Orthod. Dentofacial. Orthop., 1986, 90, 7, Vichi M., Franchi L.: Abnormalities of the maxillary incisors in children with cleft and palate. ASDC J. Dent. Child., 1995, 62, 11, 12, Wong F., King N.: The oral health of children with clefts a review. Cleft. Palate Craniofac. J., 1998, 35, 3, Otrzymano: dnia 20.X.2004 r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska