Badanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Transkrypt

1

2 Raport powstał w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Publikację przygotował: Biuro Badań Społecznych Obserwator ul. Szujskiego 11/ Kraków Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Transportu, Gospodarki i Infrastruktury ul. Basztowa 22, Kraków Adres do korespondencji: ul. Racławicka 56, Kraków tel. (012) , (012) gospodarka@umwm.pl Copyright Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków Kopiowanie i rozpowszechnianie moŝe być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Badanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Spis wykresów WYKRES 1 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WYKRES 2 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY W KTÓREJ DZIAŁA DANA FIRMA WYKRES 3 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WYKRES 4 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W MAŁOPOLSCE NA TLE CAŁEGO KRAJU WYKRES 5 OCENA RYZYKA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ZE WZGLĘDU NA WYRÓŻNIONE CZYNNIKI WYKRES 6 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG REGIONÓW NUTS 3 WYKRES 7 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG REGIONÓW NUTS 3 WYKRES 8 STRUKTURA PRÓBY WEDŁUG BRANŻ WYKRES 9 STATUS RESPONDENTÓW (FUNKCJA PEŁNIONA W FIRMIE) WYKRES 10 STAN ZATRUDNIENIA W BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WYKRES 11 IDENTYFIKACJA PRZYCZYN SPADKU ZATRUDNIENIA W OSTATNIM ROKU WYKRES 12 PRZEKWALIFIKOWANIE PRACOWNIKÓW WYNIKAJĄCE Z RESTRUKTURYZACJI WYKRES 13 PLANY RESTRUKTURYZACYJNE BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW WYKRES 14 ZMIANY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WYKRES 15 POSTRZEGANIE KONDYCJI BRANŻY NA PRZESTRZENI OSTATNIEGO ROKU WYKRES 16 OCENA KONDYCJI GOSPODARKI W POLSCE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU WYKRES 17 OCENA SYTUACJI GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO WYKRES 18 OCENA SYTUACJI GOSPODARCZEJ PRZEDSIĘBIORSTWA, BRANŻY, POLSKI I MAŁOPOLSKI WYKRES 19 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH DZIAŁANIA WYKRES 20 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE ZATRUDNIENIA WYKRES 21 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE PRODUKCJI WYKRES 22 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH WYKRES 23 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW W DZIEDZINIE WYDATKÓW NA REKLAMĘ WYKRES 24 OKREŚLENIE PLANÓW PRZEDSIĘBIORSTW ZWIĄZANYCH Z PODNOSZENIEM KWALIFIKACJI PRACOWNIKÓW WYKRES 25 IDENTYFIKACJA STANOWISK, KTÓRE OBEJMIE ZWIĘKSZENIE ZATRUDNIENIA WYKRES 26 IDENTYFIKACJA DZIAŁÓW, KTÓRE OBEJMIE ZWIĘKSZENIE ZATRUDNIENIA WYKRES 27 ODSETEK FIRM, KTÓRE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU STARAŁY SIĘ O KREDYT WYKRES 28 ODSETEK FIRM, KTÓRE W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU UZYSKAŁY KREDYT WYKRES 29 IDENTYFIKACJA OBSZARÓW, W KTÓRYCH WZROSŁO RYZYKO ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI WYKRES 30 ZNAJOMOŚĆ FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH WYKRES 31 KORZYSTANIE Z FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH WYKRES 32 KORZYSTANIE Z FUNDUSZY UNIJNYCH W ZAKRESIE PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW WYKRES 33 PLANY ZWIĄZANE Z KORZYSTANIEM Z PROGRAMÓW PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW WYKRES 34 IDENTYFIKACJA NAJBARDZIEJ POTRZEBNYCH SZKOLEŃ PODNOSZĄCYCH KWALIFIKACJE PRACOWNIKÓW WYKRES 35 ODCZUWANIE SKUTKÓW KRYZYSU GOSPODARCZEGO WYKRES 36 WPROWADZENIE DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA ŚWIECIE WYKRES 37 PLANY ZWIĄZANE Z WPROWADZENIEM DZIAŁAŃ MAJĄCYCH ZREDUKOWAĆ SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO WYKRES 38 IDENTYFIKACJA DZIAŁAŃ, KTÓRE WPROWADZONO, ABY ZŁAGODZIĆ SKUTKI KRYZYSU WYKRES 39 IDENTYFIKACJA DZIAŁAŃ, JAKIE PRZEDSIĘBIORSTWA ZAMIERZAJĄ WPROWADZIĆ, ABY ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI KRYZYSU

4 Wykres 1 Zmiany sytuacji finansowej przedsiębiorstw w ciągu ostatniego roku Czy sytuacja finansowa przedsiębiorstwa w czasie ostatniego roku zmieniła się? 52,6% 45,6% 44,7% 40,7% 41,7% 43,8% 42, 43,8% 37,8% 38,8% 40, 31,6% 12, 13,6% 16,7% 12,3% 14, 14, Polepszyła się Jest na tym samym poziomie Pogorszyła się Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw W powyższym zestawieniu dokonano rekodowania - połączenia skrajnych kategorii zdecydowanie się polepszyła i raczej się polepszyła w polepszyła oraz raczej się pogorszyła i zdecydowanie się pogorszyła w pogorszyła się ; w zestawieniu nie zaprezentowano kategorii nie wiem - 10 firm stanowiących 2, badanych.. Wykres 2 Postrzeganie kondycji branży, w której działa dana firma Czy w czasie ostatniego roku kondycja głównej branży, w której działa Państwa przedsiębiorstwo zmieniła się? 60,3% 40, 48,9% 50, 47, 36,9% 38, 31, 44,7% 40,8% 38, 49,3% 7,8% 8,7% 11, 5, 13, 9,3% Polepszyła się Jest na tym samym poziomie Pogorszyła się Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw W powyższym zestawieniu dokonano rekodowania - połączenia skrajnych kategorii zdecydowanie się polepszyła i raczej się polepszyła w polepszyła się oraz raczej się pogorszyła i zdecydowanie się pogorszyła w pogorszyła się ; w zestawieniu nie zaprezentowano kategorii nie wiem - 14 firm stanowiących 3, badanych.

5 Wykres 3 Ocena kondycji gospodarki w Polsce w ciągu ostatniego roku Jak ocenia Pan(i) kondycję gospodarki w Polsce w przeciągu ostatniego roku? 65,6% 64, 63, 64, 63, 64, 16,7% 23,3% 15,7% 23,3% 26,3% 20,7% 4, 2,9% 5,6% 0, 3,9% 3,6% Polepszyła się Jest na tym samym poziomie Pogorszyła się W powyższym zestawieniu dokonano rekodowania - połączenia skrajnych kategorii zdecydowanie się polepszyła i raczej się polepszyła w polepszyła się oraz raczej się pogorszyła i zdecydowaniee się pogorszyła w pogorszyła się ; w zestawieniu nie uwzględniono kategorii nie wiem - 53 firmy stanowiących 11,8% badanych. Wykres 4 Ocena kondycji gospodarki w Małopolsce na tle całego kraju A jak wobec kondycji gospodarki w Polsce ocenia Pan(i) sytuacje gospodarczą województwa małopolskiego? 29,6% 30,3% 26,7% 26,3% 23,3% 24,3% 24,3% 25,3% 22, 23, 21, 21, 21,9% 21,9% 20,7% 19, 17,8% 13, Polepszyła się Jest na tym samym poziomie Pogorszyła się W powyższym zestawieniu dokonano rekodowania - połączenia skrajnych kategorii zdecydowanie lepsza i raczej lepsza w lepsza oraz raczej gorsza i zdecydowanie gorsza w gorsza ; w zestawieniu nie zaprezentowano kategorii nie wiem wskazywanej przez 3 badanych (139 firm).

6 Wykres 5 Ocena ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na wyróżnione czynniki W jakim stopniu Pana(i) zdaniem w czasie ostatniego roku wzrosło ryzyko prowadzenia działalności Państwa firmy w związku z poszczególnymi czynnikami. Koszty prowadzenia działalności 2 7 Kryzys gospodarczy na świecie 2 6 Wzrost konkurencyjności 3 5 Zatory płatnicze 8% 26% 53% Zmalało Osłabienie popytu w Polsce 2 5 Kurs złotego do euro 8% 13% 47% Nie zmieniło się Nieuczciwość kontrahentów 3 4 Wzrosło Ograniczony dostęp do kredytów 2 26% Brak trwałych relacji z klientem 3% 2 58% Niedobór pracowników wysokowykwalifikowanych 18% 4 Relacje wewnątrz firmy, między pracownikami a dyrekcją 3% 6

7 Wykres 6 Struktura próby według ów NUTS % % 1

8 Wykres 7 Struktura próby według ów NUTS 3 Ile osób zatrudnionych jest w Pana(i) firmie? % 67% 67% 7 67% % 2 29% 23% % 9% do 49 osób osób powyżej 250 osób Wykres 8 Struktura próby według branż W jakiej branży działa Państwa firma? Pośrednictwo finan nsowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Hotele i restauracjee Transport, gospodarka magazynowa i łączność Przetwórstwo przemysłowe Źródło: Badanie ankietowe Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw

9 Wykres 9 Status respondentów (funkcja pełniona w firmie) Jaką funkcję pełni Pan(i) w firmie? % 67% % % 1 9% 8% 7% 7% 3%3% 3% 3% 3% 3% dyrektor / właściciel / współwłaściciel / prezes główny księgowy kierownik działu / asystent dyrektora Inne (np. notariusz, likwidator firmy, doradca finansowy) członek zarządu / pełnomocnik firmy kadrowa / pracownik administracyjny 1 9% 3% 3%

10 Wykres 10 Stan zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach w ciągu ostatniego roku Jak kształtuje się stan zatrudnienia w Państwa firmie na przestrzeni ostatniego roku? % 63% % 2 19% miasto Kraków Utrzymuje się na niezmiennym poziomie Zmniejszyło się Wzrosło Wykres 51 Identyfikacja przyczyn spadku zatrudnienia w ostatnim roku Najważniejsze przyczyny spadku zatrudnienia w ostatnim roku Spadek zamówień 49% Zmniejszenie obrotów 3 Spowolnienie gospodarcze 2 Zwolnienie pracowników sezonowych 8% Wynik prowadzonej wcześniej restrukturyzacji 8% Odejście na emeryturę, rentę, urlop wychowawczy Pracownicy sami odeszli Zakończenie umów na czas określony Zwolnienia dyscyplinarne Ze względu na wysokie podatki Słaba polityka zagraniczna, która blokuje wejście na Racjonalizacja zatrudnienia Obcięcie kosztów

11 Wykres 6 Przekwalifikowanie pracowników wynikające z restrukturyzacji Czy w ramach prowadzonej restrukturyzacji dokonali Państwo przekwalifikowania pracowników? 4 3 Tak Nie miasto Kraków Wykres 73 Plany restrukturyzacyjne badanych przedsiębiorstw Czy planują Państwo restrukturyzację/przebranżowienie przedsiębiorstwa? % % % 6% 7% 7% 6% 7% 6% 6% Tak Nie Nie wiem

12 Wykres 14 Zmiany sytuacji finansowej przedsiębiorstw w ciągu ostatniego roku Czy sytuacja finansowa przedsiębiorstwa w czasie ostatniego roku zmieniła się? % 3 1 7% 3% 39% 4 3 3% 1 3 9% % 53% Zdecydowanie polepszyła się Raczej się polepszyła Jest na tym samym poziomie Raczej się pogorszyła Zdecydowanie się pogorszyła Nie wiem Wykres 15 Postrzeganie kondycji branży na przestrzeni ostatniego roku Czy w czasie ostatniego roku kondycja głównej branży, w której działa Państwa przedsiębiorstwo zmieniła się? % 4 37% 38% 37% 3 47% 4 29% 38% 38% % 7% 7% 3% 1 9% 1 3% 1 3% 1 8% 1 3% Zdecydowanie polepszyła się Raczej się polepszyła Jest na tym samym poziomie Raczej się pogorszyła Zdecydowanie się pogorszyła Nie wiem

13 Wykres 16 Ocena kondycji gospodarki w Polsce w ciągu ostatniego roku Jak ocenia Pan(i) kondycję gospodarki w Polsce w przeciągu ostatniego roku? % % 13% 23% 3% 6% 1 23% % 7% 2 13% 1 Zdecydowanie polepszyła się Raczej się polepszyła Jest na tym samym poziomie Raczej się pogorszyła Zdecydowanie się pogorszyła Nie wiem

14 Wykres 87 Ocena sytuacji gospodarczej województwa małopolskiego A jak wobec kondycji gospodarki w Polsce ocenia Pan(i) sytuacje gospodarczą województwa Małopolskiego? 4 38% % 27% % 3 29% 17% 19% 2 18% % 26% % 13% 7% 3% 3% 3% Zdecydowanie lepsza Lepsza Taka sama Gorsza Zdecydowanie gorsza Nie wiem Wykres 98 Ocena sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa, branży, Polski i Małopolski Proszę powiedzieć, czy w czasie ostatniego roku: 73% % 23% 3 37% 33% 1 sytuacja finansowa przedsiębiorstwa zmieniła się? kondycja głównej branży, w której działa Państwa przedsiębiorstwo zmieniła się? kondycja gospodarki w Polsce zmieniła się? sytuacja gospodarcza województwa Małopolskiego zmieniła się? Polepszyła się Jest na tym samym poziomie Pogorszyła się

15 Wykres 109 Określenie planów przedsiębiorstw w poszczególnych obszarach działania Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? 7% 69% Zatrudnienie 8% 6% 2 1 Produkcja % 1 17% Wydatki inwestycyjne Wydatki na reklamę 2 17% 7% 5 Wydatki na podnoszenie kwalifikacji pracowników 26% Zmniejszenie Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem / nie dotyczy Wykres 20 Określenie planów przedsiębiorstw w dziedzinie zatrudnienia Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? Zatrudnienie % 69% 7 68% 69% % 8% 18% 19% 1 8% 8% 7% 6% 7% 18% 9% 7% 8% Zmniejszenie Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem / nie dotyczy

16 Wykres 21 Określenie planów przedsiębiorstw w dziedzinie produkcji Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? Produkcja 59% % 19% 18% 1 7% 18% 1 7% 2 18% 6% 2 1 Zmniejszenie Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem / nie dotyczy Wykres 22 Określenie planów przedsiębiorstw w dziedzinie wydatków inwestycyjnych % Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? Wydatki inwestycyjne 49% 46% 4 46% % Zmniejszenie 18% % 17% 2 23% Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem / nie dotyczy 7% 18% 2 1

17 Wykres 23 Określenie planów przedsiębiorstw w dziedzinie wydatków na reklamę Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? Wydatki na reklamę 2 48% miasto Kraków 13% 17% % 26% 23% 19% % 17% 17% % % 2 Zmniejszenie Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem / nie dotyczy Wykres 24 Określenie planów przedsiębiorstw związanych z podnoszeniem kwalifikacji pracowników Jakie najważniejsze plany podejmują Państwo w tym roku w poszczególnych obszarach działania? Wydatki na podnoszenie kwalifikacji pracowników % 6 miasto Kraków % 47% 19% 2 3% 49% % 29% 1 13% 7% 5 26% Zmniejszenie Utrzymanie na tym samym poziomie Zwiększenie Nie wiem

18 Wykres 25 Identyfikacja stanowisk, które obejmie zwiększenie zatrudnienia Na jakich stanoiwskach zamierzają Państwo zwiększyć ztrudnienie? % % 8% % 8% 7% przedstawiciel handlowy/ sprzedawca/ obsługa klienta pracownicy fizyczni/ produkcyjnie inni (m.in.dyrektor handlowy, lekarz, praktykant, farmaceuta, informatyk) księgowi kelner/kucharz nie wiem/trudno powiedzieć Wykres 26 Identyfikacja działów, które obejmie zwiększenie zatrudnienia Jakich działów dotyczy zwiększenie zatrudnienia? dział handlowy inne (dział wykonawczy, ochrona, serwis) marketing

19 Wykres 27 Odsetek firm, które w ciągu ostatniego roku starały się o kredyt Czy w czasie ostatniego roku starali się Państwo o kredyt? % 7 67% % % 3 2 miasto Kraków Tak Nie Nie pamiętam Wykres 118 Odsetek firm, które w ciągu ostatniego roku uzyskały kredyt Czy udało się kredyt uzyskać? miasto Kraków 9 8% Tak 76% 2 88% 8 1 Nie 1 8

20 Wykres 29 Identyfikacja obszarów, w których wzrosło ryzyko związane z prowadzeniem działalności Proszę wskazać najważniejsze dwa obszary, w których Pana(i) zdaniem ryzyko związane z prowadzeniem Państwa działalności wzrosło najsilniej w czasie ostatniego roku? Kurs złotego do euro 26% Koszty prowadzenia działalności 2 Osłabienie popytu w Polsce 2 Kryzys gospodarczy na świecie 2 Zatory płatnicze 2 Wzrost konkurencyjności Ograniczony dostęp do kredytów 13% Nieuczciwość kontrahentów Nie wiem 9% Niedobór pracowników wysoko- wykwalifikowanych 3% ubożenie/zadłużenie społeczeństwa/ bezrobocie Inne (m.in. zmniejszenie nakładów na branżę drogową, wzrost cen energii) polityka zagraniczna Relacje wewnątrz firmy, między pracownikami a dyrekcją Brak trwałych relacji z klientem niezrozumiałe, zmienne przepisy prawne

21 Wykres 30 Znajomość funduszy pożyczkowych Czy znane są Panu(i) Fundusze Pożyczkowe? % % % miasto Kraków Tak Nie Wykres 31 Korzystanie z funduszy pożyczkowych Czy korzystali Państwo z Funduszy Pożyczkowych? % 83% 88% % miasto Kraków 1 6% 1 13% Tak Nie Nie wiem

22 Wykres 32 Korzystanie z funduszy unijnych w zakresie programów podnoszących kwalifikacje pracowników Czy korzystali Państwo z Funduszy Unijnych w zakresie programów podnoszących kwalifikacje pracowników? % 13% 1 miasto Kraków % 23% 1 3% 8 Tak Nie Nie wiem Wykres 33 Plany związane z korzystaniem z programów podnoszących kwalifikacje pracowników Czy zamierzają Państwo korzystać z Funduszy Unijnych w zakresie programów podnoszących kwalifikacje pracowników? % % % 1 19% 1 miasto Kraków Tak Nie Nie wiem

23 Wykres 34 Identyfikacja najbardziej potrzebnych szkoleń podnoszących kwalifikacje pracowników Jakie szkolenia w zakresie programów podnoszących kwalifikacje pracowników są Państwu najbardziej potrzebne? Żadne 26% marketing / obsługa klienta 2 finanse/księgowość/rachunkowość umiejętności technologiczne/technika produkcji techniki sprzedaży/ komunikacji języki obce 18% 17% 17% 17% obsługa programów komputerowych 1 Nie wiem zarządzanie zasobami ludzkimi kadry/zasoby ludzkie trening umiejętności menadżerskich Zarządzanie strategiczne 1 9% 9% zarządzanie projektami 7% Public relations Inne specjalistyczne szkolenie zawodowe nieruchomości, geodezja związane z branżą budowlaną

24 Wykres 35 Odczuwanie skutków kryzysu gospodarczego Proszę powiedzieć, czy Państwa przedsiębiorstwo odczuwa skutki kryzysu gospodarczego na świecie? % 36% % 58% % 5 38% 3 2 9% 1 7% 8% 1 miasto Kraków Tak Nie Trudno powiedzieć Wykres 36 Wprowadzenie działań mających zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego na świecie Proszę powiedzieć, czy Państwa przedsiębiorstwo wprowadziło już działania, które mają zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego? % 38% % % % 17% % Tak Nie Trudno powiedzieć

25 Wykres 37 Plany związane z wprowadzeniem działań mających zredukować skutki kryzysu gospodarczego Czy Państwa przedsiębiorstwo zamierza wprowadzić w najbliższej przyszłości działania, które mają zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego? 4 43% % % 3 29% 28% 26% % 3 29% 29% Tak Nie Trudno powiedzieć

26 Wykres 38 Identyfikacja działań, które wprowadzono, aby złagodzić skutki kryzysu Działania, które wprowadzono, aby zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego Obniżanie kosztów, oszczędności 37% Redukcja zatrudnienia Rozszerzenie działalności, inwestycje, reorganizacja 1 Nie wiem 1 Inne (m.in. zawieszenie działalności, zmniejszenie cen usług) Lepsza reklama Nie mogę ujawnić Szukanie nowych rynków zbytu Inwestycje w pracowników, szkolenia Wykres 39 Identyfikacja działań, jakie przedsiębiorstwa zamierzają wprowadzić, aby zminimalizować skutki kryzysu Działania, które zamierza się wprowadzić, aby zminimalizować skutki kryzysu gospodarczego Obniżanie kosztów 33% Rozszerzenie działalności, reorganizacja 3 Inne (remont, nowe źródła dostaw, obniżanie cen usług) 17% Redukcja zatrudnienia 1 Lepsza reklama Poszukiwanie nowych rynków zbytu 8% Inwestycje w pracowników, szkolenia