GLOBALIZACJA CZY IZOLACJA - WSPÓŁCZESNE ZŁUDZENIE

Transkrypt

1 GLOBALIZACJA CZY IZOLACJA - WSPÓŁCZESNE ZŁUDZENIE Widoczne jest jednak co niezwykłego czy nietypowego gdy obserwujemy jedynie now form, zadziwieni mimo, e to jedynie cyklicznie powtarzajcy si stan. Naturalne dla ycia biologicznego, cykle izolacji i mieszania, znane s od milionów lat w przyrodzie. Obecna globalizacja, w historii ludzi, róni si jedynie skal - całego globu, chocia to te przesada i sztuczne zapomnienie o obszarach cigle wyłczonych. Raczej po raz pierwszy ludzie mog j postrzega inaczej ( ulegajc złudzeniu) jako co w skali globu. Dlaczego nastpowało rozdzielenie gatunków? Co dawało pocztek długiemu poegnaniu genów? Pomijajc spory co do szczegółów, jednym z najwaniejszych czynników była przypadkowa izolacja geograficzna. Rzeka DNA ma obecnie około trzydziestu milionów odnóg, na tyle szacuje si liczb wszystkich gatunków wystpujcych na Ziemi. Ocenia si poza tym, e yjce obecnie gatunki stanowi około jednego procenta całkowitej liczby gatunków, które kiedykolwiek wystpowały na Ziemi. Z tego wynika, e rzeka DNA rozdzielała si niezliczon ilo razy w trakcie swej wdrówki na miliardy odnóg. Cofajc si w czasie moemy zaobserwowa te połczenie rzek genów. Dowodzi to, e w historii biologicznej cyklicznie wystpowały okresy izolacji i połczenia geograficznego, oddzielenia i globalizacji 1. Współczesna globalizacja, z antropologicznego punktu widzenia, stanowi kontynuacj procesów integracyjnych, przebiegajcych naturalnie wraz z rozwojem rodzaju ludzkiego od samego pocztku. Ju w staroytnoci tworzeniu tzw. wielkich kultur towarzyszyły zarówno okresy izolacji jak i swobodnego przepływu ludzi, dóbr i kultur na wielkich obszarach. Delta Nilu w staroytnym Egipcie, epoka hellenistyczna, imperium rzymskie, wdrówki ludów, czy jedno kulturowa redniowiecznej Europy pod skrzydłami Kocioła Rzymsko-Katolickiego, to kolejne kroki milowe powracajcych cykli izolacji i globalizacji. Szczególnie w okresie od Owiecenia, poprzez Pozytywizm do Scjentyzmu, widzimy formowanie si ideologicznych podstaw procesu globalizacji. Scjentyzm jako filozofia nauki i kult techniki, po pierwszej wojnie wiatowej, przyczynia si do ogromnego postpu technicznego wraz z towarzyszc mu zasad maksymalizacji zysku w warunkach konkurencji 2. Nasz wiat nie jest wcale a tak wyjtkowy nawet pod wzgldem migracji i wiadomoci globalnej. W sensie procentowym na przełomie XIX w. i XX w. doszło do przemieszczenia znacznie wikszej iloci ludzi, a wiadomo kosmopolityczna wielokulturowa wystpowała na Zachodzie znacznie wczeniej, na przykład w okresie masowego napływu ludzi do Stanów Zjednoczonych, która doprowadziła do pojawienia si rozwaa dotyczcych pluralizmu kulturowego i transnarodowoci 3. Jeeli popatrzymy na globalizacj nie przez pryzmat ocen politycznych czy społecznych, to przede wszystkim staje si oczywiste, e jak pisał Jan Paweł II, to nie globalizacja sama w sobie stanowi problem. Trudnoci wynikaj raczej z braku skutecznych mechanizmów pozwalajcych nada jej właciwy kierunek. Aby jednak znale te mechanizmy, konieczne jest lepsze zrozumienie czym si charakteryzuje współczesna globalizacja i jakie s jej ródła. Globalizacja czsto jest kojarzona z upadkiem muru berliskiego w 1989 r. Wiele krajów dopiero wtedy uwolniło swoje rynki spod władzy pastwa i pozwoliło, by po raz pierwszy rzdziły nimi ludzkie emocje i4. Takie podejcie nie wyjania jednak z jakiego powodu do globalizacji nie doszło przed powstaniem ZSRR ani dlaczego nie została ni objta przed 1989 r. cała pozostała reszta globu. Nie deprecjonujc tej niezwykle istotnej politycznej przesłanki naley podkreli, e jest ona jedynie jednym z czynników, których w sumie jest znacznie wicej i dopiero one wszystkie łcznie doprowadziły w rezultacie do obrazu globalizacji jaki obecnie obserwujemy. Konfrontacja czy agresywne konflikty wykluczaj albo utrudniaj procesy globalizacji. System zimnej wojny faktycznie sprzyjał regionalnym konfliktom, nadawał im rang zmaga midzy supermocarstwami oraz czynił z nich obiekt ogólnowiatowego zainteresowania. Ze wzgldu na globaln rywalizacj adne z supermocarstw nie chciało si przyzna do strat obawiajc si dominacji 1 Dawkins R., Rzeka genów, Wydawnictwo CIS, Warszawa 1995, s ks. Posacki A., Niebezpieczestwa globalizacji, Posłaniec, stycze Ekholm-Friedman K., Friedman J., Global Anthropology, Wallnut Creek: Altamira Press Friedman T.L., Lewus i drzewo oliwne, zrozumie globalizacj, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 2001, s. 11.

2 drugiej strony 5. Jednake obecnie krce po globie stado z ruchomym kapitałem midzynarodowym take nie wyeliminowało lokalnych wojen czy bratobójczych walk, chocia ich tło i uzasadnienie na pewno si zmieniło. To co dostrzegamy wymieniajc cechy współczesnej globalizacji, to przede wszystkim rozwój informatyki i technologii komputerowej, pozwalajcy na stworzenie ogólnowiatowej sieci internetowej, ułatwiajcej usługi wiadczone na du odległo oraz w błyskawicznym tempie. Przy tym atrakcyjno ruchomego kapitału midzynarodowego zneutralizowało wiele tradycyjnych barier administracyjnych. Umoliwiono w ten sposób gry gospodarcze, które wczeniej nie miały tak szerokiego zasigu i siły. To specyficzne uwikłanie administracji poszczególnych rzdów i sfery gospodarczej w co co nie jest przez nikogo do koca kontrolowane, gdy taki charakter ma ruchomy kapitał midzynarodowy, tworzy system niedookrelonej racjonalnoci. Dostrzega si co prawda korzyci globalizacji, takie jak podwyszenie zarobków, tworzenie nowych miejsc pracy czy wiksze wydatki na prace badawczo-rozwojowe, jednak nie sposób pomin pojawiajcych si obaw, takich np. jak zamykanie zakładów pracy i przenoszenie ich do pastw gdzie koszty robocizny albo koszty zwizane z ochron rodowiska s nisze 6. Aby procesy globalizacji stały si bardziej zrozumiałe konieczne jest dotarcie do ródeł, zwizków przyczynowo-skutkowych, czynników bdcych podłoem obiektywnego postrzegania globalizacji. W czasie wielkiej depresji, brytyjski ekonomista John Maynard Keynes sformułował swoj teori bezrobocia, w której wyłoył w jaki sposób działalno pastwa moe pomóc w przywróceniu w gospodarce pełnego zatrudnienia i przyczyni si do jej wzrostu. Naraził si tym na ostr krytyk konserwatystów 7. Podwaył bowiem tsknot za doskonałymi, samoregulujcymi si rynkami, które w długim okresie miały doprowadza do równowagi i wzrostu. Na krytyk odpowiadał słowami, e przecie: w długim okresie wszyscy umrzemy 8. Uzmysławiał tym samym, e wolny rynek i wolna konkurencja to tylko uyteczne mity, a faktyczny spór dotyczy form i metod w jaki pastwo ma skutecznie interweniowa w działalno gospodarcz. Poszukujc czynników geopolitycznych zwizanych z globalizacj znajdujemy przede wszystkim współczesne formy interwencji pastwa na gospodark wewntrzn i midzynarodow. Do jej głównych cech nale: - budowa rezerw walutowych, - gra w poyczki zwizane ze stagnacj płac w USA, - gra pozorów, jako forma wywierania wpływu na gospodarki innych pastw, - wpływ na gospodark wiatow poprzez posiadanie lub kontrolowanie najwyszych technologii. Budowa rezerw walutowych wynika z koniecznoci zabezpieczenia si pastw nie posiadajcych silnej waluty przed wahaniami koniunkturalnymi. Toczy si gra gospodarcza w której pastwa posiadajce tak walut sprzedaj swoje obligacje zapoyczajc si w krajach rozwijajcych si. Te ostatnie spłacaj swoje wczeniejsze długi oraz tworz rezerwy zabezpieczajce przed ogromn zmiennoci, szczególnie stóp procentowych i kursów walut, które mog szybko przekształci umiarkowane zadłuenie w ciar nie do udwignicia. W cigu ostatnich lat płace realne w USA w zasadzie wykazywały stagnacj, a płace realne w dolnym segmencie tak stagnacj wykazuj ju przez wier wieku 9. Jednoczenie udzielane tam były nadmierne poyczki hipoteczne o których czsto było wiadomo, e w odniesieniu do znacznej ich iloci były nie do spłacenia 10. Nadmierne zadłuenie powikszało ryzyko wystpienia kryzysu, który gdy ju wystpił jest dwigany przez całe społeczestwo, a nie przez poyczkodawców. Przypomina to sytuacj z XIX w i pocztków XX w. gdy pracodawcy nie opłacali pracowników pienidzmi ale biletami pozwalajcymi na zakupy w sklepach przyzakładowych. Obecnie pastwo czciowo 5 Tame, s Bohringer C., Deckstein D., Hawranek D., Hierscher H., Machler A., Pieper C., Senga M., Praca globalna ruletka, Manager Magazin, r. 7 Stiglitz J.E., Wizja sprawiedliwej globalizacji, PWN, Warszawa 2007, s Tame, s Tame, s. 257, He lives in a Mouse a very nice house, Business English Magazine, Nr 3/ 2007.

3 kontroluje kierunki wypływu pienidza na rynek poprzez udostpnianie ich w formie poyczek, a kosztem w razie niepowodzenia obcia podatników. Podobna gra pozorów dotyczy szeroko rozumianego doradztwa i powiza gospodarczych z krajami rozwijajcymi si. Chocia niekiedy antyproduktywne doradztwo i powizania gospodarcze mogły by pomocne to ocena jest złoona i zalena od dalszych suwerennych działa politycznogospodarczych oraz skutków w długich okresach czasu. Zachwyt technologi cyfrow i wykorzystaniem Internetu oraz łcznoci bezprzewodowej s w pełni uzasadnione. Kluczem do nich stały si najwysze osignicia naukowe w tej dziedzinie, czasami zwizane z przemysłem zbrojeniowym lub kosmicznym, nad którymi kontrol posiadaj kraje najwyej rozwinite, głównie USA. Poczwszy od Doliny Krzemowej, poprzez komputery klasy PC, koczc na NETSCAPE i Internecie, chocia produkcja i dystrybucja s globalne, jednak myl techniczna i dalsze badania maj charakter lokalny. Podsumowujc, nie ulega wtpliwoci, e globalizacja ma swoje ródła w polityce. Nie mniej wane były jednake czynniki ekonomiczne, jako rezultat postpu i wzrostu gospodarczego. Kierujc uwag na kluczowe czynniki ekonomiczne, odnajdujemy te formy i cechy współczesnej gospodarki, które w istotny sposób skierowały jej wektor ku globalizacji w okresie ostatnich dziesicioleci. Zmianie uległy przede wszystkim: - długo i/ lub fazy ycia sektorów (bran), - cykl ycia produktu, - moliwo elastycznej transformacji organizacyjnej, osiganie korzyci skali i wielkoci udziału w rynku poprzez fuzje, przejcia, outsourcing i insourcing, - rozwój nowych form uytecznoci dystrybucji, - budowanie przewagi strategicznej dziki globalizacji. Analizujc relatywny udział podmiotów gospodarczych w rynku danego sektora w powizaniu z faz ycia danego sektora oraz długoci ycia sektora widzimy, e firmy mog si znale w zupełnie odmiennych sytuacjach strategicznych. Przede wszystkim uległy stagnacji lub zachowały małe tempo wzrostu tradycyjne brane, takie jak energetyka, hutnictwo, przemysł stoczniowy, itp., zachowujc przy tym stosunkowo wysok efektywno ekonomiczn i znaczne nadwyki finansowe. Firmy takie nazywa si dojnymi krowami. Jednoczenie powstały nowoczesne brane o relatywnie krótkim okresie ycia sektora. Oczekiwany zwrot kapitału w tych branach liczy si w kilku lub kilkunastu latach. Dodatkowo zwizane s one z wysokim poziomem ryzyka, a kapitały na ich działalno pochodz przynajmniej w czci od dojnych krów 11. W ten sposób zrodziły si powizania wykraczajce poza tradycyjne substytucyjne, pozwalajce opanowa wiksz cz rynku danej brany, czy powizania pionowe ( gromadzce przedsibiorstwa od surowca do kocowego produktu). W ten sposób kapitały jednej brany zaczły by lokowane w innych branach, pozornie w aden sposób nie powizanych ze sob. Te nowe zwizki opieraj si o nadwyki finansowe w branach lub firmach w których wyczerpały si moliwoci wzrostu, a które zaczły poszukiwanie moliwoci w innych branach, najlepiej w korzystnym powizaniu z bran tradycyjn, np. w celu dodatkowego zabezpieczenia przed ryzykiem finansowym albo ochrony przed zmianami kursowymi walut czy kosztami na rynkach pracy. Walka konkurencyjna przestała by tak czytelna jak wczeniej. Powizania kapitałowe s obecnie trudne do ustalenia, czsto stanowi dobrze strzeon tajemnic, a prawdziwe motywy pozostaj w ukryciu dla wikszoci uczestników rynku. W powizaniu z cigle nowymi formami spekulacji na rynkach finansowych, na giełdach papierów wartociowych czy giełdach towarowych, to wszystko dodatkowo zaciera i tak ju mało czytelny obraz. Gdy kiedy samochody czsto pokrywały si rdz lub zuywały mechanicznie przed tym jak ich właciciele byli gotowi rozsta si z nimi na zawsze, tak obecnie jako aut przekracza faktyczne potrzeby wikszoci konsumentów. Przewaajca liczba sprawnych samochodów zwykle jest wycofywana z uycia o wiele wczeniej anieli nastpi faktyczne zuycie techniczne. W rezultacie, podstawa konkurencyjnoci zmienia si, skróceniu uległ czas projektowania nowego modelu, a podział pracy producenta i jego dostawców w ramach tzw. rozerwanych technologii pozwala elastycznie spełnia oczekiwania poszczególnych klientów co do okrelonej konfiguracji, konkretnie 11 Strategor, Zarzdzanie firm, PWE, Warszawa 2001, s. 126.

4 zamawianego przez nich modelu 12. Cykl ycia produktu zmienił si, a jako i rodzaj produktu czsto przekraczaj oczekiwania klientów, szczególnie w momencie pojawienia si nowego produktu. Klient jest zmuszony do nauczenia si jak korzysta z produktu, przyzwyczai si do niego i by gotowym do przyjcia nowych umiejtnoci i zmiany przyzwyczaje co kilka lat. Jednoczenie rozerwane technologie pozwalaj na geograficzne rozprzestrzenienie si produkcji poszczególnych elementów składajcych si na dany efekt kocowy. Te same elementy słu bowiem do wytworzenia rónych produktów, modeli czy marek. Zmiany w budowie struktury i wykorzystaniu kapitałów, w powizaniu z rozerwanymi technologiami i elastycznie dopasowanym cyklem ycia produktu, s dodatkowo wzmacniane moliwociami transformacji organizacyjnej. Pozwala ona na osiganie dodatkowych korzyci wielkoci skali czy parytetu udziału w rynku. Fuzje, przejcia, wydzielanie czy przyłczanie do działalnoci podstawowej okrelonych rodzajów działalnoci przy wykorzystaniu dostpnych rozwiza prawnych, tworz organizacyjn platform umoliwiajc dopasowanie si, która poprzez to pozwala osign cele przy niszych kosztach, wikszej sprawnoci i skutecznoci. Wszystkie opisane wczeniej czynniki ekonomiczne nie mogłyby realnie funkcjonowa gdyby nie całkowita zmiana systemów dystrybucji. Wyróniamy tutaj nastpujce rodzaje uytecznoci systemów dystrybucji 13 : - dostosowanie wielkoci pojedynczej partii dostaw, - czas oczekiwania, - dogodno przestrzenna, - zrónicowanie produktu, - wsparcie ze strony usług. Systemy dystrybucji znalazły si na poziomie pozwalajcym na precyzyjne dostosowanie si do oczekiwa klientów hurtowych. Wielko partii dostaw jest w taki sposób skorelowana ze sposobem i opłacalnoci rodka transportu, gdzie jednostk jest najczciej jeden kontener, e koszt dostawy został maksymalnie zoptymalizowany. Jednoczenie rodki transportu, poczwszy od transportu wodnego, poprzez kolejowy, samochodowy czy lotniczy, pozwalaj zarówno na umiejscowienie towaru w przestrzeni jak i dokładne dostarczenie go w danym momencie czasowym w dowolne miejsce. Współczesna dystrybucja oparta o skomputeryzowane centra dystrybucji, elastyczne łacuchy dostaw i konteneryzacj transportu potrafi sprosta wszystkim wyzwaniom wynikajcym tak z moliwoci technologicznych, jak monitorowania i elastycznoci dostosowania si do potrzeb rynku w skali globalnej. W rezultacie zmian jakie zaszły w wyniku postpu i wzrostu gospodarczego w ostatnich dziesicioleciach, przy wykorzystaniu działania nowych czynników ekonomicznych jakie zostały dziki temu pobudzone, poszczególne podmioty gospodarcze mog konkurowa budujc globaln przewag strategiczn. W strategii globalnej, zakłada si bezporednie inwestowanie poza granicami kraju macierzystego w okrelone i zalene od typu organizacji ogniwa łacucha wartoci. Ponadto przyjmuje si moliwo dokonywania transakcji handlowych w ramach przedsibiorstwa w celu zapewnienia odpowiedniej cyrkulacji półproduktów lub zaspokojenia zapotrzebowania rónych rynków na wyroby finalne. Przy tym usługi przedsibiorstwa s sprzedawane w wielu krajach, a dla kadego regionu firma wypracowuje nieco inn strategi. Strategia globalna opiera si na dwóch głównych ródłach przewagi konkurencyjnej: - moliwoci geograficznego rozproszenia rónych dziedzin działalnoci przedsibiorstwa w celu zaopatrzenia rynku wiatowego, - zdolnoci zapewnienia koordynacji rónych ogniw łacucha wartoci. Czynnikiem przesdzajcym o powodzeniu strategii globalnej s przede wszystkim konfiguracja i koordynacja działalnoci przedsibiorstwa 14. Szczególne miejsce w ramach problematyki globalizacji zajmuj usługi. Gospodarka wiatowa jest w znacznym stopniu gospodark usługow. Dzieje si tak dlatego, poniewa istnieje pozytywny zwizek midzy poziomem rozwoju gospodarczego a rol usług w gospodarce. Wiele usług trudno 12 Christensen C.M., Raynor M., Verlinden M. Skate to where the money will be, HBR, listopad Penc J., Encyklopedia zarzdzania, WSSM w Łodzi, Łód 2008, s Strategor, Zarzdzanie firm, PWE, Warszawa 2001, s. 192.

5 zaliczy do przedmioty handlu. Usługi nie maj włacicieli i kocz si wraz z ich wykonaniem. Do najwaniejszych bran sektora usług zalicza si transport, komunikacj, handel, usługi finansowe, budowlane, operacje nieruchomociami, wynajem i leasing, usługi publiczne, usługi socjalne, usługi dla ludnoci, usługi zwizane z kultur, wypoczynkiem i turystyk, a take usługi komunalne i budowlane. Wan kategori s te usługi reklamowe, prawne, biznesowe, zatrudnienia, ochrony osób i mienia 15. Do wykonania usług w skali midzynarodowej zwykle konieczny jest czasowy pobyt personelu za granic, tworzenie biur zagranicznych lub filii w ramach inwestycji kapitałowych. Wyłamuj si spod tych ogranicze usługi realizowane przy wykorzystaniu sieci teleinformatycznej, które znacznie zwikszyły transportowalno usług poza granice, usługi powizane z kredytem uwarunkowanym dodatkowym wiadczeniem usług ( np. usług doradczych), usługi zwizane z działalnoci instytucji no profit czy wiadczeniem usług przez polityczne, gospodarcze lub militarne organizacje midzynarodowe. Podobnie poza nawiasem pozostaj te usługi wykonywane w ramach migracji zarobkowej przy transferach uzyskanych dochodów do kraju macierzystego. Dominacja w handlu usługami, tak jak i w handlu dobrami fizycznymi, naley do krajów najwyej rozwinitych. W 2005 r. przypadło na nie ponad 70 % wiatowego eksportu i importu usług. Stopie tej dominacji stopniowo zmniejsza si na rzecz wzrostu udziału krajów rozwijajcych si i krajów transformacji. 16 Podsumowujc, globalizacja jest uznawana za współczesn form gospodarki midzynarodowej, która jako zjawisko cykliczne moe w zalenoci od czynników politycznych i ekonomicznych rozwija si, ulec stagnacji albo podlega redukcji. Silna uwaga skierowana na pastwa w niej uczestniczce powoduje czsto, e traci si z pola widzenia obszary wykluczone. Aby wyzwoli si spod by moe złudnej sugestii, mona analizowa kolejne czynniki kojarzce si z powstaniem globalizacji, które mog te podwaa zasadno stwierdzenia o globalnym charakterze tego zjawiska. Analiza taka powinna by pomocna i wykorzystana do poszukiwania korzyci lub zagroe przez zainteresowane tym pastwa, brane lub podmioty gospodarcze niezalenie czy uznamy globalizacj za fakt czy tylko za subiektywne wraenie lub modny slogan. Andrzej Borkowski 15 Szymaniak A., praca zbiorowa, Globalizacja usług, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o., Warszawa 2008, s Tame, s. 46