Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Marcin Krzywda, rok Autor: Marcin Krzywda Tytuł: Produkty strukturyzowane w praktyce

Transkrypt

1

2 Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Marcin Krzywda, rok 2010 Autor: Marcin Krzywda Tytuł: Produkty strukturyzowane w praktyce Wydanie I Data: ISBN: Projekt okładki: Marzena Osuchowicz-Podleś Redakcja: Magda Wasilewska, Sylwia Fortuna Skład: Karolina Pawlas Wydawnictwo Złote Myśli sp. z o.o Gliwice ul. Daszyńskiego kontakt@zlotemysli.pl Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Wykonywanie kopii metodą kserogra czną, fotogra czną, a także kopiowanie książki na nośniku lmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.

3 Spis treści Wstęp...5 Tradycyjne produkty finansowe...12 Lokaty bankowe...13 Obligacje...18 Akcje...26 Kontrakty futures...29 Opcje...37 Idea produktów strukturyzowanych...56 Czym są produkty strukturyzowane?...57 Zaglądamy pod maskę...58 Dopasowanie...62 Podsumowanie...66 Lokaty strukturyzowane...68 Lokaty bankowe a strukturyzowane...68 Instrumenty bazowe...70 Dostęp do jakich rynków dają struktury?...71 Forma zewnętrzna produktu (opakowanie)...78 Formuły wypłaty i opcje egzotyczne...81 Podsumowanie...94 Obligacje strukturyzowane...97 Zalety notowania na giełdzie...98 System notowań obligacji...99 Jak zarabia się na obligacjach strukturyzowanych? Aktualnie notowane obligacje strukturyzowane Obligacje nienotowane na giełdzie Podsumowanie Certyfikaty inwestycyjne System notowań certyfikatów inwestycyjnych Rodzaje certyfikatów Podsumowanie Słownik Bibliografia Pozycje książkowe Raporty dostępne w Internecie

4 Wstęp Wstęp Masz przed sobą kolejną książkę mojego autorstwa, wydaną przez Złote Myśli, poświęconą inwestowaniu pieniędzy. Bez wątpienia zgodzisz się, że inwestowanie ciężko zarobionych pieniędzy to ryzykowne zajęcie i że niełatwo byłoby Ci się pogodzić z ich stratą. Na wstępie chciałbym Cię jednak przekonać, że warto. Pomyśl, że jeśli zainwestujesz swoje pieniądze, będą one pracować dla Ciebie, podczas gdy Ty nawet nie kiwniesz palcem. Niektórzy ludzie nie są w stanie zachować pieniędzy, które zarobią i wydają je w krótkim czasie. Niestety, będą oni musieli całe życie zarabiać na siebie. Lepiej jednak zaoszczędzić trochę, odpowiednio zainwestować, po to, by zmusić swoje pieniądze do pracy! Wiesz, czym jest in acja? Być może uważasz, że to tylko jeden z nic nie mówiących wskaźników podawanych w Wiadomościach, jednak to coś więcej to niewidzialna ekonomiczna siła sprawiająca, że za stałą sumę gotówki każdego dnia możesz kupić coraz mniej. Aby uchronić się przed negatywnym wpływem in acji na stan swojego portfela inwestuj pienią- 5

5 Wstęp dze. Jeśli zwrot z Twoich inwestycji będzie wyższy niż stopa in acji zarabiasz! Być może jesteś biznesmenem wtedy na pewno wiesz, jak ważne w działalności są inwestycje, niezależnie od tego, czy Twoja rma jest mała czy duża. W biznesie dokonujesz inwestycji w rzeczy, w rozwój rmy, we wdrażanie nowych rozwiązań. Tutaj mówić będziemy o inwestycjach w kapitał. Tak jak w rmie pracują maszyny oraz pracownicy, tak w dziedzinie inwestycji nansowych pracują same pieniądze. Prawdopodobnie masz lub w przyszłości założysz rodzinę. Utrzymanie rodziny to trudna sprawa, gdy weźmiesz pod uwagę kredyt mieszkaniowy, kupno samochodu czy wydatki na utrzymanie dzieci. Systematyczne inwestowanie niewielkiej części miesięcznej pensji może pomóc zebrać Ci dużą sumę w przyszłości. Czy inwestowanie jest trudne? Może Ci się tak wydawać, bo faktycznie możliwości inwestycyjnych jest wiele i łatwo się w tym wszystkim pogubić. Celem książek wydawanych przez Złote Myśli jest pomóc Ci odnaleźć się w szerokiej dziedzinie inwestycji. Tematem tej książki będą modne ostatnio produkty strukturyzowane. Na kolejnych stronach postaram się wprowadzić Cię w ten obszar nansów. Moda na coraz to nowe instrumenty nansowe sprawia, że warto wiedzieć, czym są produkty struk- 6

6 Wstęp turyzowane i jakie dają możliwości. Podobnie jak większość nowoczesnych rozwiązań nansowych, które docierają do Polski z rynków zachodnich, tak samo jest w przypadku produktów strukturyzowanych. W odróżnieniu od tradycyjnych form lokowania kapitału (akcje, obligacje, lokaty bankowe), produkty strukturyzowane możemy zaliczyć do gatunku tzw. inwestycji alternatywnych. Zysk, jaki osiągniesz, kupując taki produkt, uzależniony jest od przyszłej wartości określonego papieru wartościowego lub wskaźnika (np. kursu akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut) albo wielu papierów wartościowych (np. koszyka akcji). Oferują je instytucje nansowe, najczęściej banki i domy maklerskie lub rmy zajmujące się wyłącznie tym typem produktów nansowych. Konstrukcja takiego instrumentu może być skomplikowana, jednak możemy wymienić dwa ich rodzaje: 1. Produkty gwarantujące ochronę kapitału są bardzo bezpieczne, przede wszystkim gwarantowane jest, że po zakończeniu inwestycji otrzymasz z powrotem 100% kwoty, którą zainwestowałeś. Jednocześnie dają one określony udział w zyskach, które wygeneruje instrument nansowy, na którym opiera się dany produkt. Nie poniesiesz więc straty, a masz możliwość zysku. 7

7 Wstęp 2. Produkty niegwarantujące pełnej ochrony kapitału są bardziej ryzykowne, gdyż większy jest Twój udział zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez instrument, na którym bazuje produkt strukturyzowany (niemniej masz szansę na większy zarobek). Może na razie brzmi to enigmatycznie. Spójrzmy więc na dwa rodzaje inwestycji. Po pierwsze akcje. Umożliwiają one duży zysk pod warunkiem wzrostu kursów. Hossa jednak nie trwa wiecznie, a kiedy kursy spółek giełdowych spadają, akcje i fundusze inwestycyjne tracą na atrakcyjności. Z drugiej strony lokata bankowa. Korzystając z niej, masz pewność, że po upływie określonego czasu dostaniesz z powrotem swój kapitał plus niewielkie odsetki. Kapitał ma tutaj gwarantowaną ochronę, nie możesz go stracić, jednak nie zarobisz dużo. A gdyby tak połączyć zalety obu rozwiązań? Wyobraź sobie instrument nansowy, który zagwarantuje Ci, że po określonym czasie otrzymasz z powrotem zainwestowaną kwotę, a jednocześnie, jeśli koniunktura okaże się dobra, umożliwi Ci osiągnięcie zysków. Tak właśnie zostały pomyślane produkty strukturyzowane. Przez produkty strukturyzowane możesz pośrednio uzyskać dostęp do instrumentów i strategii inwestycyjnych, które normalnie byłyby dla Ciebie niedostępne lub trudno dostępne i wymagałyby dużej 8

8 Wstęp wiedzy i doświadczenia. Niektórymi z nich można także handlować na giełdzie. W Polsce rynek struktur jest jeszcze w początkowej fazie rozwoju. Obecne są od roku 2000, kiedy banki BPH i WBK wprowadziły do swojej oferty pierwsze lokaty strukturyzowane. Wraz z rozwojem gospodarczym i rosnącą zamożnością Polaków zwiększa się ilość instytucji proponujących swoim klientom takie rozwiązania. Oferuje je obecnie kilkanaście banków i instytucji nansowych. Stają się one coraz bardziej popularne. Aby przekonać się, jak duży potencjał drzemie w tym rynku, wystarczy spojrzeć na dane z innych krajów, świadczące o jego rozmiarach: 120 mld euro to wartość inwestycji w produkty strukturyzowane w Niemczech, podobnie we Włoszech. Natomiast Szwajcarzy, Hiszpanie, Francuzi i Belgowie ulokowali w ten sposób po 100 mld euro. Wielkość poszczególnych rynków wiąże się z zamożnością społeczeństwa. Łącznie europejski rynek struktur osiągnął w 2007 roku wartość ponad 800 mld euro i szacuje się, że w roku 2008 wartość ta przekroczy 1 bln euro. 1 Tak kształtowała się liczba nowych emisji produktów strukturyzowanych w pierwszych miesiącach 2009 roku: 1 Na podstawie: 9

9 Wstęp Początkowo produkty strukturyzowane były zarezerwowane jedynie dla najzamożniejszych klientów banków, obecnie sytuacja się zmienia i inwestycje te są już powszechnie dostępne. Niezaznajomionych z tym tematem może przerażać różnorodność dostępnych możliwości, zarówno ta zawiązana z instrumentami mogącymi wchodzić w skład produktu, jak i parametrami cechującymi gotowy już produkt. W tej książce zacznę od przedstawienia tradycyjnych form oszczędzania i inwestowania, na których zbudowane są produkty strukturyzowane. Poznamy opcje, a w szczególności opcje egzotyczne instrument nansowy, bez którego nie byłoby struktur. Następnie przedstawię bardziej szczegółowo ideę konstrukcji takiego instrumentu. Dalsze rozdziały 10

10 Wstęp będą poświęcone już praktycznym realiom polskiego rynku nansowego. Po koniec omówię dwa typy produktów strukturyzowanych, którymi można handlować na giełdzie. Książka ta powstała z myślą o osobach zainteresowanych nowościami na polskim rynku produktów nansowych, a także instrumentami dającymi nowe możliwości inwestycyjne i większe bezpieczeństwo. Aby dokonać właściwego wyboru, warto wcześniej poznać przedmiot zainteresowania. Jeśli przekonałem Cię do słuszności inwestowania własnych pieniędzy i należysz do osób potencjalnie zainteresowanych nowymi możliwościami zapraszam do lektury! 11

11 Tradycyjne produkty nansowe Tradycyjne produkty nansowe Przygodę z produktami strukturyzowanymi zaczniemy od poznania składowych, z których można je stworzyć, czyli tradycyjnych instrumentów rynku bankowego i nansowego. Oczywiście nie będę tutaj opisywał szczegółowych rozwiązań dotyczących handlu konkretnymi instrumentami, jedynie przedstawię idee funkcjonowania niektórych rozwiązań, w kontekście tematu całej książki. Zainteresowanych bardziej szczegółowym opisem w odpowiednich momentach odsyłam do innych publikacji. Jeśli wiesz już, czym są lokaty bankowe, obligacje, akcje i kontrakty terminowe, możesz pominąć ten rozdział i od razu przejść do kolejnego. Jeśli jednak chcesz sobie krótko przypomnieć tę tematykę serdecznie zapraszam. 12

12 Lokaty bankowe Lokaty bankowe To chyba najprostsza forma lokowania gotówki z nadzieją na zysk. Jest to pewna umowa między Tobą a bankiem, na mocy której oddajesz do banku określony kapitał (gotówkę), aby po z góry określonym czasie dostać go z powrotem, powiększony o umówione odsetki 2. Ważne w przypadku lokaty jest to, że z góry wiadomo, ile wyniesie zysk. Przykład. Stopa procentowa r = 6%, okres lokaty T = 1 rok, a kwota lokaty wynosi zł. Po roku mamy zatem: * (1 + 6%) = * 106% = zł Ogólny wzór będzie zatem taki: FV = PV * (1 + r) gdzie: FV przyszła wartość Twojego kapitału (future value), tyle otrzymasz po zamknięciu lokaty. Często mówi się też o kapitale końcowym. PV obecna wartość Twojego kapitału (present value), tyle pieniędzy składasz na lokacie. Często mówi się też o kapitale początkowym. 2 Wyczerpująco temat lokat bankowych omówiłem w książce Finanse dla każdego, Gliwice

13 Lokaty bankowe Lokaty na okres krótszy niż rok Banki oferują oczywiście możliwość zakładania lokat na okresy krótsze od roku. Jednak w tabeli oprocentowania znajdziemy roczną stopę procentową! J ak obliczyć, ile odsetek dostaniemy z lokaty miesięcznej? Jest to dość intuicyjne. Bierzemy roczną stopę nominalną (podaną w tabeli oprocentowania) i dzielimy przez 12, a następnie mnożymy przez taką liczbę miesięcy, ile trwa rozpatrywana lokata. Ewentualnie jeśli jest to lokata na określoną liczbę dni, to dzielimy stopę przez 365 i mnożymy przed daną liczbę dni. Przykład. Stopa procentowa r = 6%, okres lokaty T = 6 miesięcy, a kwota lokaty wynosi zł. Popół roku mamy zatem: * (1 + 6% / 12 * 6) = * 103% = zł Ogólny wzór będzie zatem taki: FV = PV * (1+r / 12 * m) m oznacza tutaj liczbę miesięcy. Składanie oprocentowania Z oprocentowaniem składanym na lokacie mamy do czynienia, gdy co jakiś czas dochodzi do kapitalizacji odsetek, czyli dopisania odsetek do kapitału. W ten sposób Twój kapitał się zwiększa i procent w kolejnym okresie jest naliczany od wyższej kwoty. 14

14 Lokaty bankowe Jak łatwo się domyślić, daje to większe zyski niż oprocentowanie proste, gdzie odsetki były dopisywane raz na koniec okresu trwania lokaty. Albert Einstein nazywał procent składany największym matematycznym odkryciem w historii. Cud procentu składanego sprawia, że Twoje pieniądze są samonapędzającą się maszynką do zarabiania. Żeby działał, potrzebne są dwa czynniki: powtórne inwestowanie zarobionych pieniędzy i czas. Im dłużej inwestujesz, tym większą kwotą obracasz. Lokata bankowa o rocznej kapitalizacji Rozpoczniemy od najprostszego przypadku, czyli lokaty rocznej, utrzymywanej przez kilka lat. Zakładamy więc, że r oznacza nominalną, roczną stopę procentową 3, n liczbę lat, na ile umieścimy pieniądze na lokacie. Zgodnie z zasadą oprocentowania składanego, co roku odsetki będą dopisywane do kapitału w i kolejnym roku procentować będzie już większa kwota. Zobaczmy, jak kształtować się będą odsetki w kilku pierwszych latach: Rok Procent za n. rok Wartość kapitału po n. roku 1 P*r P+P*r=P*(1+r) 3 Ważne założenie: stopa procentowa w kolejnych latach się nie zmienia! 15

15 Lokaty bankowe 2 P * (1 + r) * r P * (1 + r) + P * (1 + r) * r = P * (1 + r) 2 3 P * ( 1 + r) 2 * r P * (1 + r) 2 +P*(1+r) 2 *r=p*(1+r) 3 4 P * ( 1 + r) 3 * r P * (1 + r) 3 +P*(1+r) 3 *r=p*(1+r) 4 Ogólnie otrzymujemy zatem zależność: FV = PV * (1+r) n Przykład. Stopa procentowa r = 6%, okres lokaty T = 4 lata, a kwota lokaty wynosi zł. Zobaczmy, jak będzie się kształtować wartość kapitału po każdym roku: Ro k Procent za n. rok Wartość kapitału po n. roku ,00 zł 1 600,00 zł ,00 zł 2 636,00 zł ,00 zł 3 674,16 zł ,16 zł 4 714,61 zł ,77 zł Podobnie oprocentowanie składane działa dla lokat o okresie krótszym niż rok. 16

16 Lokaty bankowe Najważniejsze cechy lokat bankowych 1. Okres umowy To okres, na który powierzasz gotówkę bankowi. Wyróżniamy lokaty terminowe (na przykład 3 miesiące, 6 miesięcy, rok) oraz depozyty a vista, w których umowa jest na czas nieoznaczony. Przy lokatach terminowych po upłynięciu okresu umowy z reguły jest ona automatycznie przedłużana na następny okres, jeśli nie wydasz bankowi innej dyspozycji. 2. Oprocentowanie Jest to stopa procentowa (podawana w skali rocznej), określająca odsetki, które otrzymasz. 3. Okres kapitalizacji To okres, po upływie którego odsetki, które narosły, doliczane są do kwoty kapitału, a zatem podlegają oprocentowaniu, co oczywiście zwiększa dochód. Zasadniczo lokaty kapitalizowane są po upływie okresu umowy, jednak lokatę półroczną, kapitalizowaną po okresie umowy, którą odnowisz na następne pół roku, możesz traktować jako lokatę roczną z okresem kapitalizacji równym pół roku. 4. Stałe bądź zmienne oprocentowanie Dla niektórych lokat oprocentowanie jest stałe w okresie umowy, dla innych bank może je zmieniać. 17

17 Obligacje 5. Naliczanie odsetek w przypadku wcześniejszego zerwania umowy Ta cecha jest istotna, gdy z pewnych powodów musisz zerwać umowę dotyczącą lokaty przed jej końcem. Często ponosi się konsekwencje w postaci zmniejszenia odsetek bądź ich nieotrzymania. Obligacje Obligacja jest papierem wartościowym, który poświadcza zaciągnięcie długu. Dług ten ma być zwrócony w określonym z góry czasie i na określonych warunkach, powiększony o odsetki. Obligacje mogą emitować państwa, gminy, przedsiębiorstwa. W Polsce najlepiej rozwinięty jest rynek obligacji skarbowych (państwowych). Tak jak ludzie pożyczają pieniądze, tak samo postępują rmy i państwa. Przedsiębiorstwa potrzebują pieniędzy na rozwój i inwestycje, a rząd na wypełnienie luki budżetowej. Oczywiście organizacje te mogłyby pożyczać pieniądze od banków, ale zazwyczaj kredyty są drogie, a banki stawiają wysokie wymagania. Rozwiązaniem jest zbieranie pieniędzy poprzez emisję obligacji na rynku publicznym. W ten sposób każdy z inwestorów pożyczy małą część 18

18 Obligacje niezbędnego kapitału. Podsumowując, obligacja jest wysublimowaną formą zaciągania pożyczki. Oczywiście nikt nie pożyczałby komuś nieznanemu pieniędzy, gdyby nic z tego nie miał. Emitent obligacji musi zapłacić inwestorowi za przywilej korzystania z jego pieniędzy. Odbywa się to w formie odsetek płatnych zgodnie z ustalonym wcześniej oprocentowaniem i w ustalonym terminie. Czasem oprocentowanie to nazywamy kuponem, ang. coupon. Dzień, w którym emitent zobowiązuje się zwrócić pożyczoną kwotę, nazywamy dniem wykupu. Obligacje charakteryzują się tym, że dokładnie wiadomo, ile się zarobi w najbliższym okresie odsetkowym. Podstawowe pojęcia związane z obligacjami Wartość nominalna kwota, od której nalicza się odsetki i która jest płacona w momencie wykupu przez emitenta posiadaczowi obligacji. Termin wykupu termin, w którym, jeśli posiadasz obligację, otrzymasz od emitenta zwrot pożyczonego kapitału. 19

19 Obligacje Oprocentowanie (kupon) stopa procentowa wskazująca, ile odsetek wypłaca się od wartości obligacji. Terminy płacenia odsetek ich częstotliwość to zazwyczaj raz w roku, raz na pół roku bądź raz na kwartał. W przypadku niektórych obligacji nie są wypłacane odsetki w czasie posiadania obligacji, posiadacz obligacji zarabia na niej w inny sposób. Omówimy to później. Cena emisyjna cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji jej pierwszemu posiadaczowi. Kurs obligacji jeśli obligacja jest notowana na giełdzie, to jest to kurs podawany w procentach wartości nominalnej obligacji i nie obejmuje odsetek, które narastają każdego dnia (począwszy od dnia, w którym dokonana była ostatnia wypłata odsetek). Cena rozliczeniowa obligacji ostateczna cena, jaką płaci się w transakcji za obligację; cena ta obejmuje również odsetki narosłe od ostatniej płatności, określona jest w następujący sposób: kurs obligacji * wartość nominalna + narosłe odsetki Odsetki od obligacji mogą być naliczane na różne sposoby. Wyróżniamy zazwyczaj obligacje o stałym oprocentowaniu, zerokuponowe i o zmiennym oprocentowaniu. 20

20 Obligacje Obligacje stałokuponowe Inaczej mówiąc, to obligacje o stałym oprocentowaniu. Właścicielowi takiej obligacji przysługuje niezmienne oprocentowanie w całym okresie od nabycia do wykupu obligacji i jest z góry znane. Pozwala Ci to dokładnie określić wysokość wszystkich płatności z tytułu posiadania obligacji już w momencie jej zakupu. W zależności od rozwoju sytuacji rynkowej wybór takiej obligacji może czasem okazać się korzystny, a czasem nie. Przykład. Skarb Państwa emituje obligację o stałym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 3 lata, o wartości nominalnej 1000 zł oraz oprocentowaniu 6%. Odsetki płacone są raz na pół roku. Oznacza to, że posiadając tę obligację, otrzymasz następujące płatności: 1000 zł (koszt zakupu obligacji) Po 6 miesiącach: Po 12 miesiącach: Po 18 miesiącach: Po 24 miesiącach: Po 30 miesiącach: Po 36 miesiącach: 30 zł (3% za pół roku) 30,00 zł 30,00 zł 30,00 zł 30,00 zł 1000 zł +30zł = 1030 zł (wartość nominalna + narosłe odsetki) 21

21 Obligacje Obligacje o zmiennym oprocentowaniu W przypadku tej obligacji oprocentowanie zmienia się w kolejnych terminach płacenia odsetek. Zazwyczaj jest ono zależne od pewnej stopy (stopy referencyjnej), którą może być np. przeciętne oprocentowanie kredytów lub wskaźnik in acji. Z góry znane jest tylko oprocentowanie w następnym okresie odsetkowym. Na przykład oprocentowanie 10-letnich obligacji Skarbu Państwa notowanych na polskiej giełdzie oparte jest o rentowność bonów skarbowych. Są to papiery sprzedawane na przetargach, o dużym nominale ( zł), kierowane do krajowych i zagranicznych instytucji nansowych. Oprocentowanie obligacji wynosi tyle co rentowność 52-tygodniowych bonów plus 1%. W przypadku 3-letnich obligacji Skarbu Państwa podstawą do wyznaczenia oprocentowania jest wskaźnik WIBOR, tzn. stopa procentowa, po której banki udzielają sobie nawzajem pożyczek. Horyzont czasowy WIBOR może być różny, przy czym dla wspomnianych obligacji jest to stopa trzymiesięczna. Przykład. Skarb Państwa emituje obligację o terminie wykupu za 3 lata, wartości nominalnej 1000 zł oraz oprocentowaniu zmiennym, określonym jako R + 1%, gdzie R jest to stopa referencyjna. Na początku stopa ta wynosi 5%, jednak w kolejnych okresach może się zmieniać. Zobaczmy, jak mogą kształtować się kolejne płatności w zależności od zmian stopy procentowej (R): 22